Pobierz Pojęcie konsumenta w „dyrektywach konsumenckich” UE i orzecznictwie TS UE i więcej Publikacje w PDF z Dyplomacja tylko na Docsity!
Pojęcie konsumenta w „dyrektywach konsumenckich” Unii Europejskiej (^) 161
KATARZYNA SZCZEPAŃSKA
Pojęcie konsumenta
w „dyrektywach konsumenckich”
Unii Europejskiej i orzecznictwie
Trybunału Sprawiedliwości
Unii Europejskiej
– wybrane aspekty prawne
Problematyka różnorodnego definiowania pojęcia konsumen- ta w Unii Europejskiej jest zagadnieniem bardzo szerokim, dlatego też niezbędne jest zakreślenie węższego, precyzyjnego pola analizy. Polem tym, w niniejszym opracowaniu, będą przede wszystkim tzw. dyrektywy konsumenckie oraz wybrane orzecznictwo Trybu- nału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (wcześniej Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości)^1. Przez dyrektywy konsumenckie, na potrzeby niniejszego opracowania, rozumieć będziemy dyrektywy, których celem jest ochrona konsumenta w różnych obszarach jego codziennego funk- cjonowania (takich jak: sprzedaż konsumencka, zakupy na odleg- łość, podróże, kredyt konsumencki itd.). Warto również zaznaczyć, że w opracowaniu odnosić się będziemy zarówno do dyrektyw konsumenckich z klauzulą harmonizacji minimalnej (tzw. star- sze dyrektywy konsumenckie), jak i do dyrektyw z klauzulą har- monizacji zupełnej (nowsze dyrektywy, przede wszystkim najnow- sza dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE
(^1) Dalej jako Trybunał Sprawiedliwości (TS).
162 KATARZYNA SZCZEPAŃSKA
z 25.10.2011 r. 2 ) 3. Pamiętać należy, że pojęciem konsument posłu- gują się także traktaty (art. 12, art. 169 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej^4 ), Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (art. 38)^5. Występuje ono także w rozporządzeniach, które jednak, jak wskazano, pozostają poza zakresem analizy. Wybrana dla celów opracowania kategoria unijnych aktów prawnych, tj. dyrektyw konsumenckich jest już sama w sobie nie- spójna. Wybór tej kategorii jednak pozwoli na prezentację pojęcia konsumenta w dwóch wybranych płaszczyznach, tzn. aspekcie podmiotowym i przedmiotowo-funkcjonalnym.
Uniwersalna definicja legalna konsumenta?
Trudności w określeniu na użytek prawa pojęcia konsumenta, zarówno na poziomie europejskim, jak i krajowym, dostrzega się powszechnie^6 od wielu lat. Mimo że pojęcie konsument jest używa- ne zarówno w języku prawnym, jak i prawniczym nie udało się, jak dotąd, zbudować jego w pełni zadowalającej definicji. Definicje po- jęcia konsument tworzy się zazwyczaj na użytek konkretnych ak- tów normatywnych^7.
(^2) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 paź- dziernika 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchy- lająca dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europej- skiego i Rady (Dz.Urz. UE L 304, s. 64 z 22.11.2011 r.), dyrektywa wejdzie w życie 12.12.2011 r. (^3) B. Gnela, Problem zgodności niektórych definicji i instytucji polskiego prawa konsu- menckiego z prawem unijnym , [w:] J. Frąckowiak, R. Stefanicki (red.), Ochrona konsu- menta w prawie polskim na tle koncepcji effet utile. Wrocław 2011, s. 53-54. (^4) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – dalej jako TfUE (Dz.Urz. UE C 83, s. 47 z 30.03.2010 r.). (^5) Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Dz.Urz. UE C 83, s. 389 i nast. z 30.03.2010 r. (^6) Por.: B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, Pojęcie konsumenta , [w:] G. Rokicka (red.), Model prawnej ochrony konsumenta. Warszawa 1996, s. 28–32. (^7) E. Łętowska, Europejskie prawo umów konsumenckich. Warszawa 2004, s. 45.
