Postulaty modernistów dotyczące kultury, sztuki i życia ..., Publikacje z Sztuka

Pobierz Postulaty modernistów dotyczące kultury, sztuki i życia ... i więcej Publikacje w PDF z Sztuka tylko na Docsity!

Postulaty modernistów dotyczące kultury, sztuki

i życia społecznego

Wprowadzenie Przeczytaj Prezentacja mulmedialna Sprawdź się Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Zenon Przesmycki, Nasze zamiary [fragment]. Źródło: Eliza Orzeszkowa, Excelsior! [fragment]. Źródło: Artur Górski, Młoda Polska, [w:] Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski, oprac. M. Podraza-Kwiatkowska, Wrocław 2000, s. 110–113. Źródło: Artur Hutnikiewicz, Młoda Polska, Warszawa 2002, s. 12. Źródło: Stanisław Przybyszewski, Z psychologii jednostki twórczej. Chopin i Nietzsche [fragment]. Źródło: Stanisław Przybyszewski, Confiteor, [w:] Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski, oprac. M. Podraza-Kwiatkowska, Wrocław 2000, s. 220–221.

Wiele estetycznych postulatów twórców przełomu XIX i XX nie mogłoby zostać zaakceptowanych ani przez romantyków, ani przez pozytywistów. Moderniści sprzeciwiali się najważniejszym wartościom, które wyznawali ich poprzednicy – nie chcieli poruszać kwestii narodowych ani pracować na rzecz niższych warstw społecznych. Swoją sztukę kierowali do nielicznego grona wybranych, a jej przesłanie miało charakter skrajnie indywidualny. Artysta schyłku wieku odcinał się od wszystkiego, co przyziemne i pożyteczne, zamykając się w świecie własnych wyobrażeń.

Twoje cele

Zapoznasz się z głównymi młodopolskimi postulatami dotyczącymi kultury, sztuki i życia społecznego. Porównasz programy artystyczne pozytywistów i modernistów. Scharakteryzujesz przekonania młodopolskich twórców dotyczące roli sztuki w społeczeństwie. Wyjaśnisz znaczenie hasła „sztuka dla sztuki”.

Nagłówek do pierwszego numeru „Życia” 1897, nr 1. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Postulaty modernistów dotyczące kultury, sztuki i życia

społecznego

Młoda Polska [fragment]

• Jak to? Tyle słów i dotąd żadnego programu?
• Pytanie, które charakteryzuje obie strony: tych, co pytają, i nas, którzy mamy odpowiadać. W umysłowym życiu naszego społeczeństwa decyduje bowiem dziś głównie program. Nawet w literaturze nie inaczej. [...] Krytycy literaccy są tu zarazem menerami partyj politycznych i ich agitatorami – a jaki sąd, takie jego wyroki. Ta to zajadłość partyjna doprowadza w końcu do tego, że wszelki talent, choćby rzetelny i szczery, jeśli powstał poza kołem pewnej partii politycznej, traktowany jest jako minus. „Bo jeśli nie idzie z nami, to tym gorzej dla nas, że ma talent. Biada mu!”. Do swobodnego rozwoju warunki korzystne nadzwyczajnie. Raz temu należy położyć koniec! W naszych oczach talent to rzecz godna szacunku sama w sobie. To atut w naszym ręku w grze o byt, to nasza główna racja istnienia. [...] Szczerości, szczerości, odwagi we własną duszę, we własne natchnienia, oto czego nam trzeba przede wszystkim we współczesnej polskiej literaturze! Jedyny to sekret na młodość i męskość talentów. Bo nie jest ten młodym, kto ma lat dwadzieścia czy trzydzieści. Znamy my takich, co już w najmłodszych latach byli bardzo stateczni i rozsądni. „Nie mieszali się do niczego”, byli zawsze „dobrze widziani” – i dzisiaj z ich talentów pozostały strzępy! Mieli środki, protekcje, sympatie – jednej tylko rzeczy im zabrakło: treści do dalszego rozwoju. Oni rośli w mir, znaczenie, ale ich dusza malała. A malała dlatego, że tej duszy brakło szczerości, a dusza bez szczerości wewnętrznej marnieje i traci siłę jak ryba z wody wyjęta – niedługo, a cuchnąć pocznie. [...]. I cóż im teraz pomoże, tym młodym starcom, ich cała arcylojalność? Choćby mieli za sobą wszystkie dzienniki, tygodniki, roczniki i kalendarze, choćby w kronice brukowej okadzano ich nazwiska, a wszystkie salony stały dla nich na oścież otworem – niczym nie są!

