Polityka oświatowa, naukowa i innowacyjna - Notatki - Edukacja europejska, Notatki z Polityka Unii Europejskiej

Pobierz Polityka oświatowa, naukowa i innowacyjna - Notatki - Edukacja europejska i więcej Notatki w PDF z Polityka Unii Europejskiej tylko na Docsity! red0;Polityka oświatowa, naukowa i innowacyjna SPIS TREŚCI 1. Polityka oświatowa. 1.1 . Istota polityki oświatowej. 1.2 . Cele polityki oświatowej 1.3 . Reforma polityki oświatowej w Polsce w świetle unijnych uwarunkowań. 1.4 . Bariery edukacyjne. 1.5 . Prawa oświatowe. 1.6 . Wnioski. 2. Polityka naukowa i innowacyjna. 2.1. Definicja i funkcje. 2.2. Cele polityki naukowej. 2.3. Typy polityki naukowej oraz narzędzia jej realizacji. 2.4. Jednostki wspomagające rozwój nauki w Polsce. 2.5. Polityka naukowa w Polsce. 2.6. Wnioski. 3. Polityka wspierania badań i rozwoju technologicznego Unii Europejskiej .3.1. Podstawy prawne. 3.2. Tło historyczne. 3.3. Realizacja polityki badań i rozwoju. 3.4. Instrumenty realizacji unijnej polityki badań i rozwoju. 3.4.1. Europejska Przestrzeń Badawcza (ERA) 3.4.2. Programy ramowe UE 3.5. Przyszłość VII. Progeam Ramowy Unii Europejskiej. Załącznik 1. VI. PR - podział budżetu 1. Polityka oświatowa. 1.1. Istota polityki oświatowej. Polityka oświatowa jest integralną częścią polityki społecznej. Obejmuje ona całokształt problemów dotyczących ustroju szkolnictwa, organizacji procesu nauczania, metod kształcenia i wychowania. Jako dyscyplina naukowa (...) zajmuje się ustalaniem optymalnych zasad upowszechniania oświaty wśród dzieci, młodzieży i dorosłych z punktu widzenia przygotowania ich do życia, zawodu i aktywnego uczestnictwa w kulturze (...) . W praktyce polityka oświatowa oznacza działania państwa w dziedzinie szkolnictwa i wychowania, realizowanie celów kształcenia oraz podstawy materialno-techniczne funkcjonowania przyjętego systemu oświatowego jak i zarządzanie instytucjami zajmującymi się tą dziedziną. W temacie kształcenia zawodowego istotnym jest przygotowanie takiej liczby kadr w poszczególnych zawodach i specjalnościach, która będzie mogła być wykorzystana przez gospodarkę i odpowiadać jej potrzebom w celu ograniczenia bezrobocia . 1.2. Cele polityki oświatowej. Polityka oświatowa ma za zadanie realizacje celów związanych z poprawą warunków bytu, poziomu życia ludności, usuwaniem nierówności społecznych jak i podnoszeniem kultury życia . Można tu wymienić takie zagadnienia, jak: organizowanie przedszkoli, zapewnienie możliwości umieszczenia dzieci w domach dziecka oraz rodzinach zastępczych, rozbudowa specjalnych szkół zawodowych dla dzieci z niedorozwojem fizycznym i umysłowym, zapewnienie dożywiania w szkołach, zabezpieczenie środków finansowych na rozwój zajęć pozalekcyjnych (świetlicowych) dla uczniów, prowadzenie internatów i domów studenckich, utworzenie funduszy stypendialnych, przywrócenie do szkól opieki medycznej, organizowanie dowożenia dzieci i młodzieży do szkół zbiorowych, doradztwo wychowawcze, szkolne i zawodowe . 1.3. Reforma polityki oświatowej w Polsce w świetle unijnych uwarunkowań. Polski system oświatowy dostosowany został do określonych warunków ekonomicznych, społecznych, ustrojowych oraz kulturalnych. Trudności w stworzeniu wspólnego systemu oświatowego dla państw członkowskich UE wynikają z odmiennych administracyjnych rozwiązań, różnego prawa oświatowego,heterogeniczności kulturowej i językowej państw europejskich. W ramach oświaty, kształcenia zawodowego oraz młodzieży Unia Europejska respektuje odpowiedzialność państw członkowskich za treści nauczania, organizacje systemów oświatowych jak i wspomnianą różnorodność kulturową oraz językową, czyli istnieje zasada uznawania odmienności. Wspólna polityka w tej dziedzinie ma przede wszystkim za zadanie rozwój i wspieranie nauczania oraz rozpowszechniania języków państw członkowskich, wymianę studentów i nauczycieli, uznawanie dyplomów szkół zawodowych lub wyższych (11 kwietnia 1997 r. państwa członkowskie Rady Europy pod egidą UNESCO podpisały konwencje w sprawie uznawania dyplomów, która upraszcza procedury ich nostryfikacji) i okresów studiów, współpracę pomiędzy instytucjami oświatowymi, wymianę informacji i doświadczeń, rozwój wymiany młodzieży i instruktorów oraz kształcenie zawodowe. Z tego jasno wynika, że Unia Europejska nie