Pobierz Podsumowanie epoki "Antyk" i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!
ZŁOTY WIEK
to V w.p.n.e wchodzący w skład okresu klasycznego, który trwał w okresie V - VI w.p.n.e. w Grecji. Był to czas panującego ustroju demokratycznego. Wtedy rozwijały się dziedziny tj. sztuka czy literatura, w tym przede wszystkim dramat. Głównymi przedstawicielami tego okresu są AJSCHYLOS, SOFOKLES, EURYPIDES. KULTURA ŚRÓDZIEMNOMORSKA Cały dorobek literacki i kulturowy, który powstał w basenie Morza Śródziemnego i stanowiący wzorzec kultury europejskiej. Opiera się na trzech filarach: dorobku Greków, Rzymian i Żydów. EPOS Poemat bohaterski stworzony przez Homera, Jest to utwór opowiadający dzieje postaci na tle ważnych wydarzeń np. wojny. Cechą charakterystyczną eposu homeryckiego jest przenikanie się dwóch płaszczyzn: świata ludzi i świata bogów. Epos rozpoczyna się inwokacją, a więc umieszczonym na początku tekstu bezpośrednim zwrotem do bogów lub opiekunów poety. MIT Epicka opowieść wyrażająca i organizująca wierzenia danej społeczności, zawierająca informacje o początkach człowieka oraz o bogach, którzy rządzą światem, wyjaśniająca po co stworzono świat i kto go stworzył. W mitach dochodzi do połączenia sacrum /sfera świętości/ i profanum /sfera doświadczeń codziennych/ Funkcje mitów 1/ poznawcza – mity uzasadniały i interpretowały różne niezrozumiałe dla człowieka zjawiska przyrody 2/ światopoglądowa –mity stanowiły podstawę wierzeń religijnych 3/ kulturowa – mity prezentują uniwersalne wzorce zachowań, postacie stają się kulturowymi archetypami /wzorzec, pierwowzór postaci, zachowań człowieka/ Cech mitów:
- opowiadają historię świętą
- opisują początki świata i człowieka
- nadaje świtu sens
- odkrywa sakralny wymiar wszystkiego, co istnieje
- jego bohaterowie to istoty obdarzone niezwykła mocą
Rodzaje mitów: 1/ Mity teogoniczne – opowieści o powstaniu i naturze bogów 2/ Mity kosmogeniczne – opowieści o powstaniu i początkach świata np. podanie o narodzinach świata 3/ Mity antropogeniczny – opowieści o powstaniu człowieka np. Mit o Prometeuszu 4/ Mity ajtiologiczne – opowieści o pochodzeniu zjawisk, obyczajów, nazw 5/ Mity heroiczne – opowieści o półboskich obdarzonych nadludzką mocą bohaterach, którzy żyli w czasach bliskości bogów i ludzi np. mit o Heraklesie 6/ Mity genealogiczne – opowieści o powstaniu rodów np. o powstaniu rodu Labdakidów ILIADA Epos grecki autorstwa Homera, opowieść o ostatnim /dziesiątym/ roku wojny trojańskiej, a konkretnie o 50 ostatnich dniach wojny. Słowo „Iliada” oznacz pieść o Troi. ODYSEJA Epos grecki autorstwa Homera, opowieść o powrocie bohaterów /Odyseusza/ z wojny trojańskiej. Słowo „odyseja” oznacza długą i niebezpieczną wędrówkę FATUM Przepowiednia, zły los, który musi się wypełnić FATUM W KONTEKŚCIE TROI
- decyzja o wyniesieniu chłopca w góry, aby tam umarł
- pasterz widząc niedźwiedzicę karmiącą Parysa zabiera dziecko do domu i wychowuje jak swoje
- Parys zostaje sędzią w sporze bogiń o jabłko
- Parys wygrywa igrzyska i wraca na dwór królewski mimo przepowiedni Kasandry
- Parys udaje się z misją dyplomatyczną do Sparty, skąd przywozi Helenę
MIT O NARCYZIE
o młodzieńcu, który pogardził miłością lecz wolał błądzić wśród pól i lasów Beocji, wolny i szczęśliwy.