164 KATARZYNA SZCZEPAŃSKA
Zgodnie z dyrektywą Rady 85/577 EWG z 22.12.1985 r. w spra- wie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych po- za lokalem przedsiębiorstwa^13 w art. 2 „konsument” oznacza osobę fizyczną , w transakcjach objętych dyrektywą działającą w celach, które mogą być uważane za niezwiązane z jej działalnością hand- lową lub zawodem^14. Dyrektywa Rady 87/102 EWG z 22.12.1986 r. w sprawie zbliże- nia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących kredytu konsumenckiego^15 de- finiowała w art. 1 ust. 2 lit. a „konsumenta” jako osobę fizyczną , która w transakcjach objętych dyrektywą działała w celach niezwią- zanych z jej działalnością handlową lub zawodową. Dyrektywa ta z dniem 10.06.2010 r. została uchylona przez: dyrektywę Parlamen- tu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z 23.04.2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającą dyrektywę Rady 87/102/EWG 16. W art. 3a nowej dyrektywy za „konsumenta” uwa- ża się osobę fizyczną , która w transakcjach objętych dyrektywą działa w celach niezwiązanych ze swoją działalnością handlową, gospodarczą lub zawodową. Z kolei w dyrektywie Rady 90/314/EWG z 13.06.1990 r. w spra- wie zorganizowanych podróży, wakacji i wycieczek^17 „konsument” oznacza każdego, kto nabywa imprezę turystyczną lub wyraża zgodę na jej nabycie („główny kontrahent”) lub osobę, w imieniu której główny kontrahent wyraża zgodę na nabycie imprezy („inni beneficjenci”) bądź osobę, na którą główny kontrahent lub który- kolwiek z innych beneficjentów przenosi prawa do udziału w im- prezie („cesjonariusz”).
(^13) Dz.Urz. WE L 372, s. 31 i nast. z 31.12.1985 r., polskie wydanie specjalne Dz.Urz. UE z 2004 r., Rozdział 15, Tom 1, s. 262 i nast. (^14) Dyrektywa ta zostanie uchylona dyrektywą 2011/83/ UE (patrz przyp. 2). (^15) Dz.Urz. WE L 42, s. 48 i nast., polskie wydanie specjalne Dz.Urz. UE z 2004 r., Rozdział 15, Tom 1, s. 326 i nast. (^16) Dz.Urz. UE L 133, s. 66 i nast. z 22.05.2008 r. (^17) Dz.Urz. WE L 158, s. 59 i nast. z 23.06.1990 r., polskie wydanie specjalne Dz.Urz. UE z 2004 r., Rozdział 13, Tom 10, s. 132 i nast.
Pojęcie konsumenta w „dyrektywach konsumenckich” Unii Europejskiej (^) 165
Odmiennie zostało zdefiniowane pojęcie konsumenta w dyrek- tywie Rady 93/13/EWG z 05.04.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich^18 , gdzie w art. 2 lit. b odno- si się ono do każdej osoby fizycznej , która w umowach objętych dyrektywą działa w celach niezwiązanych z handlem, przedsiębior- stwem lub zawodem^19. Natomiast „konsumentem” w dyrektywie 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 20.05.1997 r. w sprawie ochrony konsumen- tów w przypadku umów zawieranych na odległość^20 w art. 2 ust. 2 jest każda osoba fizyczna , która w umowach objętych dyrektywą działa w celach niezwiązanych z jej działalnością handlową, gospo- darczą lub zawodem^21. Kolejnej definicji „konsumenta” dostarcza nam dyrektywa 98/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 16.02.1998 r. sprawie ochrony konsumenta przez podawanie cen produktów