Polityka społeczna wobec osób niepełnosprawnych część 1, Eseje z Ekonomia

Pobierz Polityka społeczna wobec osób niepełnosprawnych część 1 i więcej Eseje w PDF z Ekonomia tylko na Docsity!

Akademia Ekonomiczna

w Poznaniu

POLITYKA SPOŁECZNA WOBEC OSÓB

NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Praca zaliczeniowa

Zielona Góra 2003

Wstęp

Terminem „polityki społecznej” określa się z jednej strony działalność państwa i organizacji zmierzająca do rozwiązywania różnorodnych kwestii społecznych i tym samym zapewnienia społeczeństwu równowagi i możliwości rozwoju, z drugiej zaś kategoria naukowa – pewien system wiedzy o procesach dotyczących wyrównaniu szans i poziomu bytowego słabszych członków społeczeństwa. W ujęciu pierwszym, najbardziej rozpowszechnionym, przedmiotem polityki społecznej czyni się kwestię społeczną. Pojęcie to na najniższym poziomie uogólnienia, obejmuje sytuacje stanowiące zbiór problemów socjalno – bytowych, podlegających społecznej debacie, dla rozwiązania, których podejmowany jest zbiorowy wysiłek. Kwestie społeczne rodzą się w wyniku rozmaitych procesów społeczno – ekonomicznych oraz przemian w sferze świadomości ludzkiej. Nie są one konsekwencją jednostkowych decyzji, wyborów czy działań, lecz pewnym nieuniknionym elementem sytemu społeczno – gospodarczego- politycznego każdego społeczeństwa. Polityka społeczna państwa zmierza do rozwiązania takich sytuacji w drodze regulacji prawnych, a także poprzez tworzenie i finansowanie wydzielonych instytucji oraz spieranie inicjatyw obywatelskich, biorących sobie za cel rozwiązywanie określonych problemów. Obowiązek prowadzenia przez władze państwowe polityki społecznej wynika z zapisów w Konstytucji RP. W najbardziej ogólny sposób formułuje te regułę art. 2, który stanowi, że Rzeczpospolita Polska jest państwem „urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”. Poszczególne przepisy ustawy zasadniczej konkretyzują ten zapis, nakładając na rząd obowiązki w takich dziedzinach jak ochrona zdrowia, stosunki pracy, edukacja, pomoc socjalna i innych. Celami polityki społecznej jest przede wszystkim:

• bezpieczeństwo socjalne, które obejmuje zapewnienie dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego (choroba, inwalidztwo, starość, śmierć i bezrobocie)
• inwestycje w człowieka – tworzenie równych szans rozwoju ludzi, kształcenie młodego pokolenia (są czynnikiem rozwoju ekonomicznego sprawiając, że wartości socjalne uzależnione są od polityki gospodarczej)
• pokój społeczny – jest podstawą stabilizacji życiowej ludzi, współpracy w osiąganiu celów, tolerancji różnic między ludźmi. Wartość pokoju społecznego rośnie wraz z osiąganiem dobrobytu i stabilizacji politycznej
• życie rodzinne – akceptowanie życia rodzinnego oznacza powrót do wartości związków miedzy ludźmi i poczucia bezpieczeństwa na podstawie więzi emocjonalnych i uczuciowych. Wychowanie przyszłych generacji wymaga wsparcia rodzin nie tylko ubogich i nie tylko materialnie ze strony osób i instytucji.

Wśród wielu możliwych do wskazania kwestii społecznych jedną z istotniejszych wydaje się być kwestia niepełnosprawności. Jest ona tym ważniejsza, że dane statystyczne wskazują na stały przyrost liczby osób kwalifikujących się do tej kategorii. Zatem rola polityki państwa w tym zakresie redukcji społecznych skutków tego zjawiska ma niewątpliwie duże znaczenie. Wśród populacji niepełnosprawnych można wydzielić pewne kategorie osób w oparciu o wiek, rodzaj dysfunkcji itp. Jednak problemy, jakie rodzi niepełnosprawność są bardzo zbliżone dla całego środowiska, różnią się raczej natężeniem niż samym faktem występowania. Dlatego zagadnienia, których dotyczyć powinna polityka społeczna dotyczą tak osób w podeszłym lub średnim wieku, jak i dzieci i młodzieży oraz ich rodzin.

