Pobierz Pojęcie czynności handlowych w wybranych orzeczeniach ... i więcej Publikacje w PDF z Administracja tylko na Docsity!
STUDIA ZDZIEJÓWPA Ń STW A I PRAW A PO LSKIEGO
XX — 2017
STUDIES II HISTORY O F PO LISH STATE A N D LAW
e-ISSN 2450-6095; ISSN 1733-
A n n a K l i m a s z e w s k a , M i c h a ł G a ł ę d e k ( G d a ń s k )
Pojęcie czynności handlow ych w w ybranych orzeczeniach
Sądu A pelacyjnego Wolnego M iasta K rakow a.
Z zagadn ień stosow ania francuskiego K odeksu handlowego
z 1807 r. na ziem iach polskich
- Wprowadzenie; 2. Sprawa pom iędzy Heleną Żółtowską i Katarzyną Hugerle a zarządcami kopalni węgla kamiennego w Dąbrowie; 3. Sprzedaż węgla w systemie prawa francuskiego; 4. Orzeczenie Sądu Apelacyjnego Wolnego, Niepodległego i Ściśle Neutralnego M iasta Krakowa; 5. Sprawa p o między adm inistratoram i kom panii i fabryki w Dąbrowie a Józefem Zwierzyną; 6. Podsumowanie.
Ze względu na przyjęcie przez twórców francuskiego Kodeksu handlowego
(Code de commerce) z 1807 r. mieszanego, przedmiotowo-podmiotowego, syste
m u prawa handlowego, w zakres właściwości trybunałów handlowych wchodziły
zarówno sprawy związane z wykonywaniem czynności handlowych (actes de com
merce), jak i „wszelkie spory dotyczące zobowiązań i umów pomiędzy negocjanta-
mi, kupcami i bankierami”. Co jednak istotne, aby otrzymać ogólny status „handlu
jącego”, nad którym rozciągała się wspomniana właściwość, należało „wykonywać
czynności handlowe i traktować je jako swoje zwykłe zatrudnienie” (art. 1 kh).
Obowiązek rejestrowy, związany z opłatą specjalnego naliczanego rocznie podatku
od prowadzonej działalności (patente) miał przy tym charakter wyłącznie adm ini
stracyjny, a jego zaniedbanie sankcjonowane było grzywną, nie wpływało jednak
w żaden sposób na formalne nabycie statusu handlującego.
Istotnym problemem był brak legalnej definicji czynności handlowych, a je
dynie zamieszczenie katalogu tych czynności w księdze IV „O jurysdykcji trybu
nałów handlowych”, tytule II „O orzecznictwie trybunałów handlowych”. Miał on
charakter otwarty, a zarówno w orzecznictwie francuskim, do którego niejedno
1 A rtykuł został przygotow any w ram ach projektu pt. „Im plem entacja zasad francuskiego praw a handlow ego w Księstwie W arszaw skim , konstytucyjnym K rólestw ie Polskim i Rzeczy pospolitej Krakowskiej - Code de commerce w zderzeniu z polskim i realiam i” finansow anego ze środków N arodow ego C e n tru m N auki przyznanych n a podstaw ie decyzji n r D EC -2013/09/B / H S5/02617.
148 Anna Klimaszewska, Michał Gałędek
krotnie odwoływano się na ziemiach polskich w okresie obowiązywania kh, jak
1 w orzecznictwie polskim przyjmowano generalnie wykładnię rozszerzającą. Za
czynności handlowe uznawano m.in. „utrzymywanie dorożki i wysyłanie jej dla
zarobku”2, wyrób na sprzedaż cegieł z gliny3 czy utrzymywanie łaźni we własnej
nieruchomości4. Jednakże „wydanie swym kosztem cudzego dzieła”, ale opatrzo
nego własnym przekładem, objaśnieniami i wstępem, potraktowane jako rodzaj
współautorstwa, za czynność handlową nie zostało uznane5. Czynność handlową
podlegającą rozpoznaniu trybunału handlowego mógł stanowić np. wynajem nie
ruchomości, jeżeli był warunkiem dodatkowym przy ustąpieniu przedsiębiorstwa
prowadzonego w tej nieruchomości6. Siłą rzeczy kwestia właściwości trybunałów
handlowych wywoływała szereg wątpliwości i sporów, szczególnie że orzekający
na ziemiach polskich, w przeciwieństwie do sędziów francuskich, nie mogli nie
jasności w tym zakresie rozstrzygać na podstawie bogatego orzecznictwa, dorob
ku doktryny i sukcesywnie namnażanego ustawodawstwa okołokodeksowego, do
którego recepcji za Kodeksem handlowym nie doszło.
W orzecznictwie Sądu Apelacyjnego Wolnego, Niepodległego i Ściśle Neu
tralnego Miasta Krakowa kilkakrotnie kwestię tę podniesiono w związku z dzia
łalnością dąbrowskich kopalni węgla kamiennego. „Współkompanistki” Helena
Żółtowska i Katarzyna Hügerle wytoczyły przed Trybunał Handlowy Departa
mentów Krakowskiego i Radomskiego powództwo przeciwko zarządcom kopalni
(„Tomasz Chromy i inni”).
D o p rezesa T ry b u n a łu H an d lo w eg o [...] p o d a ły [więc] p rz e d sta w ie n ie , ja k o b y n a czeln icy ci tylko ciągnęli zyski z k o p a ln i i o d r[.] [1]801 n ie złożyli k alkulacji, ja k o b y
2 O rzeczenie IX D ep artam en tu (W arszawskiego) Senatu z 1857 r., 389/26, W einkrantz p-ko Feinsandt, [w:] P. K apuściński, Jurysprudencja Senatu z lat dw udziestu sześciu (1842-1867). O patrzona skorowidzem w yrazow ym , W arszawa 1869, s. 513. 3 O rzeczenie IX D ep artam en tu (W arszawskiego) S enatu z 23 sierpnia/6 w rześnia 1867 r., D e skur p-ko G łogow skiem u, „R ocznik Sądow y n a R ok 1869”, s. 187-188. 4 O rzeczenie IX D ep artam en tu (W arszawskiego) Senatu z 3/15 g ru d n ia 1871 r., Petrov p-ko H orow itz, „R ocznik Sądow y n a R ok 1873”, s. 195. 5 O rzeczenie IX D ep artam en tu (W arszawskiego) Senatu z 1/13 października 1871 r., Jaffe p-ko Bajkowskiej, „R ocznik Sądow y n a R ok 1873”, s. 195-196. 6 „Le contrat qui renferm e a la fois un e cession d’industrie, et un e location d’im m euble, consti- tue un acte de com m erce, alors que cette location n’y tie n t qu’u ne place secondaire”, O rzeczenie Sądu K asacyjnego z 29 stycznia 1883 r., Jurisprudence generale. Recueil periodique et critique de jurisprudence, de legislation et de doctrine en matiere civile, commerciale, criminelle, adm inistra tive et de droit public, wyd. V.A.D. D alloz et al. (dalej: D .), Paris 1883, cz. I, s. 314.