- odrzucił zaloty nimfy Echo, która z rozpaczy straciła głos /mogła powtarzać tylko cudze słowa/, w innej wersji mitu Echo straciła głos z zemsty bogini Hery za to, że ukrywała miłostki Zeusa
- pewnego dnia pochylił się nad jeziorem i zobaczył swoją twarz, wtedy poczuł miłość do samego siebie
- przestał jeść i spać, wciąż patrzył na swoje odbicie
- gdy zmarł jego ciało przemieniło się w kwiat, który został nazwany od jego imienia narcyzem MIT O ORFEUSZU o człowieku, któremu przypisuje się wynalezienie liry
- grał na lirze i śpiewał pieśni, którymi obłaskawiał dzikie zwierzęta
- pokochał nimfę Eurydykę, która umarła ukąszona przez węża
- zszedł do podziemi, by prosić o powrót ukochanej na ziemię i dzięki czarowi jego pieśni Hades pozwolił na powrót Eurydyki stawiając warunek, że Orfeusz nie może się odwrócić wracając na ziemię i musi uwierzyć, że Eurydyka podąża za nim
- Orfeusz nie wypełnił warunku i odwrócił się, wtedy Eurydyka zniknęła na zawsze
- swoim smutkiem i rozpaczą Orfeusz rozgniewał Dionizosa, a jego czcicielki menady rozszarpały go na strzępy MIT O PROMETEUSZU Mit antropogeniczny, o stworzeniu człowieka i podarowaniu ludziom ognia.
- Prometeusz był tytanem, jego imię oznacza „przedtem myślący”
- ulepił człowieka z gliny zmieszanej ze łzami i tchnął w niego duszę z ognia niebieskiego
- człowiek był jednak nagi i słaby i nie umiał obronić się przed dzikimi zwierzętami, dlatego Prometeusz skradł z Olimpu ogień i podarował go ludziom pokazując jak go używać, żeby się ogrzać czy ugotować potrawy, nauczył tez ludzi sztuki oraz rzemiosła
- to nie spodobało się Zeusowi, który nakazał Hefajstosowi stworzyć piękną kobietę Pandorę /każdy z bogów obdarzył ją innym darem, a w posadu otrzymała amforę/, następnie Hermes przyprowadził ją pod dom Prometeusza, ten jednak wyczuwając podstęp nie wpuścił jej
- Pandorę wpuścił brat Prometeusza zwany Epimeteuszem „potem myślący”, który pod jej namową otworzył amforę i wypuścił wszystkie smutki świata
- Prometeusz postanowił zemścić się na bogach – zabił wołu i podzielił na 2 części: mięso owinął skórą, a kości tłuszczem, a następnie poprosił Zeusa aby ten wybrał co ludzie będą mu składać w ofierze. Zeus wybrał to co wydawało mu się lepsze czyli tłuszcz z kośćmi.