oferowa- nych konsumentom. W art. 1 lit. e tej dyrektywy „konsument” oznacza każdą osobę fizyczną , która kupuje produkty w celach niemieszczących się w zakresie jego działalności handlowej lub za- wodowej^22. W dyrektywie 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 25.05.1999 r. w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towa- rów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji^23 , w art. 1 ust. 2 lit. a „konsument” oznacza każdą osobę fizyczną , która w umo-
(^18) Dz.Urz. WE L 95 z 21.04.1993 r., s. 29 i nast., polskie wydanie specjalne Dz.Urz. UE z 2004 r., Rozdział 15, Tom 2, s. 288 i nast. (^19) Dz.Urz. WE L 144, s. 19 i nast., polskie wydanie specjalne, Rozdział 15, Tom 3, s. 319 i nast., dyrektywa ta zostanie zmieniona dyrektywą 2011/83/UE (patrz przyp. 2). (^20) Dz.Urz. WE L 144, s. 19 i nast. z 04.06.1997 r., polskie wydanie specjalne, Rozdział 15, Tom 3, s. 319 i nast. (^21) Dyrektywa ta zostanie uchylona dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Ra- dy 2011/83/ UE (patrz przyp. 2). (^22) Dz.Urz. WE L 80 z 18.03.1998 r., s. 27, polskie wydanie specjalne Dz.Urz. UE z 2004 r., Rozdział 15, Tom 4, s. 32 i nast. (^23) Dz.Urz. WE L 80 z 18.03.1998 r., s. 27, polskie wydanie specjalne Dz.Urz. UE z 2004 r., Rozdział 15, Tom 4, s. 32 i nast.
Pojęcie konsumenta w „dyrektywach konsumenckich” Unii Europejskiej (^) 167
Wreszcie, w najnowszej dyrektywie konsumenckiej, tj. dyrek- tywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE^28 (opartej na koncepcji harmonizacji maksymalnej), w art. 2 ust. 1 „konsument” oznacza każdą osobę fizyczną, która w umowach objętych niniejszą dyrektywą działa w celach niezwiązanych z działalnością handlo- wą, gospodarczą, rzemieślniczą ani wykonywaniem wolnego za- wodu.
Podmiotowy wymiar definicji konsumenta
Większość ze wskazanych dyrektyw wyłącza z zakresu poję- cia konsumenta osoby prawne, stanowiąc, co do zasady, że konsu- mentem jest osoba fizyczna^29. Zgodnie z art. 288 TfUE^30 dyrektywy wiążą każde państwo członkowskie, do którego są kierowane. Jest przy tym charakterystyczne, że wyznaczają one cele do osiągnięcia; wybór środków jest natomiast pozostawiony w gestii państw członkowskich^31. W konsekwencji klauzuli minimalnej przyjętej na gruncie „star- szych” dyrektyw konsumenckich kwestie kręgu podmiotów, które mają być objęte ochroną konsumencką, przedstawiają się różnie w poszczególnych państwach członkowskich^32. Dlatego, co do za- sady, dyrektywy konsumenckie (wyjątek stanowi przykładowo dy- rektywa o umowach turystycznych, która zostanie omówiona w dalszej kolejności) przyznają ochronę wyłącznie osobom fizycz- nym 33. Jednakże odpowiednie akty krajowe stanowiące implemen- tację dyrektyw do pojęcia konsumenta włączają również osoby
(^28) Patrz: przyp. 2. (^29) K. Kańska, Ochrona ekonomicznych interesów konsumentów w prawie UE , [w:] E. Piontek, A. Zawadzka (red.), Szkice z prawa Unii Europejskiej, t. II, Prawo materialne. Kraków 2003, s. 20–21. (^30) Patrz: przyp. 5. (^31) E. Łętowska, op. cit., s. 55. (^32) Ibidem, s. 56. (^33) Ibidem.