150 Anna Klimaszewska, Michał Gałędek
1913, 201 4 , 2115 i 2416 księgi IV, które wedle prawidłowej numeracji odpowiadały
art. 631, 632, 633, 634, 635, 638 Kodeksu handlowego1 7.
sprzedaw ania w ięcey dającem u, tudzież zabaw publicznych. W szelkie czynności, w exlarskie, bankow e, i faktorskie. W szelkie działania banków publicznych. W szelkie przyięte obow iązki m iędzy negocyantam i, k u pcam i i bankieram i. M iędzy zaś osobam i, iakiegokolw iek b ąd ź stanu i urodzenia, wszelkie wexlów lub przesyłań pieniężnych z m ieysca n a m ieysce, tyczące się czynności”, ibidem, s. 226-227. 13 A rt. 19 [633]: „Podobnież praw o, za czynności handlow e uznaie. W szelkie podięcia się (entrepryzy) budow ań, tudzież w szelkie nabyw ania, zbyw ania stat ków, tak dla w ew nętrzney iako też zew nętrzney żeglugi. W szelkie w ypraw y m orskie, w szelkie nabyw ania lub zbyw ania stroiszu okrętow ego (lin, cum , żaglów, m asztów , kotw ic etc.[)]; tudzież opatrzenia w żywność. W szelkie w ynaięcia statków, pożyczek lub zaciągów na los szczęścia (a la grosse) w szelkie zabezpieczalne i ty m p o d o b n e m orskohandlow e kontrakty. W szelkie układy i ugody, płacy i m yta, czeladzi okrętow ey tyczące się. W szelkie um ow y m iędzy tru d n iącem i się spław em m orskim , a ludźm i m orskiem i, w zglę dem przyim ow ania służby n a okrętach kupieckich”, ibidem, s. 227-228. 14 A rt. 20 [634]: „Trybunały H andlow e rozsądzać oraz maią. 1mo. Z achodzące przeciw ko fakto ro m , czeladzi kupieckiey, lub w in n y m sługom , sprawy, ile się te iedynie do h an d lu kupca, u k tó rego są w obow iązkach, ściągaią. 2do. W szelkie spory z po w o d u w ydanych assygnacyi i biletów, ze strony poborców , płatników , tudzież innych obow iązki w kassach publicznych pełniących osób, w ynikłe”, ibidem , s. 228-229. 15 A rt. 21 [635]: „N akoniec stanowić maią: 1mo. W zględem składania bilansów i xiąg h andlo wych, ze strony upadłego kupca nastąpić w innych; w zględem składania, tudzież ztw ierdzania przysięgą, podanych do upadłości pretensyi. 2do. W zględem zaniesionych sprzeciw ieństw (oppo- zycyi) przeciwko układom w upadłościach; w zdarzeniu, gdy zasady sprzeciwieństwa, bądź na dokum entach, bądź czynnościach handlow ych w spieraiąc się, przez członki sądu handlowego, stosow nie do praw a, roztrzygnione bydź m ogą. W innych albow iem wypadkach, rozsądzanie za łożonych sprzeciwieństw, do T rybunału Cywilnego należy. Z tego pow odu, do podanego przeciw układow i sprzeciw ieństwa (oppozycyj), dowody, n a których się zasadza, załączać się m aią, a to p o d niew ażnością. 3tio. W zględem potw ierdzenia układu, m iędzy upadłym z iedney, a iego w ie rzycielam i z drugiey strony, nastąpionego. 4. W zględem nastąpionego ze strony upadłego kupca, zrzeczenia się dóbr, ile ta okoliczność stosow nie do art. 901. K odexu Cywilnego postępow ania, p o d roztrząsanie T rybunału handlow ego należy”, ibidem , s. 229-230. 16 A rt. 24 [638]: „Rozsądzanie spraw przeciw właścicielowi gruntu, rolnikow i, lub w ino hoduią- cem u, (właścicielowi w innych gór) o sprzedaż zboża w łasney swej krescencyi; spraw, przeciwko kupcow i o zapłacenie zboża i towarów, któreby on na w łasny użytek zakupił, w niesionych, z pod w ładzy T rybunału H andlow ego całkiem iest wyięte: w szelakoż bilety na ukaziciela przez tru d niącego się handlem podpisane, uważać się m aią, iakoby w w idoku handlow ym w ydane były; bilety zaś poborców , płatników, kassyerów, tudzież innych w kassach publicznych sprawujących urzędow anie osób, iako z ich urzędu w ydane, uważać się będą, gdy inna przyczyna tego w skazaną nie iest”; ibidem , s. 230-231. 17 A NK , AW M K, sygn. W M 236, k. 18. W cytow anych spraw ach posługiw ano się o drębną n u m eracją artykułów , w każdej księdze rozpoczynającą się od 1. N ajpraw dopodobniej m iało to
P o j ę c i e c z y n n o ś c i h a n d l o w y c h w w y b r a n y c h p r z e c z e n i a c h ... 151
Pełnomocnik naczelników kompanii dowodził m.in., iż „[p]rzedmiot ten [...]
nie należy do jurysdykcji rzeczonego trybunału, albowiem nie mieści się w żad
nym rodzaju spraw, tych które w artykułach powyższych są wyszczególnione”18.
Reprezentujący natomiast Żółtowską i Hugerle patron Jerzy Kozłowski argum en
tował:
Z sam eg o p rz e z n a c z e n ia k o p a ln i h a łu n u i w ęgla, sk o ro te n p ro d u k t n a o d sp rz e d a w a n ie w y d o b y w an y byw a, o d k ry w a się, że je s t p rz e d m io te m h a n d lu , z a tru d n ie n ia około n ieg o a k tem h an d lo w y m , n a stę p n ie tru d n ią c y się w y p ro w a d z a n ie m o so b ą h an d lo w ą , p o łą c z e n ie ty ch osó b je st k o m p a n ią w z a m iarze o d n ie s ie n ia zysku lub stra ty s to s u n k o w ych, o ja k ic h tyt. III księg k o d. h a n d. w art. 4 7 19 m ó w i20.