zamierza opracowywać czy wdrażać "jednej wspólnej polityki" w zakresie rozumiejących rzeczywistość i poszukujących samodzielnie rozwiązań. Konieczne jest doprowadzenie młodego pokolenia do umiejętności posługiwania się techniką komputerową i znajomości języków obcych, zwiększenie opiekuńczej funkcji szkoły przez wprowadzenie w szerszym zakresie zajęć pozalekcyjnych, świetlicowych itp. (zwalczanie patologii w szkole), powstrzymanie degradacji zawodu nauczycielskiego - kwalifikacje nauczyciela powinny być decydującym czynnikiem wzrostu wynagrodzeń, odwrócenie postępującej redukcji wydatków państwa na szkolnictwo wyższe i badania naukowe z równoczesnym zapewnieniem młodzieży dostępu do tych szkół poprzez system pomocy materialnej w formie pożyczek, zapomóg itp. oraz stworzenie powszechnego systemu stypendialnego dla młodzieży szkół średnich i wyższych w formie powszechnego Funduszu Stypendialnego, zahamowanie likwidacji szkół na wsi, podjęcie działań w kierunku tworzenia nowoczesnego systemu edukacji ustawicznej na odległość dla młodzieży i dorosłych wzorem większości państw UE. Patrząc dalej na polski system oświatowy można zauważyć następne błędy. Nadzór minister edukacji nad programami i podręcznikami jest obecnie niedostateczny. Rynek wydawniczy zdecydowanie nie działa na korzyść oświaty. Wybór programów i podręczników jest w znacznym stopniu przypadkowy. Szkoła staje się laboratorium badającym ich jakość, niestety kosztem wykształcenia ucznia i pieniędzy rodziców. Ośrodkami myśli programowej i metodycznej stały się wydawnictwa, a jakość polskiej edukacji w coraz większym stopniu zależy od kwalifikacji redaktorów. Problemem nie rozwiązanym pozostaje również wynagrodzenie nauczycielskie - najniższe ze wszystkich cywilizowanych krajów. Rozdział II Paktu Dla Oświaty traktuje o przygotowaniu do zawodu i rozwoju zawodowym nauczycieli. To bardzo ważny, jeśli nie jeden z najważniejszych elementów systemu dobrej, sprawnej i nowoczesnej oświaty. Absolwent wyższej uczelni, posiadający wykształcenie pedagogiczne lub kwalifikacje pedagogiczne nie jest, niestety, przygotowany właściwie do pełnienia funkcji nauczyciela- wychowawcy. Dopiero własna praktyka, kilkuletnie doświadczenie w zawodzie powoduje, że niektórzy mogą pozostać w zawodzie. Ubogi rynek pracy implikuje chęć posiadania słabo płatnej, ale w miarę pewnej pracy. Sposób zatrudniania nauczycieli stwarza tym samym azyl dla wielu pracowników, którzy nie wykazują się ekspansywnym stosunkiem do życia. Awans zawodowy nauczycieli w swej obecnej formie również nie spowoduje w najbliższym czasie pędu do doskonałości pedagogicznej. Ciekawym jest pomysł określenia kategorii nauczyciela (rozdział II, punkt 4). Ideałem byłaby sytuacja, gdyby przyszłych nauczycieli kształcił doświadczony praktyk, prowadzący do tego badania naukowe. Musieliby oni pracować w szkołach, a dodatkowo prowadzić zajęcia na uczelni. Jednym z warunków sprawnego funkcjonowania systemu kształcenia i doskonalenia wiedzy jest uruchomienie mechanizmu stymulacji rozwoju nauczyciela w zawodzie (rozdział II, punkt 5). Mechanizmem stymulacji rozwoju nie jest teoretycznie 7-letni okres aktywności, ani 4-krotna podwyżka płacy w całym pedagogicznym, zawodowym żywocie. Należy więc odbiurokratyzować system awansu zawodowego. Awans ma być nagrodą za autentyczne osiągnięcia i rzeczywisty proces angażowania się w oświatę, a nie za umiejętne gromadzenie dokumentów. Nie ma możliwości powiązania kształcenia z dokształcaniem nauczycieli . Możliwie najszybsze kończenie studiów podyplomowych (tanich, choć nie zawsze potrzebnych), udział w licznych kursach i warsztatach, a po uzyskaniu awansu odłożenie "papierków" do lamusa i powrót do starych metod pracy - to dziś obraz jakże często obserwowany w naszych placówkach. Wykształcony nauczyciel to podstawa sukcesu w reformowaniu systemu oświaty. Kształcący się ustawicznie nauczyciel powinien powoli stać się standardem w naszych szkołach. System edukacji ma na celu przygotowywać młodzież zarówno do podjęcia pracy, jak i kontynuowania nauki. Postęp naukowo techniczny oraz szybki rozwój technologiczny powoduje znaczną dezaktualizację wiedzy wyniesionej ze szkół czy uczelni. Stąd konieczność takiego przygotowania nauczycieli do realizacji procesu dydaktycznego, by byli oni zdolni zarówno do przekazywania uczniom wiedzy, jak i umiejętności niezbędnych do funkcjonowania w zmieniającej się rzeczywistości. Przygotowanie młodzieży do potrzeb rynku pracy wymaga wprowadzenia innowacyjnych programów nauczania, a także dobrego wyposażenia szkół i placówek w sprzęt komputerowy oraz nowoczesne środki technodydaktyczne, ze szczególnym uwzględnieniem konieczności poprawy dostępu do edukacji młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. 