Pobierz polska w X i Xll wieku i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity! Z dziejów unii polsko-litewskiej w XV i pierwszej połowie XVI w. Wprowadzenie Przeczytaj Gra interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela Bibliografia: Źródło: Fragment opracowania historycznego, [w:] Mariusz Markiewicz, Historia Polski 1492–1795, Kraków 2005, s. 374. Źródło: Fragment tekstu unii, [w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1997, s. 101–103. Źródło: Fragment opracowania historycznego, [w:] S. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2002, s. 494. Źródło: Fragment opracowania historycznego, [w:] E. Kizik, T. Jurek, Historia Polski do 1572 roku, Warszawa 2013, s. 404. Źródło: Fragment tekstu unii, [w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1997, s. 101–103. Źródło: Jan Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego (fragment), dostępny online wlaczpolske.pl. Źródło: Akt unii horodelskiej z 1413 roku, S. Kutrzeba, Akta Unii Polski z Litwą, Warszawa 1932, nr 51, s. 60-72; przekład H. Paszkiewicza; J. Sawicki, Wybór tekstów źródłowych z historii państwa i prawa polskiego, t. I, cz. 1, s. 78-81. Przeczytaj Stosunki polsko-litewskie przed unią w Krewie W XIII w. Litwini podbili ziemie ruskie i przyłączyli do swojego państwa ziemie Jaćwingów, które bezpośrednio sąsiadowały z Mazowszem. Od tej pory aż do unii krewskiej w 1385 r. miały miejsce najazdy Litwinów na tereny książąt polskich, podczas których niektórzy z nich ponieśli śmierć (np. Siemowit I Mazowiecki). Pierwsze przyjazne stosunki między Polską a Litwą zostały nawiązane za panowania wielkiego księcia Giedymina i władcy zjednoczonego Królestwa Polskiego Władysława Łokietka. W 1325 r. zawarli oni sojusz, a w roku następnym najechali wspólnie Brandenburgię. Przypieczętowaniem przymierza był ślub syna Władysława Łokietka, Kazimierza, z córką Giedymina – Adelajdą. Sojusz nie przetrwał długo z uwagi na fakt, że Litwa nie przyjęła chrześcijaństwa i w konsekwencji król Polski narażał się na zarzut zmowy z poganami przeciwko chrześcijanom. Za panowania Kazimierza Wielkiego Polska toczyła wojny z Litwą o panowanie nad Rusią Czerwoną. W ich wyniku w 1366 r. Polsce przypadła ziemia halicka, Litwie zaś ziemia wołyńska. Mapa Polski za czasów panowania Kazimierza Wielkiego. Wskaż, jakie związki gospodarcze łączyły Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie. Wyjaśnij, dlaczego mieszczanie i kupcy obu państw opowiadali się za zawarciem sojuszu między tymi krajami. Źródło: Krys an Chariza i zespół, licencja: CC BY-SA 3.0. Przyczyny unii w Krewie i jej postanowienia Po śmierci Ludwika Węgierskiego, następcy Kazimierza Wielkiego, szlachta polska, dotrzymując zobowiązań z Koszyc z 1374 r., wybrała na króla Polski córkę ostatniego z Andegawenów rządzących na Węgrzech – Jadwigę. Polscy panowie odrzucili możliwość przyjęcia na męża Jadwigi Wilhelma Habsburga, wybierając jej małżonka w osobie wielkiego księcia litewskiego Jagiełły Olgierdowicza. Wobec tego w 1385 r. w Krewie doszło do zawarcia pierwszej unii polsko‐litewskiej. Na mocy jej postanowień Jagiełło miał zostać mężem Jadwigi Andegaweńskiej oraz królem Polski, przejść wraz ze swoim ludem na chrześcijaństwo, uwolnić polskich jeńców, wypłacić Wilhelmowi Habsburgowi odszkodowanie z tytułu zerwania jego zaręczyn z Jadwigą, odzyskać ziemie utracone przez Polskę oraz dokonać przyłączenia Litwy do Polski (punkt ten stanowił oś sporu interpretacyjnego między stronami polską a litewską). Przyczyn unii należy doszukiwać się w: – zagrożeniu obydwu państw ze strony zakonu