Pobierz Poprawne pisanie dziennikarskie i więcej Egzaminy w PDF z Dziennikarstwo i nowe media tylko na Docsity!
JĘZYK JAKO NARZĘDZIE KOMUNIKACJI
Daj, ać ja pobruczę, a ty poczywaj („Księga henrykowska”, XIII w.)
Najstarsze zdanie polskie
1700 wyrazów prasłowiańskich
Język :
- Częśc ciała, organ mowy.
- System znaków obejmujący słownictwo i gramatykę.
Rodzaje znaków:
- Obiawy (symptomy) (naturalne):
- rumieniec
- podwyższona temperatura
- dym
- Obrazy (znaki ikoniczne):
- zdjęcia (nieartystyczne)
- rysunki
- rzeźby (symbole handlowe nie są obrazami)
- Symbole:
- godło państwowe
- znaki drogowe
- jednostki języka
Języki słowiańskie – grupa zachodnia – polski, czeski, słowacki, dolnołużycki, górnołużycki.
Grupa wschodnia – rosyjski, ukrainski, białoruski.
Grupa południowa – bośniacki, bułgarski, chorwacki, czarnogórski, macedoński, serbski, słoweński.
Zapożyczenia właściwe:
Butik Zapożyczenia strukturalne (kalki): Nie ma sprawy (ang. No matter) Wziąć się za coś (ros. Взяться за что-нибудь) Zapożyczenia sztuczne: Autokar (gr. auto + ang. car) Logopedia (gr. Logos ‘wyraz, mowa’ + gr. paideia ‘wychowanie’) Internacjonalizmy Występujące w wielu językach Psychologia Subiektywność Język narodowy:
- Ogólny
- Odmiany regionalne
- Odmiany środowiskowe
- Gwara – mowa ludności wiejskiej z niewielkiego terytorium, przeważnie z kilku wsi
- Dialekt - mowa ludności wiejskiej pewnej dzielnicy kraju
Główne dialekty: małopolski, wielkopolski, śląski, mazowiecki, język kaszubski.
Regionalizmy
Kapcie
Pantofle
Laczki
Regionalizmy leksykalne (zapożyczenia)
- Słowotwórcze
- Semantyczne
- Frazeologiczne
Neologizmy – wyraz, zwrot lub znaczenie wyrazu nowo utworzone w jakimś języku:
desygnat forma
Związek zgody:
✓ Przymiotnik i rzeczownik, np. mały jeż (oba r. męskiego) ✓ Podmiot szeregowy, np. jeż i dziewczyna byli na podwórku ✓ Skrótowce, mp. ONZ uchwaliła ✓ Szyk przestawowy, np. w tym pokoju stoją/stoi krzesło, biurko i stół ✓ Alternatywny, np. kąpiel lub spacer dobrze ci zrobią/zrobi ✓ A z B – prezydent z małżonką przybył/przybyli do Berlina ✓ Zgoda formalnoznaczeniowa i realnoznaczeniowa, np. młodzież szła; wujostwo złożą wizytę ✓ Rodzaj zkrótowca: ze względu na rozwinięcie ONZ to organizacja, więc r.ż., lub ze względu na zakończenie ✓ Skrótowce obce: trzeba znaleźć oficjalne tłumaczenie lub spojrzeć na ostatnią literę
Językoznawstwo
Nauka o języku jako narzędziu porozumiewania się ludzi, jego budowie, funkcjach i rozwoju; lingistyka.
Generatywizm
Traktowanie języka jako nieskończonego ciągu zdań.
Kognitywizm
Poznanie sposobów myślenia i wartościowania, utrwalonych w języków.
Leksykologia
Dział językoznawstwa, którego przedmiotem jest słownictwo (leksyka).
Leksem
Wyraz jako abstrakcyjna jednostka systemu słownikowego języka (np. STÓŁ jako reprezentacja form: stołu, stole itd).
