Postacie symboliczne w Weselu Stanisława Wyspiańskiego, Egzaminy z Historia

Pobierz Postacie symboliczne w Weselu Stanisława Wyspiańskiego i więcej Egzaminy w PDF z Historia tylko na Docsity!

Postacie symboliczne w Weselu Stanisława

Wyspiańskiego

Wprowadzenie Przeczytaj Galeria zdjęć interaktywnych Sprawdź się Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Stanisław Wyspiański, Wesele, oprac. J. Nowakowski, Wrocław 1981, s. 4–5. Źródło: Ignacy Fik, Dwadzieścia lat literatury polskiej (1918–1939), Kraków 1939, s. 44–45. Cytat za: Artur Hutnikiewicz, Upadek i odrodzenie Młodej Polski, „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 1970/5.

Większość postaci występujących w Weselu Stanisława Wyspiańskiego ma swoje rzeczywiste pierwowzory. Obok bohaterów inspirowanych osobami ze swego najbliższego otoczenia, autor umieścił w sztuce także bohaterów historycznych oraz legendarnych. I tak przeszłość nawiedziła współczesną uroczystość zaślubin. Ukazany przez Wyspiańskiego kontrast między wyobrażeniami o dawnej Polsce a postawami ludzi przełomu wieków staje się pretekstem do weryfikacji narodowych mitów – polskich marzeń i lęków.

Twoje cele

Rozpoznasz historyczne i legendarne pierwowzory symbolicznych postaci występujących w Weselu Stanisława Wyspiańskiego. Określisz, jakie funkcje pełnią w sztuce postacie symboliczne. Wyjaśnisz, czym jest mit narodowy.

Postacie symboliczne w Weselu Stanisława

Wyspiańskiego

Weselnicy i zjawy: dwie kategorie gości weselnych

Uroczystość weselna w bronowickiej chacie, która stała się kanwą dramatu Stanisława Wyspiańskiego, zgromadziła przedstawicieli różnych warstw ówczesnego społeczeństwa polskiego. Część pierwowzorów postaci łatwo zidentyfikować, śledząc powiązania towarzyskie twórcy. Autor nie ukrywał, że zainspirowało go prawdziwe wydarzenie – wesele przyjaciela, poety Lucjana Rydla, przedstawionego w utworze pod postacią Pana Młodego. Część uczestników zabawy mogła się rozpoznać w osobach dramatu – identyfikację ułatwiało wykorzystanie w sztuce prawdziwych imion niektórych z nich. Z tego względu I akt dramatu wpisuje się w założenia realizmu i przedstawia zapis do pewnego stopnia autentycznych rozmów.

Na wesele przybywają jednak także inni goście – to zjawy z przeszłości. Chociaż większość z nich ma swoje historyczne odpowiedniki, ich obecność w II akcie zaburza realistyczną konwencję pierwszej części dramatu. Objawiają się jako widma, a każde z nich reprezentuje inny narodowy mit zapisany w świadomości Polaków. Zostają wprowadzone do tekstu inaczej niż pozostałe postaci – mimo że można je powiązać z prawdziwymi osobami, występują przede wszystkim jako uosobienia fantastycznych idei, traum i lęków. W ten sposób do dramatu wkracza rzeczywistość symboliczna: postaci Stańczyka, Zawiszy Czarnego i Wernyhory symbolizują rozterki narodu, w którym nadal pozostają żywe idee reprezentowane przez postaci z przeszłości.

Zbiorowy sen Polaków

W II akcie dramatu Wyspiański wprowadza poetykę oniryzmu. Wizje postaci fantastycznych przypominają marzenia senne, w których materializują się najgłębsze pragnienia, ale też skrywane lęki bohaterów sztuki. Korowód zjaw można odczytywać jako zbiorowy sen Polaków o ojczyźnie – niespójny, fragmentaryczny, niedokończony, podobnie jak zwyczajny sen człowieka. Jego treść znika po przebudzeniu – o poranku Gospodarz nie potrafi przypomnieć sobie nocnego widzenia.

Jacek Malczewski, Błędne koło, 1895–

Do rzeczywistości marzeń sennych odwoływali się w swoich dziełach symboliści. Twórcy tego kierunku sztuki interesowali się przeżyciami wewnętrznymi człowieka, tak zwanymi stanami duszy. Interesowały ich najgłębsze doświadczenia, niemożliwe do wysłowienia, które można wyrazić tylko za pomocą sugestywnego symbolu. Wyspiański wielokrotnie nawiązywał w swoich dziełach do poetyki symbolizmu – zarówno w dramatach, jak i w malarstwie. Do jego najważniejszych obrazów utrzymanych w tej stylistyce należą Chochoły – dzieło przedstawiające słomiane pałuby przypominające kształtem ludzkie sylwetki. Chochoł pojawi się później także w Weselu, jako zjawa otwierająca i zamykająca serię symbolicznych wizji.