Zarządzający kopalnią podnosili jednak także, że prowadzoną przez nich dzia
łalność należy wyłączyć spod jurysdykcji trybunałów handlowych ze względu na
szczególny charakter przedsięwzięcia. Ich zdaniem bowiem
k o m p a n ia k o p a ln i w D ąb ro w ie n ie je s t k o m p a n ią h a n d lo w ą i n ie m o ż e być p o d c ią g n ię ta do żad n e g o ro d z a ju ty ch k o m p a n ii, o ja k ic h tra k tu je ty tu ł III księgi art. 19 i 4721, [który] m ó w i szczególnie i w yłącznie o w sp ó łk a c h h an d lo w y ch , do k tó ry c h k o m p a n ia k o p a ln i o d n o sić się w ż a d e n sp o só b n ie m o że, gdyż [...] w ęgle i z ty ch w ynikające u ży tk i n ależ ą do ro d z a ju p rz e d m io tó w g ó rn iczy ch , czyli m in p o d z ie m n y c h , te w łaściw ie sk ład ają ius regale, czyli p ra w a p an u jąceg o. Z p rz e p isu u sta w g ó rn ic z y c h 22 p ra w tego ro d z a ju n ik t
zw iązek z przyjęciem takiego rozw iązania, z niezrozum iałych względów, przez W. S korochód- -M ajewskiego w jego przekładzie K odeksu handlow ego, którego artykuły standardow o n u m e row ane były w trybie ciągłym. 18 Ibidem , k. 19. 19 Zob. przypis 21. 20 ANK, AW M K, sygn. W M 236, k. 39. 21 A rt. 19: „Praw o uznaie trzy rodzaie tow arzystw handlow ych to iest: Towarzystwo p o d im ie niem zbiorczym czyli firm ą (w ieloim ienne, en nom collectif) Towarzystwo p o d im ien iem k o m andytow ym (m ożnoim ienne [!], en com m endite) i tow arzystw o bezim ienne, nie używaiące firm y (anonym e)”. A rt. 47: O prócz pow yższych trzech gatunków stow arzyszenia się kupieckiego, dozw ala p ra wo w szelkich kupieckich związków, zysk lub stratę i w stosow anych udziałach za przed m io t m aiących (en participation), W. Skorochód-M ajew ski, op. cit., s. 9 i 17. 22 W w yniku III rozbioru kopalnie koło O lkusza trafiły do A ustrii i Prus. Tym o statn im przy padły obw ody lelowski i pilicki do granic rzek Pilicy i Białej Przemszy. O bjęcie pozostałych te renów tego obszaru przez rząd austriacki spow odow ało usankcjonow anie zasady w oli górniczej (praw a nadanego przez panującego bąd ź rząd osobie pryw atnej lub spółce na poszukiw anie i eksploatację złóż) - spośród bow iem dw óch naczelnych zasad górniczych praw a cyw ilne go: akcesji (przynależność złóż znajdujących się w e w n ętrzu ziem i do w łaściciela pow ierzch n i g ru n tu ) i regaliów (przynależność złóż znajdujących się we w n ętrzu ziem i do panującego lub rządu) system austriacki hołdow ał tej drugiej. U staw a górnicza dla Węgier, w prow adzona
P o j ę c i e c z y n n o ś c i h a n d l o w y c h w w y b r a n y c h p r z e c z e n i a c h ... 153
Administratorzy podnosili jednak, że nie dość, że nie są handlującymi ani
wspólnikami spółki handlowej, to jeszcze sprzedaż węgla nie stanowi w rozum ie
niu Kodeksu handlowego czynności handlowej, z czego ich zdaniem wynikał brak
właściwości i osobowej27 i rzeczowej Trybunału Handlowego.
W ostatnim z argumentów pełnom ocnik zarządzających kopalnią skarżących
wyrok Trybunału Handlowego podnosił, że
sp raw a n in ie js z a je s t u p rzy w ilejo w an a, n a le ż a ła do są d u g ó rn iczeg o , zo staje p o d szcze g ó ln ą o p iek ą rz ą d u , n ależ y w ięc do w ład zy tego sąd u , k tó ry w zg lęd em n ie ru c h o m o śc i i h ip o te k i je s t są d e m w łaściw y m i p raw o p e w n y i szczególny tylko ro d zaj sp ra w p o d ju ry sd y k c ję try b u n a łó w h a n d lo w y c h p o d d a ło , ta m n ie są objęte p rz e d m io ty g ó rn icze, p rz e to ju ry sd y k c ja n a d n im i p rz y w łaszczo n a być n ie m o ż e , ty m m n ie j g d y k o n tra k t m ię d z y w sp ó łw łaścicie lam i k o p a ln i z ro b io n y u p rz e d z a p raw o teraźn iejsze, je s t [to] p rz y p a d e k d aw n iejszy 28.
Idąc tym tokiem rozumowania, apelujący uznali, że skoro wcześniejszy au
striacki porządek prawny nie przewidywał istnienia trybunałów handlowych, ale
za to wyodrębniał sądy górnicze, to jeżeli nowy system prawny nakazuje powoła
nie do życia sądownictwa handlowego, to prawodawca powinien expressis verbis
ustalić kwestię właściwości tego sądownictwa w sprawach, które do tej pory pod
legały jurysdykcji sądów górniczych. Jeżeli tego nie uczynił, nie należy domniemy
wać właściwości trybunałów handlowych w sprawach górniczych.
Kozłowski, nie zgadzając się z tym, wskazywał, że rzeczywiście „[z] a rządu
zeszłego nie egzystowały sądy handlowe w tym znaczeniu jak teraz, tylko sądy
wekslowe, [natomiast] [d]la górniczych interesów były ustanowione sądy szcze
gólne”29. Wywodził jednak z tego odwrotny wniosek:
sk o ro te szczególne g ó rn icze są d y n asze p raw o d aw stw o zn io sło , u sta n o w iło try b u n a ły h a n d lo w e do ro z s ą d z e n ia sp o ró w w szelkiego ro d z a ju sp ek u lacji d o ty czący ch , [to] i n a j słu szn iej sp ra w y gó rn icze są sp ra w a m i h a n d lo w y m i, ile gd y b y b y ły cyw ilnym i, rz ą d ze szły n ie b y łb y sta n o w ił o d d zieln eg o są d u , z o rg an izacji sw ojej try b u n a ło w i h a n d lo w e m u zbliżonego. T am b o w ie m w sądzie g ó rn ic z y m m ia n o w a ł sęd z ia m i zn ają cy ch się n a sp ek u lacji g órniczej. N asze p raw o d aw stw o do sk ła d u tr y b u n a łu h a n d lo w eg o p o w o łało za sęd zió w k u p c ó w zn ają cy ch w szelkiego ro d z a ju sp e k u lacje30.
27 Zob. A. K lim aszew ska, M. G ałędek, Kwestia właściwości osobowej trybunałów handlowych w wybranych orzeczeniach Sądu Apelacyjnego Wolnego M iasta Krakowa. Z zagadnień stosowania francuskiego Kodeksu handlowego z 1807 r. na ziem iach polskich, w niniejszym tom ie.
28 ANK, AW M K, sygn. W M 236, k. 22-23. 29 Ibidem , k. 40. 30 Ibidem , k. 40-41.
154 Anna Klimaszewska, Michał Gałędek
Ten sam cel i sposób układania składu poaustriackich sądów górniczych i po-
francuskich sądów handlowych przemawiał zatem - zdaniem Kozłowskiego - za
przesądzeniem, że właściwymi dla spraw górniczych powinny być sądy szczegól
ne, a nie powszechne, skoro idea wyodrębniania spraw szczególnych w obu przy
padkach była podobna.
Patron zarządzających kopalnią, jak już wyżej wspomniano, w swym wywodzie
podkreślał, że „jurysdykcja nad [przedmiotami górniczymi], przywłaszczona być
nie może, tym mniej gdy kontrakt między współwłaścicielami kopalni zrobiony
uprzedza prawo teraźniejsze, jest [to] przypadek dawniejszy”31. Jego zdaniem więc
dla oceny tej kwestii powinna mieć znaczenie okoliczność, że zawiązanie spółki
nastąpiło pod rządami prawa austriackiego.