krzyżackiego oraz Litwy ze strony Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, – chęci uregulowania wzajemnych roszczeń w stosunku do Rusi Czerwonej, – zagrożeniu rutenizacją Litwinów wobec zagarnięcia przez Litwę ziem ruskich, – pragnieniu rozszerzenia wpływów Kościoła katolickiego na nowe tereny, – dążeniu do podniesienia prestiżu państwa polskiego przez doprowadzenie do dobrowolnego schrystianizowania ostatniego pogańskiego państwa w Europie, – chęci zapewnienia sobie przez bojarów litewskich podobnych przywilejów, jakimi cieszyli się panowie polscy. Ponadto osobistym celem Jagiełły było uzyskanie szczególnej pozycji wśród innych Giedyminowiczów na skutek przyjęcia korony polskiej. Władysław Jagiełło Olgierdowicz (1351/1361–1434) – syn Olgierda, syna Giedymina, wielki książę litewski, zawarł unię w Krewie (1385 r.). Mąż Jadwigi Andegaweńskiej i założyciel dynas i Jagiellonów, panował w Polsce w latach 1386–1434. Przeprowadził chrys anizację Litwy i zwyciężył zakon krzyżacki pod Grunwaldem (1410 r.). Źródło: Jan Matejko, Wikimedia Commons, domena publiczna. Obraz upamiętniający unię w Krewie. W jaki sposób strony polska i litewska rozumiały zapis o przyłączeniu do Królestwa Polskiego ziem litewskich i ruskich? Źródło: Fot. Maciej Szczepańczyk, Wikimedia Commons, domena publiczna. Między unią krewską a unią wileńsko-radomską W 1386 r. Jagiełło przyjął chrzest i imię Władysław, ożenił się z Jadwigą Andegaweńską oraz został koronowany na króla Polski. Odtąd małżonkowie, aż do śmierci Jadwigi, mieli wspólnie władać Królestwem Polskim. Jednakże przeciwnikiem unii był brat stryjeczny Władysława Jagiełły – książę Witold Kiejstutowicz (imię chrzcielne Aleksander). Dążył on do samodzielności Litwy i podporządkowania jej wszystkich ziem ruskich, wchodził w sojusze z zakonem krzyżackim, które były wymierzone w Jagiełłę. Wobec tych działań, pragnąc faktycznie utrzymać w mocy postanowienia unii krewskiej, Władysław Jagiełło w 1392 r. w Ostrowie zawarł z Witoldem ugodę, na mocy której Kiejstutowicz został namiestnikiem Litwy. Aleksander Witold Kiejstutowicz (1354/1355–1430) – syn Kiejstuta, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1381–1392 walczył o władzę na Litwie z Władysławem Jagiełło, później został jego namiestnikiem na tych ziemiach, a w latach 1401– 1430 wielkim księciem litewskim. Jagiełły. Tym samym ponownie doszło do wygaśnięcia unii między Polską a Litwą. Jednakże z uwagi na śmierć Władysława w 1444 r. w bitwie pod Warną korona polska została zaoferowana wielkiemu księciu litewskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi. Ten grał na zwłokę, a zdobywszy w ten sposób silniejszą pozycję, objął tron polski w 1447 roku. Między Polską a Litwą ponownie została zawiązana unia personalna. Jeszcze przed koronacją na króla Polski Kazimierz Jagiellończyk wydał w 1446 r. akt regulujący wzajemne stosunki obu państw, zapewnił on równorzędność obydwu podmiotów i nienaruszalność granic wielkiego księstwa oraz zrównał w prawach bojarów litewskich ze szlachtą polską. Stosunki polsko-litewskie po śmierci Kazimierza Jagiellończyka Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka w 1492 r. królem Polski został jego trzeci syn Jan Olbracht, a wielkim księciem litewskim jego czwarty syn – Aleksander. W tym okresie oba państwa ściśle współpracowały na arenie międzynarodowej. Jednakże klęska Polski w wojnie z Turcją (1497 r.) i Litwy w wojnie z Moskwą (1494 r.), a także brak wsparcia ze strony Czech i Węgier, które były rządzone odpowiednio od 1471 r. i 1490 r. przez najstarszego syna Kazimierza Jagiellończyka – Władysława, pchnęły Polskę i Litwę do zawarcia nowego sojuszu. W 1499 r. Jan Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego (fragment) Sam król Władysław walczył do upadłego; a lubo go wielu błagało, „żeby się na oczywiste nie narażał niebezpieczeństwo, i gdy wojska jego pierzchły, sam jeden nie szukał zguby ze szkodą i zgubą całego chrześcijaństwa”, […] rzucił się w najgęstszy tłum nieprzyjaciół i przez pewien czas dzielnie wytrzymywał walkę; aż w końcu otoczony […] tłoczącymi się zewsząd tłumami barbarzyńców, legł śmiercią bohatera, z poświęceniem krwi własnej, klęską niesłychaną całego chrześcijaństwa i Polski. Źródło: Jan Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego (fragment), dostępny online wlaczpolske.pl. “ 1444 oraz Węgier (1440–1444). Zginął w bitwie z Turkami pod Warną. Źródło: Marcello Bacciarelli, Wikimedia Commons, domena publiczna. zawiązano w Krakowie i Wilnie unię, zgodnie z którą oba państwa miały sobie wzajemnie pomagać przeciw wrogom i współdziałać w elekcjach swych władców. Gdy w 1501 r. zmarł Jan Olbracht, a tron polski objął jego brat i jednocześnie wielki książę litewski – Aleksander, doszło do zawarcia unii w Mielniku, która przewidywała ściślejszy związek między Polską a Litwą, w kierunku unii realnej. Z uwagi na opór króla i Litwinów nie weszła ona jednak w życie, lecz stała się pierwowzorem dla zawartej ponad pół wieku później, w 1569 r., unii lubelskiej. Stosunki polsko litewskie w XIII–XV w. z początkowo wrogich rozwinęły się w kierunku partnerskich. Choć we wzajemnych relacjach pojawiały się tarcia i kolejne unie traciły swoją moc, u progu XVI w. projekt unii mielnickiej wyznaczył kierunek dalszej integracji Polski i Litwy, którą zwieńczyła unia lubelska. Mapa ziem Polski i Litwy w XV wieku. Porównaj granice państwa polsko-litewskiego w roku 1434 (wcześniejsza mapa) oraz w roku 1492. Źródło: Krys an Chariza i zespół, licencja: CC BY-SA 3.0. Słownik Jan Olbracht (1459–1501) – syn Kazimierza Jagiellończyka, król Polski w latach 1492–1501. Podczas jego rządów została zawarta unia wileńska. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. unia personalna związek co najmniej dwóch państw połączonych osobą władcy lub głowy państwa, lecz pozostających odrębnymi podmiotami na arenie międzynarodowej i prowadzących odrębną politykę w sprawach wewnętrznych i zagranicznych unia realna związek co najmniej dwóch państw prowadzących wspólnie politykę w sprawach wewnętrznych i zagranicznych rutenizacja uleganie wpływom kultury ruskiej, powstałej na terenach dawnego państwa Rusi Kijowskiej Ruś Czerwona kraina historyczna w dorzeczu Sanu i górnego Dniestru, w latach 1340–1366 opanowana przez Kazimierza Wielkiego, przejściowo pod władzą Węgier, w latach 1387–1772 w granicach Rzeczypospolitej sponsalia de futuro (łac., zaręczyny na przyszłość) forma zaręczyn niepełnoletnich kandydatów, które przeradzają się w małżeństwo po dobrowolnym skonsumowaniu go przez kandydatów po uzyskaniu przez nich tzw. wieku sprawnego iure uxoris (łac., z prawa żony) tytuł uzyskania godności królewskiej przez małżonka dziedziczki tronu, który to małżonek stawał się władcą danego państwa z uwagi na prawa żony do korony, po zawarciu małżeństwa i koronacji zostawał z reguły faktycznym władcą, a po śmierci żony tracił zazwyczaj prawo do tronu Słowa kluczowe unia personalna, unia realna, unia w Krewie, unia horodelska, unia wileńsko‐radomska, ostatni Jagiellonowie, państwo polsko‐litewskie Bibliografia Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska–Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997. Polecenie 3 Wskaż najważniejsze skutki zawartych unii polsko-litewskich. Twoja odpowiedź Sprawdź się Pokaż ćwiczenia: 輸醙難 Ćwiczenie 1 Uporządkuj chronologicznie wydarzenia związane ze stosunkami polsko-litewskimi. Witold wypowiada posłuszeństwo Jagielle Kazimierz Jagiellończyk władcą Polski i Litwy podpisanie unii realnej w Lublinie podpisanie w Horodle aktu unijnego zawarcie unii personalnej w Krewie 輸 Ćwiczenie 2 Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wyjaśnij symbolikę poszczególnych elementów herbu. Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów według Marcina Bielskiego, Kronika polska, koniec XVI w. Źródło: Лобачев Владимир, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0. Twoja odpowiedź 輸 Wyjaśnij, jaki rodzaj unii został zawarty. Ćwiczenie 5 Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj polecenia. Fragment opracowania historycznego W obu krajach bardzo silną pozycję miały reprezentacje stanowe, istniały dobrze zorganizowane stronnictwa z wyraźną wizją polityczną. W Rzeczpospolitej był to złoty okres ruchu egzekucyjnego, w [nazwa państwa] rozpoczynała się wielka kariera polityczna par i wigów. Na zawarcie tych aktów wpłynęła sytuacja międzynarodowa – Wielkie Księstwo Litewskie zagrożone było agresją moskiewską, i na przebieg rokowań oddziaływała bezpośrednio sytuacja na froncie, [nazwy państw] zaś były w stanie wojny z Francją, a ponadto istniała realna groźba wybuchu powstania zwolenników katolickiej linii Stuartów, popieranych przez Ludwika XIV. W obu tych wypadkach kraje przystępujące do unii miały za sobą wiele mniej lub bardziej udanych prób nawiązania ściślejszych stosunków, ponadto przez długi okres łączyła je osoba monarchy. Źródło: Fragment opracowania historycznego, [w:] Mariusz Markiewicz, Historia Polski 1492–1795, Kraków 2005, s. 374. “ Podaj nazwy państw połączonych unią, która została porównana do związku Korony i Litwy. Podaj, w którym mieście została zawarta opisana w tekście unia między Polską a Litwą. Uzasadnij odpowiedź, podając dwa argumenty. 醙 Ćwiczenie 6 Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj polecenia. Fragment opracowania historycznego W dokumencie traktatowym utrzymano zapis o inkorporacji Litwy do Polski. Tej deklaracji przeczyły jednak szczegółowe postanowienia układu. Ustalono bowiem, że Litwa będzie rządzona przez Witolda jako wielkiego księcia, a po jego śmierci wielki książę miał zostać wyznaczony przez króla i panów. Po śmierci Jagiełły bez prawnego sukcesora jego następca miał być wybrany za zgodą wielkiego księcia litewskiego i tamtejszych panów. Zobowiązano się, że unia ma trwać nawet w wypadku wygaśnięcia dynas i jagiellońskiej. Źródło: Fragment opracowania historycznego, [w:] S. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2002, s. 494. “ Podaj czas i miejsce zawarcia unii opisanej w tekście. Podaj nazwę dokumentu, w którym znalazł się zapis o inkorporacji Litwy do Polski. Wyjaśnij, czy zobowiązanie do utrzymania unii zostało dotrzymane. 醙 Dla nauczyciela Autor: Martyna Wojtowicz Przedmiot: Historia Temat: Z dziejów unii polsko‐litewskiej w XV i pierwszej połowie XVI w. Grupa docelowa: Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum Podstawa programowa: Zakres rozszerzony Treści nauczania – wymagania szczegółowe XVIII. Państwo polsko-litewskie w czasach ostatnich Jagiellonów. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto: 3) charakteryzuje stosunki wewnętrzne w Koronie i na Litwie, uwzględniając rozwarstwienie stanu szlacheckiego; Kształtowane kompetencje kluczowe: kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje obywatelskie. Cele operacyjne: Uczeń: charakteryzuje przyczyny społeczne, polityczne i gospodarcze, które doprowadziły do unii polsko‐litewskiej i kolejnych działań mających na celu jej wzmocnienie; analizuje poszczególne etapy unii między Polską a Litwą w XV i pierwszej połowie XVI w.; weryfikuje swój stan wiedzy dotyczący wydarzeń w dziejach unii polsko‐litewskiej we wspomnianym okresie przez wykonanie zestawu ćwiczeń. Strategie nauczania: konstruktywizm; konektywizm. Metody i techniki nauczania: rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych; analiza materiału źródłowego (porównawcza); dyskusja. Formy pracy: praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego. Środki dydaktyczne: komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda. Przebieg lekcji Przed lekcją: Nauczyciel poleca uczniom, aby powtórzyli najważniejsze wiadomości dotyczące przyczyn, okoliczności i skutków unii polsko‐litewskich. Mogą wykorzystać do tego e‐materiał (bez gry interaktywnej i zestawu ćwiczeń). W tym celu nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‐materiał „Z dziejów unii polsko‐litewskiej w XV i pierwszej połowie XVI w.”. Faza wstępna: 1. Nauczyciel wyświetla temat zajęć i poleca, by na jego podstawie uczniowie sformułowali cele lekcji. 2. Raport z przygotowań. Zalogowany na platformie nauczyciel przy użyciu raportu sprawdza przygotowanie uczniów do lekcji: weryfikuje, którzy uczniowie zapoznali się z udostępnionym e‐materiałem. Nauczyciel poleca, by uczniowie w parach opracowali mapy myśli związane z tematem unii polsko‐litewskich. Wybrana osoba z danej pary przedstawia przygotowane propozycje, a ochotnik zapisuje je na tablicy. Pozostali uczniowie się do nich odnoszą, uzupełniając je o swoje propozycje. Faza realizacyjna: 1. Nauczyciel prosi uczniów, by wykonali indywidualnie ćwiczenia od 1 do 4 z sekcji „Sprawdź się” celem przypomnienia sobie faktów dotyczących unii polsko‐litewskich. Weryfikuje wspólnie z uczniami poprawność odpowiedzi. 2. Następnie dzieli uczniów na dwie, trzy lub cztery grupy i zapowiada, że zagrają w grę interaktywną sprawdzającą ich wiedzę. Będzie to quiz na wzór Milionerów, ale z ograniczeniem czasu na udzielenie odpowiedzi. Prowadzący prosi, aby grupy wyłoniły liderów, którzy będą odpowiadali na pytania. Pozostałe osoby odgrywają rolę publiczności, która może udzielać podpowiedzi. Zwycięża ta grupa, która najszybciej odpowie poprawnie na wszystkie pytania. 3. Uczniowie grają w grę interaktywną. Grupy rywalizują ze sobą i ta, która najszybciej rozwiąże quiz, jest nagradzana, np. oceną za aktywność. 4. Podsumowując quiz, nauczyciel odwołuje się do wiedzy uczniów i pyta: Które z pytań sprawiło wam największą trudność? Faza podsumowująca: 1. Nauczyciel ponownie wyświetla na tablicy temat lekcji zawarty w sekcji „Wprowadzenie”. Prosi uczniów o podsumowanie zajęć, a także o samoocenę dotyczącą współpracy w zespole oraz wykonanego zadania. 2. Prowadzący ocenia pracę grup uczniowskich. Praca domowa: 1. Wykonaj ćwiczenia interaktywne 7 i 8. Przygotuj uzasadnienia poprawnych odpowiedzi. 2. Wykonaj polecenie 3 z sekcji „Gra interaktywna”. Materiały pomocnicze: Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska–Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997. M. Markiewicz, Historia Polski 1492–1795, Kraków 2005. Wskazówki metodyczne: Gra interaktywna może być wykorzystana zarówno do sprawdzenia wiedzy indywidualnej uczniów w trakcie lekcji (każdy uczeń odpowiada samodzielnie), jak i do sprawdzenia wiedzy poza lekcją, np. podczas powtórki wiadomości.