Pobierz Podział grup społecznych i więcej Egzaminy w PDF z Typologia tylko na Docsity!
Podział grup społecznych
Wprowadzenie Przeczytaj Schemat Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Mirosław Urbaniak, Socjometria bez tajemnic, dostępny w internecie: slideplayer.pl [dostęp 28.05.2020 r.]. Źródło: Encyklopedia PWN, Kasta, dostępny w internecie: encyklopedia.pwn.pl [dostęp 29.05.2020 r.]. Źródło: Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003, s. 242. Źródło: Maciej Frykowski, Paweł Starosta, Kapitał społeczny i jego użytkownicy, „ Przegląd Socjologiczny” 2008, nr 1, s. 31–62. Źródło: William Graham Sumner, Naturalne sposoby postępowania w gromadzie. Studium socjologicznego znaczenia praktyk życia codziennego, manier, zwyczajów, obyczajów oraz kodeksów moralnych, Warszawa 1995, s. 16.
Przeczytaj
Grupa społeczna jest jedną z podstawowych kategorii służących analizie rzeczywistości społecznej, wewnętrznego zróżnicowania społecznego świata. Najczęściej przez grupę społeczną rozumie się co najmniej trzy osoby, połączone więzią społeczną, mające wspólną tożsamość (autoidentyfikację z grupą) lub przynajmniej pozostające we względnie stałych oddziaływaniach przebiegających według określonego wzoru.
Jednostki funkcjonują w grupach, wypełniając role społeczne, które definiują ich prawa oraz powinności w stosunku do innych członków grupy oraz grupy jako całości. Uczestnictwo w wielu różnych grupach społecznych (rodzina, organizacja, wspólnota religijna, koło hobbystyczne, zespół projektowy itp.) nakłada na jednostkę konieczność odgrywania wielu ról jednocześnie. Społeczeństwo wiąże w ten sposób ze sobą poszczególne jednostki. Dzięki odgrywanym rolom nie tylko realizowane są zadania poszczególnych grup, ale i jednostka uzyskuje poczucie przynależności. Szczególnie wtedy, gdy relacje w grupie oparte są na zaufaniu. Jak piszą socjologowie, komentując znaczenie zaufania dla kapitału społecznego:
Zaufanie w grupie jest budowane przez wspólnie wypełnianie zadań (jeśli tylko poszczególni członkowie przestrzegają wymaganych wówczas reguł postępowania), jak i pomoc, której członkowie grupy udzielają innym członkom tej grupy (z powodu pełnionych zadań lub samego faktu przynależności). Pomoc taka ma jednak znaczenie dla podtrzymywania więzi tylko wówczas, gdy oparta jest na zasadzie wzajemności.
Paweł Starosta, Maciej Frykowski
Kapitał społeczny i jego użytkownicy Wzajemne zaufanie w sposób oczywisty jest zarówno warunkiem, jak i efektem grupowej współpracy. Jest ono metaforycznie określane jako ułatwiający je katalizator, a sieci wzajemnego zaufania tworzą emocjonalną podstawę dla osiągnięcia wspólnego sukcesu. W efekcie przyczynia się do umocnienia tzw. team spirit, czyli morale grupy. Źródło: Maciej Frykowski, Paweł Starosta, Kapitał społeczny i jego użytkownicy, „ Przegląd Socjologiczny” 2008, nr 1, s. 31–
To, że przynależność do grupy daje jednostce poczucie wspólnoty, nie znaczy jeszcze, że grupa jest grupie równa. Wielkie grupy sprzedażowe kreują mocne poczucie wspólnoty wśród swoich członków (podobnie jak sekty religijne) – ale tylko w celu zwiększenia sprzedaży. Brak rozpoznania charakteru zadań grupy i zagubienie w roli czasami prowadzi do tego, że grupa sprzedażowa albo sekta zastępuje jednostce rodzinę. Źródło: Jeff Kern, licencja: CC BY 2.0.
Podstawowa typologia grup społecznych
Typologie grup bazują na jakimś kryterium różnicującym, ale w rzeczywistości jedna i ta sama grupa może spełniać wiele wyróżnionych kryteriów i zarazem może mieścić się w różnych dychotomicznych podziałach.
Próby uporządkowania społecznego świata przez wprowadzane typologie nie są z reguły wyczerpujące. Zawsze znajdą się całości społeczne wymykające się takim dychotomicznym podziałom, mieszczące się gdzieś pomiędzy wyróżnionymi przeciwstawnymi grupami.