„Życie” (1899, nr 1) Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Ukazujące się w latach 1897‐1900 „Życie” było obok późniejszej „Chimery” najważniejszym czasopismem literackim Młodej Polski. To na łamach krakowskiego pisma publikowano utwory wybitnych twórców epoki, tam też prowadzono spory z pozytywistami. Cykl artykułów Artura Górskiego stanowił polemikę z tekstem Stanisława Szczepanowskiego (1846‐1900) Dezynfekcja prądów europejskich opublikowanym w „Słowie Polskim” – krytycznym wobec nowych kierunków w sztuce. W odpowiedzi na zarzut braku uczuć narodowych Artur Górski zwrócił uwagę na to, że poprzednie pokolenie przyjmowało w większości lojalistyczną postawę wobec zaborców i pozwoliło, aby młodzi wychowywali się w szkołach bez patriotyzmu. Według publicysty to właśnie pozytywiści przez swoje działania byli odpowiedzialni za wychowanie generacji dekadentów.

Młode pokolenie, zamiast pozytywistycznego kultu pracy i społecznikowskich działań, głosiło hasła indywidualizmu. Autentyczność była dla schyłkowców ważna nie tylko w dziedzinie sztuki, lecz także w życiu społecznym. Modernistów buntowali się przeciw mieszczańskiej moralności uznawanej za obłudną i opartą na fałszywej przyzwoitości. Przeciętni mieszkańcy miast zazwyczaj nie mieli wyższych dążeń, skupiali się na sprawach doraźnych, stroniąc od problematyki duchowej i filozoficznej. Na przekór ich ciasnym horyzontom młodopolanie kreowali życie na podobieństwo sztuki.

Kult sztuki

Źródło: Artur Górski, Młoda Polska, [w:] Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski, oprac. M. Podraza- Kwiatkowska, Wrocław 2000, s. 110–113.

Sztuka nie ma żadnego celu, jest celem sama w sobie, jest absolutem,

bo jest odbiciem absolutu – duszy.

A ponieważ jest absolutem, więc nie może być ujętą w żadne karby,

nie może być na usługach jakiejśkolwiek idei, jest panią, praźródłem,

z którego całe życie się wyłoniło.

Sztuka stoi nad życiem, wnika w istotę wszechrzeczy, czyta

zwykłemu człowiekowi ukryte runy, obejmuje wszechrzecz od jednej

wieczności do drugiej, nie zna ni granic, ni praw, zna tylko jedną

odwieczną ciągłość i potęgę bytu duszy, kojarzy duszę człowieka

z duszą wszechnatury, a duszę jednostki uważa za przejaw tamtej.

Sztuka tendencyjna, sztuka pouczająca, sztuka‐rozrywka,

sztuka‐patriotyzm, sztuka mająca jakiś cel moralny lub społeczny

przestaje być sztuką, a staje się biblią pauperum dla ludzi, którzy nie

umieją myśleć lub są zbyt mało wykształceni, by móc przeczytać

odnośne podręczniki – a dla takich ludzi potrzebni są nauczyciele

wędrowni, a nie sztuka.

Działać na społeczeństwo pouczająco albo moralnie, rozbudzać

w nim patriotyzm lub społeczne instynkta za pomocą sztuki, znaczy

poniżać ją, spychać z wyżyn absolutu do nędznej przypadkowości

życia, a artysta, który to robi, niegodny jest miana artysty.

Sztuka demokratyczna, sztuka dla ludu, jeszcze niżej stoi. Sztuka dla

ludu to wstrętne i płaskie banalizowanie środków, jakimi się artysta

posługuje, to plebejuszowskie udostępnienie tego, co z natury rzeczy

jest trudno dostępnym.

Dla ludu chleba potrzeba, nie sztuki, a jak będzie miał chleb, to sam

sobie drogę znajdzie.

Zwlekać sztukę z jej piedestału, włóczyć ją po wszystkich rynkach

i ulicach to rzecz świętokradcza.

Tak pojęta sztuka staje się najwyższą religią, a kapłanem jej jest

artysta. Źródło: Stanisław Przybyszewski, Confiteor, [w:] Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski, oprac. M. Podraza- Kwiatkowska, Wrocław 2000, s. 220–221.