Semiotyka
‘ogólna teoria znaku, obejmująca semantykę’ Antonimia właściwa (parametryczność) Wysoki – niski Mądry – głupi Antonimia komplementarna (w terminologiach) Męski – żeński (jak płeć męska to nie może być żeńska) Konwersja (ten sam proces) Kupować – sprzedawać Nauczyciel – uczeń Eksportować – importować
HOLONIM – MERONIM
Część całości: pociąg – wagon Homonimia Wyrażanie różnych znaczeń za pomocą identycznej formy językowej (wynajmę) Homofonia Mieć [miedź] Homografia Identyczność ortograficzna – cis (dźwięk i roslina)
Słownictwo wspólnoodmianowe Musi odpowiadać na 3 pytania;
- Nieekspresywne
- Niespecjalistyczne
- Nieerudycyjne
Typy definicji słownikowych
- Realnoznaczeniowa Kwadrat ‘prostokąt równoboczny’
■ Części ciała człowieka Łeb Morda ■ Substancje wydzielane przez człowieka Siki ■ Agresja fizyczna Robnąć ■ Postępowanie oceniane negatywnie Nachapać się Puszczać się ■ Napoje alkocholowe Wóda ■ Miejsca Zadupie
Neosemantyzmy
Hulać ‘o komputerze’
Klima ‘klimatyzacja’
Pieniądze – flota ‘bo odpływają’
Neologizmy:
■ Leksykalne (słowotwórcze) ■ Frazeologiczne ■ Semantyczne
Wyrazy i związki wyrazowe nacechowane pogardliwie
Adwokacina
Baran
Drobnomieszczanin
ŻARTOBLIWIE
A nuż, widelec (bo jest podobne nuż/nóż) Bar pod chmurką Czyjaś druga połowa PODNIOSŁE Alma Mater Być w błogosławionym stanie IRONICZNIE Dziękuję za taką przysługę Kochać się jak pies z kotem Odkryć Amerykę
Metafora (przenośnia) Mechanizm tworzenia metafory:
- X jest głupi jak osioł
- X jest jak osioł
- X jest osłem
Typy:
- Potoczne: czas płynie
- Poetyckie: przeszła smutnej zimy noc
Błędne metafory
Hiperbola
Morze krwi
Poczekaj sekundę
Rozwój semantyczny wyrazów
Boisko:
- Płac boju
- ‘teren do gier sportowych’
Błąd ortograficzny – polega na napisaniu wyrazu lub wyrażenia w sposób niezgodny z obowiązującą normą ortograficzną, utrwaloną w zasadach pisowni i słownikach ortograficznych. Błąd składniowy – polega na pogwałceniu norm składni zdania pojedynczego lub złożonego. Błąd stylistyczny – polega na pogwałceniu norm językowych co do zakresu użycia poszczególnych środków językowych ze względu na ich wartość językową oraz na niestosowność użycia środków ze względu na zrozumiałość wypowiedzi. Błąd znaczeniowy – błąd semantyczny, polega na nieświadomym użyciu wyrazu, wyrażenia lub zwrotu w znaczeniu niezgodnym z panującą normą. Części mowy – funkcjonalne klasy wyrazów, na które dzieli się ogół słownictwa danego języka:
- Czasownik – wyraz o funkcji orzeczenia
- Rzeczownik – wyraz o funkcji członu głównego grupy imiennej.
- Zaimek – o funkcjach składniowych rzeczownika
- Przymiotnik – funkcja określenia adnominalnego
- Liczebnik – człon poboczny grupy imiennej
- Przysłówki – określniki adwerbalne
- Spójniki – funkcja łączenia zdań lub wyrazów w większe jednostki składniowe
- Partykuła – może modyfikować znaczenie zdania
Części zdania – elementy wyodrębniane w zdaniu na podstawie funkcji syntaktycznych, jakie w nim pełnią. Podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawka, okolicznik.
Diachronia w języku – wzajemny stosunek dwuch lub więcej stanów ewolucyjnych języka.
Dialektyzm – mowa ludności pewnej większej dzielnicy kraju różniąca się od jej ogólnonarodowego i innych dialektów swoistymi cechami.
Dopełnienie - część zdania tworząca związek składniowy na zasadzie składni rządu czasownika, który uzupełnia składniowo.
Dowcip językowy — zamierzony przez nadawcę komizm językowy, a więc wszelkie struktury leksykalne, frazeologiczne i składniowe będące wynikiem świadomej twórczości i obliczone na wywołanie efektów kosmicznych.
Ekspresywizm — to wyraz nie tylko oznaczający jakiś przedmiot, ale także wyrażający emocjonalny stosunek do niego.