Dzieła Jana Matejki należały do najbardziej popularnych wizji historii Polski. Obierając za temat malarstwa wydarzenia chwalebne i zwycięskie, twórca niósł odbiorcom „pokrzepienie serc”. Utrwalanie narodowych mitów miało duże znaczenie dla kultywowania świadomości narodowej Polaków w czasach zaborów. Wyspiański postanowił jednak poddać te wyobrażenia weryfikacji, przedstawiając postaci historyczne na tle teraźniejszości. Zauważył, że skupienie rodaków na przeszłości może skutkować marazmem lub pozbawionym refleksji ślepym uwielbieniem dawnych bohaterów, a wspominanie tragicznych wydarzeń – wywołać strach przed tym, by historia znów się nie powtórzyła.

Słownik

oniryzm

(gr. óneiros – sen) – sposób przedstawienia rzeczywistości na wzór snu wykorzystywany w literaturze, sztukach plastycznych, muzyce. Oniryzm w swej programowej postaci, określanej mianem poetyki snu, nawiązuje do wizji sennych, przywidzeń, omamów wzrokowych. Posługuje się metodami i technikami artystycznymi właściwymi dla konstrukcji snu czy marzeń sennych. Literatura oniryczna wykorzystuje sen jako temat, motyw lub zasadę kompozycyjną

realizm

(fr. réalisme) – w literaturze prąd spopularyzowany w prozie II połowy XIX wieku, dążący do jak najwierniejszego odzwierciedlenia świata znanego czytelnikowi z codzienności. Realiści opisywali wydarzenia, bohaterów i ich egzystencję w sposób reprezentatywny dla przedstawianej w utworze grupy społecznej

Stańczycy

ugrupowanie polityczne w Galicji Zachodniej, głównie ziemiaństwa i wyższych urzędników, powstałe w latach 60. XIX w.; nazwa pochodzi od pamfletu politycznego Teka Stańczyka (1869), skierowanego przeciwko fali demonstracji patriotycznych w czasie walki o autonomię i potępiającego konspirację; stańczycy zmierzali do rozszerzenia praw narodowych w Galicji przy zachowaniu lojalności wobec Austrii; dominowali w Kole Polskim w austriackiej Radzie Państwa; głosili swe idee w historiografii, krytyce literackiej i filozofii; organami prasowymi stronnictwa były czasopisma: „Czas”, „Przegląd Polski”

symbol

(gr. sýmbolon) – motyw lub zespół motywów występujących w dziele, który jest znakiem treści głęboko ukrytych, niejasnych i niejednoznacznych; symbol ma za zadanie kierować ku tym treściom myśl czytelnika. Wyrażają go słowa, gesty, obrazy, przedmioty

rozpoznawalne tylko dla członków danej kultury i stale się zmieniające. Symbol jest znakiem językowym o wielu znaczeniach. Na przykład kolor czerwony symbolizuje miłość, ale w zależności od kontekstu, w którym występuje – może też oznaczać wstyd, zagrożenie, ogień piekielny

symbolizm

(gr. sýmbolon – symbol) – prąd artystyczny w literaturze, malarstwie i muzyce zapoczątkowany w drugiej połowie XIX wieku; dążył do wyrażenia za pomocą środków artystycznych ogólnoludzkich problemów psychologicznych i treści metafizycznych. W literaturze stał w opozycji do ideologii pozytywizmu. Symboliści podejmowali filozoficzne zagadnienia absolutu i nieskończoności, interesowali się stanami podświadomości, snu czy halucynacji, nawiązywali do motywów mitycznych. Podstawowymi środkami ekspresji symbolizmu stały się symbol i personifikacja. Odrębność języka symbolistów polegała na aluzyjności, wieloznaczności, muzycznym kształtowaniu wypowiedzi, podkreślaniu jej walorów brzmieniowych

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: (^) 輸 醙 難

Ćwiczenie 1

Połącz postaci Wesela ze zjawami, które objawiają im się w II akcie dramatu.

Poeta Stańczyk

Gospodarz Wernyhora

Dziad Chochoł

Pan Młody Upiór

Marysia Rycerz

Isia Hetman

Dziennikarz Widmo

Ćwiczenie 2

輸

輸

Ćwiczenie 3

Oceń prawdziwość zdań. Zaznacz „Prawda”, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub „Fałsz” – jeśli jest fałszywe.

Zdanie Prawda Fałsz Kino jest przekładem literatury. Film powinien być odzwierciedleniem książki, zgodnym z zamierzeniem pisarza. Adaptacja to dostosowanie materiału literackiego do nowego użytku. Adaptacja filmowa może być efektem przemyśleń reżysera w związku z lekturą książki, może też być wizualizacją odbioru dzieła literackiego przez czytelnika. Jednym z rodzajów adaptacji jest transpozycja, która polega na odejściu od wierności książce, wykorzystaniu jej motywów.

Ćwiczenie 4

Stwórz własną definicję pojęcia „mit narodowy”.

