Pobierz pomoc społeczna część 1 i więcej Ćwiczenia w PDF z Demografia społeczna tylko na Docsity!
Obszary wspierania i rehabilitacji osób z niepełnosprawnościami na
przykładzie funkcjonowania wybranych instytucji i inicjatyw lokalnych
Przedmiotem wsparcia i rehabilitacji osób niepełnosprawnych zajmuje się w Polsce ustawa z 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych^1. Ustawodawca definiuje pojęcie osoby niepełnosprawnej stanowiąc że osoba niepełnosprawna to osoba posiadająca jeden z stopni niepełnosprawności. W ten sposób wprowadza się dyferencjację statusu prawnego osób niepełnosprawnych, ponieważ z każdym ze stopni niepełnosprawności skorelowane są określone uprawnienia i obowiązki. Termin „osoba niepełnosprawna” pochodzi, bowiem od łacińskiego słowa inhabilis. Pomimo występowania ścisłych koniunkcji pomiędzy powyższymi terminami posługiwanie się pojęciem rehabilitacji nie może być niedoceniane, a wręcz można by powiedzieć, że jest szczególnie pożądane, mając na względzie politykę wyrównywania szans. Umożliwia to przekierowanie akcentów na przywracanie zdolności określonej osoby – abilities , a nie zaś odwoływanie się do jej ograniczeń – disabilities^2. Jakkolwiek trudno nie dostrzec, że to jak określony termin będzie postrzegany i odbierany w społeczeństwie, duże znaczenie mają zasady oraz warunki odbywania rehabilitacji oraz powiązana z tym pozycja osób z niepełnosprawnościami w społeczeństwie. Im większe będą utwierdzenia odnośnie do tego, co społecznie jest odbierane, jako standard, tym trudniej będzie przełamać uprzedzenia i opory wobec tego, co odbiega od jego ram. Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności potwierdza samą niepełnosprawność, wskazuje również formy rehabilitacji zawodowej i społecznej, z jakich osoba niepełnosprawna może korzystać, oraz warunkuje prawo do korzystania z wielu ulg i uprawnień przyznanych na podstawie odrębnych przepisów. Ustala się zatem trzy stopnie niepełnosprawności takie jak: ― znaczny; ― umiarkowany; ― lekki^3 (^1) Dz.U.2024.44 t.j. z dnia 2024.01.12. (^2) J. Breuer, Demaskowanie mitów związanych z powrotem do pracy i miejsc pracy integrujących społecznie , „Niepełnosprawność” 2012/4, s. 26.
Z pojęciem niepełnosprawności wiąże się termin rehabilitacji. Rehabilitacja z kolei zgodnie z definicją słownikową, jest określana jako „oddziaływanie mające na celu przystosowanie do życia społecznego osoby, która pod wpływem wrodzonych lub nabytych wad rozwojowych doznała utraty zdrowia, stała się inwalidą i utraciła zdolność do pracy, rewalidacja”^4. Termin „rehabilitacja” pochodzi od łacińskiego wyrazu habilitas (zręczność, sprawność), habilis (zdatny), przy czym dodany przedrostek „re” (z powrotem, znowu) podkreśla przywrócenie tego, co utracone. Odwołanie się do genezy wyrazu wyraźnie ukazuje występowanie ścisłego związku pomiędzy pojęciami niepełnosprawności oraz rehabilitacji. W związku z powyższym trudno powstrzymać się od refleksji w przedmiocie korzystnych wydźwięków, jakie mogłoby wywrzeć uczynienie z rehabilitacji typowego instrumentu w zarządzaniu i organizowaniu pracy dla wszystkich potrzebujących. Chodzi bowiem o to, że potrzeba szeroko rozumianego przystosowania do pracy powinna się odnosić do perspektywy cyklu życia oraz szczególnych sytuacji życiowych, związanych z występowaniem upośledzeń poszczególnych funkcji, a nie być kojarzona wyłącznie z niepełnosprawnością i to w znaczeniu ustawowym. W tym też postrzegać można szanse na pewne „odczarowanie” dość wąsko kojarzonej instytucji, bo utożsamianej z niepełnosprawnością prawną, jako „odmiennością”. Oczywiście, powyższe nie stoi na przeszkodzie różnicowaniu środków, jakie w ramach rehabilitacji mogą być stosowane, uzależniając wybrane z nich od spełniania określonych przesłanek ustawowych^5.