168 KATARZYNA SZCZEPAŃSKA
prawne. Można wskazać tutaj przykład francuski, w którym orzecznictwo sądowe objęło ochroną w zakresie transakcji zawiera- nych poza miejscem handlu partie polityczne^34. Zdaniem E. Łętowskiej, ograniczanie się poszczególnych dyrek- tyw konsumenckich do pojęcia osoby fizycznej jest więc związane przede wszystkich z faktem minimalnego charakteru tzw. starszych dyrektyw konsumenckich, niekoniecznie zaś musi być uznawane za argument przemawiający za poglądem, iż definiowane na użytek prawa konsumenckiego pojęcia konsumenta należy ograniczać do osób fizycznych opisanych w dyrektywach^35. Podobne stanowisko w odniesieniu do starszych dyrektyw konsumenckich z klauzulą harmonizacji minimalnej prezentuje A. Zoll. Według niego państwa członkowskie mogą objąć ochroną profesjonalistów działających w zakresie własnej działalności gospodarczej. Zgodnie ze stanowi- skiem prezentowanym przez tego autora przedsiębiorca zawierają- cy transakcję w celach związanych z własną działalnością w niektó- rych sytuacjach zasługuje na ochronę, ponieważ założenie, iż dysponuje on większym doświadczeniem i przez to nie powinien podlegać ochronie, często nie odpowiada rzeczywistości. Pomija się bowiem istnienie „ogromnych dysproporcji ekonomicznych wystę- pujących pomiędzy osobami prowadzącymi działalność gospodar- czą”^36. Idea ta, pozwalająca rozszerzyć pojęcie konsumenta ponad ka- tegorię osób fizycznych, jest wykorzystywana w projekcie Księgi Pierwszej Nowego Kodeksu Cywilnego, opracowanym przez Ko- misję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego działającą przy ministrze sprawiedliwości^37. Zgodnie z art. 56 projektu^38 ochrona dotycząca
(^34) Ibidem, s. 57, przyp. 38. (^35) Ibidem. (^36) Pogląd A. Zolla powołany za: K. Kańska, op. cit., s. 26, przyp. 39. (^37) Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego Działająca przy Ministrze Sprawiedli- wości, Księga Pierwsza Kodeksu Cywilnego – projekt z uzasadnieniem. Warszawa 2008 <http://bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/komisje-kodyfikacyjne/komisja-kodyfikacyjna- -prawa-cywilnego/>. (^38) Ibidem, s. 60.
170 KATARZYNA SZCZEPAŃSKA
w której imieniu inna osoba zawarła umowę w odniesieniu do im- prezy turystycznej. We wskazanej dyrektywie zaproponowano roz- szerzenie podmiotowego ujęcia konsumenta, gdyż nie zostały wy- kluczone z zakresu ochrony także podmioty inne niż osoby fizyczne nabywające imprezę turystyczną. Podmiotowy zakres zastosowania dyrektywy obejmuje zatem nie tylko osoby fizyczne, ale także pro- fesjonalnych uczestników imprez turystycznych, co może znaleźć zastosowanie w szczególności w przypadku podróży służbowych. W związku z powyższym dyrektywę stosuje się również do umów wykraczających poza relację business-to-consumer (B2C)^43.
Przedmiotowo funkcjonalny wymiar definicji
konsumenta
Podmiotowy zakres definicji konsumenta, zawężony do oso- by fizycznej, nie rozwiązuje jednak dalszych problemów interpreta- cyjnych związanych z pojęciem konsumenta. Dlatego należy wska- zać drugi aspekt definicji, czyli zakres przedmiotowo-funkcjonalny, w szczególności wskazujący na charakter transakcji, której konsu- ment dokonuje^44. Przedmiotowo-funkcjonalny aspekt definicji kon- sumenta w prawie Unii Europejskiej oparty jest właśnie na kwalifi- kacji czynności prawnej dokonywanej przez konsumenta, tzw. czynności konsumenckiej. Ochroną prawną według wskazanych dyrektyw konsumenckich objęty jest konsument (co do zasady oso- ba fizyczna), który dokonuje czynności w określonym celu. Okre- ślenie tego celu ujmowane jest za pomocą definicji negatywnej – zasadniczo jest to cel niezwiązany z działalnością gospodarczą, za- wodową czy handlową.
(^43) Komisja Europejska, Working Document on the Council Directive 90/314/EEC of 13 June 1990 on package travel, package holidays and package tours, Bruksela, 26.07.2007 r., s. 8 <http://ec.europa.eu/consumers/rights/commission_ working_ document_final26-07-2007.pdf>. (^44) Por.: K. Kańska, op. cit., s. 22.