 

 

 

 

 

輸

輸

Ćwiczenie 6

Porównaj fragment obrazu Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem przedstawiający Zawiszę Czarnego z kreacją postaci Rycerza w Weselu. Sformułuj wypowiedź pisemną.

Jan Matejko, Bitwa pod Grunwaldem [fragment], 1878 Źródło: domena publiczna.

Ćwiczenie 7

Jakie funkcje pełni w Weselu symboliczna postać Chochoła? Sformułuj wypowiedź pisemną na 200 słów.

醙

難

Praca domowa

Poszukaj w źródłach internetowych piosenki Jacka Kaczmarskiego pod tytułem Stańczyk. Porównaj wizerunek postaci przedstawiony w utworze z kreacją Stańczyka w Weselu Stanisława Wyspiańskiego. Podziel się swoimi refleksjami z kolegami i koleżankami z klasy.

Ćwiczenie 8

Stanisław Wyspiański uważany jest za jednego z przedstawicieli symbolizmu także w malarstwie. Wskaż cechy tego kierunku w sztuce widoczne na jego obrazie Chochoły. Sformułuj wypowiedź pisemną na 150 słów.

Stanisław Wyspiański, Chochoły, 1898 Źródło: domena publiczna.

難

logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów.

Zakres rozszerzony

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

4. porównuje teksty kultury, uwzględniając różne konteksty.

Kształtowane kompetencje kluczowe

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji; kompetencje w zakresie wielojęzyczności; kompetencje cyfrowe; kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne. Uczeń:

rozpoznaje w Weselu Stanisława Wyspiańskiego pierwowzory symbolicznych postaci; określa funkcje postaci symbolicznych w Weselu; wyjaśnia, czym jest mit narodowy; wykorzystuje w interpretacji scen z Wesela stosowne konteksty; ocenia efekty pracy własnej oraz koleżanek i kolegów; utrwala wiadomości na temat symbolu.

Strategie nauczania

konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania

metoda poglądowa; rozmowa kontrolowana; metoda ćwiczeń przedmiotowych; eksplikacja tekstu.

Formy zajęć

praca indywidualna; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego; analiza tekstów kultury; praca z tekstem Wesela.

Środki dydaktyczne

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica/kartka papieru, pisak/kreda; dostępne słowniki tradycyjne lub on- line; tekst dramatu Wesele.

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej/ rozdaje uczniom reprodukcję obrazu Stanisława Wyspiańskiego Chochoły.
2. Uczniowie mówią o swoich skojarzeniach związanych z obrazem; określają jego temat, nastrój, kolorystykę. Na podstawie słownika języka polskiego nazywają znaczenie tytułowych chochołów. Przykładowo: synonim okrycia, snopek osłaniający, ul dla ochrony przed deszczem, pęk słomy.
3. Nauczyciel podsumowuje wypowiedzi uczniów i podaje temat oraz cel lekcji.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel proponuje uczniom nową aranżację przestrzeni klasy: otwarcie drzwi, wykorzystanie części korytarza szkolnego i umieszczenie tam reprodukcji Chochołów lub chochoła wykonanego przez uczniów. Uczniowie zagospodarowują przestrzeń klasy i fragment korytarza tak, aby 5 grup pracowało niezależnie od siebie i przygotowywało prezentację przydzielonego fragmentu spotkania osoby z postacią symboliczną.

Grupa I – Stańczyk

Grupa II – Rycerz

Grupa III – Hetman

Grupa IV – Upiór

Grupa V – Wernyhora

2. Nauczyciel organizuje pracę 5 grup zadaniowych; podaje i objaśnia zadania. Uczniowie:

przygotowują 5‐minutową ustną prezentację na temat wskazanego im przez nauczyciela spotkania uczestnika wesela z postacią symboliczną, korzystają z galerii zdjęć interaktywnych zamieszczonych w e‐materiale, wykorzystują właściwie dobrane i głośno odczytane cytaty z Wesela, wykorzystują do realizacji zadania e‐materiał i zaproponowane w nim ćwiczenia, wyjaśniają, na czym polega symboliczny charakter postaci i scen z nią związanych,

Materiały pomocnicze

Franciszek Ziejka, Pomsty wszystko woła. O budzeniu ducha narodu przez Stanisława Wyspiańskiego, w: Stanisław Wyspiański: W labiryncie świata, myśli i sztuki, red. A. Czabanowska‐Wróbel, Krasków 2009

Zaproście tu na wesele... Wyspiański według Wajdy, wykład Bożeny Pysiewicz na stronach www Muzeum Narodowego w Warszawie.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Zaproponowane multimedium bazowe zostanie wykorzystane w czasie fazy realizacyjnej lekcji. Można też wykorzystać galerię zdjęć z e‐materiału do lekcji podsumowującej pracę z Weselem i zredagować sprawdzian znajomości postaci z obrazów w galerii.