Pobierz Polski transport samochodowy w łańcuchach dostaw i więcej Publikacje w PDF z Logistica tylko na Docsity!
BENTKOWSKA-SENATOR Krystyna^1 KORDEL Zdzisław^1
Polski transport samochodowy w łańcuchach dostaw
Transport samochodowy, łańcuchy dostaw, transport międzynarodowy ładunków, transport krajowy ładunków
Streszczenie W niniejszym opracowaniu zaprezentowano charakterystykę transportu samochodowego świadczącego o jego roli na rynku usług transportowych a co za tym idzie - w łańcuchu dostaw. Podany został, w formie zestawień i opisu, stan polskiego transportu samochodowego ładunków, z punktu widzenia liczby przedsiębiorstw i grup liczebności pojazdów ogółem w latach 1996-2010, jak też z podziałem na rodzaje przewozów tj. transport międzynarodowy i krajowy. W transporcie międzynarodowym uwzględnione zostało powiązanie funkcjonujących firm transportowych z liczbami posiadanych pojazdów w grupach jak też rozkład przestrzenny liczb pojazdów i firm według województw.
POLISH ROAD TRANSPORT IN THE SUPPLY CHAINS
Abstract This publication presents characteristics of the road transport substantiating it’s role on the transport services market, and consequently – in the supply chain. The condition of the Polish freight carrying road transport has been depicted in the form of compilations and description, from the view point of the number of enterprises and groups of firms with various numbers of vehicles in general for the years 1996-2010, as well as with the division into types of haulages, i.e. international and domestic transport. In the international transport, the interconnection between the functioning transport firms and numbers of the vehicles in possession within groups, has been taken into account, as well as a spatial distribution of the number of vehicles and firms, arranged according to districts.
1. WSTĘP
Współczesne łańcuchy dostaw cechuje intensywne korzystanie z transportu samochodowego. Jego znaczący potencjał w systemie transportowym kraju decydująco wpływa nie tylko na organizacyjną, technologiczną i ekonomiczną stronę realizacji tych łańcuchów ale jest także kluczowym elementem w konstruowaniu nowych łańcuchów dostaw. Stąd też w niniejszym artykule autorzy zaprezentowali charakterystykę organizacyjno-strukturalną transportu samochodowego z uwzględnieniem rozmieszczenia według województw. Może to być niezbędny materiał dla operatorów logistycznych podejmujących wyzwania w zakresie tworzenia jak i rzeczywistej realizacji tych łańcuchów dostaw.
2. CHARAKTERYSTYKA TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO
Pozytywnym skutkiem przemian ostatniego dwudziestolecia było powstanie warunków do konkurencji, wymuszającej lepszą organizację przewozów, racjonalne wykorzystanie taboru (ładowności i przebiegu), poszukiwanie stałych i wiarygodnych klientów jak też konieczność wejścia w sferę finansową. Dzięki takiej sytuacji nastąpił znaczący liczbowy wzrost zarówno przedsiębiorstw transportu samochodowego wykonującego przewozy ładunków jak i taboru. Ilustracją tego procesu jest zestawienie przedmiotowych wielkości w tabeli 1.
Tab. 1. Przedsiębiorstwa w transporcie samochodowym zarobkowym według liczby posiadanych samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych.
Lata stan na 31 XII Ogółem
Przedsiębiorstwa o liczbie samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych 5 i mniej 6 - 9 10 - 19 20 - 49 50 - 99 100 i więcej o liczbie pracujących powyżej 5 osób 1996 1586 435 292 573 215 54 17 1997 1776 489 329 690 206 51 11 1998 2037 592 392 782 220 38 13 o liczbie pracujących powyżej 9 osób 1998 1447 323 465 389 219 38 13 1999 1494 369 500 385 188 40 12 2000 1444 311 548 359 177 39 10
(^1) Instytut Transportu Samochodowego, Zakład Badań Ekonomicznych; 03-301 Warszawa; ul. Jagiellońska 80; tel. 22 43 85 400,
fax 22 43 85 401 [email protected].