Kozłowski, próbując obalić tę sugestię, przekonywał: „Czas utworzenia kon
traktu kompanicznego nie pociąga żadnej wskazówki do oznaczenia właściwości
sądu”32. Powoływał się na „osnowę kontraktu współki osobistej”33, która miała
jakoby przemawiać za wyborem „prawa teraźniejszego”34. Nie przytoczył jednak
konkretnych postanowień umownych, ograniczył się jedynie do wyrażenia apro
baty decyzji zapadłej w I instancji, w konsekwencji której Trybunał Handlowy
orzekł o handlowym charakterze sprawy, a następnie - o jej przekazaniu pod sąd
polubowny, bowiem „[g]dy [już] się wywiodło, że sąd trybunału handlowego jest
właściwym sądem, toczy się spór między administratorami oraz kompanistami,
a art. 51 i 55 ks. I kod. hand.35 podobnego rodzaju sprawy sądowi polubownemu
do rozpoznania zostawia”36.
Analizując przedstawiane przez strony argumenty, przede wszystkim zauważyć
wypada, iż francuski kh nie regulował wszystkich instytucji obrotu gospodarcze
go. Stanowiło to przedmiot krytyki kierowanej do jego twórców niemalże od m o
m entu promulgacji kodeksu. Brakowało w nim bowiem unormowań dotyczących
m.in. przedsiębiorstw działających w formie innej niż spółka handlowa czy ban
ków, co nie oznaczało, że działalność ich była wyłączona spod właściwości trybu
nałów handlowych. Ponadto, zawarty w kodeksie katalog czynności handlowych
31 Ib id em , k. 23. 32 Ibidem , k. 41. 33 Ibidem. 34 Ib id em. 35 Zob. przypis n r 10. 36 A NK , AW M K, sygn. W M 236, k. 38-44.
156 Anna Klimaszewska, Michał Gałędek
że nawet niezależnie od jej przesądzenia przez ustawodawcę francuskiego wydo
bywanie kruszców stanowi jeden z przykładów działalności, w której nie można
mówić o czynności handlowej, ponieważ nie dochodzi do odsprzedaży rzeczy
wcześniej nabytych.
A by w ydobyć ze sw ojej k o p a ln i w ęgiel, k tó ry o n a w so b ie zaw iera, jej w łaściciel z m u sz o n y je s t n ab y ć o g ro m n ą ilo ść d re w n a , żelaza i lin; je d n a k ż e u staw a z 21 k w ie tn ia 1810 r. w y raźn ie stan o w i, że n ie w y k o n u je o n czynności handlow ej; dlaczego? P o n ie w aż n ie sp rzed aje p rz e d m io tó w , k tó re m u słu żą za n a rz ę d z ia do w y d o b y cia jego w ęgla z w n ę trz n o ś c i ziem i42.
Według jego wykładni nie dokonuje bowiem czynności handlowej osoba, która
b ę d ą c w łaścicielem surow ców , k tó re w y d o b y w a z w łasn y ch zasobów , i alb o w łasn y m i ręk am i, albo rę k a m i ro b o tn ik ó w , k tó ry m p łaci w y n a g ro d z e n ie , p rz e k sz ta łc a je w p rz e d m io ty o in n e j fo rm ie lub w łaściw ościach, k tó re n a stę p n ie sp rzed aje albo o so b o m fizycz n y m do ich oso b isteg o u ż y tk u alb o k u p c o m , w celu ich dalszej o d sp rz e d a ż y 43.
Swój punkt widzenia wyjaśniał w następujący sposób:
To, co p rim a facie k a zało b y ta k m yśleć to to, że m a m y do czy n ie n ia z m a n u fa k tu rą lub fa b r y k ą , za k a ż d y m ra z e m , k ied y n a stę p u je p rz e k sz ta łc e n ie p e w n y ch su ro w có w w in n e i że art. 632 K o d ek su h an d lo w eg o , w y raźn ie u m ieszcza w k ateg o rii czynności h andlow ych w szelkie p rzedsięw zięcie m a n u fa k tu r y. A le czy k ied y k o lw iek m ia ł k to ś p o m ysł, żeb y określić m ia n e m h an d lu jąceg o czy to w łaściciela lasu, k tó ry p o p rz e p ro w a d z e n iu w y cin k i drzew , używ a całości lub części d re w n a d o w y p ro d u k o w a n ia w ęgla d rzew n eg o , albo w łaściciela s ta d a krów , k tó ry p rz e ra b ia ich m lek o n a sery, albo w ła ściciela g o sp o d a rstw a ro ln eg o , k tó ry p ro w a d z i d estylację części zia rn a , k tó re zbiera, b y u zyskać alkohol? C zy k ied y k o lw iek m ia ł k to ś p o m y sł, b y u z n a ć za m a n u fa k tu rzy stę w h a n d lo w y m tego sło w a zn a c z e n iu , w łaściciela k o p aln i, k tó ry p o w yd o b y ciu z niej w ęgla, a p rz e d jego sp rz ed ażą, p o d d a je go zab ie g o m m a ją c y m n a celu jeg o oczyszczenie i p o zb aw ien ie n ie p rz y je m n e g o zap ach u , k tó ry się z n ieg o w ydobyw a? C zy k o m u k o l w ie k w cześniej w p a d ło do głow y, aby zaliczyć do k lasy fa b ry k a n tó w w łaściciela w in n i
42 „Pour extraire de sa m ine le charbon de terre quelle renferm e dans son sein, le proprietaire a qui elle appartient, est oblige d’acheter u ne grande quantite de bois, de fers et de cordages; cep en d an t la loi du 21 avril 1810 declare expressem ent qu’il n e fait pas acte de C om m erce; pour- quoi? Parce-qu’il ne v end pas les objets qui lui servent de m oyens p o u r extraire son charbon des entrailles de la terre”, P.A. M erlin, Recueil alphabetique de questions de droit, quatriem e edition, Bruxelles 1829, t. III, s. 339. 43 „P roprietaire de m atieres prem ieres qu’il tire de son propre fonds, les convertit, soit p ar ses m ains, soit p ar celles douvriers qu’il salarie, en objets d’u ne autre form e ou qualite qu’il vend ensuite, ou a des particuliers p o u r leur usage personel, ou a des m archands p o u r les revendre”, ibidem , s. 338.
P o j ę c i e c z y n n o ś c i h a n d l o w y c h w w y b r a n y c h o r z e c z e n i a c h ... 157
cy, k tó ry p o zb io rze w in o g ro n p rz e tw a rz a je n a w in o ; który, n aw et p o p rz e tw o rz e n iu ich n a w in o p rz e tw a rz a sw oje w in o n a w ó d k ę lub który, p o su w ając się jeszcze dalej, z w ó d e k w y tw arza s p iry tu s w in n y ?44.
Powołując się na swoją wiedzę z zakresu ewolucji prawa handlowego we Fran
cji, podkreślał, że:
n ig d y n ie w y ciąg n ięto ta k ic h w n io sk ó w a n i z art. 632 K o d ek su h an d lo w eg o , ani z d aw n y ch ustaw , k tó re o n z m ie n ia i zastęp u je; p rz e p is tego a rty k u łu , ty ch d aw n y ch u staw zaw sze był o g ra n ic z a n y do m a n u fa k tu r , do fa b r y k , k tó re p rz e k ształcają z a k u p io n e s u row ce w p rz ed m io ty , k tó re m o g ą b yć sp rz e d a n e i k tó re są w y tw arzan e z z a m ia re m ich sp rzed aży 45.
