Nauka o Polityce: Podstawowe Pojęcia i Systemy Polityczne, Notatki z Dziennikarstwo i nowe media

Pobierz Nauka o Polityce: Podstawowe Pojęcia i Systemy Polityczne i więcej Notatki w PDF z Dziennikarstwo i nowe media tylko na Docsity!

1. Pojęcie polityki

Polityka jest to ogół działań związanych z dążeniem do zdobycia i utrzymania władzy, jej wykonywaniem oraz wytyczaniem kierunków rozwoju państwa w różnych dziedzinach. Pojęcie to wywodzi się z języka greckiego ‘politike’ co oznacza ‘sztuka rządzenia państwem’.

2. Zakres i treść politologii

Politologia to jedna z nauk społecznych, zajmująca się polityką rozumianą jako całokształt działalności związanej z dążeniem do zdobycia, sprawowania i utrzymania władzy, teorią jej organizacji oraz funkcjami i charakterem państwa. W polskiej literaturze przyjmuje się podział na pięć działów nauki o polityce:

• teoria polityki

• systemy polityczne oraz ich funkcjonowanie

• ruchy i doktryny polityczne (historia i współczesność)

• współczesne stosunki międzynarodowe

• polityki szczegółowe (np. gospodarcza, społeczna, ekologiczna itp.)

3. Pojęcie kultury politycznej

Kultura polityczna to całokształt wartości, norm i reguł zachowania utrwalonych w świadomości podmiotów biorących udział w działaniach politycznych. Tak rozumiana kultura polityczna spełnia trzy główne funkcje: a) regulacyjną b) socjalizacji politycznej c) integracyjną Funkcja regulacyjna odnosi się do podporządkowania i ujednolicania działań politycznych. Dokonuje się to głównie poprzez normy polityczne oraz instytucjonalizację życia politycznego. Bez odpowiedniej unifikacji tych działań system polityczny nie mógłby istnieć i rozwijać się. Funkcja socjalizacji politycznej oznacza proces wchodzenia członków danej społeczności w kulturę polityczną, a więc nabywanie wiedzy o systemie politycznym, tworzenie poglądów i postaw politycznych, kształtowanie hierarchii wartości politycznych. Należy podkreślić, iż odpowiedni stopień socjalizacji jest niezbędny przy dążeniu do efektywnego uczestnictwa w życiu politycznym. Zadaniem funkcji integracyjnej jest tworzenie podstaw do skoordynowania działań politycznych oraz do współdziałania lub współpracy jednostek i grup w dążeniu do osiągnięć określonych wartości i dóbr. Funkcja ta zatem polega głównie na motywowaniu i uzasadnianiu słuszności istniejących instytucji i norm politycznych oraz zasad organizacji i funkcjonowania systemu politycznego.

4. Rodzaje władzy wg Maxa Webera

Max Weber przyjmował, że elementarny sens pojęcia władzy odnosi się do relacji między jednostkami. Władza według niego, to zdolność osiągania celu wbrew oporowi innych. Władca powinien posiadać cechę taką jak wpływ osobisty. Dzięki niemu bowiem potrafi oddziaływać na innych tak, aby ten działał zgodnie z jego założeniami i intencjami.

1. władza tradycyjna ( patrymonializm - całkowita zależność sługi od pana i feudalizm - większa sfera autonomii dla

szerszych grup społecznych). Opiera się ona na przekonaniu rządzonych, że władza jest ważna lub prawomocna. Zakres władzy panującego wyznaczony jest przez tradycję. Prawomocność w tym typie panowania zagwarantowana jest nie tylko przez tradycję, ale i określoną organizację społeczeństwa. Typem panowania tradycyjnego jest władza patriarchalna, czyli taka, która opiera się na stosunkach mających charakter wspólnoty.

2. władza legalna, która wynika z przekonania, że prawomocną przesłanką do jej sprawowania jest legalne jej

ustanowienie tzn.: zgodne z procedurą uznawaną za ważną i obowiązującą. Panowanie legalne i tradycyjne Weber uważał za trwałe i zaspokajające zwykłe i codzienne potrzeby społeczeństwa.