*) Od 2007 r. zmieniła się w GUS metoda pozyskiwania i uogólniania wyników odnośnie przedsiębiorstw o liczbie pojazdów do 9 i od 10. Źródło: ,,Transport – wyniki działalności” w latach 2000-2009, GUS, Warszawa
Graficznie ilustruje to zjawisko rys. 1 w odniesieniu do przedsiębiorstw ogółem, a rys. 2 z podziałem przedsiębiorstw na grupy według liczby posiadanych pojazdów.
1444
1691 1486 1548
1608
1791
1920
2070 2163
2468
2688
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 lata
liczba przedsiębiorstw
Rys. 1. Przedsiębiorstwa ogółem w transporcie samochodowym zarobkowym Źródło: tabela 1
Liczba pojazdów w przedsiębiorstw ie
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 lata
liczba przedsiębiorstw
5 i mniej 6-9 10-19 20 - 49 50 - 99 100 i więcej
Rys. 2. Przedsiębiorstwa ogółem w transporcie samochodowym zarobkowym według liczby pojazdów Źródło: tabela 1
Tab. 3. Liczby firm i pojazdów w grupach w latach 2005 – 2011
Liczby pojazdów w grupie
Stan na 1 stycznia^ Stan na koniec 2005 2006 2007 2008 2009 2010 *) 2011 *)
Liczba firm Liczba pojazdów
Liczba firm Liczba pojazdów
Liczba f
irm
Liczba pojazdów
Liczba firm Liczba pojazdów
Liczba firm Liczba pojazdów
Liczba firm Liczba pojazdów
Liczba firm Liczba pojazdów
Razem 11835 59706 13534 72576 16311 92283 20480 112174 23278 126785 23862 136719 25720 147751 *) grudzień 2010 i 2011 r. – odpowiada stanowi na styczeń 2011 i 2012 r. (patrz tablica 2) Źródło: zestawienie własne z raportów BOTM
Tab. 4. Struktury procentowe liczby firm i pojazdów w grupach w latach 2005-
Liczby pojazdów w grupie
Stan na 1 stycznia Stan na koniec 2005 2006 2007 2008 2009 2010 *) 2011 *)
Liczba firm Liczba pojazdów
Liczba firm Liczba pojazdów
Liczba firm Liczba pojazdów
Liczba firm Liczba pojazdów
Liczba firm Liczba pojazdów
Liczba firm Liczba pojazdów
Liczba firm Liczba pojazd
ów
Razem 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100, *) grudzień 2010 i 2011 r. – odpowiada stanowi na styczeń 2011 i 2012 r. (patrz tablica 3) Źródło: tablica 3
Rys. 3. Struktura firm międzynarodowych przewozów samochodowych wg grup pojazdów w % w latach 2005 – 2011 Źródło: tabela 4
Pojazdy w % w firmie z:
0,
5,
10,
15,
20,
25,
30,
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 lata
udział w %
1 pojazdem 2 - 4 5 - 10 11 - 20 21 - 50 51 - 100 >
Rys. 4. Struktura grup pojazdów w % w firmach międzynarodowych przewozów samochodowych w latach 2005 – 2011 Źródło: tabela 4
W latach 2005-2012 liczby pojazdów ogółem firm wzrosły ponad dwukrotnie. Najbardziej wzrosły liczby firm w grupach 51 – 100 i powyżej 100 pojazdów (prawie trzykrotnie), ale ich udział w ogólnej liczbie firm jest nadal nieznaczny. Na zwiększenie liczby pojazdów ogółem wpłynęły zmiany przede wszystkim w grupach firm liczących od 5 – 10, od 11 – 20 i od 21 – 50 pojazdów. Najliczniejszą grupę stanowili w badanym okresie przedsiębiorcy, którzy posiadali od 2 do 4 uprawnień licencyjnych (pojazdów). Ich udział w ogólnej liczbie firm wynosił w 2005 r. 44%, w 2011 r. nieco ponad 42%, a liczebność z 5 220 zwiększyła się do 10 867 firm. Zaprezentowane dane wskazują na stabilność udziału firm posiadających jeden pojazd i tak ich udział wynosił w 2005 r. około 24% ogółem firm a w 2011 r. około 26%. Liczby bezwzględne świadczą o ponad dwukrotnym ich wzroście. Największą liczbę pojazdów posiadały te przedsiębiorstwa, którym wydano, począwszy od 2005 r. od 5 do 10 wypisów z licencji. Udział pojazdów w 2011 r. w grupie
