Polityka rolna UE - Notatki - Edukacja europejska, Notatki z Polityka Unii Europejskiej

Pobierz Polityka rolna UE - Notatki - Edukacja europejska i więcej Notatki w PDF z Polityka Unii Europejskiej tylko na Docsity! 1 Polityka rolna Unii Europejskiej. Łukasz Rak TH23 2 1. Podstawowe cele i zasady Wspólnej Polityki Rolnej Wspólna Polityka Rolna (WPR) to najlepiej rozwinięty i najbardziej kosztowny sektor polityki gospodarczej w Unii Europejskiej (UE). W przeciwieństwie do pozostałych sektorów gospodarki, które funkcjonują na zasadach rynkowych, rolnictwo jest szczególnie wspierane i chronione. Plany utworzenia w Europie wspólnego rynku rolnego istniały jeszcze przed utworzeniem Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG). Jednak podstawowe zasady Wspólnej Polityki Rolnej określone zostały dopiero w Traktacie ustanawiającym EWG. 25 marca 1957 r. w Rzymie Traktat ten podpisało sześć państw: Francja, Niemcy, Belgia, Holandia, Luksemburg i Włochy. Przyjęcie wspólnej polityki w dziedzinie rolnictwa miało przyczynić się do realizacji podstawowego celu Wspólnoty, jakim było popieranie harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej, umacnianie stabilności, podnoszenie poziomu życia i ustanowienie ściślejszych stosunków pomiędzy państwami członkowskimi. Państwa tworzące EWG dążyły do zapewnienia stałej podaży żywności oraz poprawy poziomu życia ludności wiejskiej. Traktat zakładał, że w celu zapewnienia sprawnego działania i rozwoju wspólnego rynku produktów rolnych, członkowie Wspólnoty ustalą wspólną politykę rolną i będą ją stopniowo rozwijać. 1.1. Cele Wspólnej Polityki Rolnej Do najważniejszych celów WPR należą: • zwiększenie wydajności produkcji rolnej w drodze rozwoju postępu technicznego, • zapewnienie racjonalnego rozwoju produkcji rolnej oraz pełnego wykorzystania czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej, • zapewnienie odpowiedniego poziomu życia ludności rolniczej, przede wszystkim przez podniesienie indywidualnego dochodu osób zatrudnionych w rolnictwie, • stabilizacja rynków rolnych, • zapewnienie ciągłości dostaw żywności, • zapewnienie odpowiednich cen dla konsumentów. 5 Wspólna polityka rynkowa obejmuje: • System cen gwarantowanych na produkty rolne; System cen płodów rolnych obejmuje trzy rodzaje cen: • Cena "docelowa" (kierunkowa, podstawowa) - cena, która według ustaleń wspólnotowych powinna się ukształtować na rynku wewnętrznym, biorąc pod uwagę warunki rynkowe. Nie jest to cena obowiązkowa, ale cena która ma pomóc producentom w planowaniu produkcji. • Cena "interwencyjna" (skupu) - cena gwarantowana, którą producent otrzyma sprzedając swój produkt instytucji interwencyjnej, w sytuacji gdy podaż artykułów rolnych będzie tak wysoka, że zagrozi obniżeniem ceny rynkowej poniżej przewidywanego poziomu. Cena interwencyjna jest niższa od ceny docelowej, aby zachęcić producentów do poszukiwania odbiorców na rynku. • Cena "progowa" - cena minimalna, po której produkt sprowadzony z kraju trzeciego może zostać sprzedany na rynku Wspólnoty. Jest ona zbliżona do ceny docelowej. Jeżeli cena światowa importowanego towaru jest niższa od ceny progu, importer musi pokryć różnicę. • Interwencyjne zakupy na rynku rolnym - skup płodów rolnych przez instytucje interwencyjne w sytuacji, gdy wysoka podaż artykułów rolnych zagraża spadkiem ceny rynkowej poniżej określonego poziomu. Interwencja może być automatyczna lub uznaniowa. • System wysokich ceł importowych i opłat wyrównawczych - wprowadzając produkt na rynek Wspólnoty importer płaci opłatę wyrównawczą (lub cło importowe), która stanowi różnicę pomiędzy ceną progową, a niższą ceną na rynkach światowych. Opłaty wyrównawcze wpływają do budżetu Wspólnoty jako środki własne. Zgodnie ze wskazówkami porozumienia końcowego Rundy Urugwajskiej Układu Ogólnego w sprawie Ceł i Handlu GATT opłaty wyrównawcze zastępowane są cłami importowymi, które faktycznie pełnią funkcję stosowanych wcześniej opłat. • Kontyngenty importowe - ilościowe ograniczenia importu. • Subsydia do eksportu - eksporter sprzedając produkty do krajów trzecich otrzymuje dopłatę w wysokości różnicy pomiędzy wyższą ceną na rynku Wspólnoty, a niższą ceną na rynku światowym. 