1.4. Bariery edukacyjne. Bariery edukacyjne to inaczej ograniczenia utrudniające lub uniemożliwiające dostęp do wykształcenia ludności oraz wszelakie problemy stojące przed polityka oświatową. Do najważniejszych barier zaliczamy: barierę terytorialną przeszło 1/3 populacji kraju w wieku powyżej 15 lat zamieszkuje na wsi gdzie nie może kontynuować nauki z powodu braku placówek edukacyjnych; ponad 60% społeczności wiejskiej nie ma nawet wykształcenia podstawowego, koszty dostęp do studiów bezpłatnych ma coraz mniej uczących się (za studia wyższe płaci ponad 60% ogółu studiujących, nie zawsze ze środowisk zamożnych i przeważnie pochodzących z terenów, gdzie nie ma uczelni), barierę płci problem z powrotem na studia po przerwie związanej z okresem macierzyństwa bądź całkowita decyzja o niepodejmowaniu studiów, barierę niżu demograficznego wraz z wejściem w życie reformy oświaty w dniu 1 września 1999r. ponad 2 tys. szkół podstawowych zostało zamkniętych, ponieważ nie spełniały one ustawowego wymogu liczby 150 uczniów przypadających na jedna szkołę; wraz z nadejściem niżu demograficznego i wiążącym się z tym spadkiem liczby uczniów spora część kadry nauczycielskiej stała się niepotrzebna, barierę wieku w Polsce mało rozpowszechnione jest nauczanie dorosłych, bardzo niewielka liczba placówek temu służących, co prowadzi do starzenia się wiedzy, a co za tym dalej idzie zmniejsza się wydajność pracownika, barierę wzrostu gospodarczego i postępu społecznego stanowi ją brak kadr wykwalifikowanych pracowników w krajach rozwijających się, barierę postępu technicznego kształcenie powinno być procesem przygotowania do pełnienia określonych ról w społeczeństwie, jednak polskie szkolnictwo ma zbyt ogólny profil, a wiedza i pomoce naukowe (np. komputery) dostarczane przez uczelnie są często przestarzałe. 1.5. Prawa oświatowe. Prawa oświatowe to wszystkie nakazy i zakazy, które oprócz tych zawartych w Ustawie o systemie oświaty jak i jej nowelizacji (Ustawa o zmianie ustawy o systemie oświaty z dnia 25 lipca 1998 r.) dotyczą edukacji i praw jednostki. Można tu wymienić między innymi takie rozporządzenia jak: Konstytucja RP prawa obywatelskie dotyczące powszechności i równości dostępu do szkół, stwierdzenie, iż nauka do 18-stego roku życia powinna być obowiązkowa i bezpłatna (art. 70), Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych prawo do nauczania i praktykowania oraz do wolności myśli (art. 18), Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (1789r.), Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948r.), Europejska Karta Społeczna Europy zapewnienie bezpłatnej nauki na szczeblu podstawowym i średnim oraz popieranie regularnego uczęszczania do szkoły, Konwencja o Prawach Dziecka obowiązkowa i bezpłatna nauka w szkole podstawowej oraz zalety nauki i szacunek dla tożsamości kulturowej (art. 28-29), Powszechna Deklaracja Praw Człowieka gwarantuje każdemu człowiekowi prawo do kształcenia (bezpłatnego dotyczą. I tak wyróżniamy: cele strategiczne, które obejmują działania realizowane w dłuższym okresie, należy do nich m. in. zwiększenie liczby innowacji przemysłowych, przemiany strukturalne gospodarki, podnoszenie konkurencyjności na rynkach międzynarodowych, zwiększanie liczby miejsc pracy, poprawę warunków pracy oraz opieki zdrowotnej, cele taktyczne, które obejmują działania bieżące, zaliczamy do nich m. in. wzmacnianie bazy naukowej, usprawnienie obsługi informacyjnej, zwiększenie popytu na innowacje służące społeczeństwu.Nakłady związane z realizacją założeń polityki naukowej to nie tylko koszt dla podatników, ale również warunek dynamicznego rozwoju gospodarki. Badania pokazują, iż najwyższe nakłady na naukę mają kraje o najwyższym poziomie PKB na jednego mieszkańca. Jednak relację tę można też ująć odwrotnie, tzn. traktując naukę jako znaczący