Rys. 5. Rozkład przestrzenny przedsiębiorstw międzynarodowego zarobkowego transportu samochodowego wg województw na grudzień 2011 Źródło: tabela 5
Rys. 6. Rozkład przestrzenny pojazdów międzynarodowego zarobkowego transportu samochodowego wg województw na grudzień 2010 Źródło: tabela 5
Jednocześnie z danych Biura Obsługi Transportu Międzynarodowego (BOTM) wynika, że w 2010 r. 859 firm transportowych, a w 2011 r. – 546 firm pozbyło się całkowicie taboru zostawiając sobie licencje na wykonywanie przewozów, a w ramach tego podjęły działalność spedycyjną. Można wnioskować, że firmy te nie wytrzymały finansowo pogarszającej się sytuacji gospodarczej licząc, że nastąpi jednak poprawa koniunktury. Z drugiej strony znamienne jest, że w tych latach 2010-2011 powstało z kolei ponad 1545 nowych firm, które zakupiły około 11 tys. nowych pojazdów. Można więc przyjąć, że stabilizuje się szansa na wyjście z okresu, powszechnie określanego mianem kryzysu.
Tab. 6. Liczby licencji i wypisów z licencji w krajowym transporcie samochodowym w latach 2004- Lata (stan na koniec roku)
Licencje (firmy) w tys.
Wzrost do roku poprzedniego w %
Wypisy z licencji (pojazdy) w tys.
Wzrost do roku poprzedniego w %
Średnia liczba pojazdów w firmie 2004 41,4 X X X X 2005 45,2 9,18 119,3 X 2, 2006 51,2 13,27 134,1 12,41 2 , 2007 57,0 11,33 155,1 15,66 2, 2008 61,5 7,89 173,3 11,73 2, 2009 62,2 1,14 180,5 4,15 2, 2010 61,2 - 1,61 181,2 0,39 2, Źródło: dane z Ministerstwa Transportu, Gospodarki Morskiej i Budownictwa
Liczebność firm i pojazdów w transporcie krajowym (tablica 6) charakteryzuje się znaczącą przewagą w porównaniu z odpowiednimi wielkościami dla transportu międzynarodowego. I tak już w 2004 roku liczba firm w samochodowym transporcie krajowym tj. 41,4 tys. była ponad 4-krotnie wyższa niż w transporcie międzynarodowym, a w 2010
- 2,5-krotnie. Przyrost firm w tym okresie w transporcie krajowym wynosił około 20 tys., a w międzynarodowym około 15 tys. Przyrost pojazdów wynosił odpowiednio około 61 tys. i 146 tys. co oznacza znaczącą dynamikę w transporcie międzynarodowym. Na tę różnicę wzrostu wpływa przeciętna liczba pojazdów w firmie, która w transporcie krajowym zwiększyła się nieznacznie i w 2010 roku wynosiła średnio około 3 pojazdy, gdy w transporcie międzynarodowym 5,6 pojazdów. Należy zauważyć, że w liczbie licencji ogółem znajdują się również te, które obejmują działalność gospodarczą związaną z pośrednictwem przy przewozie rzeczy, czyli spedytorów. Sytuacja taka jest zgodna z zapisem ustawy o transporcie samochodowym (art. 4 pkt 3b – Dz. U. z 2005, Nr 180, poz. 1497), co utrudnia oddzielnie przewoźników bez pojazdów czyli czystych pośredników od liczby licencji związanej z faktycznym