W podziale grup najczęściej wykorzystuje się cztery kryteria:
Rodzaj więzi społecznych
Spójrz na przykładową rodzinę. To grupa społeczna, jednocześnie: nieformalna, mała, pierwotna, dożywotnia. Źródło: domena publiczna.
wzmacnia spójność i lojalność wobec grupy własnej.
Rozróżnienie to można stosować współcześnie, między innymi do analizy nastawienia wobec grup etnicznych lub regionalnych.
Jak długo może trwać grupa? Czy tak długo, jak żyje chociaż jeden z jej członków założycieli? O ile jednak łatwo sprawdzić, kiedy została założona firma albo partia polityczna, to trudno znaleźć „założyciela” rodziny. A nawet jeśli by się to udało, to czy protoplasta na przykład z czasów piastowskich daje się zaliczyć do współczesnej rodziny Kowalskich?
Problemu trwania grup nie daje się prosto rozwiązać. Niemniej socjologowie rozróżniają grupy przelotne, trwałe i dożywotnie. Te ostatnie to grupy, których nie da się opuścić, na przykład rodzina albo naród.
William Graham Sumner
Naturalne sposoby
postępowania w
gromadzie. Studium
socjologicznego
znaczenia praktyk życia
codziennego, manier,
zwyczajów, obyczajów
oraz kodeksów
moralnych Stosunek przyjaźni i pokoju wobec grupy „my” oraz stosunek wrogości i wojny wobec grup „onych” są wzajemnie współzależne. Źródło: William Graham Sumner, Naturalne sposoby postępowania w gromadzie. Studium socjologicznego znaczenia praktyk życia codziennego, manier, zwyczajów, obyczajów oraz kodeksów moralnych, Warszawa 1995, s. 16.
William Graham Sumner (1840–1910) – amerykański socjolog Źródło: Albert Galloway Keller, domena publiczna.
Czy grupa inkluzywna ma charakter otwarty, a ekskluzywna zamknięty?
Z punktu widzenia procedury naboru członków – tak, ale socjologowie rozróżniają także dwa rodzaje grup (zamknięte i otwarte) ze względu na charakter kontaktów z otoczeniem. Terminy te stosuje się czasem w odniesieniu do grup społecznych lub organizacji, które mają, odpowiednio: dość zamknięte granice i co za tym idzie, niewiele kontaktów z ludźmi spoza grupy, lub granice otwarte i niewiele ograniczeń w kontaktach z innymi. Mogą zatem istnieć otwarte i zamknięte sekty religijne, kluby, komitety, elity wojskowych itp.
Grupy rówieśników to grupy osób w podobnym wieku, które utrzymują ze sobą określone relacje i realizują zadania częściowo wynikające z podobieństwa wieku (na przykład grupa dzieci, których zadaniem jest nauka przez zabawę w grupie, wymagająca podobnego etapu rozwoju od wszystkich członków grupy). Czy jednak grupa rówieśników to grupa rówieśnicza?
Otóż nie. Grupa rówieśnicza to określenie szersze. Bardziej pasuje do niej określenie „równoważna”. Jest to bowiem grupa osób, które mają pewne wspólne cechy, takie jak wiek, przynależność etniczna lub zawód. Sama „wspólnota” tych cech nie tworzy jeszcze grupy rówieśniczej – co najwyżej kategorię społeczną osób w podobnym wieku, wspólnym pochodzeniu etnicznym albo zawodzie. Aby stała się zbiorowością w sensie grupy społecznej, osoby do niej należące muszą postrzegać siebie (i być postrzegane przez innych) jako odrębna zbiorowość społeczna. Grupa rówieśnicza ma wyraźną własną kulturę, symbole, sankcje i rytuały. Każdy nowy członek musi je poznać i przyjąć w procesie socjalizacji. Ci zaś, którzy nie dostosują się do norm grupy, mogą być z niej wykluczeni.
Stan. Czy znasz ten utwór? Stanley, postać z wideoklipu Eminema, tak się zapatrzył w swojego idola, że zapomniał, kim sam jest. To się niektórym przytrafia w procesie budowania własnej tożsamości. Czy tak samo, jak w pojedynczego człowieka, można się „zapatrzyć” w grupę?