6 • System kwot produkcyjnych (progów gwarancji) - określona wielkość produkcji w danym sektorze, która stanowi granicę gwarantującą skup po pełnej cenie interwencyjnej. Jeżeli produkcja przekroczy ustalony limit, gwarantowana cena interwencyjna zostaje obniżona, przy ustalaniu cen na następny rok. • System ekonomicznej współodpowiedzialności producentów, którzy przekroczyli przydzielony im pułap produkcji. Przekroczenie progu gwarancji powoduje utratę gwarancji cenowej na produkcję ponad przydzielony limit lub też ukaranie producentów dodatkowymi opłatami. 1.4. Polityka strukturalna w rolnictwie Polityka strukturalna ukierunkowana jest na wspieranie rozwoju regionów wiejskich. W przeciwieństwie do polityki rynkowej przynoszącej z reguły krótkotrwałe efekty, polityka strukturalna nastawiona jest na uzyskanie efektów długookresowych. Wspólna politykę strukturalną w rolnictwie zaczęto realizować w 1972 r. Stało się bowiem jasne, że dla osiągnięcia celów WPR nie wystarczy sama regulacja rynków rolnych. Niezbędne jest także prowadzenie reform strukturalnych w rolnictwie. Celem polityki strukturalnej jest wspieranie przemian w rolnictwie prowadzących do wyrównania różnic w poziomie rozwoju regionów wiejskich, podniesienia produktywności rolnictwa, poprawy struktury agrarnej, przekształcania gospodarstw nierentownych w nowoczesne i wydajne, optymalizacji zatrudnienia w sektorze rolnym, wdrażania postępu technicznego, zmian w strukturze produkcji, podwyższenia jakości produktów rolnych, a także poprawy stanu środowiska naturalnego. Obejmuje ona również wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, przede wszystkim poprzez rozwój leśnictwa, agroturystyki oraz różnego rodzaju usług. 2. Finansowanie wspólnej polityki rolnej WPR finansowana jest z budżetu Wspólnoty. Wydatki na WPR należą do obowiązkowych wydatków budżetowych, wynikających bezpośrednio z postanowień Traktatu i aktów prawnych przyjętych na jego podstawie (wydatki obligatoryjne). Chociaż w wyniku reformy polityki rolnej ich udział w budżecie stopniowo spada, to ciągle dominują one w strukturze wydatków Wspólnoty (Tabela 1). Należy także podkreślić, że państwa członkowskie solidarnie ponoszą koszty prowadzenia WPR i nie ma korelacji pomiędzy wielkością środków z jakich korzysta rolnictwo danego 7 państwa, a wkładem tego państwa do budżetu. Z tego powodu powstały dwie grupy państw: płatnicy netto i beneficjenci netto. Do głównych płatników netto w 1995 r. należeli: Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Szwecja, Austria i Finlandia. Najwięksi beneficjenci netto to Irlandia, Grecja, Portugalia, Hiszpania. Aby złagodzić istniejące między państwami problemy, spory i konflikty budżetowe, co kilka lat określana jest tzw. Perspektywa Finansowa, będąca średnioterminową strategią finansową w zakresie planowania i kontrolowania budżetu. Określa ona m.in. limity dochodów, wydatków oraz relacje pomiędzy nimi (Perspektywy Finansowe na lata 1988 - 1992, 1993 - 1999, 2000 - 2006). Przy uchwalaniu budżetu należy pamiętać, że musi być on spójny z obowiązującą Perspektywą Finansową. Wydatki na rolnictwo są trudne do przewidzenia i planowania, co utrudnia sporządzanie budżetu. Zależą one bowiem od czynników stale ulęgających zmianie, takich jak: • warunki naturalne (pogoda wpływająca na wysokość plonów), • ceny na rynkach światowych, • wahania kursów walutowych. 