czynnik wpływający na poziom PKB. 2.3. Typy polityki naukowej oraz narzędzia jej realizacji. Państwo może oddziaływać na naukę bezpośrednio lub pośrednio. Działania bezpośrednie to m. in. działalność organizacji, które wdrażają wynalazki, stymulują innowacje w przedsiębiorstwach. Organizacją taką jest Agencja Waloryzacji Badań we Francji, która bierze udział w formułowaniu polityki innowacyjnej i polityki rozwoju przemysłu. Przykładem oddziaływań pośrednich jest refundowanie strat ponoszonych przez realizatorów innowacji w Holandii lub też stosowanie zniżek podatkowych w Wielkiej Brytanii. Wyróżniamy następujące typy polityki naukowej: partycypacja finansowe wspieranie badań za pośrednictwem wyspecjalizowanych instytucji i funduszy, regulacja władza państwowa określa ramy oddziaływań, które służą realizacji polityki naukowej (np. ustawy określające funkcjonowanie wyższych uczelni), popieranie oddziaływanie pośrednie na jednostki badawczo-rozwojowe i organizacje samorządowe nauki w celu zapewnienia im uczestnictwa w realizacji polityki naukowej, jednak pozostawienie decyzji co do tematów zadań tym instytucjom. Państwo oddziałuje na sferę nauki najczęściej poprzez: popieranie instytucjonalne dostarczanie wybranym instytucjom, które prowadzą prace badawcze (którymi jest zainteresowane państwo), środków finansowych (dot. uczelni wyższych i pozauniwersyteckich instytucji badawczych), popieranie projektowe dostarczanie przez państwo odpowiednich środków lub też udzielanie wybranym instytucjom gwarancji finansowych na określone typy projektów badawczych; tych, które wchodzą w skład rządowych programów badawczych oraz tych, które dotyczą priorytetów państwowych, udzielanie pomocy państwo pokrywa częściowo koszty pośrednie funkcjonowania jednostek badawczych (subwencje, dostarczanie informacji, doradztwo, pomoc patentowa), udzielanie gwarancji obejmujących tzw. kapitał ryzyka. Instrumenty wykorzystywane do realizacji polityki naukowej można podzielić na dwie grupy (ze względu na stosowanie w poszczególnych etapach procesu badawczego): instrumenty o charakterze ogólnym (dotacje, subwencje, kontrakty programowe, umowy uzgodnione) oddziałujące na cały proces badawczy, razem z wdrażaniem do praktyki gospodarczej, instrumenty wyspecjalizowane (ulgi finansowe przybierające postać zwolnień, amortyzacji nadzwyczajnej czy też ułatwień w rejestracji i warunkach funkcjonowania organizacji badawczych, premie za innowacje). W Polsce istnieją dwie grupy instrumentów polityki naukowej: instrumenty związane z polityką podatkową (np. zaliczanie do kosztów uzyskania przychodów wydatków na prowadzenie badań naukowych; wydatków na zakup badań; wydatków wdrożeniowych, nieinwestycyjnych; odliczanie w całości lub części od dochodu wydatków na wdrażanie patentów, licencji, know-how; ulgi podatkowe dla osób fizycznych autorów nowych rozwiązań innowacyjnych), instrumenty finansowe i organizacyjne (np. przyśpieszona amortyzacja; ulgi i preferencje kredytowe dotyczące modernizacji produkcji; nowe rozwiązania prawne na rynku kapitałowym; koordynacja polityki naukowej z licencyjną; ubezpieczenie inwestorów przy wdrażaniu nowych technologii). 2.4. Jednostki wspomagające rozwój nauki w Polsce. W wysoko rozwiniętych krajach polityka naukowa ma na celu skierowanie badań i rozwoju na wspieranie rozwoju gospodarczego, oraz przeciwdziałanie inflacji, bezrobociu, stagnacji gospodarczej, kosztom importu nośników energii oraz niepewności związanych z importem ważnych surowców. Każdy kraj ma oczywiście swój sposób prowadzenia taj polityki. Wynika to m. in. ze zróżnicowanego poziomu rozwoju gospodarczego, niejednakowej dostępności źródeł energii itp. Mimo istnienia różnic w odniesieniu do polityki naukowej, ogólny mechanizm jej funkcjonowania jest bardzo podobny: polega na ustabilizowanym ponadsektorowym koordynowaniu polityki naukowej. Temu celowi służą różnego rodzaju agendy rządowe oraz instytucje międzynarodowe. W Polsce wyróżniamy trzy piony jednostek statutowo zajmujących się rozwojem nauki, które stanowią potencjalne źródła innowacyjnych technologii: Polska Akademia Nauk (PAN), to organ centralny z siedzibą w Warszawie, opracowuje założenia polityki naukowej i bierze udział w ich realizacji; skupia ona najwybitniejszych uczonych ze wszystkich