Pojęcie konsumenta w „dyrektywach konsumenckich” Unii Europejskiej (^) 171
Jednakże, jak przedstawiono w przytoczonych definicjach kon- sumenta, i definiowanie celu czynności, których konsument doko- nuje, nie jest we wskazanych dyrektywach jednolite. Niejednolitość ta związana jest i wynika przede wszystkim z różnych założeń po- szczególnych dyrektyw, gdyż każda z nich porządkuje pewien od- cinek zasadniczo odmiennych czynności konsumenckich. Inny jest bowiem zakres czynności dokonywanych przez konsumenta będą- cego turystą, a inny w przypadku konsumenta, który kupuje pro- dukt konsumpcyjny. Ponadto, dyrektywa jako źródło prawa wtórnego Unii zapewnia jedynie minimalny standard prawny, którego rezultat musi być za- chowany przez państwa członkowskie dokonujące implementacji^45. Pamiętać jednakże należy, że ten minimalny standard nie dotyczy nowych dyrektyw, które przyjmują koncepcję pełnej harmonizacji. Art. 288 TfUE nie rozstrzyga bowiem, jak dalece intensywna ma być regulacja przewidziana w dyrektywie, a określa jedynie zasadę nadawania dyrektywie mocy wiążącej. Na względzie mieć należy również fakt, że definicje czynności gospodarczej, zawodowej czy handlowej różnią się w poszczególnych państwach członkowskich. Jak zaznaczono, poszczególne dyrektywy konsumenckie w nie- jednolity sposób określają rodzaje i cel tzw. czynności konsumenc- kich. W dyrektywie 85/577/EWG i w dyrektywie 98/6/WE czyn- ność konsumencka dokonywana jest przez osobę fizyczną, która „działa w celach, które mogą być uważane za niezwiązane z jej działalnością handlową lub zawodem”^46 albo „osobę fizyczną, która kupuje produkty w celach, które nie mieszczą się w zakresie jej działalności handlowej lub zawodowej”^47. Bardzo zbliżonym zakre- sem przedmiotowo-funkcjonalnym definicji posługuje się dyrekty- wa 87/102/EWG^48 o kredycie konsumenckim w art. 1 ust. 2 lit. a. Ona również ogranicza zakres definicji konsumenta do osób fizycz-
(^45) Art. 288 TfUE, patrz: przyp. 5. (^46) Patrz: przyp. 13. (^47) Patrz: przyp. 22. (^48) Patrz: przyp. 15.
Pojęcie konsumenta w „dyrektywach konsumenckich” Unii Europejskiej (^) 173
nywać wykładni tych przepisów „w duchu dyrektywy”, względnie posiłkując się trybem prejudycjalnym (art. 267 TfUE). Według E. Łętowskiej pojęcie działalności gospodarczej czy działalności w ramach przedsiębiorstwa powinno być tłumaczone tak, jak ma to miejsce w prawie handlowym. „Działalność w zakre- sie przedsiębiorstwa” jest pojęciem węższym od pojęcia „działalno- ści gospodarczej”, w którym to pojęcie mieści się całkowicie. Oba te określenia zawierają w sobie element działania komercyjnego, a także stałości „trudnienia się” z danym rodzajem działania, przy czym działanie w ramach przedsiębiorstwa charakteryzuje się nasi- leniem elementu organizacyjnego. Wiąże się to z okolicznością, że chodzi zazwyczaj o działalność gospodarczą w większych rozmia- rach. Ochroną konsumenta w prawie konsumenckim Unii Europej- skiej nie są też objęte transakcje, których cel pozostaje w związku z działalnością profesjonalną (zawodem) lub choćby zajęciem kon- sumenta (tak dyrektywa 93/13). Nasuwa się zatem pytanie o stosu- nek pojęcia „działalności zawodowej” do pojęcia „działalności”, „działalności gospodarczej” czy „handlowej”. W obu z nich wystę- puje element komercjalizmu i stałości działania. Różnica tkwi w większym wyeksponowaniu elementu osobowego w pierwszym z nich oraz dysponowaniu: wiedzą, doświadczeniem, możliwością oceny i decydowania, związanych automatycznie z działalnością zawodową^53. Autorka podkreśla natomiast, że zajęcie jako kryterium wyłą- czające dyrektywy 93/13 nastręcza interpretacyjnych trudności. Trzeba bowiem zakładać, że chodzi tu o coś innego niż działalność zawodowa. Wątpliwym jest, aby zróżnicowanie to opierało się na eliminacji elementu komercjalizmu czy stałości zatrudnienia (po- wtarzalności transakcji)^54. Jej zdaniem być może wyjaśnienia należa- łoby upatrywać w tym, że zajęcie może być procederem niewyma- gającym profesjonalnego przygotowania zawodowego, jednakowoż
(^53) Ibidem. (^54) E. Łętowska, op. cit., s. 61.