przemieszczaniem rzeczy. Ponadto, część firm wykonuje oba rodzaje działalności równoległe. Licencje na międzynarodowy transport drogowy (wspólnotowy) uprawniają również do wykonywania przewozów w krajowym transporcie drogowym (art. 12 ust. 2a w/w ustawy). Oznacza to, że faktyczna liczba firm, realizujących przewozy krajowe (nie rzadko w trakcie przewozu z przekroczeniem terytorium RP) jest trudna do ustalenia. Jako próbę oszacowania łącznej liczby wszystkich firm transportu zarobkowego rzeczy (krajowego i międzynarodowego, niezależnie od liczby zatrudnionych pracowników) – uwzględniając wydane przez ITS certyfikaty oraz na podstawie uzyskanych w GUS danych przyjęto, że na koniec 2010 roku funkcjonowało w Polsce (wg sekcji PKD, klasa 4941Z):
- 144 577 przedsiębiorstw ogółem z tego: - 24 721 przedsiębiorstw transportu międzynarodowego (dane BOTM), - 61 200 przedsiębiorstw transportu krajowego, - 58 656 przedsiębiorstw transportu zarobkowego z pojazdami do 3,5 t dopuszczalnej masy całkowitej (nie wymagających licencji). W liczbie podmiotów ogółem znajdowało się 140 744 przedsiębiorstw zatrudniających do 9 osób, co stanowiło 97,3%. Ten udział procentowy jest niewiele niższy w odniesieniu do 2008 r.. gdy wielkość ta stanowiła 97,4%. Oznacza to, że na rynku transportu samochodowego nastąpiła względna stagnacja z punktu widzenia wielkości zatrudnienia. Potwierdza to dynamiczny rozwój sektora MŚP w polskim transporcie samochodowym. Nie wydaje się, aby ta tendencja była korzystna ze względu na racjonalizację kosztów transportu w sferze makroekonomicznej. Na podstawie wiedzy autorów uznano, że w transporcie krajowym wszystkie firmy są na tyle małe, że zatrudniają do 9 osób, analogicznie jak firmy nie mające osobowości prawnej. Te dwie grupy stanowiły razem 119 856 podmiotów. Oznacza to, że w transporcie międzynarodowym liczba firm zatrudniających do 9 osób wynosiła 20 888 podmiotów, co stanowiło 98,2 % podmiotów w transporcie międzynarodowym o liczbie pojazdów 1, 2-4 oraz 5-10 (razem było w tych grupach 21 270 firm).
3. WNIOSKI
Oceniając stan polskiego transportu samochodowego z punktu widzenia jego liczby i struktury należy stwierdzić, że jest on generalnie dobrze przygotowany do efektywnej realizacji współczesnych łańcuchów dostaw. Wyraźnie należy stwierdzić, że głównie chodzi o to, że polskie przedsiębiorstwa transportu samochodowego (operatorzy logistyczni) aktywnie, nie tylko realizują zgłaszane potrzeby przewozowe ale także kształtują europejskie systemy logistyczne i współpracują na zasadach partnerskich z innymi dużymi operatorami logistycznymi. Polskie przedsiębiorstwa transportu samochodowego współpracują także bezpośrednio z klientami europejskimi realizując przewozy kabotażowe na rynku Unii Europejskiej. Globalizacja powoduje powstawanie dużych i bardzo dużych przedsiębiorstw transportowych – a co za tym idzie, znaczących operatorów logistycznych co również uwidacznia się, choć powoli, na polskim rynku transportowym. Stad też zaprezentowany materiał empiryczny obrazuje zdolność tej gałęzi do efektywnego zaspokajania