- za karę Prometeusz został przykuty do gór Kaukazu , gdzie co dzień orzeł wyjadał mu wątrobę, która jednak odrastała
- uwolnił go Herakles Prometeizm – bunt wobec bogów, świata, ludzi, podejmowany dla dobra ludzkości, okupiony karą i cierpieniem w samotności POCHODZENIE TEATRU Wywodzi się z obrzędów religijnych ku czci Dionizosa, obrzędom towarzyszyły pieśni i tańce, wśród obrzędów były Duże Dionizje obchodzone jesienią oraz Małe Dionizje obchodzone wiosną, z pieśni biesiadnych i radosnych powstały komedie /komos/ , a z pieśni uroczystych i smutnych powstały tragedie /tragos/. Dytyramby – pieśni pochwalne ku czci Dionizosa Koryfeusz – przewodnik chóru w teatrze greckim Cechy tragedii antycznej:
- utwór przeznaczony na scenę
- przedstawiała konflikt między dążeniami jakiejś wybitnej jednostki, a siłami wyższymi, zakończony zawsze klęską bohatera czyli katastrofą /tragizmem/,
- czerpała tematy niemal wyłącznie z mitów,
- ważną rolę odgrywało w niej przeznaczenie – siła, która kieruje życiem bohaterów i determinuje ich losy, nie da się go pokonać
- na bohaterze ciąży wina tragiczna /hamartia/ - klęska, którą ściąga na siebie bohater na skutek błędnej oceny swojej sytuacji
- przedstawia często splot wydarzeń, które z pozoru dobre dla bohatera, doprowadzają go do klęski, co nazywamy ironią tragiczną lub ironią losu
- wywołuje u widzów współczucie i trwogę, co powoduje ich oczyszczenie z tych uczuć /katharsis/ Zasady w tragedii antycznej:
- zasada trzech jedności: miejsca /akcja rozgrywa się w jednym miejscu/, czasu /akcja trwa max. jeden dzień/, akcji /akcja skupia się na jednym wątku/,
- dialog mógł być prowadzony max. przez 3 aktorów
CHARAKTERYSTYKA ANTYGODNY I KREONA
ANTYGONA KREON
Przedkłada prawa boskie, nad rozkaz Kreona - uważa, że obowiązkiem żyjących jest grzebanie umarłych. Kieruje się miłością do brata. Postępuje zgodnie ze swoim sumieniem i kieruje się wartościami moralnymi i zasadami religijnymi nawet za cenę własnego życia. Ważniejsze są dla niej uczucia niż ocena postępowania i przewinień danego człowieka, uważa, że każdemu należy się miłość i szacunek niezależnie od jego postępków, Jest konsekwentna w swych działaniach, nie zmienia swych decyzji. Jest dumna i odważna oraz nie boi się śmierci. Prawo ludzkie /państwowe/ jest dla niego ważniejsze od praw boskich, Dąży do wzmocnienia władzy, Dba o swój autorytet, jest niezłomny w swych decyzjach uznając, że wszystko co robi, robi dla dobra państwa i ludu Jest władcą bezwzględnym i okrutnym, choć jego zdaniem uchodzi za sprawiedliwego, gdyż nie robi wyjątku nawet dla swej krewnej /uważa, że dobro osobiste trzeba poświęcić dla dobra ogółu/ Odrzuca stosunek uczuciowy do skazańców /Polinika i Antygony/ Wykazuje niezrozumienie praw boskich, oskarża nieznanych sprawców pochówku Polinika o chęć zysku Dostrzega swoje błędy, gdy jest już za późno. FATUM W „ANTYGONIE” 1/ przepowiednia, jaką otrzymali Lajos i Jokasta, że ich syn zabije ojca i ożeni się z matką 2/ rodzice oddają sługom nowo narodzone dziecko, by porzucili je w górach 3/ sługa oddaje dziecko pasterzowi, a ten zanosi na dwór pary królewskiej w Koryncie 4/ dorastający Edyt słyszy plotki na swój temat i udaje się do wyroczni, aby poznać prawdę o swoim pochodzeniu, 5/ Edyt nie wraca do Koryntu, aby uciec przed przepowiednią 6/ na drodze górskiej Edyp spotyka mężczyznę, którego zabija, gdyż ten nie chce mu zejść z drogi /mężczyzna okazuje się później być jego ojcem Lajosem/ 7/ Edyp rozwiązuje zagadkę Sfinksa, który pustoszył Teby. W nagrodę otrzymuje rękę królowej Jokasty /siostry Kreona/ i własnej matki, czego jednak ten nie wie 8/ Nad Teby nadciąga zaraza, Edyt dowiaduje się od Tyrezjasza, że to wina nieujętego zabójcy Lajosa, w konsekwencji okazuje się, że tym zabójcą jest sam Edyp 9/ Fatum dopełnia się, a klątwa edypowa sięga trzech pokoleń