174 KATARZYNA SZCZEPAŃSKA
i ono wiąże się, tak jak działanie zawodowe, ze zwiększoną wiedzą i informacją na temat warunków obrotu, a w każdym razie z pew- nością ich posiadania. Sprawa nie jest jednak oczywista^55. Cel gospodarczy, zobiektywizowany transakcji (konkretnej, bę- dącej przedmiotem oceny) ma – według dyrektyw – pozostawać w związku z tą działalnością. „Pozostawanie w związku” jest okre- śleniem szerszym niż „transakcje w ramach działalności zawodowej czy gospodarczej”. Natomiast samo ujęcie owego związku może być znacznie rozleglejsze. Nie jest ono wszak ograniczone do „związku bezpośredniego”, otwierając tym samym drogę do znacz- nego rozszerzenia ochrony przewidzianej przez prawo konsumenc- kie. Jeżeli zatem dyrektywy same rezygnują z wąskiego kryterium wiążącego cel transakcji z „ramami” działalności zawodowej (go- spodarczej, przedsiębiorstwa) i proponują luźniejszy związek tego celu z ową działalnością, należy uznać, że unijne prawo konsu- menckie opowiada się za objęciem ochroną właściwą dla kon- sumenta także tych sytuacji, w których konsument jest nie tylko nabywcą dobra (usługi) na użytek czysto prywatny, osobisto- -rodzinny, lecz także podmiotem profesjonalistą. Jednakże nie jest znawcą w zakresie konkretnej transakcji lub konsumentem działają- cym „niegospodarczo” jako nieprofesjonalny uczestnik rynku kapi- tałowego. Jest to ujęcie harmonizujące z aksjologicznym fundamen- tem idei ochrony konsumenta w ramach Unii: „chronimy go, ponieważ jest słabszy: jego słabość polega na tym, że jest gorzej po- informowany”. Temu kryterium odpowiada „nie-znawca”, a więc konsument działający w gospodarczym celu (lokata kapitału) lub profesjonalista działający poza granicami swych zwykłych kompe- tencji^56. Granica pomiędzy transakcją profesjonalną a konsumencką nie poddaje się precyzyjnemu określeniu, o czym świadczy również narosłe na tym gruncie orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości.
(^55) Ibidem, s. 62. (^56) Ibidem, s. 61–62.