dziedzin nauki i jednocześnie jest organem państwowym sprawującym funkcje regulacyjne wobec nauki, Ministerstwo Edukacji Narodowej wraz z uczelniami wyższymi, do zadań uczelni należy kształcenie i wychowywanie inteligencji zawodowej, nowych pracowników nauki, prowadzenie badań naukowych, Jednostki badawczo-rozwojowe powiązane z Komitetem Badań Naukowych, a w nich instytuty i ośrodki badawczo-rozwojowe, centralne laboratoria i inne. Podlegają one różnym instytucjom, ale finansowane są przez komitet Badań Naukowych (1991 r.). Niestety, jak pokazuje rzeczywistość w polskich warunkach, poza niskim poziomem finansowania, jednym z największych problemów w zakresie działalności badawczo-rozwojowej jest niski stopień współpracy powyższych jednostek z sektorem przemysłowym. Nie wykorzystuje się w pełni potencjału rozwojowego tkwiącego w tych instytucjach. Wolą one koncentrować się na dotychczasowej współpracy z dużymi zakładami przemysłowymi oraz działalności edukacyjno-szkoleniowej. Słabością JBR-ów jest fakt, iż przedsiębiorcy nie znają oferty tych instytutów, a one same generalnie nie angażują się w działania marketingowe czy promocyjne.Ponad 200 państwowych instytutów i ośrodków badawczych, powołanych by zasilać gospodarkę w nowoczesne technologie, działa do dziś według schyłkowych reguł rodem z PRL. Działalność Jednostek Badawczo-Rozwojowych ma swoje początki w okresie gwałtownego rozwoju przemysłu lat 50-tych, a ich najlepszy okres przypadł na następne 25 lat. Jednostki te prowadziły badania na potrzeby poszczególnych gałęzi przemysłu zgodnie z nakazami centralnie planowanej gospodarki. Jednak obecnie z wielu przyczyn natury strukturalno-finansowej, instytucje te mają mało powodów, a czasami wcale, aby skutecznie wdrażać nowoczesne technologie do przemysłu. Sposób finansowania JBR-ów został podporządkowany i funkcjonuje według kryteriów ustalanych przez środowisko naukowe. Dlatego też ich rozwój zmierza w kierunku działalności akademickiej, a nie badawczo-rozwojowej. Niezbędne jest zatem przeorganizowanie działania tych jednostek, które opierać się będzie o następujące założenia: Prywatyzacja prowadząca wieloma dostępnymi ścieżkami do prywatnej własności i finansowania, Instytuty Narodowe miałyby skupiać kilka jednostek, które pełnią ważne zadania z punktu widzenia dobra publicznego takie jak zdrowie publiczne czy środowisko naturalne, Ośrodki Zaawansowanych Technologii gdzie kilka jednostek, poprzez połączenie istniejących kompetencji i rozwój nowych obszarów poszukiwań, prowadziłyby badania nad opracowywaniem i wprowadzaniem najnowocześniejszych bowiem sprawą oczywistą, że programy priorytetowe powinny być początkiem powstania nowoczesnych urządzeń i towarów, zaś proces ich wdrażania powinien być finansowany ze środków pozabudżetowych. Priorytety to oczywiście tylko jeden z mechanizmów promocji gospodarki. Należy na nie kierować dodatkowe środki finansowe, ale w podobnych jak w Unii Europejskiej proporcjach, to jest 5-6% całości nakładów na B+R. W Polsce należy równolegle rozpowszechniać i promować praktykę "venture capital" to jest wsparcie kapitałowe dla indywidualnych uczonych i wynalazców. Środki zaangażowane w rozpoczęcie działalności produkcyjnej wcale nie muszą być znaczące, szczególnie kiedy założymy, że większość wprowadzonych tą drogą towarów i usług powinna być nastawiona przede wszystkim na rynek krajowy. Obszarem ważnym dla rozwinięcia "capital venture" w Polsce jest żywność i przemysł przetwórczy, wyroby z drewna i skóry, itp. Jest to pole do współpracy nauki z małymi i średnimi przedsiębiorstwami. Wśród 25 krajów UE wydatki na badania i rozwój w latach 1998-2003 spadły tylko w Polsce i na Słowacji. Procent PKB, jaki Polska wydawała wówczas na ten cel, należał do najniższych w Europie. W latach 1998-2003 wydatki na badania naukowe i rozwój spadały w Polsce średnio o 1,1 pp. rocznie, aż do 0,59% PKB (1,09 mld euro) w 2003 roku. W tym czasie w 25 krajach UE wydatki te wzrosły średnio o 4 pp. i stanowiły w 2002 roku średnio 1,93 % PKB. Spośród krajów członkowskich UE, mniej niż Polska na badania i rozwój wydały przez ten czas tylko Cypr (0,33% PKB), Łotwa (0,39%) i Słowacja (0,57%). Najwięcej na ten cel wydały natomiast kraje skandynawskie: Szwecja (4,27%), Finlandia (3,51 %) i Dania (2,6%). W badania i rozwój biznes najwięcej inwestuje w Luksemburgu (91% w 2000 r.), Szwecji (72% w 2001 r.) i Finlandii (70% w 2002 roku). W Polsce w ten sposób finansuje się tylko 31% działalności badawczej i rozwojowej. 