ANTYGONA JAKO TRAGEDIA ANTYCZNA
1/ zachowana zasada trzech jedności
- miejsca – przed pałacem królewskim w Tebach
- czasu – 24 godziny
- akcji – jeden wątek /konflikt Antygony z Kreonem/ 2/ Konflikt boski i ludzki – Antygona i Kreon 3/ Sceny drastyczne (takie jak śmierć bohaterów) nie są przedstawione bezpośrednio, ale relacjonowane za pośrednictwem osób trzecich – np. posłańca 4/ bohater statyczny nie zmienia się w trakcie trwania akcji - zarówno Antygona jak i Kreon od początku do koca trwają przy swoich racjach 5/ Podstawą fabuły jest konflikt tragiczny (zderzenie praw boskich i ludzkich), źródłem fabuły – mitologia 6/ Dramat podzielony jest na: prolog, parodos, 5 epejsodionów i 5 stasimonów, exodos. 7/ W poszczególnych scenach na scenie znajduje się maksymalnie trzech aktorów 8/ Występuje chór, który komentuje wydarzenia 9/ Akcja tragedii nieuchronnie zmierza do katastrofy głównych bohaterów FILOZOFIA Oznacza miłość mądrości, przedrostek „filo” pochodzący od greckiego „philos”oznacza miłośnika, a „zofia” pochodząca od greckiego słowa „sophia” oznacza mądrość. Przedrostek „anty” oznacza przeciwnika. ERUDYTA – człowiek wszechstronnie wykształcony, który potrafi wypowiedzieć się na różne tematy i orientuje się w różnych dziedzinach SZKOŁY FILOZOFICZNE: 1/ STOICYZM – twórcą tej szkoły filozoficznej był Zenon z Kition, który postulował życie zgodne z naturą i rozumem i uważał, że zarówno w szczęściu, jaki nieszczęściu należy zachować spokój i równowagę 2/ EPIKUREIZM – założycielem tej szkoły był Epikur z Samos, który uważał, że człowiek powinien żyć tak, żeby nieustannie osiągać szczęście i przyjemność 3/ CYNIZM – za twórcę tej szkoły uważa się Diogenesa z Synopy, który był buntownikiem i podważał istniejące prawa i normy, nie uznawał autorytetów, nie przywiązywał wagi do dóbr materialnych
„EXEGI MONUMENTUM” – „WYBUDOWAŁEM POMNIK” wiersz regularny Homera, w którym jako tytułowy pomnik należy uznać twórczość poety, która ma zagwarantować mu wieczne życie. Horacy mówi o swoim pomniku/twórczości, że:
- jest twardszy niż ze spiży
- wyższy niż królewskie piramidy
- odporny na czas
- oporny na deszcze i wiatry NON OMNIS MORIAR – „nie wszystek umrę” cytat z Exegi Monumentum W tym wierszu poeta zwraca się do muzy Melpomeny, by w podzęce za jego twórczość nagrodziła go wieńcem laurowym HORACJANIZM – postawa życiowa charakterystyczna dla Horacgo, która łączy elementy stoicyzmu i epikureizmu oraz zawiera ideał złotego środka czyli umiaru i unikania skrajności oraz podejmuje temat życia, przemijania i śmierci Horacjańska refleksja nad życiem :
- żyj chwilą „carpe diem”
- żyj z umiarem
- żyj radośnie
- nie żyj nadzieją
- pogódź się z upływającym czasem
- pogódź się z życiem
- pogódź się z losem
- nie goń za rzeczami materialnymi
- nie wnikaj w przeszłość
- nie wnikaj w śmierć
- pamiętaj o swoim końcu