I. Zabezpieczenie społeczne.

Dominująca formą w systemie zabezpieczenia społecznego są świadczenia pieniężne. W tej postaci wypłacane są m.in. emerytury, renty inwalidzkie, świadczenia rehabilitacyjne, szkody, zasiłki. Duże znaczenie mają także świadczenia rzeczowe zarówno związane z chorobą i inwalidztwem, np.: świadczenia lecznicze, położnicze, opatrunkowe, ortopedyczne jak też przyznawane osobom, które nie potrafią samodzielnie zaspokoić własnych potrzeb w zakresie żywienia czy ubrania. Ze względu na czas trwania można podzielić świadczenia na: długoterminowe (emerytury, renty) oraz krótkoterminowe (zasiłki chorobowe, macierzyńskie). Proporcje ilościowe pomiędzy wymienionymi typami świadczeń charakteryzują model realizowanej polityki społecznej i są zazwyczaj odzwierciedleniem potencjału ekonomicznego państwa oraz jego struktury.

Zabezpieczenie społeczne jest zbiorem świadczeń zróżnicowanych zarówno, co do ich zakresu przedmiotowego, sytuacji życiowych i związanego z nim ryzyka, jak też odnośnie do zakresu podmiotowego źródeł i trybu ich dofinansowania. Można wyróżnić następujące elementy składowe zabezpieczenia społecznego:

• ubezpieczenia społeczne;
• ubezpieczenia na życie i nie na życie;
• pomoc społeczna;
• ochrona zdrowia;
• rehabilitacja inwalidów;
• uzupełniające świadczenia socjalne;
• świadczenia dla bezrobotnych. Każdy z tych elementów składowych ma swoją specyfikę, ale łączy je jedno wspólne zadanie, które zdecydowało o powstaniu i rozwoju zabezpieczenia społecznego we wszystkich krajach. Chodzi tu o zapewnienie każdej osobie lub grupie poczucia bezpieczeństwa w bardzo wielu okolicznością i sytuacjach życiowych, charakteryzujących się tym, że ich wystąpienie jest połączone z zagrożeniem materialnych warunków bytu. Luki pozostawione przez inne świadczenia zapewnia pomoc społeczna. Ze względu na ograniczony zakres przedmiotowy (rodzaje świadczeń) lub podmiotowy (krąg osób) odgrywa istotną rolę w systemie bezpieczeństwa socjalnego obywateli. Ustawa określa pomoc społeczną jako instytucje polityki społecznej państwa, mająca na celu umożliwienie osobom i ich rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie sprostać przy własnych środkach, możliwościach i uprawnieniach. Celem pomocy społecznej jest zapobieganie powstawaniu trudnych sytuacji oraz zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych jednostek, grup i rodzin. Pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia osoby potrzebującej oraz jej integracji z najbliższym środowiskiem. Zasadą ogólną udzielania pomocy społecznej jest to, żeby osoby korzystające z tej pomocy są zobowiązane do współudziału w rozwiązaniu ich trudnej sytuacji. Obok zróżnicowanych form pomocy materialnej w ustawie mowa jest także o znaczeniu wszelkiego typu poradnictwa oraz pomocy socjalnej. Udzielając pomocy w sytuacjach: ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, długotrwałej choroby, ochrony macierzyństwa, niepełnosprawności, alkoholizmu i narkomani, trudności w przystosowaniu się do życia po opuszczenia zakładu karnego, przewidziano następujące rodzaje świadczeń: udzielenie schronienia, posiłku i niezbędnego ubrania, usługi opiekuńcze, pomoc finansowa na pokrycie wydatków na świadczenia lecznicze, praca socjalna, poradnictwo, załatwienie spraw urzędowych, sprawienie pogrzebu zgodnie z wyznaniem zmarłego, świadczenia w celu ekonomicznego usamodzielnienia oraz renty socjalne i zasiłki.