3. panowanie charyzmatyczne – uprawnienie do sprawowania władzy wynika ze szczególnych cech osobowości danej

osoby.

5. Społeczeństwo obywatelskie

Społeczeństwo obywatelskie - (społeczeństwo cywilne), społeczeństwo, w którym jest ograniczona do minimum ingerencja władzy polit. w życie obywateli; obywatele z własnej inicjatywy tworzą odpowiadające ich potrzebom formy życia gosp., społ. i kulturalnego.

6. Pojęcie demokracji

Demokracja to ustrój polityczny, w którym władza państwowa spoczywa w rękach wszystkich obywateli. Obywatele ci mają prawo uczestniczyć w życiu politycznym, podejmować ogólnonarodowe decyzje oraz wybierać i odwoływać swoich przywódców. Społeczeństwo może realizować swoją zwierzchnią władzę bezpośrednio lub pośrednio:

Demokracja bezpośrednia - wszyscy członkowie danej społeczności osobiście uczestniczą w podejmowaniu decyzji politycznych.

Pewnymi formami demokracji bezpośredniej w nowoczesnym świecie są:

• referendum powszechne, czyli głosowanie nad pewna konkretną sprawą w celu zebrania i wyrażenia opinii lub woli

społeczeństwa (np. w Polsce w latach 90 odbyło się referendum dotyczące uwłaszczania i projektu nowej konstytucji),

• plebiscyt, czyli powszechne głosowanie mieszkańców określonego terytorium w sprawie przynależności tego obszaru do danego państwa,
• zgromadzenia, zwoływane do podjęcia wymaganych uchwał.

Demokracja pośrednia - obywatele sprawują swoją władzę zwierzchnią za pośrednictwem swoich reprezentantów, którzy wybierani są zarówno do ciał przedstawicielskich na szczeblu centralnym (parlament), jak i lokalnym (samorząd).

Podstawowymi regulacjami prawnymi współczesnych systemów demokratycznych są:

• konstytucja , czyli ustawa zasadnicza,
• ustawy szczegółowe i rozporządzenia z mocą ustawy,
• normy prawne regulujące powstawanie i funkcjonowanie partii politycznych,
• prawo wyborcze,
• akty wykonawcze do danych ustaw (wydawane przez konkretne resorty).

We współczesnych demokracjach władza rządu jest ograniczona przez klasyczny trójpodział władzy (władza ustawodawcza , wykonawcza i sądownicza). Władza wykonawcza oddzielona jest od władzy ustawodawczej. Rolą tej pierwszej jest wykonywanie ustaw uchwalonych przez te drugą.

Niezawisła władza sądownicza kontroluje natomiast władzę ustawodawczą i wykonawczą. Jest to instytucjonalne zabezpieczenie, zwane check and balance (kontrola i równowaga).

Elementami niezbędnymi do kształtowania się nowoczesnego systemu demokratycznego są :

• trójpodział władzy,
• wysoki poziom rozwoju gospodarczego , a w konsekwencji wzrost liczby wykształconych obywateli, którzy oczekują, że będą spełniać znaczącą rolę w procesie podejmowania decyzji politycznych,
• tolerancja dla uzasadnionej odmienności poglądów - obywatele mają prawo wyrażania swoich poglądów nawet , gdy różnią się one od poglądów innych (przed traktowaniem swoich poglądów jako jedynie słusznych powinni wystrzegać się zwłaszcza ci, którzy sprawują władzę),
• brak silnych podziałów w społeczeństwie - duże różnice w społeczeństwie prowadzą bowiem do konfliktów, które mogą okazać się trudne do rozwiązania za pomocą metod demokratycznych. 7. Funkcje państwa, formy państw, pochodzenie państwa

Państwo - jest polityczną organizacją społeczną wyposażoną w suwerenną władzę, jest także organizacją terytorialną i przymusową, czyli przynależność do państwa jest sformalizowana.