2.6. Wnioski. Szansą na poprawę pozycji konkurencyjnej Polski w Europie i w świecie jest rozwój nauki, jako podstawowego instrumentu zwiększania zasobów wiedzy, właściwe wykorzystanie jej efektów oraz budowanie społeczeństwa kreatywnego i przedsiębiorczego, a w dalszej perspektywie - społeczeństwa informacyjnego.Polityka naukowa naszego państwa powinna jak w innych krajach UE koncentrować się na wzmacnianiu już istniejących najmocniejszych ośrodków badawczych w Polsce i na wspieraniu wybitnych indywidualności a więc uczonych o uznanych pozycjach na forum międzynarodowym. Obecny system charakteryzuje rozpraszanie środków i brak kontroli wyników. Za realizację programu badawczego i rozdziału środków winni odpowiadać bezpośrednio ci, którzy kierują uczelniami, dyrektorzy instytutów, względnie przewodniczący programów badawczych. Ministerstwo Nauki powinno też aktywnie działać na rzecz stworzenia warunków do powrotu do Polski wybitnych uczonych z emigracji, a także stymulować powstawanie międzynarodowych placówek badawczych w kraju z licznym udziałem stale pracujących cudzoziemców. Koncentracja sił i środków na priorytetach, centrach doskonałości i wybitnych jednostkach wymagać będzie radykalnej zmiany systemu finansowania badań i sterowania pieniędzmi pochodzącymi z budżetu państwa. Niezbędna jest tez poprawa współpracy pomiędzy sektorem przemysłowym (w szczególności chodzi tutaj o mniejsze przedsiębiorstwa) i źródłami innowacyjnych technologii, takimi jak Uniwersytety, Politechniki, Polska Akademia Nauk (PAN) oraz przeorganizowanie Jednostek Badawczo Rozwojowych. Długookresowa strategia polityki naukowej wymaga stałego wzrostu nakładów na badania i w roku 2015 powinny się one zbliżyć do średniej w UE, które prawdopodobnie osiągną poziom 2,5% PKB, przy zachowaniu proporcji 1% PKB z budżetu państwa, 1,5% ze środków pozabudżetowych. Taki gigantyczny przyrost nakładów gdyby miał się dokonać wymaga gruntownych zmian w zarządzaniu finansowaniem nauki gdyż bez nich prowadzić będzie do marnotrawstwa. A oto kilka dowodów na to, że nakłady na politykę naukową owocują i przynoszą całemu społeczeństwu niewymierne korzyści: 28 lutego 2005 r. po raz pierwszy na świecie trzem polskim pacjentom kardiochirurdzy z krakowskiego szpitala im. Jana Pawła II wszczepili nowatorską, bezszwową zastawkę serca. Oprócz prostego i krótkiego sposobu zakładania, nowa zastawka ma także inne zalety: nie wydaje dźwięków, które mogą zakłócać sen lub pracę pacjentów, a pacjenci nie muszą zażywać leków przeciwkrzepliwych, 2 marca 2005 r. w Olsztynie otwarto pracownię przeciwgruźliczą, w której dzięki blisko 3 mln zł dotacji z budżetu województwa warmińsko-mazurskiego, zainstalowano najnowocześniejszą w Polsce aparaturę diagnostyczną, w 2007 roku w kosmosie ma się znaleźć polski przyrząd - szybki fotometr SphinX-F - skonstruowany przez Zakład Fizyki Słońca Centrum Badań Kosmicznych PAN we Wrocławiu, pod koniec lutego 2005 r. nowatorską technologię laserowego utwardzania metali opracowali naukowcy z Politechniki Gdańskiej (PG), Pozwala ona wytwarzać na przykład elementy silników samochodowych lub lotniczych znacznie bardziej odporne na korozję niż stosowane obecnie części. 3. Polityka wspierania badań i rozwoju technologicznego Unii Europejskiej. Przemysł europejski skorzysta ze wspólnego rynku tylko wtedy, gdy jego uczestnicy połączą swoje wysiłki rozwojowe i innowacyjne w odniesieniu do niektórych obszarów kluczowych oraz priorytetowych technologii. Tezę taką można wysunąć przy założeniu, że konkurencyjność firm zależy w wielkim stopniu od działalności badawczo rozwojowej. Ta działalność jest również fundamentalna dla wsparcia innych dziedzin takich jak ochrona konsumenta czy ochrona środowiska. W istocie, dobro zarówno jednostek jak i całej społeczności zależy od jakości i trafności badań i rozwoju technologii.Nawet zupełnie niedawno, polityki państw Unii Europejskiej ograniczały się jedynie do koordynowania prac badawczo-rozwojowych na poziomie stricte państwowym. Brak poziomu międzynarodowego prowadził do duplikowania badań i wysiłków