Dla modernistów sztuka była czymś samowystarczalnym, nie potrzebowała odniesienia do spraw narodu i społeczeństwa. Umożliwiała bowiem kontakt ze światem duchowym. Cześć, jaką moderniści otaczali twórczość, przybrała formę swoistej religii, w której kapłanem był artysta, absolutem zaś – sztuka. Takie uwielbienie było charakterystyczne zwłaszcza dla artystów poszukujących odpowiednich środków wyrazu do wysłowienia tego, co tajemnicze, nienazwane, metafizyczne. Był to kult elitarny, zarezerwowany dla ludzi szczególnie wrażliwych i wysublimowanych – a na takich właśnie kreowali się przedstawiciele młodopolskiej cyganerii artystycznej.

Schyłek XIX wieku to czas słynnej belle époque, gdy życie kulturalne wielkich miast europejskich kwitło z niespotykaną intensywnością. Choć nadchodzący wiek XX i zmiany związane z przełomem budziły niepokój, na razie ludzie chcieli cieszyć się życiem, bawić, a obcowanie ze sztuką mogło być na to doskonałym sposobem. Jak pisał Artur Hutnikiewicz:

Słownik

biblia pauperum

(łac. Biblia ubogich) – ikonograficzna średniowieczna księga zawierająca przedstawienia z życia Chrystusa i ze Starego Testamentu objaśnione tekstami biblijnymi. Także: cykle obrazowe zawierające niepowiązane typologicznie sceny ze Starego i Nowego Testamentu, przeznaczone dla nieumiejących czytać i mające pouczać „ubogich duchem” o prawdach wiary

cyganeria (bohema)

określenie środowiska artystycznego charakteryzującego się niekonwencjonalnym stylem życia, pogardą dla obyczajowości ogółu społeczeństwa, spędzającego czas na tworzeniu sztuki oraz zabawach

czandala

jedna z niższych kast hinduskich; w przenośni człowiek nieszlachetny, także niewolnik

dekadentyzm

Artur Hutnikiewicz

Młoda Polska Każdego dnia o przedwieczornej godzinie setki teatrów, sal koncertowych w metropoliach Europy rozbłyskują potopem świateł. Źródło: Artur Hutnikiewicz, Młoda Polska, Warszawa 2002, s. 12.

opisu emocji, opierający się na sugerowaniu wzruszeń i nastrojów, operujący wieloznacznymi symbolami w celu wyrażenia treści, które nie mają jednoznacznego określenia w systemie językowym

utylitaryzm

(łac. utilis – użyteczny) – funkcjonujący w literaturze pozytywizmu pogląd zaczerpnięty z filozofii i etyki, wartościujący dzieła według ich przydatności dla społeczeństwa

Prezentacja mulmedialna

Polecenie 1

Jaka jest według młodopolan rola sztuki w społeczeństwie? Sformułuj odpowiedź na podstawie informacji zawartych w prezentacji mulmedialnej.

Polecenie 2

Wskaż różnice między pozytywistycznym a modernistycznym rozumieniem powołania artysty. Sformułuj wypowiedź pisemną.

Ćwiczenie 3

Oceń prawdziwość zdań. Wskaż Prawda, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub Fałsz – jeśli jest fałszywe.

Zdanie Prawda Fałsz Według Stanisława Przybyszewskiego przekraczanie standardów moralnych przez artystę jest konieczne, aby jego twórczość mogła się rozwijać. Artur Górski krytykował reprezentantów starszego pokolenia za to, że uważają zgodność twórczości artysty z programem literackim za ważniejszą od talentu. Eliza Orzeszkowa krytykowała młode pokolenie twórców za opisywanie przeżyć duchowych, które nie mają wyjaśnienia naukowego. Zenon Przesmycki uważał, że artyści powinni odwoływać się zarówno do materialnej, jak i do duchowej strony ludzkiego życia.

輸

Tekst do ćwiczeń 5. i 6.

Ćwiczenie 4

Wyjaśnij własnymi słowami młodopolskie hasło „sztuka dla sztuki”. Sformułuj wypowiedź pisemną.