Cechy państwa :

• suwerenność - ma ona wymiar wewnętrzny, co oznacza, że władza państwowa jest władzą najwyższą na danym obszarze i wymiar zewnętrzny, co oznacza, że państwo jest organizacją niezależną w podejmowaniu decyzji od innych państw.
• terytorium - czyli obszar lądowy, przestrzeń powietrzna, wody terytorialne, placówki dyplomatyczne.
• władza - to organy państwa, które działają w sposób bezpośredni i sprawczy oraz są wyposażone w środki przymusu.
• ludność - czyli obywatele, oraz cudzoziemcy na stałe zamieszkujący w państwie nie posiadający obywatelstwa.

Formy państwa : a) ze względu na formy rządów , czyli struktury organów państwa i stosunków panujących między nimi wyróżniamy :

• monarchię (reprezentantem jest władca sprawujący władzę w zasadzie dożywotnio)
• republikę (organy państwa - jednoosobowe lub kolegialne - są powoływane na określony czas w drodze wyborów). Monarchie mogą być nieograniczone (absolutne) lub ograniczone (parlamentarne) a republiki : demokratyczne i autorytarne. b) ze względu na ustrój polityczny wyróżniamy:
• państwa demokratyczne - (pluralistyczne społeczeństwo wpływa na skład organów sprawujących władzę i ich sposób działania)
• państwa autorytarne (istnieje ograniczony pluralizm i zawężony wpływ społeczeństwa na organy sprawujące władzę, np. Polska Piłsudzkiego, Portugalia Salazara)
• państwa totalitarne (brak pluralizmu, kontrola przez państwo wszelkich dziedzin życia publicznego, a nawet sfer ściśle prywatnych, np. III Rzesza, ZSRR) c) ze względu na system polityczny wyróżniamy formy państwa:
• parlamentarne (rząd powoływany przez głowę państwa, musi posiadać poparcie parlamentu, przed którym ponosi odpowiedzialność)
• prezydenckie (silna pozycja prezydenta wybieranego w wyborach powszechnych, odpowiadającego za politykę zagraniczną, będącego zwierzchnikiem sił zbrojnych)
• mieszane (stanowi połączenie systemu parlamentarnego i prezydenckiego)
• parlamentarno-komitetowe (opiera się na zasadzie jednolitości władzy państwowej, której najwyższym organem jest parlament) d) ze względu na strukturę terytorialną wyróżniamy:
• państwa unitarne (wew. jednolite, w których jednostki administracji lokalnej są podporządkowane organom centralnym i nie posiadają politycznej samodzielności)
• państwa złożone (składające się z części, które mają pełny lub ograniczony zakres suwerenności). Państwa złożone mogą występować w postaci unii personalnej (związek dwóch lub więcej państw połączonych tylko osobą głowy państwa), unii realnej (związek dwóch lub więcej państw mających wspólną głowę państwa, politykę zagraniczną, wojsko i finanse, np. Polska i Litwa po 1569r.)
• państwo federacyjne (państwo związkowe mające własne organy federalne, którym poszczególne państwa federalne przekazują część praw suwerennych)
• państwa konfederacyjne (związek państw powołanych w celu realizacji określonych zamierzeń).

Funkcje państwa - to całokształt jego działalności w określonej swerze życia społecznego Państwo spełnia dwie podstawowe funkcje:

• wewnętrzną - występuje w każdym państwie, polega ona na zapewnieniu porządku i bezpieczeństwa w kraju. Jest realizowana przez organy administracji państwowej, policję i wymiar sprawiedliwości.
• zewnętrzną - polega na zabezpieczeniu interesów państwa na arenie międzynarodowej. Służy jej utrzymywanie sił zbrojnych oraz działalność dyplomatyczna. Funkcja ta zmienia się ponieważ większe znaczenie zyskuje współpraca regionalna państw.

3. rządzenia, realizowana jest przez partię, która wygrała wybory. Obsadza ona samodzielnie lub w koalicji z innymi partiami główne stanowisko w państwie. Natomiast partie, które wybory przegrały i nie weszły w skład koalicji, przechodzą do tzw. opozycji politycznej.