Merlin dowodził także, że „[w] istocie niemożliwe jest, aby istniała czynność
handlowa tam, gdzie nie m a zdarzenia handlowego, tzn. czynności zakupu w celu
odsprzedaży lub najmu”46.
Merlin analizował też kazus piekarza:
Bez w ątp ien ia, p iek arz je s t i h a n d lu ją c y m i m a n u fa k tu rz y stą , p o n ie w a ż k u p u je m ąk ę i o d sp rzed aje ją p rz e tw o rz o n ą n a chleb. Lecz z całą p e w n o śc ią n ie b y łb y za tak ieg o u z n a n y w łaściciel n ie ru c h o m o ś c i ro ln y c h p o ło ż o n y c h w p o b liż u w ielkiego m ia sta , k tó r y sp rz e d a w a łb y n a ry n k u tego m ia sta chleb, k tó ry zo sta łb y u n ieg o w y p ieczo n y z m ą k i p o c h o d z ą c e j ze zb o ża z jego zbiorów. I w rzeczy w isto ści jak ieś d w ad zieścia lat te m u
44 „Ce qui p o u rra it le faire pen ser ainsi a la prem iere vue, cest qu’il y a m anufacture ou fabrique, toutes les fois qu’il y a conversion de certaines m atieres en d’autres, et que l’art. 632 du C ode de C om m erce range expressem ent dans la categorie des actes de C om m erce, toute entreprise de m anufactures. Mais sest-on jam ais avise de qualifier de C om m eręant, soit le proprietaire d’une foret qui, apres en avoir fait abattre une coupe, lem ploie en to u t ou en p artie a faire du charbon de bois, soit le p roprietaire d’un tro u p eau de vaches qui en fait convertir le lait en from ages, soit le proprietaire d’un dom aine ru ra l qui fait distiller en liqueurs spiritueuses une p artie des grains qu’il en retire? S est-on jam ais avise d’assim iler a un m anufacturier, en p ren an t ce m o t dans le sens com m ercial, le proprietaire d’u ne m in e terrestre, qui, apres en avoir extrait de la houille, la soum ettrait, avant de la vendre, a des m anipulations qui auraient p o u r objet de lep u rer et de la depouiller de lo d e u r desagreable quelle est de n atu re a repandre? S est-on jam ais avise de ranger dans la classe des fabricans, le proprietaire de vignes qui, apres en avoir recueilli les raisins, les convertit en vins; qui, m em e apres les avoir convertis en vins, convertit ses vins en eaux-de-vie, ou qui, allant plus loin encore, convertit ses eaux-de-vie en esprits de vins?”, ibidem.
45 „N on, jam ais on n’a tire de pareilles consequences, soit de l’art. 632 du C ode de com m erce, soit des anciennes lois qu’il renouvelle et rem place; la disposition de cet article, de ces anciennes lois, a ete co n stam m en t restreinte aux m anufactures, aux fabriques qui consistent a convertir des m atieres prem ieres pro v en an t d’achat, en objets susceptibles de ventes et fabriques avec l’in ten tio n de les vendre”, ibidem, s. 338-339.
46 „En effet, il est im possible qu’il y ait acte de C om m erce, la ou il n’y a pas fait de m archandise, cest-a-dire, action d’acheter p o u r revendre ou lo u er”, ibidem, s. 339.
P o j ę c i e c z y n n o ś c i h a n d l o w y c h w w y b r a n y c h o r z e c z e n i a c h ... 159
Kończąc swój wywód, Merlin dodawał, że dla oceny prawnej tej sytuacji w świe
tle prawa handlowego nie m a znaczenia fakt, iż właściciel nieruchomości rolnej
„w celu przetworzenia owoców swoich zbiorów na chleb, musiał kupić całe wypo
sażenie piekarni”51, tak samo jak właściciel kopalni nie handluje, nie odsprzedaje
bowiem „przedmiotów, które [nabył i które] m u służą za narzędzia do wydobycia
jego węgla z wnętrzności ziemi”. Wyposażenie zakładów służy bowiem jedynie
„przekształceniu produktu [wytworzonego] ze swoich zbiorów”52.
Początkowo we Francji uznawano także, iż w związku z art. 32 ustawy z 21
kwietnia 1810 r. spółka założona w celu prowadzenia koncesjonowanej eksploata
cji kopalni miała charakter cywilny, a nie handlowy (por. m.in. orzeczenia Sądu
Kasacyjnego z 7 lutego 1826 r.53, 15 kwietnia 1834 r.5 4 i 10 marca 1841 r.55, a także
decyzję Rady Stanu z 7 czerwca 1836 r.56). Ograniczenia w stosowaniu tej zasady
zaczęły wyłaniać się w orzecznictwie Sądu Kasacyjnego na przełomie lat 20. i 30.
(orzeczenia z 30 kwietnia 1828 r.5 7 i 15 grudnia 1835 r.58). Dopiero jednak w orze
czeniu z 26 marca 1855 r. Sąd Kasacyjny przyznał, że spółka założona w celu eks
ploatacji kopalni może być, w zależności od przypadku, postrzegana jako cywilna
lub handlowa59. Co więcej, podnoszono, iż:
tous ceux qui converstissent des m atieres prem ieres en objets d’u ne autre form e ou qualite, soit sim ple, soit com posee, y m e t cette m odification decisive: a lexception n ean m o in s de ceux qui m an ip u len t les fruits de leurs recoltes. Je ne suis donc pas m an u factu rier ou fabricant, p ar cela seul que je m anipule les fruits de m es recoltes en les convertissant en pains que je vends, pas plus qu’un p roprietaire de vignes n e se constitue fabricant ou m an u factu rier en convertissant d’abord sa vendange en vins, ensuite ses vins en eux-de-vie et enfin ses eaux-de-vie en esprits de vins”; P.A. M erlin, op. cit., s 339. 51 „Pour convertir les fruits de ses recoltes en pains, il etait oblige d’acheter tous les ustensiles d’un e boulangerie”, ibidem. 52 „Q ui lui servaient de m oyens p o u r convertir le p ro d u it de ses recoltes [...] ”, ibidem. 53 „Journal du Palais, p resen tan t la ju risp ru d en ce de la C our de cassation et des cours d’appel de Paris et des autres departem ens, sur l’application de tous les codes franęais aux questions douteuses et difficiles”, 1826, t. II, s. 542; D. 1826, I, 157; por. także orzeczenie Sądu Kasacyjnego z 24 czerw ca 1829 r. (D. 1829, I, 280). 54 D. 1834, I, 195; R ecueilgeneral des lois et des arrets en matiёre civile, criminelle, commerciale et de droit public, red. J.B. Sirey, Paris 1834 (dalej: Sirey), t. XXXIV, cz. I, s. 650. 55 D. 1841, I, 175. 56 R ada uznała, że spółka utw orzona p om iędzy koncesjonariuszam i k opalni nie podlega p o datkow i od działalności handlow ej i przem ysłow ej (tzw. patente), D. 1837, III, 135. 57 Sirey, X XV III, I, 418. Por. także orzeczenie C o u r royale de B ordeaux z 22 czerw ca 1833 r., Sirey X XX III, II, 547. 58 Sirey, XXXVI, I, 333. 59 „Une societe form ee p o u r Sexploitation d’u ne m in e p eut, d’apres les circonstances, etre consideree com m e u ne societe com m erciale, et n o n com m e societe civile”, Sirey, LVI, I, 504.
