Pobierz postępowanie diagnostyczne i więcej Streszczenia w PDF z Edukacja tylko na Docsity! Joanna Skibska Akademia Techniczno-Humanistyczna Bielsko-Biała POSTĘPOWANIE DIAGNOSTYCZNE ORAZ POMOC PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA DZIECKU W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI DIAGNOSTIC PROCEDURE AND PSYCHOLOGICAL-PEDAGOGICAL SUPPORT OF A CHILD AT EARLY-SCHOOL STAGE AGE WITH SPECIAL EDUCATIONAL NEEDS Wprowadzenie Dziecko ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi to nie tylko dziecko z de ficytami rozwojowymi i rożnymi rodzajami trudnościami w uczeniu się, ale także dziecko uzdolnione/zdolne, którego wiedza i umiejętności szkolne znacznie wy kraczają poza podstawę programową. Grupa dzieci, o których tu mowa, jest bar dzo zróżnicowana, w związku z czym wymaga objęcia szeroko rozumianymi działa niami edukacyjnymi oraz wspierającymi, wśród których należy wymienić interdyscy plinarne postępowanie diagnostyczne oraz pomoc psychologiczno-pedagogiczną. Kierunek pomocy powinien być wyznaczony indywidualnymi możliwo ściami poznawczymi dziecka oraz jego potrzebami i zainteresowaniami, bowiem tylko takie wsparcie, które nastawione jest na dziecko i jego rozwój, docelowo przyniesie wymierne korzyści jemu, jego rodzinie oraz znajdzie swoje odzwier ciedlenie w jakości i optymalizacji edukacji. 367 Joanna Skibska Diagnoza i jej miejsce w edukacji dziecka w młodszym wieku szkolnym ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Diagnoza stanowi szereg szczegółowych procedur obejmujących działania zmierzające do określenia potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka, z uwzględ nieniem poziomu funkcjonowania psychofizycznego oraz społeczno-emocjonal- nego dziecka oraz wskazaniem zakresu pomocy. W wyniku tego procesu po winna zostać określona strefa najbliższego rozwoju dziecka, która pozwoli na re alizację zadań dostosowanych do możliwości rozwojowych dziecka, tzn. na miarę, czyli, co dziecko wie i potrafi, aby oczekiwania szkoły nie przekraczały jego możliwości, a pozwalały stopniowo nabywać nową wiedzę i umiejętności z wy korzystaniem tego, co uczniowi znajome. B. Skałbania1 wskazuje również na istotę indywidualnych wyznaczników dia gnozy powiązanych z czynnikami środowiskowymi oraz sytuacyjnymi. W związku z tym, środowiskowo-sytuacyjny charakter diagnozy decyduje o jej uwarunkowa niach oraz wyznacza kierunek poznania badanego zjawiska. Na postępowanie diagnostyczne składa się kilka etapów (schemat 1), które w zależności od głębokości i rodzaju deficytu rozwojowego mogą być roz budowywane dla poprawy i podniesienia jej jakości. DIAGNOZA PSYCHOLOGICZNA DIAGNOZA PEDAGOGICZNA DIAGNOZA LOGOPEDYCZNA DIAGNOZA MEDYCZNA OKREŚLENIE STREFY NAJBLIŻSZEGO ROZWOJU OKREŚLENIE PRZYCZYN ZACHOWAŃ DZIECKA PROGNOZY I ROKOWANIA WSKAZANIE RODZAJOWI FORM WSPARCIA Schemat 1. Postępowanie diagnostyczne, którym powinno zostać objęte dziecko ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Źródło: opracowanie własne. 1 B. Skałbania, Diagnostyko pedagogiczno. Wybrane obszary badawcze i rozwiązania praktyczne, IMPULS, Kraków 2011, s. 51. 