Ze względu na liczbę legalnie działających partii, rozróżniamy systemy:

1. jednopartyjny - opiera się na zakazie działania innych partii, oprócz rządzącej (występował w państwach faszystowskich i komunist.),
2. dwupartyjny - tylko dwie partie spośród wielu legalnie działających, mają realne szanse zdobycia władzy (Wielka Brytania i USA),

3. wielopartyjny - trzy lub więcej partii ma możliwość wygrania wyborów i utworzenia rządów (np. Polska po 1989, Włochy, Belgia, Holandia). Cechą tego systemu jest brak partii mającej stałą przewagę, co może skutkować niestabilnością rządu. Dlatego partie, chcąc się ustrzec przed taką sytuacją, zawierają koalicje przed albo po ogłoszeniu wyników wyborów 15. Systemy polityczne (+18)

System polityczny - jest to ogół organów państwowych , partii politycznych w organizacji grup społecznych uczestniczących w działaniach politycznych danego państwa wraz z generalnymi zasadami i normami regulującymi ich działalność.

Systemy polityczne:

• parlamentarny - charakteryzuje się przewagą parlamentu nad władzą wykonawczą. Rząd powoływany jest przez parlament i jest przed nim odpowiedzialny. Parlament w każdej chwili może odwołać rząd. Prezydent powoływany jest przez parlament lub inne ciało przedstawicielskie, np. w Niemczech przez Zgromadzenie Związkowe. Kompetencje głowy państwa ograniczają się do funkcji reprezentatywnej, oraz do udziału w pewnych formalnych procedurach np. prezydent powierza premierowi misję utworzenia rządu. W ramach systemu parlamentarnego wyróżniamy warianty:

1. parlamentarno - gabinetowy, występuje w demokracjach o dużym rozdrobnieniu politycznym. Aby mógł być powołany rząd przez parlament musi się nawiązać koalicja składająca się z co najmniej z dwóch partii.
2. gabinetowo-parlamentarny - polega na przewadze rządu na parlamentem (GB)
3. kanclerski - charakteryzuje się bardzo silną pozycją kanclerza jako szefa rządu.
4. parlamentarno - komitetowy - polega na tym, iż rząd jest traktowany jako komitet wykonawczy parlamentu.

• prezydencki - charakteryzuje się silną pozycją prezydenta, jest on równorzędny z parlamentem. Jest głową państwa i szefem administracji. Odpowiada za politykę zagraniczną i jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Powołuje wszystkich członków rządu. Nie odpowiada przed parlamentem, stan oskarżenia może być postawiony przez kongres w przypadku złamania prawa.(USA) 17. Konstytucja państwa jako najwyższa ustawa zasadnicza

Konstytucja - pochodzi z języka łacińskiego ‘constituale’, co oznacza urządzać, ustanawiać. Jest najważniejszym aktem prawnym w państwie. Utożsamiana jest z ustawą zasadniczą, która różni się od innych ustaw: a) szczególną mocą prawną, tzn. że konstytucja zajmuje najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa:

• nie ma w państwie norm prawnych, które byłyby nadrzędne, lub równorzędne normom zawartym w konstytucji
• normy zawarte w innych aktach prawnych nie mogą być sprzeczne z przepisami konstytucji. b) szczególną treścią, oznacza to, że ustawa ta reguluje podstawowe kwestie dla państwa i społeczeństwa. c) specjalnym trybem jej uchwalania i zmiany, oznacza odmienną procedurę od stosowanej przy uchwalaniu i zmianach.