160 Anna Klimaszewska, Michał Gałędek
w y jątek u sta n o w io n y p rz e p isa m i art. 32 u staw y z 1810 r. i art. 13 u staw y z 25 k w ietn ia 1844 r. n ie m o ż e m ie ć z a sto so w an ia do sto w arzy szen ia p o d m io tó w po sia d a ją c y c h k o n cesje n a eksp lo atację k o p a lń w ęgla k a m ie n n e g o , k tó ra n ie o g ra n ic z a się do eksploatacji każdej z p o szczeg ó ln y ch k o n cesji z n ajlep szą k o rzy ścią dla je d n o s tk o w y c h in te re só w k ażd eg o z n ic h ; k tó reg o p rz e d m io te m je s t k iero w an ie e k sp lo atacją w szy stk ich tych k o n cesji i h a n d e l w y d o b y ty m w ęglem z n ajlep szą k o rzy ścią d la całego sto w arzy szen ia; któ re, p o n a d to i w ty m w łaśn ie celu, n ie tylko o rg an izu je tr a n s p o rt i z a p e w n ia z a o p a trz e n ie w ażnych m iejsc jego u ży w an ia, ale o rg a n izu je d z ia ła n ia o ró ż n y m ch arak terze, aby zap ew n ić sp rz e d a ż sw ojego w ęgla p o n ajlepszej cenie. Słusznie w ięc ta k ie sto w arzy szen ie p o d le g a p o d a tk o w i jak o h u rto w y sp rzed aw ca w ęgla60.
Podsumowując zatem, w czasie kiedy rozstrzygana była przed krakowskim są
dem sprawa pomiędzy Heleną Żółtowską i Katarzyną Hügerle a administratorami
kompanii kopalni w Dąbrowie, francuska doktryna i judykatura stała na stanowi
sku niehandlowego charakteru sprzedaży przez koncesjonariuszy lub właścicieli
kopalni węgla przez nich (lub zatrudnionych pracowników) wydobytego.
W interesującej nas sprawie 2 lipca 1816 r. zapadł zgodny z tą linią wyrok: Sąd
Apelacyjny orzekł, iż:
w niniejszej spraw ie zach o d zi g łów ne p y tan ie, czyli sp raw a n in iejsza p o d le g a ła ju ry s dykcji try b u n a łu han d lo w eg o , tu d zież iż o d ro zw iązan ia p y ta n ia tego dalsze załatw ienie ż ą d a n ia apelujących o u ch ylenie zajęcia, tu d zież w y ro k u w tejże spraw ie p rzez T ry b u n a ł H a n d lo w y [D e p a rta m e n tó w K rakow skiego i R ad o m sk ieg o p o d 21 m a rc a [1]816 [r.] [...] i 16 m a ja t.r.] w y danego zaw isło, a zaś w ro zw iązan iu tej okoliczności, [...] uw aża [Sąd A pelacyjny], [g]dy n ie m n iej ani p rz e d m io t sp raw y n ie je st h andlow y, b o nie jest [w] tyt. II ks. IV kod. h a n d. u m ieszczo n y m , an i też, że w sp ó łk a zach o d zi, ta p rz e d m io t te n w h a n d lo w y zam ien ia, ani n a k oniec, iż w ęgle i h a łu n p rz e c h o d z ą c p ó źn iej n a drogę spek u lacji h an d lo w ej, w ypływ a, iż w ydobyte i w rę k u k o p aln i b ęd ące stan o w ią p rz e d m io t handlow y. A za te m zw ażywszy, iż [. ] sp raw a co do sw ego p rz e d m io tu n ie należ[y] do o b ręb u ju ry sd y k cji try b u n a łu han d lo w eg o , stan o w i n iew łaściw ość sąd u w niniejszej spraw ie, a zate m ta k zajęcie p rzez ten że tr y b u n a ł w d n iu 24 lutego r.b[.] d o zw olone,
60 „Lexemption portee par les articles 32 de la loi de 1810 et 13 de celle du 25 avril 1844 ne saurait etre applique a une association de concessionnaires de m ines de houille, qui ne se b o rn e pas a lexploitation de chacune de ses concessions au m ieux des interets particuliers de chacune delles; qui a p o u r objet de diriger lexploitation de toutes les concessions, et de faire le com m erce des houilles extraites au m ieux des interets de l’association to u t entiere; qui, en outre et dans ce but, non-seulem ent fait faire des transports et etablir des approvisionnem ents dans des lieux im por- tants de consom m ation, m ais se livre a des operations de diverses natures p o u r assurer la vente, au m eilleur prix, de ses houilles. C est avec raison qu’une telle association est im posee a la patente de m archand de charbon en gros”, E. Lam e Fleury, Texte annote de la loi du 21 avril 1810, concernant les mines, les minieres, les tourbieres, les carrieres et le susines mineralurgiques, Paris 1857, s. 33-34.
162 Anna Klimaszewska, Michał Gałędek
II K od. A ust. zaw ierają tylko w so b ie zasad y o w sp ó łce lub w sp ó ln o ści w łasn o ści, lecz ta k o w a być m o ż e b e z żad n y c h zw iązków h a n d lo w y c h i p rz e to stąd , że m ię d z y p o w o d a m i i a d m in is tra c ją k o p a ln i z a c h o d z i w sp ó łk a lub w sp ó ln o ść k u k só w nie m o ż n a w nosić, iż w sp ó łk a ta je s t h a n d lo w a i do ro z p o z n a n ia tr y b u n a łu h an d lo w e g o należy. A n i z tego, że w y d o b y te w ęgle i h a łu n się sp rzed ają, m o ż n a u trzy m y w ać, iż w sp ó łk a ta je s t h a n d lo w ą, p o n ie w a ż i we w sp ó ln o cie d ó b r ziem sk ich zboże się sp rzed aje, a je d n a k w sp ó ln ic- tw o d ó b r z iem sk ich n ie je s t w sp ó łk ą h a n d lo w ą i n ie n ależ y do tr y b u n a łu h an d lo w eg o , ja k to w y raźn ie art. 2467 kod. h a n d. k. IV [art. 638] stan o w i. A rt. 1868 ks. IV [art. 632] k o d. h a n d ., n a k tó ry m T ry b u n a ł h a n d l. sw ój w y ro k zasad za, raczej n iew łaściw o ść ja k w łaściw ość o nego są d u d o w o d zi, g d y a k ta m i h a n d lo w y m i u zn aje w szelkie k u p n o z b o ża, to w a ró w i in n y c h rzeczy w zam iarze o d sp rz e d a n ia tychże, b ą d ź ta k ja k są [...] b ą d ź te ż p o p rz e k sz ta łc e n iu onych. A d m in istra c ja zaś k o p a ln i w zm ia n k o w a n y c h n ie k u p u je o d n ik o g o w ęgla i h a łu n u w zam iarze o d sp rz e d a n ia , lecz sa m a ich w y d o b y w a i z p ie rw szej ręk i ta k [...] sw oje p ro d u k ty [sprzedaje]. W n o si w ięc u rz ą d p u bliczny, iż tr y b u n a ł h a n d lo w y n ie [jest] w łaściw ym są d e m do ro z p o z n a n ia n in iejszej spraw y, lecz ta jak o sp raw a cy w iln a do ro z s ą d z e n ia tr y b u n a łu zw yczajnego należy69.