2.1. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnictwa W 1964 r. w ramach budżetu Wspólnoty utworzono Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnictwa (FEOGA), który finansuje WPR. Środki FEOGA pochodzą zarówno z ogólnych wpływów budżetu, jak i z opłat wyrównawczych nakładanych na importowane produkty rolne, opłat cukrowych płaconych przez producentów cukru, umożliwiających zagospodarowanie nadwyżek cukru na rynku oraz z innych opłat istniejących w ramach regulacji na poszczególnych rynkach rolnych. Fundusz Orientacji i Gwarancji składa się z dwóch sekcji: • Sekcja Gwarancji - finansuje wydatki związane ze wspólną organizacją rynków; • Sekcja Orientacji - finansuje wydatki związane z restrukturyzacją rolnictwa. Sekcja Gwarancji FEOGA finansuje takie formy działalności jak: 10 • stopniowe obniżanie realnego poziomu cen ustalanych przez organy Wspólnoty na kolejne kampanie rolnicze. Ceny części artykułów nadwyżkowych obniżono również w ujęciu nominalnym, • wprowadzenie tzw. stabilizatorów rolniczych, polegających na określeniu pułapu produkcji na dany produkt (progu gwarancji), po przekroczeniu którego gwarancje państwowe ulegają automatycznym ograniczeniu, a koszty zbytu nadwyżek obciążają producenta (zasada współodpowiedzialności), • zaostrzenie wymogów co do jakości towarów przyjmowanych do skupu interwencyjnego oraz wprowadzenie limitów gwarantowanych interwencji, • ograniczenie rocznej stopy wzrostu wydatków na finansowanie wspólnej organizacji rynków. Reformom polityki rynkowej towarzyszyły działania z zakresu polityki strukturalnej. Do najważniejszych z nich należały: pomoc w modernizacji gospodarstw, modernizacji obrotu i przetwórstwa rolnego (np. niskooprocentowane kredyty), pomoc w usprawnianiu rachunkowości, wsparcie inwestycji pod warunkiem, że nie doprowadzą do zwiększenia produkcji towarów nadwyżkowych. Przewidziano pomoc dla gospodarstw, które ekstensyfikują swoją produkcję, a także kompensacje za ugorowanie ziemi lub przeznaczenie jej na cele pozarolnicze. Zachęcano do produkcji takich towarów, na które istniał popyt lub wprowadzania nowych odmian. Zaproponowano również wykorzystanie surowców rolniczych do celów nieżywnościowych. Promowano działania sprzyjające ochronie środowiska naturalnego. W 1989 r. rozpoczęto realizację reformy Funduszy Strukturalnych. Sekcję Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnictwa włączono do Wspólnych Funduszy Strukturalnych, co zintegrowało politykę strukturalna prowadzoną w rolnictwie z innymi politykami strukturalnymi np.: polityką regionalną. Zdefiniowano cele polityki strukturalnej, wśród których znalazły się problemy WPR, np.: Cel nr 1 przewidywał pomoc dla rejonów opóźnionych w rozwoju, Cel nr 5 dotyczył wspierania reformy WPR, w szczególności: 5a) przystosowania struktury produkcji rolnej, przetwarzania i zbytu w rolnictwie i leśnictwie, 5b) pobudzania rozwoju obszarów rolniczych. Ograniczono roczny wzrost wydatków na rolnictwo, który od 1989 r. nie mógł przekroczyć 74 % tempa wzrostu PNB Wspólnoty. Wprowadzenie pułapu wydatków wspólnoty na finansowanie WPR połączono ze zmianą proporcji pomiędzy 11 wydatkami Sekcji Orientacji i Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnictwa. Wydatki Sekcji Orientacji, finansującej przedsięwzięcia związane z restrukturyzacja rolnictwa, miały rosnąć, natomiast wydatki Sekcji Gwarancji miały się obniżać. Podjęte działania okazały się jednak niewystarczające. Poziom produkcji rolnej nadal wzrastał, a wraz z nim rosły wydatki budżetowe. 3.3. 