2 kwietnia 1997r. Zgromadzenie Narodowe uchwaliło nową Konstytucję RP. Konstytucja ta następnie została przyjęta przez naród w ogólnonarodowym referendum 25 maja (52.7%). Po stwierdzeniu przez Sąd Najwyższy ważności referendum, 16 lipca konstytucja została podpisana przez prezydenta RP. Ogłoszona w ‘Dzienniku Ustaw’ Konstytucja weszła w życie 17 października

• zakończono kilkuletni okres prowizorium konstytucyjnego, a transformacja ustrojowa w Polsce zyskała solidną podbudowę prawną. Nowa polska konstytucja została przyjęta przez należycie legitymizowany, wywodzący się z wolnych wyborów parlament. Konstytucja z 2 kwietnia 1997r. składa się ze wstępu i 13 rozdziałów podzielonych na 243 artykuły. Stanowi ona prawną podwalinę państwową, zapewniającą wolność i efektywność gospodarowania, ale zarazem gwarantującą poczucie socjalnego bezpieczeństwa. 21. Naród jako wspólnota

Naród - utworzona w procesie historycznym trwała wspólnota ludzi, która powstała w wyniku współżycia jednostek, rodzin i grup w określonych warunkach przyrodniczo-biologicznych oraz ukształtowała rozumiane przez siebie i przekazywane z pokolenia na pokolenie:

1. potrzeby, emocje i wyobrażenia;
2. ich artykulację - język (zarówno w wąskim, jak i szerokim tego słowa znaczeniu);
3. środki i sposoby ich zaspokajania, nadając im swoisty dla własnego poznania sens kulturowy. Wspólnota potrafi chronić swą integralność tak przed zagrożeniami zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi, a tym samym dąży do utworzenia państwa na zajmowanym przez siebie terytorium, w sytuacji zaś utraty państwowości umie pielęgnować i rozwijać więzi (obyczaje, język, kulturę itp.) i zmierza bądź to do odzyskania niepodległości, bądź też do zapewnienia sobie politycznych gwarancji autonomii bytu narodowego, jeśli została zmuszona do emigracji poza tereny, na których jako naród się ukształtowała.

W zależności od tego jakich swer życia narodu dotyczą cechy można wyróżnić 3 koncepcje : a) antropologiczną

• wspólny język ojczysty (na jego podstawie naród jest określany jako wspólnota etniczno – językowa)
• wspólne terytorium narodowe - kształtuje się ono w procesie historycznym na gruncie naturalnych stosunków geograficznych.
• wspólnota więzi kulturowych, wspólna kultura narodowa obejmuje: tradycję, obyczaje, kulturę ludową, psychikę, charakter narodu.
• świadomość narodowa b) polityczną - zakłada ona podporządkowanie grupy ludzi do tej samej władzy politycznej oraz dążenie do utworzenia własnego państwa. c) ekonomiczną - zakłada, że naród to wspólnota ludzi należących do jednego systemu ekonomicznego, obejmująca majątek i gospodarkę narodową. 22. Prawa człowieka

Prawa człowieka - zespół praw i wolności, które przysługują każdemu człowiekowi bez względu na rasę, płeć, język, wyznanie, przekonania polityczne, pochodzenie narodowe i społeczne, majątek itp. Prawa człowieka są prawami o charakterze moralnym, zbiorem postulatów domagających się poszanowania wartości najcenniejszych dla człowieka, takich jak życie, godność, wolność, swobodny rozwój. Wyrazem respektowania tak rozumianych praw są akty prawne w postaci konstytucji, ustaw, umów międzynarodowych i deklaracji organizacji międzynarodowych. Uznaje się je za wartości uniwersalne i równocześnie chroni się je, uznając za cenne dla człowieka i ludzkości.

• Karta Narodów Zjednoczonych uchwalona w 1945

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona w 1948 przez Zgromadzenie Ogólne ONZ

• W 1966 Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło dwa międzynarodowe pakty praw: Międzynarodowy Pakt Praw

Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych.

• Obok nich ONZ uchwaliła ponad 60 konwencji szczegółowych przyjętych w ramach Międzynarodowej Organizacji Pracy

(MOP) i UNESCO.