368 Postępowanie diagnostyczne oraz pomoc psychologiczno-pedagogiczna dziecku... często nie jest wiązane z uczniem uzdolnionym/zdolnym, który tak samo jak uczeń z deficytami rozwojowymi potrzebuje wsparcia. PO M O C PSYCHOLOGICZNO -PED AGO GICZN A ✓ FORMY WSPARCIA B 1 KLASA TERAPEUTYCZNA ZAJĘCIA DYDAKTYCZNO - W YRÓW N AW CZE ZAJĘCIA KO REKCYJN O- KOM PENSACYJNE ORGANIZOWANE DLA , V ■ ' ' " ' Z , uczniów wykazujących jednorodne lub sprzężone zaburzenia u czn ió w m ających tru d n o śc iw n au ce , szcze g ó ln ie m ających t r u d n o ść w osiągan iu w y m a g a ń w y n ik a ją cy ch z p o d sta w y p ro g ram o w ej uczn ió w z za b u rze n ia m i i o d ch y len iam i ro zw o jo w ym i, sp ecy ficzn ym i tru d n o śc ia m iw uczen iu się KWALIFIKACJA NA ZAJĘCIA • , opin ia p o rad n i p sycho lo g iczno - p ed ag o g iczne j op in ia n au czycie la lub o p in ia p o rad n i p sych o lo g iczn o - p ed ag o g iczn e j op in ia p o rad n i p sycho lo g iczno - p ed ag o g iczn e j CZAS TRWANIA ZAJĘĆ , . * . . . - u czeń u częszcza do k lasy te ra p e u ty czn e j do czasu z n iw e lo w an ia o p ó źn ień i k iedy zaczn ie o siągać s u k c e s y - o p a n o w y w a ć t re śc i w y n ik a ją ce z . p o d s t a w y p ro g ram o w ej i 4 S m i n . 1 6 0 m i n . .............................................................................................. ................................... 1 - .......................... -..........................................1 --------------------------- - - - - - I ------------ LICZBA UCZNIÓW NA ZAJĘCIACH - do 15 do 8 do 5 OSOBA PROWADZĄCA ZAJĘCIA nau czyc ie l p o siad a jący kw a lif ik ac je do p ro w a d ze n ia o k re śio n yd i z a ję ć e d u k acy jn ych n au czyc ie l p o siad a jący kw a lif ik ac je do p ro w a d ze n ia o kreślo nych zaj ę ć e du kacyj n y ch sp e c ja lis ta te ra p ii p ed ag o g iczne j Schemat 2. Formy wsparcia ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Źródło: J. Skibska, Mnemotechniki jako czynnik optymalizacji nabywania przez dzieci umiejętności czytania i pisania, Impuls, Kraków 2012, s. 88. 371 Joanna Skibska PO M O C PSYCHOLOGICZNO -PED AGO GICZN A -,¡11,1,1 „iniiiniiii iiiiiii i ...................................... * ................ ....................... FORMY WSPARCIA ZAJĘCIA ROZW IJAJĄCE UZDOLNIENIE ZAJĘCIA LOGOPEDYCZNE ZAJĘCIA SO CJO TERAPEU TYCZNE ORGANIZOWANE DLA uczniów wykazujących szczególne uzdolnienia u czn ió w z zab u rzen iam i m o w y u czn ió w z d y sfu n k c ja m i i za b u rzen iam i u tru d n ia ją c /m i fu n k c jo n o w a n ie sp o łe c zn e KWALIFIKACJA NA ZAJĘCIA opin ia p o rad n i p sycho lo g iczno - p ed ag o g iczn e j op in ia n au czycie ia iub op inia p o rad n i psycho lo g iczno - p edag o giczne j o p in ia p o rad n i p sycho lo g iczno - p ed ag o g iczn e j CZAS TRWANIA ZAJĘĆ 45 min. 60 min. 60 min. r .... r............ ■ i i LICZBA UCZNIÓW NA ZAJĘCIACH do 8 V . . . _. . . J do 4 do 10 ' ............................................................................................................................ ................................................................................. ..................................................................................r r r : OSOBA PROWADZĄCA ZAJĘCIA nau czycie l p o siad a jący o d p o w te d n ie kw a fif ika cje do p ro w a d ze n ia z a ję ć lo g o p ed a, su rd o lo g o p ed a , n e u ro io g o p ed a J n au czyc ie l p o siad a jący kw a lif ik ac je do p ro w a d ze n ia z a ję ć t so c jo te rap eu tyczn ych Schemat 3. Inne formy wsparcia ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Źródło: Opracowanie własne na podstawie rozporządzenia MEN z 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji.... Prawidłowo zorganizowana i nastawiona na dziecko oraz jego rozwój po moc psychologiczno-pedagogiczna powinna być budowana na elastycznym sys temie kształcenia - nie dla wszystkich to samo, lecz zgodnie z jego potrzebami i możliwościami. Systemie, który pozwalałby na objęcie dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi działaniami dostosowawczymi i indywidualizującymi. 