1992 r. - Plan McSharry'ego W 1992 r. kraje członkowskie przyjęły kolejne propozycje reformy WPR, przedstawione przez komisarza do spraw rolnictwa Ray'a McSharry'ego. Plan McSharry'ego zakładał zmianę form i instrumentów wspierania rolnictwa w celu zrównoważenia podaży produktów rolnych z istniejącym popytem, zmniejszenia kosztów finansowania zapasów oraz obniżenia cen i poprawy konkurencyjności rolnictwa Wspólnoty na rynkach światowych. Na pierwszym planie znalazły się, obok funkcji produkcyjnych, również ogólnospołeczne funkcje rolnictwa. Wprowadzane zmiany miały prowadzić do utworzenia modelu wydajnego, konkurencyjnego rolnictwa, opartego o gospodarstwa rodzinne, które będą zajmowały się nie tylko produkcją, lecz także ochroną środowiska oraz zachowaniem dziedzictwa kulturowego wsi. Wdrażanie pierwszego etapu reform rozłożono do 1996 r. Na koniec tego okresu zaplanowano podsumowanie efektów oraz podjecie decyzji dotyczących kolejnego etapu. W ramach reformy zastosowano następujące rozwiązania dotyczące wspólnej organizacji niektórych rynków branżowych: • obniżono ceny regulowane podstawowych produktów rolnych w ciągu trzech lat o 15 % - 30 % (zboża rośliny oleiste, strączkowe, bydło rzeźne), • wyeliminowano wsparcie cenowe dla nasion oleistych i wysokobiałkowych, • wprowadzono subwencje bezpośrednie, które miały zrekompensować rolnikom spadek dochodów, powstały w wyniku obniżki cen, • uzależniono możliwość uzyskania subwencji kompensacyjnych od zmniejszenia powierzchni upraw lub obniżenia intensywności produkcji zwierzęcej, 12 • wprowadzono system przymusowego wyłączenia z uprawy 15 % ziemi w zamian za opłaty kompensacyjne (dotyczy rolników produkujących ponad 92 to zbóż rocznie), • zmniejszono kwoty mleczne (prawo do produkowania) każdorazowo o 1 % przez 2 lata, • obniżono ceny gwarantowane na masło o 5 % w latach 1993 - 1995, • wprowadzono zachęty finansowe dla rolników ograniczających chów krów mlecznych. Zaostrzono przy tym warunki uzyskiwania pomocy przez gospodarstwa, które są w stanie samodzielnie sprostać konkurencji. Pomoc w większym stopniu skierowano do słabych, najbardziej potrzebujących gospodarstw. Opracowano program poprawy struktury rolnictwa. Wprowadzono instrumenty wspierające rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich z uwzględnieniem ochrony środowiska naturalnego. Promowano ekstensyfikację stosowanych technik produkcji, produkcję surowców, które będą przetwarzane na produkty nieżywnościowe oraz tworzenie pozarolniczych miejsc pracy w gospodarstwach i w ich otoczeniu np. rozwój gospodarstw agroturystycznych. Przewidziano wsparcie finansowe dla rolników, którzy wprowadzają w swoich gospodarstwach zmiany w celu ochrony środowiska lub przeznaczają posiadane grunty na cele leśne. Stworzono system wcześniejszych emerytur dla rolników, którzy ukończyli 55 lat i zdecydowali się przekazać ziemię w użytkowanie innym rolnikom, co umożliwiło młodym rolnikom powiększanie gospodarstw. Okres wdrażania Planu McSharry`ego zakończył się w 1996 r. Rezultaty reformy zostały pozytywnie ocenione przez Komisję Europejską, co sprawiło, że była ona kontynuowana także w latach 1997 - 1999. W wyniku wprowadzanych zmian rosły dochody i poziom życia rolników. Poziom produkcji rolnej obniżył się, a jednocześnie wzrosło zużycie zbóż na cele paszowe. Korzystnym zjawiskiem było zwiększenie obszaru gruntów wyłączonych z użytkowania. Udało się także znacznie zredukować zapasy. Politykę ochrony środowiska zaczęto traktować jako część polityki rolnej. Działania takie jak ekstensyfikacja produkcji, spadek zużycia nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, odłogowanie i zalesianie gruntów korzystnie wpłynęły na stan środowiska naturalnego. Pomimo wielu pozytywnych zmian nie udało się jednak doprowadzić do znacznej obniżki cen produktów rolnych i wzrostu 15 e) wprowadzenie nowych technologii i poprawa jakości produktów; f) zachęty