• Regionalne systemy ochrony praw człowieka: podpisana w 1950 w Rzymie przez członków Rady Europy Europejska

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, w 1961 państwa członkowskie Rady Europy wprowadziły Europejską Kartę Socjalną

Instytucje: Komitet Praw Człowieka ONZ, Europejska Komisja Praw Człowieka, Europejski Trybunał Praw Człowieka

POLSKA

1. Władza wykonawcza - Prezydent RP i Rada Ministrów PREZYDENT Prezydent jest wybierany przez naród na 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, bezpośrednich głosowaniu tajnym. Ponownie może być wybrany tylko jeden raz. Prezydentem może zostać każdy obywatel polski, który ukończył 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Wybory Prezydenta RP zarządza marszałek Sejmu. Nowo wybrany Prezydent obejmuje urząd po złożeniu przysięgi wobec Zgromadzenia Narodowego. Do jego podstawowych zadań należy: -czuwanie nad przestrzeganiem konstytucji RP -stanie na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności Wybory prezydenta RP zarządza marszałek sejmu. Prawo zgłaszania kandydata na prezydenta przysługuje organizacjom politycznym i społecznym. Prezydent RP ma przede wszystkim grać rolę czynnika stabilizacji wewnętrznej i zewnętrznej i ma oddziaływać na funkcjonowanie innych naczelnych władz państwa zwłaszcza na parlament i rząd. KOMPETENCJE PREZYDENTA: -zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu -zwoływanie ich na pierwsze posiedzenie -skrócenie kadencji Sejmu -podpisywanie ustaw -prawo zwracania się trybunału konstytucyjnego -wytyczanie kierunków polityki państwa RADA MINISTRÓW Prowadzi ona politykę wewnętrzną i zagraniczną RP. Zadania RM: -zapewnienie wykonania ustaw -wydawanie rozporządzeń w celu wykonania ustaw -podejmowanie uchwał w zakresie wykonywania jej konstytucyjnych uprawnień -uchwalenia projektu budżetu państwa -ochrona interesów Skarbu Państwa Rada Ministrów sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju, zawiera umowy międzynarodowe, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi, a także zapewnia zewnętrzne i wewnętrzne bezpieczeństwo państwa oraz porządek publiczny. 2. Władza sądownicza - organ ochrony prawnej i kontroli

ORGANY OCHRONY PRAWNEJ I KONTROLI:

Organy orzekające Wymiar sprawiedliwości w RP sprawują: Sąd Najwyższy, sady powszechne (rejonowe, okręgowe, apelacyjne), sądy wojskowe (okręgowe, garnizonowe) i sądy administracyjne( Naczelny Sąd Administracyjny, wojewódzkie sądy administracyjne). Są one, wraz z trybunałami, organami państwa w zakresie władzy sądowniczej. Sąd Najwyższy: sprawuje nadzór nad działalnością innych sądów w zakresie orzekania; nadzór ten realizowany jest przez rozpoznawanie kasacji czyli odwołań od prawomocnych orzeczeń sądów drugiej instancji. Sędziów SN powołuje prezydent na czas nieokreślony na wniosek krajowej rady sądownictwa. Pierwszy prezes SN powoływany jest przez prezydenta spośród kandydatów zaproponowanych przez zgromadzenie ogólne sędziów SN, kadencja jego trwa 6 lat. Sądy powszechne: rozpatrują sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego, opiekuńczego i prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Dzielą się na:

• rejonowe ( pierwszej instancji ) obejmują jedną lub kilka gmin -okręgowe ( drugiej instancji ) obejmują województwo -apelacyjne Sądy wojskowe: powołany do orzekania w sprawach karnych dotyczących żołnierzy. Sądy administracyjne: powołane do orzekania czy decyzje organów administracji publicznej są zgodne z obowiązującym prawem. W systemie ochrony prawnej na szczególną uwagę zasługują trybunały: Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu. Trybunał Konstytucyjny; jego zadaniem jest orzekanie o zgodności z konstytucją ustaw, umów międzynarodowych i innych aktów normatywnych centralnych organów państwowych, a ponadto rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Trybunał Stanu z kolei to szczególnego rodzaju sąd polityczny, sąd dla polityków. Jego zadaniem jest orzekanie o odpowiedzialności osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe za naruszenie konstytucji i ustaw