372 Postępowanie diagnostyczne oraz pomoc psychologiczno-pedagogiczna dziecku.. Kolejną bardzo ważną kwestią w pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest problem oceniania dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Stoso wanie równego kryterium dla wszystkich uczniów powoduje gubienie stymulacyj- nego i prognostycznego znaczenia oceny5. Dlatego warto sięgnąć po ocenianie włączające, które powinno być przede wszystkim stosowane w placówkach ogól nodostępnych. Ten rodzaj oceniania w założeniu jest tak wyprofilowany, aby w najlepszy sposób wspierał proces uczenia się wszystkich uczniów. Walorem tego rodzaju oceniania jest dostosowanie wszystkich stosowanych procedur by wzmocnić skuteczność procesu włączania oraz przyczyniania się do uczestnictwa w edukacji ogólnodostępnej wszystkich dzieci5. Ocenianie włączające (schemat 4) ma przede wszystkim doskonalić i wspierać proces uczenia się-nauczania oraz mo bilizować dziecko z deficytami rozwojowymi do pracy oraz pokonywania trudno ści, a w przypadku uczniów zdolnych wykorzystywania całego ich potencjału. Schemat 4. Cele oceniania włączającego Źródło: J. Skibska, Ocenianie włączające w praktyce edukacyjnej jako szansa zaspokojenia zróżnicowanych potrzeb uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, „Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej" 2014, nr 14, s. 24. Nauczyciel, stosując ten rodzaj oceniania, ma wgląd w efekty podejmo wanych działań edukacyjno-terapeutycznych, a tym samym ma możliwość ich modyfikowania. Natomiast bezpośrednio w odniesieniu do podmiotu tych dzia łań - mobilizuje i motywuje dziecko do dalszej pracy, ponieważ wie w jaką wie dzę i umiejętności oraz zdolności było ono wyposażone przekraczając próg szkoły. Orientuje się w indywidualnych potrzebach i możliwościach każdego dziecka, obserwuje zmiany zachodzące w dziecku, które dokonują się w nim na drodze edukacji dla jego rozwoju. 5 Cz. Kosakowski, Dziecko niepełnosprawne w szkole masowej... - możliwości i ograni czenia, w: Dziecko o specjalnych potrzebach edukacyjnych, red. Cz. Kosakowski, M. Za orska, Akapit, Toruń 2000, s. 66. 6 Assessment In Inclusive Setting: Key Issues for Policy and Practice (System oceniania w pla cówkach włączających. Kluczowe zagadnienia w polityce i praktyce oświatowej), red. A. Wat- kins, European agency for development in special needs education, Odense 2007, s. 52. doskonalenie procesu uczenia się wspieranie nauczania - uczenia się początkowe - 'wejściowe” rozpoznanie SPE odnoszenie i przekładanie wspieranie działań podejmowanych przez nauczyciela monitorowanie oraz weryfikacja podejmowanychocenianiania na proces działań nauczania - uczenia się związanych z edukacją i terapią ucznia ze SPF 373 Joanna Skibska [...]. Edukacja osób zdolnych obejmuje zagadnienia związane z treściami i meto dami kształcenia, organizacją procesów nauczania i opieki, sieciami powiązań i współpracy między szkołami [...] pozwalającymi na wzbogacenie oferty eduka cyjnej14. Działania wbrew schematyczności wynikają również z cech ucznia. Na przykład w przypadku ucznia zdolnego, typowe będzie szybsze opanowywanie materiału niż pozostali uczniowie, dlatego W. Lim ont15 sugeruje wykorzystanie dwóch strategii polegających na wzbogaceniu programów i przyśpieszeniu tempa kształcenia. Konstrukcja programów powinna być oparta na interdyscyplinarności oraz idei nauczania indukcyjnego, czyli myśleniu krytycznym i kształceniu pro blemowym. Takie spojrzenie na edukację dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi wymaga od nauczyciela otwartości i kreatywności oraz wysokich kompetencji interpersonalnych. Ważnym ogniwem wsparcia dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyj nymi jest jego rodzina. Jej