Kwestia czynności handlowych stała się również przedmiotem rozważań
w sprawie pomiędzy „Tomaszem de Ruhmfeld Chromym, Józefem de Geppert
medycyny doktorami, Antonim Kiesewetterem komisarzem drogowym, M arci
nem Schestarum prefektem składu solnego w Wieliczce kompanii kopalni węgla
kamiennego i fabryki ałunu we wsi Dąbrowie [...] naczelnikiem [...] a Józefem
Zwierzyną różnym handlem trudniąc[ym] się”70. Ten ostatni, reprezentowany, po
dobnie jak Helena Żółtowska i Katarzyna Hugerle w poprzedniej sprawie, przez
patrona Jerzego Kozłowskiego, złożył pozew przeciwko administratorom kompa
nii i fabryki w Dąbrowie o zapłatę 1200 złp z tytułu wynagrodzenia za sprzedaż
„do Krakowa defluidowanych węgli” do Trybunału Handlowego Departamentu
Krakowskiego i Radomskiego. Pozwani, reprezentowani przez patrona Wojewódz
kiego, podnieśli natomiast brak właściwości rzeczowej Trybunału w przedm ioto
wej sprawie. Rozpatrując zarzut w pierwszej instancji, Trybunał stwierdził swoją
właściwość, od którego to orzeczenia administratorzy złożyli apelację.
W swojej argumentacji podkreślali z jednej strony wadliwą kwalifikację powo
da jako komisanta („Józef Zwierzyna [...] za służącego zostawał w obowiązkach
67 Zob. przypis n r 16.
68 Zob. przypis n r 12. 69 Pism o z 2 lipca 1816 r.,podpisane „Schoneth” [?], ANK, AW M K, sygn. W M 236, k. 49-50. 70 A NK , AW M K, sygn. W M 237, k. 137-138.
P o j ę c i e c z y n n o ś c i h a n d l o w y c h w w y b r a n y c h o r z e c z e n i a c h ... 163
do r. 1811”71), która wpłynęła na uznanie się przez wspomniany Trybunał H an
dlowy za właściwy w związku z art. 91 i 632 Kodeksu handlowego, z drugiej zaś,
w wywodzie niemalże bliźniaczym do przygotowanego w pierwszej omówionej
sprawie, wskazywali, iż:
kto z w łasn o ści o sobistej lub k tó re p rz e d m io ty n ależ ą do ju ry sd y k c ji do try b u n a łó w h an d lo w y ch , to w sk azu ją art. 1 księgi I i art. 17, 18, 19, 20, 21, 24 księgi IV k o d. h a n d lo w ego [art. 631, 632, 633, 634, 635, 638]72, zaś [...] K o m p a n ia k o p a ln i w D ąb ro w ie nie je s t k o m p a n ią h a n d lo w ą i nie m o że b yć p o d c ią g n ię ta do żad n eg o ro d z a ju ty ch k o m p a n ii, o ja k ic h tra k tu je ty tu ł III księgi I[,] art. 19 i 4773 m ó w i szczególnie i w yłącznie o w sp ó łk a c h h an d lo w y ch , do k tó ry c h k o m p a n ia k o p a ln i w ż a d e n sp o só b o d n o sić się n ie m o że, gdyż [...] w ęgle i z ty ch w y n ik ające u ży tk i n ależ ą do ro d z a ju p rz e d m io tó w g ó rn iczy ch p o d z ie m n y c h , te w łaściw ie sk ład ają iu s regale, czyli p raw a p a n u ją c e g o 74.
Administratorzy podnosili, podobnie jak w wyżej omówionej sprawie, że
sprzedaż węgla nie stanowi w rozum ieniu kh czynności handlowej. Dodatkowo
podkreślali, iż „już w podobnym przypadku [...] sąd apelacyjny zadecydował, iż
apelujący ani z własności osobistej, ani z natury przedmiotu jurysdykcji pomienio-
nej nie podlegają”75. Uznanie się natomiast przez Trybunał Handlowy za właściwy
skutkowało dopuszczeniem środka dowodowego w postaci przysięgi powoda Jó
zefa Zwierzyny i orzeczeniem na tej podstawie na jego rzecz.
Druga strona natomiast podnosiła, iż:
a p elu jący m y ln ie p rzed staw iają, ja k o b y zaap elo w an y był ich słu żący m [,] n a tu r a o b o w iązków słu ż e b n o śc i je s t je d n a do z a sto so w an ia w k a ż d y m w y p a d k u , lecz gd y ze w zglę d u n a p rz e d m io t słu ż e b n o śc i o zn aczen ie b ra n e byw a, u p a d a ją w szelkie w n io sk i ap e lu jących. N ie p rzeczy zaapelow any, że p rzy jął n a siebie o b o w iązek sp rz e d a ż y do K rakow a d eflu id o w an y ch w ęgli, lecz g d y sp rz e d a ż ty ch p o c ią g a za so b ą w y k o n an ie a k tu h a n dlow ego, k o d ek s h a n d lo w y w y k o n y w aczy ta k o w y ch w im ie n iu c u d z y m działający ch w art. 9176 ks. I p o c ią g a p o d ty tu ł k o m isan tó w , ich p ra w a i o b o w iązk i z u staw y h a n dlow ej u rz ą d z a n y m i m ie ć chce, u staje [...] tw ie rd z e n ie ja k o b y zaap elo w an y był tylko słu żący m , b o w ie m o n tr u d n ił się k o m ise m sp rz e d a ż y w ęgla [...] do K rak o w a d eflu id o - w anego, był o d p o w ie d z ia ln y m za cenę m u o g ra n ic z o n ą , a w n a g ro d ę m ia ł u sta n o w io n ą w ypłatę ro c z n ą , tej n ie uzyskaw szy p o c ią g n ą ł ap elu jący ch p rz e d T ry b u n a ł H a n d lo w y 77. 71 Ibidem , k. 145. 72 Zob. przyp. n r 11-16. 73 Zob. przyp. n r 21. 74 ANK, AW M K, sygn. W M 237, k. 146. 75 Ibidem , k. 148. 76 Zob. przypis n r 80. 77 ANK, AW M K, sygn. W M 237, k. 149.
P o j ę c i e c z y n n o ś c i h a n d l o w y c h w w y b r a n y c h o r z e c z e n i a c h ... 165
(art. 1936 K o d ek su cyw ilnego); com m ission zaw sze z a k ła d a d o ro z u m ia n ą zgo d ę n a w y n a g ro d z e n ie 82.
Co również istotne „komis (zlecenie handlowe) może być udzielony przez każdą
osobę, będącą handlującym albo nie, każdej osobie, która wykonuje lub nie zawód
pośrednika w handlu. Może być udzielone zarówno przez byt kolektywny - taki jak
spółka, jak i jednostkę oraz, nawzajem, bytowi kolektywnemu, jak i jednostce”83.