II. Niepełnosprawni w Polsce

Szerokie rozumienie określenia „niepełnosprawność” można odnieść do osób, które w skutek naruszonej sprawności organizmu nie są w stanie pełnić ról społecznych charakterystycznych

dla ich wieku. Niepełnosprawność to jednak zjawisko złożone, składające się z komponentów tak medycznych, jak i społecznych. Będąc konsekwencją chorób czy dysfunkcji organizmu ma, bowiem liczne konsekwencje funkcjonalne i społeczne. Złożony charakter zjawiska niepełnosprawności jest odpowiedzialny za istnienie trzech podstawowych sposobów jej określania tj. w oparciu o cechy medyczne, możliwości codziennego funkcjonowania oraz zdolność do pełnienia podstawowych ról społecznych, adekwatnych do wieku jednostki. Każde z tych kryteriów pełni inną rolę: kryteria medyczne są przydatne głównie do celów rehabilitacyjnych i terapeutycznych, funkcjonalne pozwalają określić zapotrzebowanie jednostki na świadczenia opiekuńcze, kryteria społeczne zaś sprecyzować niezbędną pomoc w zakresie akwizycji społecznej jednostki i jej integracji ze środowiskiem. Medycyna potrafi precyzyjnie i obiektywnie określić stopień i rodzaj niepełnosprawności; charakterystyka taka jest jednak mało przydatna dla oceny obszaru potrzebnej pomocy czy szerzej – dla polityki społecznej. Jednostki o podobnym stopniu fizycznej niepełnosprawności mogą posiadać zupełnie różną zdolność funkcjonowania w codziennym życiu, w zależności od szeregu różnych czynników psychospołecznych. Tu pojawiają się kryteria społeczne i funkcjonalne, które jednak trudno interpretować i stosować w praktyce. Wiele osób nie jest całkowicie niezależnych od swojego otoczenia w codziennym funkcjonowaniu. Trudni jednak decydować, od jakiego momentu należałoby uznać tę niesamodzielność za niepełnosprawność. Pojawia się także pytanie, co w gruncie rzeczy oznacza zdolność do pełnienia podstawowych ról społecznych, jakiego rodzaju są to role i w czyich kompetencjach leży ocena zdolności do ich pełnienia? Tym niemniej właśnie kryterium funkcjonalności pełni główną rolę w ocenie występowania niepełnosprawności w społeczeństwie. Przy orzekaniu o inwalidztwie (tzn. prawnie definiowanej niepełnosprawności) i przyznawaniu grup inwalidzkich brane są pod uwagę zarówno kryteria kliniczne, jak i funkcjonalne i społeczne. Także pracownicy socjalni w swojej praktyce zawodowej posługują się przede wszystkim kryteriami funkcjonalnymi i społecznymi, ale również klinicznym-dostarczającym klasyfikacji poszczególnych ograniczeń. Klasyfikacje te dają możliwość zróżnicowania upośledzeń i uszkodzeń ze względu na różne rodzaje problemów, jakie ze sobą niosą, a tym samym wskazują kierunki koniecznej, charakterystycznej dla nich interwencji. W ten sposób wyróżnić można następujące rodzaje niepełnosprawności:

1. Dysfunkcja narządów ruchu
2. Dysfunkcja narządu wzroku
3. Dysfunkcja narządu słuchu
4. Upośledzenie umysłowe
5. Choroby psychiczne
6. Przewlekłe choroby somatyczne
7. Inne dysfunkcje i upośledzenia

Kolejnym po zdefiniowaniu istoty niepełnosprawności ważnym z punktu widzenia polityki społecznej, aspektem jest charakterystyka społeczno - demograficzna oraz dynamika zmian w grupie osób objętych niepełnosprawnością. Bardzo potrzebne są tu dokładne dane odnośnie liczby niepełnosprawnych, ich wieku, rodzaju, dysfunkcji, warunków socjalnych, kwalifikacji zawodowych itd. Jednak żadna instytucja w Polsce nie dysponuje takimi danymi w dokładnym zakresie, brak jest też jednorodnego systemu ewidencji osób niepełnosprawnych. Część danych znaleźć można w informacjach uzyskanych z Narodowych Spisów Powszechnych, są one jednak o tyle subiektywne, że mają charakter deklaracji poszczególnych osób, nie zawierają natomiast kryteriów medycznych. Bieżący rozmiar niepełnosprawności określa się przede wszystkim na podstawie badań ankietowych ludności przeprowadzonych przez GUS. W badaniach tych identyfikuje się osoby posiadające orzeczenie prawne potwierdzające niepełnosprawność (kryterium prawne) oraz osoby nie posiadające takiego orzeczenia, ale zaliczane w statystyce do osób niepełnosprawnych na podstawie samooceny zdolności wykonywania podstawowych czynności życiowych (kryterium biologiczne). Ostatnie pełne dane o rozmiarze niepełnosprawności, uwzględniające osoby zamieszkałe zarówno w gospodarstwach domowych jak i zbiorowych pochodzą z narodowego Spisu