Stanisław Przybyszewski

Confiteor [fragment]

Sztuka nie ma żadnego celu, jest celem sama w sobie, jest absolutem, bo jest odbiciem absolutu – duszy. A ponieważ jest absolutem, więc nie może być ujętą w żadne karby, nie może być na usługach jakiejśkolwiek idei, jest panią, praźródłem, z którego całe życie się wyłoniło. Sztuka stoi nad życiem, wnika w istotę wszechrzeczy, czyta zwykłemu człowiekowi ukryte runy, obejmuje wszechrzecz od jednej wieczności do drugiej, nie zna ni granic, ni praw, zna tylko jedną odwieczną ciągłość i potęgę bytu duszy, kojarzy duszę człowieka z duszą wszechnatury, a duszę jednostki uważa za przejaw tamtej. Sztuka tendencyjna, sztuka pouczająca, sztuka‐rozrywka, sztuka‐patriotyzm, sztuka mająca jakiś cel moralny lub społeczny przestaje być sztuką, a staje się biblią pauperum dla ludzi, którzy nie umieją myśleć lub są zbyt mało wykształceni, by móc przeczytać odnośne podręczniki – a dla takich ludzi potrzebni są nauczyciele wędrowni, a nie sztuka. Działać na społeczeństwo pouczająco albo moralnie, rozbudzać w nim patriotyzm lub społeczne instynkta za pomocą sztuki, znaczy poniżać ją, spychać z wyżyn absolutu do nędznej przypadkowości

輸

Praca domowa

Moderniści chcieli przywrócić sztuce jej należną pozycję. Zastanów się, w których wcześniejszych epokach zajmowała ona – według ich kryteriów – właściwe miejsce?

Ćwiczenie 7

Dlaczego młodopolscy twórcy odnosili się z niechęcią do programów literackich? Sformułuj wypowiedź pisemną.

Ćwiczenie 8

Wybierz młodopolski utwór, który twoim zdaniem realizuje hasło „sztuka dla sztuki”. Uzasadnij swój wybór w wypowiedzi pisemnej.

難

難

Dla nauczyciela

Autor: Katarzyna Lewandowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Postulaty modernistów dotyczące kultury, sztuki i życia społecznego

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1. przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
2. analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
3. odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki; II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

3. rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

7. rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego. III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1. formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych; IV. Samokształcenie.

6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji; kompetencje w zakresie wielojęzyczności; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

manifesty artystyczne? Komu są potrzebne? Kto jest ich odbiorcą? Jakie informacje powinny zawierać? Jaką mogą przybrać formę? Po wyznaczonym czasie wskazane osoby prezentują efekty pracy swoich zespołów. Wspólne omówienie propozycji uczniów i porównanie ich propozycji z definicją manifestu ze Słownika terminów literackich. Zapisanie wniosków w formie notatki – jeśli trzeba, z uzupełnieniem na podstawie słownika.

2. Praca z tekstem. Uczniowie indywidualnie zapoznają się się z treścią e‐materiału (zakładki Przeczytaj i Prezentacja multimedialna). Następnie sprawdzają, czy teksty programowe modernistów spełniają warunki manifestu ustalone przez uczniów. Później, w grupach, opracowują nowe manifesty, tym razem formułując postulaty antymodernistyczne. Po wyznaczonym czasie liderzy grup odczytują swoje propozycje. Po każdej prezentacji następuje jej omówienie.
3. Nauczyciel poleca uczniom, by wykonali indywidualnie ćw. 1‐4 z sekcji Sprawdź się. Po upływie wyznaczonego czasu wskazane osoby przedstawiają odpowiedzi do ćwiczeń, a nauczyciel weryfikuje ich poprawność.

Faza podsumowująca:

1. Na koniec zajęć nauczyciel prosi wybranych uczniów o rozwinięcie zdania: Na dzisiejszych zajęciach dowiedziałem się…, nauczyłem się... Nauczyciel zadaje uczniom pytania podsumowujące, np.
   • Co oznaczało hasło „sztuka dla sztuki”?
   • Jakie konsekwencje hasło „sztuka dla sztuki” mogło mieć dla kultury i społeczeństwa?
2. Na zakończenie nauczyciel dokonuje oceny pracy wylosowanej grupy. Prosi o samoocenę uczniów dotyczącą współpracy w zespole oraz wykonanego zadania. Dokonuje oceny pracy wybranych uczniów.

Praca domowa:

1. Młodopolanie chcieli przywrócić sztuce jej należną pozycję w społeczeństwie. Sformułuj krótką odpowiedź na pytanie, w których wcześniejszych epokach zajmowała ona – według ich kryteriów – właściwe miejsce?

Materiały pomocnicze:

Przygotowanie ucznia do odbioru różnych tekstów kultury, pod red. Anny Janus‐Sitarz, Kraków. Andrzej Z. Makowiecki, Wokół modernizmu, Warszawa 1985. Kazimierz Wyka, Modernizm polski, Warszawa 1959.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.