Status niehandlujących w przypadku administratorów kompanii nie stał więc na
przeszkodzie w uznaniu czynności zleconych Józefowi Zwierzynie za komisowe.
Takowy ich charakter sugerowało zastrzeżone wynagrodzenie („w nagrodę miał
ustanowioną wypłatę roczną”) w wysokości 1200 złp - to właśnie z powodu braku
wypłaty Zwierzyna pozwał stronę przeciwną przed Trybunał Handlowy84. Do bez
względnego określenia ich charakteru konieczne jednakże byłoby stwierdzenie, czy
Zwierzyna dokonywał czynności we własnym imieniu, czy w imieniu administra
torów kompanii i fabryki w Dąbrowie, a w aktach sprawy nie znajdują się niestety
żadne informacje na ten temat. Znamienne jest jednak wspomniane już określenie
Zwierzyny jako „różnym handlem trudniąc[ego] się”, co z dużą dozą prawdopodo
bieństwa pozwala przyjąć, iż faktycznie wykonywał zawód komisanta.
Wiadomo natomiast, że „Trybunał [Handlowy] a quo uznawszy apelowanego
komisantem w art. 18 księgi IV kod. handlowego [art. 632] i art. 91 księgi, sąd
swój właściwym być orzekł [.. .]”85. Właściwość ta została potwierdzona przez Sąd
Apelacyjny w wyroku z 22 lutego 1817 r.8 6
82 „On n o m m e m a n d a t en d ro it civil, l’acte p ar lequel une p erso n n e se charge de faire u ne ou plusieurs affaires p o u r u ne autre: ce m em e acte, dans le com m erce, s’appelle com m ission; m ais u ne des principales differences qui les distingue, cest que le m a n d a t est gratuit, s’il n’y a stipu lation contraire (art. 1936, C. civ.); tandis que la com m ission suppose toujours un e convention tacite de retrib u tio n ”, J.A. R ogron, Code de commerce explique pa r ses m otifs et p a r des examples, avec la solution, sous chaque article, des difficultes ainsi que des principales questions que pre- sentent le texte, et la definition de tous les termes de droit, Bruxelles 1833, s. 22. 83 La commission p e u t etre donnee p a r toute personne, com meręante ou non, a toute personne exergant ou non la profession de commissionnaire. Elle p e u t etre donnee aussi bien p a r un etre collectif, com m e une societe, que p a r individu, et reciproquement, a un etre collectif aussi bien qua un individu ; P. Bravard-V eyrieres, M anuel de droit commercial contenant un traite elementaire sur chaque titre du Code du commerce, le texte des Ordonnances de 1673 et 1681, et le texte du Code, une analyse de tous les articles du Code reduits en questions, et des form ules po u r tous les actes, troisieme edition, B ruksela 1841, s. 64. 84 Strona przeciw na nie zaprzeczała tem u, iż w ynagrodzenie zostało ustalone. P odnosiła tylko, iż Z w ierzyna „znaczne zrządził szkody ko m p an ii przez swoje niepraw ne czyny, o któ ry ch w y nagrodzenie apelujący czynią oddzielną drogę”. A NK , AW M K, sygn. W M 237, k. 145. 85 Ibidem. 86 ANK, AW M K, sygn. W M 237, k. 138-139.
166 Anna Klimaszewska, Michał Gałędek
Omówione akta spraw wskazują na kilka kwestii. Przede wszystkim wyraźnie
należy podkreślić, iż trudno jest w sposób bezpośredni prześledzić tok rozum o
wania przyjęty w danym przypadku przez sąd ze względu na brak uzasadnień
orzeczeń. Treść wyroków pozwala jedynie na przypuszczenie z dużym prawdo
podobieństwem, które z argumentów stron orzekający uznali za słuszne. Z doku
mentacji przytoczonych spraw wynika jednak, że w niełatwej kwestii właściwo
ści trybunałów handlowych, już w pierwszej dekadzie po recepcji kh orzekano
zgodnie z linią francuską, i to pomimo nieobowiązywania na ziemiach polskich
ustawodawstwa okołokodeksowego oraz z pewnością utrudnionego dostępu do
francuskiej literatury przedm iotu i zbiorów orzeczeń (trudno taki dostęp całkowi
cie wykluczyć, ale faktem jest niemalże całkowity brak zainteresowania przedsta
wicieli polskiej doktryny prawem handlowym w tamtym czasie).
A n n a K l i m a s z e w s k a , M i c h a ł G a ł ę d e k ( G d a ń s k )
Pojęcie czynności handlowych
w wybranych orzeczeniach Sądu Apelacyjnego Wolnego M iasta Krakowa.
Z zagadnień stosowania francuskiego Kodeksu handlowego z 1807 r.
na ziem iach polskich
W iele kw estii zw iązanych ze sto so w an iem fran cu sk ieg o K odeksu h an d lo w eg o z 1807 r. w yw oływ ało w ątpliw ości i s p o ry - n ie b e z zw iązku ze zd ecy d o w an ie n iższy m p o z io m e m te c h n ik i legislacyjnej n iż w p rz y p a d k u K od ek su cyw ilnego. Jed n ą z n ic h b y ła k w estia w łaści w ości try b u n a łó w h an d lo w y ch , o p ierająca się m .in. n a p rzesłan ce d o k o n y w an ia czynności h an d lo w y ch , k tó ry c h jed n ak ż e legalnej definicji w C ode de com m erce zabrakło. W e F rancji k o d ek so w i tow arzyszyło sukcesyw nie n a m n a ż a n e ustaw o d aw stw o oko ło k o d ek so w e oraz b o g a ty d o ro b e k d o k try n y i orzecznictw a. D o p rzyjęcia tego pierw szego w ślad za K odeksem h a n d lo w y m n a ziem iach p o lsk ich w X IX w. je d n a k n ie doszło, a zap o z n a n ie się n a p o czątk u stu lecia z p o z o sta ły m i e le m e n ta m i k u ltu ry p raw a fran cu sk ieg o w ty m zakresie w w ysokim s to p n iu u tr u d n ia ł fakt n iem alże całkow itego b ra k u zain tereso w an ia przedstaw icieli polskiej n a u k i d z ie d z in ą p raw a h andlow ego. W efekcie, orzekający w n ierz a d k o tru d n y c h i sk o m plik o w an y ch sp raw ach sędziow ie p o zo staw ien i byli sam i sobie. Sposób sto so w an ia przez n ic h n o r m ko d ek so w y ch n a p rzy k ład zie w y b ran y ch o rzeczeń Sądu A pelacyjnego W olnego M ia sta K rakow a d otyczących z a g a d n ie n ia czy n n o ści h an d lo w y c h i zw iązanej z n im i w łaści w ości try b u n a łó w h a n d lo w y ch stan o w i p rz e d m io t niniejszej publikacji.
Słowa kluczowe : fra n c u sk i K odeks h a n d lo w y z 1807 r., Code de com m erce, czy n n o ści
h an d lo w e , w łaściw ość try b u n a łó w h an d lo w y ch , sp rz e d a ż w ęgla, Sąd A p elacy jn y W olnego M ia sta K rakow a, o rzeczn ictw o , k o p a ln ia w ęgla k a m ie n n e g o w D ąb ro w ie, sp ó łk i