176 KATARZYNA SZCZEPAŃSKA
w której Trybunał zajmował się definicją konsumenta jako strony umowy typu business-to-consumer B2C na tle nieobowiązującej już konwencji brukselskiej z 1968 r.^62 o jurysdykcji i wykonywaniu orze- czeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych. W orzeczeniu tym Trybunał podkreślił^63 , że z ochrony osoby, która w założeniu znajduje się na słabszej pozycji w stosunku do swego kontrahenta, wynika, iż na dobrodziejstwo tych przepisów ochronnych, co do zasa- dy, nie powinna mieć możliwości powołania się osoba zawierająca umowę w celu służącym po części jej działalności gospodarczej, a za- tem której zaledwie część nie ma z nią związku. Z powyższego wyni- ka, że Trybunał uznaje za konsumenta jedynie osobę fizyczną, która zawiera umowę czy też dokonuje transakcji z przyczyn leżących cał- kowicie poza jego działalnością gospodarczą albo zawodową. Co prawda konwencja brukselska jest źródłem historycznym^64 , jednakże interpretacja dokonana przez Trybunał na jej tle pozwala lepiej zrozu- mieć wykładnię dokonywaną w późniejszych sprawach. Dalsze wątpliwości interpretacyjne odnoszą się do sytuacji, w której osoba fizyczna będąca przedsiębiorcą zawiera umowę (do- konuje czynności) poza obszarem jej działalności profesjonalnej. Umowa ta jest zawierana z innym przedsiębiorcą działającym pro- fesjonalnie w dziedzinie, w której strony zawierają transakcję. Po- wstaje zatem pytanie: Czy ta osoba fizyczna, będąca jednocześnie przedsiębiorcą, jako słabsza strona stosunku może być objęta ochroną taką jak konsument? Negatywnej odpowiedzi na to pytanie udzielił Trybunał w sprawie di Pinto 65. Uznał^66 on, że umowa za-
(^62) Konwencja brukselska (Dz.Urz. L 299 z 1972, s. 32 i nast.) ze zm. Zastąpiło ją rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie jurysdykcji i uzna- wania orzeczeń oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. WE L 12 z 16.01.2001 r., s. 1 i nast., polskie wydanie specjalne Dz.Urz. UE z 2004 r., Rozdział 19, Tom 4, s. 42 i nast.). (^63) Wyrok TS z 25.01.2005 r., C-464/01 (patrz przyp. 50), teza 39. (^64) Patrz: przyp. 62. (^65) Wyrok TS z 14.03.1991 r. w sprawie C-361/89 – Patricedi Pinto, Zbiór orze- czeń z 1991 r., s. 1189. (^66) Ibidem, teza 16.
Pojęcie konsumenta w „dyrektywach konsumenckich” Unii Europejskiej (^) 177
warta przez przedsiębiorcę, dotycząca reklamy jego przedsiębior- stwa (w sprawie była to czynność przygotowująca do sprzedaży przedsiębiorstwa), nie może być objęta ochroną dyrektyw konsu- menckich, pozostaje bowiem poza obrotem konsumenckim ze względu na związek z prowadzoną działalnością. Trybunał podkreś- lił, że taka wykładnia dokonanej czynności ostałaby się, mimo że reklama miała na celu doprowadzenie do zakończenie działalności przedsiębiorstwa (jego sprzedaży). Jednakże, zdaniem Trybunału, była to czynność zarządcza, która została dokonana w celu innym niż cel rodzinny czy osobisty. Komisja w tej sprawie była odmien- nego zdania i argumentowała, że przedsiębiorca jest w takiej samej pozycji w obliczu akwizytora proponującego mu reklamę przedsię- biorstwa w specjalistycznej gazecie jak „zwykły konsument”, po- nieważ tak samo jak on nie jest przygotowany na zawarcie umo- wy^67. Trybunał Sprawiedliwości nie uznał jednak tej argumentacji.
Zakończenie
Należy podkreślić, że definicje niezależnie od tego, czy ba- damy je w aspekcie prawa wewnętrznego państw członkowskich, czy na poziomie Unii Europejskiej, mają niestety to do siebie, że są nieprecyzyjne, pomimo że oczekuje się od nich zgoła czegoś innego. Stąd definicje legalne wywołują tyle kontrowersji, a te, które spoty- kamy w dyrektywach, ulegają dalej idącej modyfikacji po dokona- niu ich implementacji do porządków prawnych państw członkow- skich. Z tych też względów niniejsze opracowanie nie stanowiło z pewnością wyczerpującej analizy złożonego problemu, jakim jest pojęcie konsumenta w prawie Unii Europejskiej, a przedstawiło je- dynie jego wybrane aspekty. Główny problem sprowadza się jednakże do pytania: Jaki cel przyświecać powinien ewentualnemu utworzeniu definicji legalnej konsumenta na poziomie unijnym. Co więcej, rozważeniu podlega
(^67) Ibidem, teza 17.