Eufemizm — zastępczy środek językowy używany w celu uniknięcia wyrazu, wyrażenia lub zwrotu zakazanego przez tabu językowe.
Fonem — najmniejsza dająca się liniowo wydzielić funkcjonalna jednostka formy językowej, pozbawiona własnego znaczenia.
Format słowotwórczy — zespół wszystkich cech formalnych, różniących wyraz motywowany od kotywującego.
Frazeologia — 1. Dział nauki o języku zajmujący się analizą i opisem istniejących w języku ustalonych połączeń wielowyrazowych. 2. Zespół charakterystycznych dla danego języka tego typu połączeń wielowyrazowych.
Funkcje mowy — role, jakie mogą spełniać wyrażenia językowe w stosunku do nadawcy, odbiorcy, fragmentu rzeczywistości, do którego odnosi się treść wyrażenia.
Germanizm — element językowy zapożyczony z j. niemieckiego.
Głoska — najmniejszy element dźwiękowej formy wypowiedzi, charakteryzujący się stałym zespołem fonetycznych cech artykulacyjnych i akustycznych.
Gramatyka — 1. Tradycyjnie nauka o środkach morfologicznych i syntaktycznych języka. 2. Kompletny opis języka.
Gwara — mowa ludności większej z niewielkiego terytorium, różniąca się od j. ogólnego pewnymi cechami.
Gwara zawodowa — typ j. środowiskowego, służy do kontaktów zawodowych członków jednej grupy społecznej.
Hiperbola — wyraz, wyrażenie lub zwrot określające jakiś przedmiot, właściwość lub zjawisko z zamierzoną przesadą.
Homofonia — polega na identyczności fonetycznej dwu różnych znaków językowych.
Homografia — polega na identyczności ortograficznej postaci dwu funkcjonalnie różnych wyrażeń językowych.
Homonimia — polega na wyrażaniu różnych znaczeń za pomocą identycznej formy językowej.
Idiolekt — język pojedynczego użytkownika języka w danym okresie jego rozwoju.
Kryteria poprawności środków językowych — pomogają uzasadnić, dlaczego dana forma razi nasze poczucie językowe lub z jakichkolwiek innych względów nie jest stosowna.
Kultura języka — stopień znajomości środków językowych oraz sprawności w świadomym i krytycznym korzystaniu z nich; zabiegi mające na celu podniesienie poziomu znajomości języka i sprawności jego używania.
Latynizm — element językowy przejęty z łaciny.
Leksem — wyraz jako abstrakcyjna Jednostka systemu slownikowego języka.
Leksyka — obejmuje zbiór wszystkich wyrazów w danym czasie istniejących i używanych przez członków danej społeczności.
Manipulacja językowa — negatywnie oceniane używanie środków językowych w celu przekonania odbiorcy do czegoś lub w celu sklonienia go do jakiegoś działania wbrew własnym interesom, ale w interesie nadawcy.
Matafora — przenośne użycie wyrazu na oznaczenie czegoś, co jest tylko pod pewnym względem podobne do rzeczy czy zjawisk, które są normalnie obejmowane znaczeniem tego wyrazu.
Metajęzyk — język używany do opisu zjawisk językowych.
Moda w języku — powodująca nadużywanie jednych form kosztem innych.
Neologizm — innowacja językowa — nowy element języka, który może być albo uzasadniony i potrzebny, albo nie uzasadniony i niepożądany.
Neosemantyzm — neologizm znaczeniowy, to wyraz lub wyrażenie użyte w Nowym znaczeniu.
Norma językowa — zbiór tych wszystkich środków danego języka, które dzięki aprobacie społecznej muszą być właśnie tak używane przez wszystkie osoby mówiące tym językiem.
Nowomowa — jako narzędzie manipulacji językowej oznacza negatywnie oceniany zbiór środków leksykalno-frazeologicznych wykorzystywanych w propagandzie politycznej lub ideologicznej.
Okolicznik — cześć zdania tworząca związek składniowy na zasadzie luźnej składni przynależności najczęściej z orzeczeniem.
Orientalizm — wyraz zapożyczony z języków wschodnich, głównie z tureckiego.
Ortografia — ustala w sposób normatywny zasady poprawnej pisowni oraz poprawną pisownię poszczególnych wyrazów, wyrażeń i zwrotów.