„Zapatrzyć” to może za dużo powiedziane. W socjologii wyróżnia się jednak grupy odniesienia. Są to zbiorowości, do których odwołuje się jednostka, dokonując oceny własnej pozycji, będące także źródłem postaw i norm akceptowanych, które jednostka może
kategoria społeczna
zbiór jednostek wyodrębniony ze zbiorowości ze względu na cechę odróżniającą je od innych jednostek; cecha ta musi być ważna pod względem społecznym, a jednostki muszą posiadać poczucie odrębności ze względu na tę cechę
rola społeczna
względnie trwałe, spójne oczekiwania, jakie wobec podejmującego rolę członka ma zbiorowość społeczna
socjalizacja
(z łac. socialis – społeczny, towarzyski); uspołecznienie, proces nabywania przez podmiot umiejętności (a przede wszystkim przyswajania systemu wartości, norm i wzorów zachowań akceptowanych i podtrzymywanych przez zbiorowość lub społeczeństwo); proces, w którym jednostka ze swoimi specyficznymi biologicznymi i psychicznymi dyspozycjami staje się dojrzała społecznie; w wyniku tego zostaje wyposażona w dynamicznie podtrzymywane w okresie całego życia zdolności i umiejętności skutecznego działania w obrębie całego społeczeństwa (jak i w poszczególnych jego elementach); jednocześnie jest to proces powstawania i rozwoju osobowości zachodzący we wzajemnej zależności ze społecznie przekazywanym środowiskiem socjalnym i materialnym
socjalizacja pierwotna
podstawowa faza procesu socjalizacji, w której dziecko nabywa bazowe kompetencje kulturowe: umiejętności komunikacyjne, wiedzę, normy, wartości i wzory działania oraz uczy się roli dziecka i rozpoznaje role tak zwanych znaczących innych (rodziców, dziadków i pozostałych osób z najbliższego kręgu rodzinnego); ma ona charakter nieświadomy i oparty na naśladownictwie
socjalizacja wtórna
faza procesu socjalizacji, w której dziecko jest wprowadzane w różne wymiary życia społecznego, nabywa wiedzę niezbędną do pełnienia różnorodnych ról społecznych; przyjmuje się, że socjalizacja wtórna rozpoczyna się, kiedy dziecko uzyskuje zdolność uogólniania właściwości członków grup i reguł działania (tzw. uogólniony inny)
styczności osobiste
styczność społeczna (pomiędzy jednostkami), w której interesuje nas podmiot, z jakim nawiązujemy relacje, wchodzimy w styczność, a nie to, co może nam zaoferować ów podmiot: usługę, rzecz, rozwiązanie jakiegoś problemu; interesuje nas on sam – jego
cechy osobiste: wygląd, intelekt, uzdolnienia, cechy charakteru lub sprawy osobiste dotyczące partnerów styczności
styczności rzeczowe
styczność społeczna (pomiędzy jednostkami), której przyczyną jest rzecz, jakaś sprawa istotna (przynajmniej dla jednej osoby wchodzącej w tę styczność): usługa, rozwiązanie jakiegoś problemu itp., a nie osoba, z którą wchodzi się w interakcję (jej cechy lub emocjonalny stosunek do niej)
zasada (reguła) wzajemności
najlepiej wyraża ją zdanie: „Jeśli ty zrobiłeś dla mnie coś dobrego, to ja także zrobię coś dobrego dla ciebie”; zasada kierująca zachowaniem ludzi, w myśl której należy odwzajemnić się osobie, która nas czymś obdarowała lub coś dla nas uczyniła; respektowanie tej reguły jest warunkiem tworzenia więzi społecznej; jest to reguła wiążąca obie strony relacji: ktoś, kto otrzymał dobro, powinien się zrewanżować, a ktoś, kto je wyświadczył, ma prawo oczekiwać rewanżu; jest to reguła głęboko zakorzeniona w ludzkim postępowaniu, przyswajana na wczesnym etapie socjalizacji; odwołuje się do przekonania, że zawsze powinniśmy się odwdzięczyć za coś, co otrzymaliśmy od innych; ten dar może mieć charakter materialny lub nie (np. pomoc) i pochodzić od osób, grup lub instytucji; reguła ta wiąże obdarowanego zobowiązaniem do wdzięczności, nawet jeśli o nic nie prosił (co jest wykorzystywane do manipulacji, na przykład przez sprzedawców)
zaufanie
przypisanie aktualnym i przyszłym działaniom innych ludzi uczciwych zamiarów, intencji
Sprawdź się
Pokaż ćwiczenia: (^) 輸 醙 難
Ćwiczenie 1
Zapoznaj się z ilustracją i wykonaj ćwiczenie.