oraz do niewykorzystywania okazji. Co więcej, wysoko rozwinięte badania są bardzo złożone oraz drogie, przez co niektóre instytucje badawcze nie mogłyby sobie z nimi poradzić. W świetle wyżej wymienionych okoliczności prowadzenie polityki badań i rozwoju na poziomie europejskim jest zarówno racjonalne i efektywne, a gromadzenie komplementarnych ekspertyz dostarczanych przez naukowców z różnych państw przyniesie korzyści wszystkim. Celem zatem nowej polityki wspierania badań i rozwoju będzie organizowanie kooperacji na różnych poziomach, koordynacja polityk państwowych oraz ponadpaństwowych, wspieranie sieci grup badawczych i wpływanie na wzrost mobilności jednostek wybitnych i pomysłów. 3.1. Podstawy prawne. Księga XVIII Traktatu Ustanawiającego Unię Europejską normuje wszystkie działania społeczności w kwestii badań i rozwoju technologicznego oraz ustanawia cele, zasady i procedury implementacji działań R&D. Artykuł 163 zastrzega, że Społeczność powinna mieć na celu umacnianie podstaw naukowych i technologicznych przemysłu wspólnotowego i zabiegać o to by stawał się bardziej konkurencyjny na poziomie międzynarodowym oraz promować wszelkie badania, które uważa się za niezbędne The Community shall have the objective of strengthening the scientific and technological bases of Community industry and encouraging it to become more competitive at international level, while promoting all the research activities deemed necessary Artykuły 164 do 173 postanawiają, że czynności wykonywane w duchu artykułu 163 organizowane będą w wieloletnie programy ramowe. Negatywny wpływ niektórych technologii na środowisko, kryzysy dotykające problem zdrowej żywności itp. mogą destabilizować wiarę w naukę. Problemy etyczne są różne w różnych państwach europejskich. Wysiłki narodowych organizacji oraz Europejskiej Komisji Etyki mają krzewić zbieżne podejścia. 3.4.2. Programy ramowe UE Polityka B+R realizowana jest na szczeblu europejskim w oparciu o tzw Programu Ramowe. Programy te wyznaczają główne obszary zaplanowanych badań oraz określają sposoby I środki finansowania. Od 1984 roku zaplanowane budżety wzrosły od 3,250 mld ECU dla Pierwszego Programu Ramowego (1984-1987) poprzez 13,215 ECU mld dla Czwartego Programu Ramowego (1994-1998) do 14,960 mld ECU dla Piątego Programu Ramowego (1998-2002). Obecnie będący w trakcie realizacji Szósty Program Ramowy (2002-2006) ma budżet planowany na 17,5 mld Euro. I. Pierwszy Program Ramowy Opracowany został dla okresu 1984 – 1987 II. Drugi Program Ramowy dotyczył głównie poprawy jakości życia, budowy społeczeństwa informacyjnego i komunikacyjnego, modernizacji przemysłu oraz poprawy międzynarodowej współpracy naukowo-technologicznej. III. Trzeci Program Ramowy opracowany dla lat 1990 1994 podkreślał konieczność efektywnego rozpowszechniania rezultatów badań oraz ich sprawnego wdrażania. IV. Czwarty Program Ramowy realizowany był w latach 1994 1998. Zwracano w nim uwagę na koordynację polityk badawczych, koncentracji badań na tzw. bazowych technologiach przemysłowych oraz na zwiększanie efektywności wdrażania rezultatów badań do przemysłu. Wzrost aktywności małych i średnich firm zamierzano osiągnąć poprzez utworzenie funduszu integracji technologicznej, którego zadaniem byłoby udzielanie gwarancji kredytowych oraz wspieranie obsługi technicznej. Struktura tego programu badawczego obejmowała cztery główne kategorie: programy badawcze i rozwojowe, współpracę z innymi krajami, rozpowszechnianie rezultatów badań oraz szkolenia, zwiększanie mobilności kadry naukowej Programy badawcze czwartego programu ramowego zorganizowane były w piętnaście obszarów bazowych, między innymi zawierały badania dotyczące technologii informatycznych, technologii przemysłowych i materiałowych, rozwoju energii nuklearnej, ochrony środowiska i klimatu, rolnictwa i rybołówstwa, technologii telekomunikacyjnych, biotechnologii, biomedycynie i ochronie zdrowia, badań socjoekonomicznych itp.V. Piąty Ramowy Program Badań, Rozwoju Technologicznego i Prezentacji Unii Europejskiej przewidziany był na lata 1998 2002. Jego zadania miały charakter społeczno-ekonomiczny i można je podzielić na trzy główne grupy: a) działania społeczne, oddziaływujące na zatrudnienie; b) oddziałujące na rozwój naukowy, technologiczny i