Orzeczenie — główny element zdania, używany za jego człon konstytutywny i podstawowe kryterium odróżniające struktury Zdaniowe od innych struktur składniowych.
Orzecznik — stanowi istotną część orzeczenia złożonego, imiennego, które tworzy wraz z wyrażonym łącznikiem.
Parafrazy – grupa wypowiedzi, które mają to samo znaczenie.
Pismo – system znaków służący do utrwalenia j. mówionego.
Pleonazm – wyrażenie lub zwrot, którego składniki powtarzają tę samą treść.
Podmiot – jeden z dwuch członków związku głównego, na którym opiera się konstrukcja zdaniowa, wyrażany deklinowaną częścią mowy.
Polisemia – polega na tym, iź jakiś element językowy posiada dwa lub kilka różnych znaczeń.
Poprawność językowa – polega na zgodności użytych w nim środków językowych z panującymi w danym okresie normami leksykalnymi, składniowymi, frazeologicznymi, wymawianiowymi i stylistycznymi.
Pragmatyka językowa – jeden z trzech działów semiotyki, czyli ogólnej teorii znaku. Zajmuje się związkami między znakami a ich użytkownikami.
Profesjonalizm – wyraz, wyrażenie lub zwrot o zasięgu użycia ograniczonym do jakiejś grupy zawodowej.
Przyimek – funkcjonalnie niesamodzielna część mowy, tworząca jednostki składniowe w połączeniu z grupą imienną.
Przymiotnik – część mowy obejmująca wyrazy, których podstawową funkcją jest funkcja adnominalnego określnika.
Przysłówek – część mowy skupiająca wyrazy, których prymarną funkcją jest funkcja określenia adwerbalnego.
Puryzm – postawa wobec zjawisk językowych charakteryzująca się przesadną dbałością o czystość języka.
Regionalizm – wyraz lub jakikolwiek inny element językowy o zasięgu użycia ograniczinym do części obszaru danego j. narodowego. Występują również w mowie warstw wykształconych.
Rusycyzm – element językowy zapożyczony z j. rozyjskiego.
Rząd – jeden z trzech sposobów przystosowania się podrzędnika, czyli członu zależnego, do nadrzędnika, czyli członu rządzącego w związku składniowym.
Rzeczownik – część mowy, skupiająca wyrazy o podstawowej funkcji członu głównego grupy imiennej.
Tautologia – wypowiedż składająca się z wyrazów jednoznacznych lub bliskoznacznych.
Tekst – spójny zbiór następujących po sobie zdań albo jakikolwiek komunikat dający się ograniczyć od innych komunikatów tekstu.
Wpływy obce – wpływy z innych języków sąsiednich.
Wyraz – najmniejsza względnie samodzielna, znacząca jednostka językowa, zdolna do spełnienia jakiejś funkcji syntaktycznej.
Zaimek – część mowy dająca się wyodrębnić głównie na podstawie kryterium znaczeniowego.
Zdanie – jedna z dwóch podstawowych jednostek składni, stoi w najbliższej opozycji do grupy składniowej.
Zdrobnienia – rzeczowniki odrzeczownikowe, oznaczające przedmioty traktowane przez mówiącego jako małe w stosunku do ogółu przedmiotów nazywanych przez rzeczownik motywujący.
Zgoda – jeden z trzech sposobów przystosowania się podrzędnika, czyli członu określającego, do nadrzędnika, czyli członu określanego w związku składniowym.
Zgrubienia – rzeczowniki odrzeczownikowe, w których formant słowotwórczy sygnalizuje albo wielkość przedmiotu nazwanego przez podstawę słowotwórczą, albo negatywny stosunek emocjonalny do tego przedmiotu osoby mówiącej.
Złożenie – leksem, w którym obok dwu tematów leksykalnych stanowiących podstawę słowotwórczą.
Znaczenie – strona treściowa znaku.
Znak – podzbiór znaków w ogóle.
Zróżnicowanie języka narodowego – następstwo uwarunkowanego historycznie społecznego kulturalnego zróżnicowania grupy ludnościowej posługującym się danym językiem.
Zwyczaj językowy – jest zarówno wyrazem normy językowej, jak i jednym z podstawowych kryterów poprawności językowej.