Źródło: domena publiczna.
Przyjrzyj się grupie społecznej zaprezentowanej na zdjęciu i wskaż określenie definicyjne, które najbardziej do niej pasuje ze względu na kryterium podziału grup społecznych, jakim jest rodzaj zorganizowania.
Zaznacz swoją odpowiedź.
Porównaj swoją odpowiedź
輸
Ćwiczenie 2
Zdecyduj, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.
Stwierdzenie Prawda Fałsz Przez grupę społeczną rozumie się co najmniej dwie osoby połączone więzią społeczną i mające wspólną tożsamość. Role w grupie społecznej są odgrywane „na niby”, tak jak w teatrze. Grupa społeczna może być jednocześnie i pierwotna, i wtórna. Grupa społeczna może być jednocześnie i formalna, i duża. Grupa duża może mieć taką samą liczbę członków jak grupa mała. Grupa odniesienia może mieć charakter pozytywny lub negatywny.
輸
Ćwiczenie 4
Przyjrzyj się fotografii prezentującej ślub hinduskiej pary: mężczyzny i kobiety pochodzących z tej samej kasty, a następnie zapoznaj się z definicją i wykonaj polecenie.
Źródło: domena publiczna.
Encyklopedia PWN
Kasta
zamknięta, endogamiczna (endogamia) grupa społ. oparta na dziedzicznej przynależności członków; poszczególne kasty zajmują ustaloną pozycję w hierarchii społ., ukonstytuowaną przez przywileje społ. i usankcjonowaną religijnie i prawnie; odrębność kastowa wiąże się zwykle z daleko posuniętą specjalizacją zaw. poszczególnych kast, z pełnieniem przez nie określonych funkcji społ., ze zróżnicowaniem ich obyczajów i opiera się na zasadzie surowej i nienaruszalnej hierarchizacji całej struktury społ., umacnianej przez konserwatyzm i tradycjonalizm danego społeczeństwa (kasty hinduskie).
Źródło: Encyklopedia PWN, Kasta, dostępny w internecie: encyklopedia.pwn.pl [dostęp 29.05.2020 r.].
醙
Materiał źródłowy do ćwiczeń 6 i 7.
Rozstrzygnij, czy ten ślub świadczy o zamkniętym, czy otwartym charakterze grupy społecznej, jaką są rodziny państwa młodych. Odpowiedź uzasadnij.
Rozstrzygnięcie: grupa otwarta
Uzasadnienie:
Ćwiczenie 5
Przyjrzyj się fotografii zrobionej w trakcie spotkania grupy terapeutycznej AA, a następnie wykonaj zadanie.
Źródło: rudamese, domena publiczna.
Podaj, w jakim zakresie cech typologicznych ta grupa jest podobna do klasy szkolnej.
難
Ćwiczenie 6
Podaj zbiorowości, w których można zastosować metodę przedstawioną w materiale źródłowym.
Zapoznaj się z propozycjami odpowiedzi. Zaznacz te najbliższe twoim.
Porównaj swoją odpowiedź
Ćwiczenie 7 Rozstrzygnij, czy metoda budowania socjogramu nadaje się do badania grup odniesienia. Odpowiedź uzasadnij.
Rozstrzygnięcie: tak
Uzasadnienie:
難
難
Ćwiczenie 8
Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenie.
Barbara Szacka
Wprowadzenie do socjologii
Nie w każdej zbiorowości etnicznej tak wyróżnione składniki etniczności występują wszystkie razem [nazwa zbiorowości, wspólne pochodzenie, wspólne dzieje, odrębna kultura, związek z terytorium, poczucie solidarności i tożsamości]. Ponadto w rozmaitych zbiorowościach waga ich bywa różna. Jednak kształtowaniu się etniczności zawsze towarzyszy tendencja do podkreślania tego, co nam jest wspólne i co nas różni od innych, w tych wszystkich sześciu wymiarach. Jeśli w którymś czegoś nie dostaje, dąży się do jego uzupełnienia.
Źródło: Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003, s. 242.
Wyjaśnij, do jakiego podziału grupowego odwołuje się różnicowanie grup etnicznych.
難