ekonomiczny; c) pobudzające wzrost konkurencyjności Unii Europejskiej. W ramach piątego programu ramowego wyróżnić można cztery obszary tematyczne: a) poprawa jakości życia i zarządzanie żywymi zasobami do priorytetowych dziedzin należą: biologia molekularna oraz biochemia, badania medyczne i farmaceutyczne, badania w zakresie rolnictwa, środowiska naturalnego i ich relacji z przemysłem. W ramach tego obszaru wyróżnia się 6 tzw. akcji kluczowych: i) żywność, wyżywienie i zdrowie; ii) opanowanie chorób zakaźnych; iii) fabryki biologiczne ; iv) środowisko i zdrowie; v) trwały rozwój rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa; vi) starzejąca się populacja oraz problem inwalidztwa. b) budowa przyjaznego dla użytkownika społeczeństwa informacyjnego jest to szansa dla tworzenia nowych rodzajów aktywności oraz miejsc pracy, zwłaszcza w sektorze produkcji urządzeń telekomunikacyjnych oraz w sektorze usług informatycznych. Do akcji kluczowych w ramach tego obszaru tematycznego zalicza się: nowe metody pracy oraz handlu elektronicznego, multimedia, podstawowe technologie infrastruktury, systemy i usługi dla obywatela. c) promowanie konkurencyjnego i zrównoważonego wzrostu, wzmocnienie konkurencyjności firm i ukierunkowanie produkcji na czystsze i inteligentniejsze technologie. Do akcji kluczowych w ramach tego obszaru zalicza się: nowatorskie produkty, procesy i organizację; integrację i współdziałanie systemu przewozu osób i towarów; technologie transportu lądowego i morskiego; nowe perspektywy lotnictwa. d) energia, środowisko i zrównoważony rozwój akcje kluczowe to: gospodarka wodna i poprawa jakości wody; globalne zmiany środowiskowe, klimatyczne; trwałość ekosystemów; miasta przyszłości i dziedzictwo kulturowe; czystsze źródła energii, w tym źródła odnawialne (konkurencyjne ekonomicznie) VI. Program Ramowy Unii Europejskiej Badań, Rozwoju Technologicznego oraz Prezentacji wspomagający Tworzenie Europejskich Obszarów Badawczych oraz Innowacje jest okrętem flagowym zaangażowania Unii w badania i rozwój. Zaplanowany jest na lata 2002 2006 i dysponuje budżetem wielkości 17.5 mld euro. Jego budżet jest o 17% większy niż budżet jego poprzednika. Szósty Program Ramowy zrywa z dotychczasową polityką relizowaną przez porzednie programy. Zamiast nacisku na tworzenie różnych programów badawczych skupia się na polityce przyszłości poprzez między innymi kreacje ERA, czyli ponadpaństwowej strefy w której zasoby naukowe będą mogły być wykorzystywane wydajniej między innymi dla kreacji nowych miejsc prcy oraz wzrostu konkurencyjności Europy. Większa od poprzedników jest również w 6PR skala, rozmach oraz instrumenty realizacji założonych celów. Szósty Program Ramowy składa się z trzech głównych form działań odzwierciedlających jego główne założenia : a) Centralizacja oraz integracja badań Wspólnoty Europejskiejpoprzednie programy ramowe były instrumentami dla stymulowania i wspierania współpracy pomiędzy naukowcami europejskimi. Ta misja musiała zostać zaadaptowana do strategii ERA poprzez dołączenie do niej działań, które przyspieszą proces integracji badań europejskich. Oznaczało to dwie kluczowe zmiany w koncepcji programów: - koncentrację na zmniejszonej liczbie obszarów badań priorytetowych; - zacieśnienie powiązań między badaniami unijnymi, państwowymi oraz regionalnymi. Obszarami kluczowymi w Szóstym Programie Ramowym są : - genomika i biotechnologia dla zdrowia (2,255 mld), - technologie społeczeństwa informacyjnego (3,625 mld), - nanotechnologie i nanonauka, wielofunkcyjne materiały oraz nowe procesy i urządzenia produkcyjne (1,3 mld), - aeronautyka i przestrzeń kosmiczna (1,075 mld), - jakość i bezpieczeństwo żywności (685 mln), - zrównoważony rozwój, globalne zmiany i ekosystemy (2,12 mld), - obywatele i rządzenie w społeczeństwie opartym na wiedzy (2,25 mln). - działania specyficzne szerszy zakres badań (1,3 mld) - nie-nuklearne badania Joint Research Center JRC (760 mln) Szczegółowy podział budżetu w załączniku 1.Znaczne środki mogą także być ulokowane we wspieranie wspólnych projektów inwestorów publicznych i prywatnych pod warunkiem jasno określonego celu badawczo-naukowego w świetle nowo odkrywanej wiedzy lub powiązania z obszarami kluczowymi. b) Tworzenie Obszaru Badań Europejskich (European Research Area)