Proces wsparcia osób niepełnosprawnych w Polsce jest możliwy z
wykorzystaniem różnych zasobów jednostce, która doświadcza jakiś trudności i nie
jest w stanie sprostać im samodzielnie.
Osoby niepełnosprawne wymagają wsparcia a zatem dostarczania wielu zasobów. Oczywiście zakres tego wsparcia i formy jego dostarczania zależą od wielu czynników - kulturowych, struktury rodziny, przestrzennej dostępności osób będących źródłem wsparcia, dostępności instytucji, zakresu uprawnień do usług społecznych itp. Wsparcie jest zatem (^3) Art. 3 Ustawy z 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, Dz.U.2024.44 t.j. z dnia 2024.01.12. (^4) Współczesny słownik języka polskiego , t. 2, Warszawa 2000, s. 231–232, cyt. za: E. Sarnacka, Rehabilitacja [w:] System prawa medycznego , red. E. Zielińska, t. 1, Pojęcie, źródła i zakres prawa medycznego , red. R. Kubiak, L. Kubicki, Warszawa 2018, s. 774. (^5) M. Kopsztejn, Rehabilitacja zawodowa i zatrudnienie osób niepełnosprawnych [w:] Osoby z niepełnosprawnością na współczesnym rynku pracy , red. B. Pietrulewicz, M.A. Paszkowicz, Zielona Góra 2010, s. 20.
stuleciu z darowizny księcia Władysława Hermana fundacja wotywna w podziękowaniu za męskiego potomka. W następnych stuleciu powstała fundacja rodzinna Odrowążów, mająca na celu afirmację chrześcijaństwa na ziemiach polskich oraz fundacja pomocy chorym Jaxy Miechowity. W wieku XIII i XIV z inicjatywy osób świeckich powstały kolejne fundacje szpitalne. W tym okresie rozpoczęły także działalność pierwsze korporacje brackie, pierwowzór późniejszych instytucji ubezpieczeniowych. Korporacje robotników żupnych w Kopalni Soli w Wieliczce zorganizowano już za panowania Kazimierza Wielkiego^8. Począwszy od XVII wieku zinstytucjonalizowana działalność społeczna przyjmuje postać działań opiekuńczych i oświatowych Kościoła katolickiego, gmin wyznaniowych i cechów rzemieślniczych. Interwencjonizm państwa polegał przede wszystkim na współodpowiedzialności władz municypalnych za opiekę publiczną. Instytucjonalną działalność Kościoła katolickiego w zakresie oświaty kościelnej i opieki nad ubogimi uzupełniają przybywające w tym czasie do Polski nowe zgromadzenia zakonne podejmujące pracę oświatową i charytatywną. W wieku XVI, a zwłaszcza XVIII/XIX wieku, zgromadzenia zakonne rozwijają działalność w dziedzinie szkolnictwa, opieki nad ubogimi i szpitalnictwa. W latach 1944-1989 realizowany był model socjalautokratycznej polityki społecznej, polegający na monopolizacji polityki społecznej przez państwo i traktowanie jej jako narzędzie kontroli politycznej i społecznej. Uprawnienia socjalne wynikały w tym modelu przede wszystkim z faktu zatrudnienia, a system zabezpieczenia społecznego miał charakter w przewadze zaopatrzeniowy. Począwszy od 1947r. władze polityczne i administracyjne likwidują wiele zasłużonych stowarzyszeń świeckich i kościelnych, w całości bądź częściowo przejmują ich majątek^9 , włączając go w skład państwowej infrastruktury. Na przełomie lat 40. i 50. władze polityczne zlikwidowały m.in. Związek Młodzieży Chrześcijańskiej Polska YMCA, Towarzystwo Czytelni Ludowych, Towarzystwo Burs i Stypendiów, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Ulicy, Towarzystwo Gniazd Sierocych i Dom im. Baudouina. W 1949 roku likwidacji ulegają także szkoły zakonne. Ciągły rozkwit różnorodnych stowarzyszeń i fundacji w Polsce począwszy od przełomu lat 80. i 90. należy bez wątpienia do najcenniejszych zdobyczy okresu przeobrażeń ustrojowych. Ogromny zryw zorganizowanej aktywności społecznej po 1989 roku ma swoje źródła zarówno w przemianach ustrojowych ostatnich lat oraz nowych (^8) J.Topolski, Nędza, Ubóstwo, Dostatek jako Kategorie Teoretyczne w Badaniu Historycznym i Ich Wartość Eksplanacyjna, w: Nędza i Dostatek na Ziemiach Polskich od Średniowieczxa do Wieku XX, s. 14-15. (^9) E. Leś, Organizacje Obywatelskie w Europie Środkowo-Wschodniej, cyt. wyd. , s. 5-