rola często jest marginalizowana i pomijana, co po winno budzić największe wątpliwości, bowiem to rodzina ma niezbędne infor macje, które mogą jakościowo wzbogacić proces diagnozy oraz pomocy psycho logiczno-pedagogicznej. Rodzina powinna mieć możliwość uczestniczenia w pla nowaniu i organizowaniu działań edukacyjno-terapeutycznych oraz ich monito rowaniu, aby w najbardziej optymalny sposób móc współuczestniczyć w pracach szkoły oraz je uzupełniać i koordynować. Podsumowanie Problem prawidłowej organizacji procesu diagnostycznego oraz pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla dziecka w młodszym wieku szkolnym ze spe cjalnymi potrzebami edukacyjnymi wymaga wypracowania standardów postępo wania, które będą wynikać nie tyle z regulacji i rozwiązań prawnych, a przede wszystkim z tego, co dyktuje rzeczywistość szkolna. Warto więc zwrócić uwagę na te działania, które są kluczowe w pracy z dzieckiem z deficytami rozwojowymi oraz uzdolnionymi/zdolnymi. Najistotniejszą kwestią, która w praktyce szkolnej wywo łuje dyskusję, jest problem dostosowania wymagań edukacyjnych, w tym modyfi kacji programu kształcenia. Problem ten w dużej mierze może wynikać z niezrozu mienia istoty kształcenia dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, tkwiącej w tym, że to szkoła powinna podążać za dzieckiem, a nie dziecko powinno dosto sowywać się do jej schematów - dla każdego to samo i tak samo, bowiem tak ro zumiana edukacja jest zaprzeczeniem edukacji dla rozwoju, edukacji, która umoż liwia każdemu dziecku kroczyć własną drogą i w swoim tempie, na której będzie zdobywało nowe doświadczenia i umiejętności niezbędne w dorosłym życiu. 14 W. Limont, Uczeń zdolny. Jak go poznać i jak z nim pracować, G WP, Sopot 2012, s. 123. 15 Tamże, s. 126. 376 Słowa kluczowe: postępowanie diagnostyczne, diagnoza interdyscyplinarna, pomoc psycholo giczno-pedagogiczna, możliwości poznawcze, indywidualne potrzeby rozwojowe, formy wsparcia Streszczenie Tekst poświęcono postępowaniu diagnostycznemu oraz pomocy psychologiczno-pedagogicznej, którą powinno zostać objęte dziecko w młodszym wieku szkolnym ze specjalnymi potrzebami edu kacyjnymi w placówce ogólnodostępnej. Autorka tekstu wskazuje na znaczenie procesu diagnozy w edukacji małego dziecka oraz podkreśla rolę diagnozy interdyscyplinarnej i holistycznej. Przed stawia i charakteryzuje formy wsparcia ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi. W części końcowej omawia rozwiązania, które powinny zostać wdrożone w celu poprawy jakości kształcenia dziecka z deficytami rozwojowymi oraz zdol nego w warunkach szkoły ogólnodostępnej. Keywords: diagnostic procedure, interdisciplinary diagnosis, psychological-pedagogical support, cognitive capabilities, individual developmental needs, forms of support Summary The following text refers to the diagnostic procedure and psychological- pedagogical support that a child at the early-school age with special educational needs should be a subject to in a public com monly accessible institution. The author of the article indicates the importance of the process of di agnosis in education of a small child, simultaneously emphasizing the role of the interdisciplinary and holistic diagnosis. She also presents and characterizes forms of support of a student with special ed ucational needs in accordance with applicable legal regulations. The final part of the study discusses solutions which should be implemented in order to enhance the quality of education of a child with developmental deficits and a teachable student in the conditions of a mainstream school. Postępowanie diagnostyczne oraz pomoc psychologiczno-pedagogiczna dziecku... 377