do gospodarowania pozwalającego na ochronę środowiska, poprawę jakości krajobrazu i zachowanie zasobów naturalnych (sankcje za nieprzestrzeganie wymogów ochrony środowiska), g) finansowe wsparcie dla gospodarstw rolnych położonych na terenach o niekorzystnych warunkach naturalnych, h) ułatwienie rozpoczęcia działalności młodym, wykwalifikowanym rolnikom w postaci jednorazowej premii lub dopłaty do spłaty odsetek kredytu, i) szkolenia zawodowe rolników, j) system wcześniejszych emerytur. Zmianom wspólnej polityki rynkowej towarzyszyć ma nowa polityka rozwoju wsi oparta na zasadzie decentralizacji i elastyczności planowania. Nowe podejście zakłada, iż każde państwo powinno wypracować własne programy rozwoju wsi, zgodne z głównymi celami wytyczonymi przez Wspólnotę, jak: wzmocnienie sektorów rolnego i leśnego, podniesienie konkurencyjności regionów wiejskich, ochrona środowiska naturalnego, zachowanie zasobów naturalnych, krajobrazów wiejskich oraz dziedzictwa kulturowego wsi. W realizacji tych celów państwa otrzymają wsparcie finansowe ze wspólnego budżetu. 4.3. Budżet Unii Europejskiej na lata 2000 - 2006 Wraz z programem reform zawartym w Agendzie 2000 przyjęto również założenia finansowe na lata 2000 - 2006, a wraz z nimi porozumienie co do maksymalnych wysokości wydatków na WPR (Tabela 2). Pułap całkowitych kosztów realizacji WPR (z wyłączeniem rozwoju struktur agrarnych i weterynarii) w latach 2000 - 2006 ustalono na poziomie 40,5 mld euro rocznie. Planowane wydatki na rolnictwo będą rosły do 2002 r., a następnie zmaleją. Pomoc strukturalna również będzie spadać, lecz powinna ona pozwolić na kontynuację działań wzmacniających spójność ekonomiczną i socjalną Wspólnoty. Będzie ona kierowana przede wszystkim do tych obszarów, które jej najbardziej potrzebują. Udział funduszy strukturalnych w budżecie na 2000 rok zaplanowano na poziomie około 36 % i był to poziom zbliżony do udziału wydatków na rolnictwo - 45 %. W ramowym planie finansowym wydzielono środki na pomoc w okresie przedakcesyjnym dla krajów kandydujących oraz dodatkowo zarezerwowano środki dla ewentualnych nowych 16 państw członkowskich. Założono rozszerzenie o sześć nowych państw najwcześniej w 2002 r. Agenda 2000 zawiera najszerszy i najbardziej radykalny program reform WPR z dotychczas realizowanych. Polityka rolna większą uwagę przywiązuje do jakości produkcji rolnej, wielofunkcyjnego rozwoju wsi oraz ochrony środowiska. Wprowadzane reformy prowadzą do systematycznego obniżania cen produktów rolnych, a jednocześnie zwiększania dotacji bezpośrednich, które mają rekompensować rolnikom spadek cen. Rolnicy są w coraz większym stopniu wynagradzani nie za to, że produkują duże ilości towaru, lecz za to że są rolnikami, mieszkają na obszarach wiejskich, dbają o ochronę środowiska naturalnego i zachowanie krajobrazów wiejskich. W efekcie, pomimo spadku cen, poziom dochodów rolników pozostaje niezmieniony, a jednocześnie rośnie konkurencyjność produktów rolnych na rynkach światowych. LITERATURA: 1. Agenda 2000, Umocnienie i rozszerzenie Unii Europejskiej, Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce, Wydawnictwo "Wokół nas", 1999 r. 2. J. Borowiec, K. Wilk, Teoria i praktyka europejskiej integracji gospodarczej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1997 r. 3. R. Brzezik, M. Ciepielewska, A. Kowalski, J. Rowiński, Z. Smoleński, R. Urban, M. Wigier, Stowarzyszenie Polski z Unia Europejską. Niezbędne procesy dostosowawcze polskiej gospodarki żywnościowej, FAPA, Warszawa 1997 r. 4. L. Ciamaga, E. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann, Unia Europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997 r. 5. D. Lasok, Zarys prawa Unii Europejskiej, część druga, TNOiK, Toruń 1998 r.