rozwiązaniach prawnych, które zlikwidowały dotychczasowe ograniczenia w zakresie wolności słowa i zrzeszania się, jak i w tradycji działalności dobroczynnej sięgającej czasów Rzeczypospolitej szlacheckiej, okresu rozbiorów oraz w doświadczeniach z najnowszej historii Polski. Znaczącą zmianą jaka nastąpiła w podstawach prawnych to wejście w życie Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie^10 stworzyło podstawy prawne do systematycznej współpracy organów administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi. Od tego momentu organizacje pozarządowe zaczęły aktywnie wspierać osoby starsze. Były one odpowiedzialne za inicjowanie różnych przedsięwzięć, których zasadniczym celem była aktywizacja i szeroko pojęta pomoc osobom niepełnosprawnym. Reasumując obszary wspierania i rehabilitacji osób z niepełnosprawnościami są bardzo ważne dla zapewnienia równych szans i pełnego uczestnictwa tych osób w życiu społecznym. Przykładami funkcjonowania instytucji i inicjatyw lokalnych, które realizują cele wspierania i rehabilitacji osób z niepełnosprawnościami są ― ośrodki wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami (OWS) – są to instytucje działające na poziomie lokalnym, które oferują szeroki zakres usług wsparcia dla osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. W Ośrodkach tych zatrudnieni są specjaliści (np. psychologowie, terapeuci zajęciowi, pedagodzy specjalni), którzy świadczą pomoc zarówno osobom z niepełnosprawnościami, jak i ich rodzinom. Usługi te mogą obejmować terapię zajęciową, poradnictwo psychologiczne, wsparcie edukacyjne czy szkolenia zawodowe. ― kluby integracji społecznej to inicjatywy lokalne często zakładają kluby integracji społecznej, które są miejscami spotkań dla osób z niepełnosprawnościami oraz ich opiekunów. W takich klubach organizowane są różnorodne zajęcia kulturalne, sportowe czy warsztaty, które mają na celu integrację społeczną osób z niepełnosprawnościami oraz budowanie ich umiejętności społecznych, ― warsztaty terapii zajęciowe -to miejsca, gdzie osoby z niepełnosprawnościami mają możliwość uczestniczenia w różnorodnych zajęciach manualnych, artystycznych czy (^10) Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z dnia 29 maja 2003 r.)
Bibliografia
Breuer, J. Demaskowanie mitów związanych z powrotem do pracy i miejsc pracy integrujących społecznie , „Niepełnosprawność” 2012/4, s. 26. Dz.U.2024.44 t.j. z dnia 2024.01.12. Kopsztejn A., Rehabilitacja zawodowa i zatrudnienie osób niepełnosprawnych [w:] Osoby z niepełnosprawnością na współczesnym rynku pracy , red. B. Pietrulewicz, M.A. Paszkowicz, Zielona Góra 2010 Leś E., Organizacje Obywatelskie w Europie Środkowo-Wschodniej, cyt. wyd. , s Mollat M., Les Pauvres au Moyen Age. Etude Sociale, Hachette, Paris 1978. Sarnacka E., Rehabilitacja [w:] System prawa medycznego , red. E. Zielińska, t. 1, Pojęcie, źródła i zakres prawa medycznego , red. R. Kubiak, L. Kubicki, Warszawa 2018 Szatur-Jaworska B., P. Błędowski, (red), System wsparcia osób w starszych w środowisku zamieszkania. Przegląd sytuacji. Propozycja modelu , Warszawa 2016 Topolski J., Nędza, Ubóstwo, Dostatek jako Kategorie Teoretyczne w Badaniu Historycznym i Ich Wartość Eksplanacyjna, w: Nędza i Dostatek na Ziemiach Polskich od Średniowieczxa do Wieku XX, Ustawa z 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, Dz.U.2024.44 t.j. z dnia 2024.01.12. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z dnia 29 maja 2003 r.) Współczesny słownik języka polskiego , t. 2, Warszawa 2000,
