Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Przygotuj się do egzaminów
Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Otrzymaj punkty, aby pobrać
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Społeczność
Odkryj najlepsze uniwersytety w twoim kraju, według użytkowników Docsity
Bezpłatne poradniki
Pobierz bezpłatnie nasze przewodniki na temat technik studiowania, metod panowania nad stresem, wskazówki do przygotowania do prac magisterskich opracowane przez wykładowców Docsity
Pryncypat. Wprowadzenie. Przeczytaj. Film edukacyjny ... Stąd w czasach pryncypatu zanika znaczenie zgromadzeń ludowych, ... definiuje pojęcie pryncypatu.
Typologia: Schematy
1 / 25
Ta strona nie jest widoczna w podglądzie
Nie przegap ważnych części!
Wprowadzenie Przeczytaj Film edukacyjny Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Historia rzymskiego pióra Kasjusza Diona, [w:] Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, oprac. G. Chomicki, S. Sprawski, Kraków 1999, s. 264. Źródło: Tacyt, Roczniki, [w:] tegoż, Dzieła, t. 1, tłum. S. Hammer, Warszawa 2004, s. 37–38.
Źródło: Strabo, [w:] Ziółkowski A., Historia Rzymu, Poznań 2008, s. 376–377. Cytat za: Chomicki G., Sprawski S., Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 1999, s. 262–264. Źródło: Tacyt, Roczniki. Cytat za: [w:] tegoż, Dzieła, t. 1, tłum. S. Hammer, Warszawa 2004, s. 37–38. Źródło: Wergiliusz, Eneida, t. 6, s. 791–800.
Twoje cele
Wyjaśnisz, w czym Oktawian August okazał się lepszy od swego przybranego ojca – słynnego Juliusza Cezara. Określisz, czym była komedia republiki i kto grał w niej główną rolę. Ocenisz, czy sprawna tyrania jest lepsza od nieudolnej republiki.
Przeczytaj
Obejmując jedynowładztwo w imperium rzymskim, Oktawian stanął przed nie lada dylematem: jaką formę powinno ono przybrać? Młody polityk doskonale pamiętał, co się stało z jego przybranym ojcem – słynnym Juliuszem Cezarem. W wyniku wojny domowej został on panem republiki, a podstawą sprawowanej przez niego władzy był urząd dyktatora. Jednak fakt, że tytuł ten przyznano mu dożywotnio, podkreślał jedynie dziwaczność jego pozycji w tradycyjnych strukturach republikańskich. W związku z tym posądzano Cezara – raczej słusznie – o dążenie do uzyskania władzy królewskiej. Doprowadziło to do zawiązania spisku i udanego zamachu na jego życie w 44 r. p.n.e. Oktawian zdawał więc sobie sprawę z zagrożeń, jakie czyhały w Rzymie na kandydatów do korony. Postanowił więc wybrać inną drogę. „Zagrał” mianowicie w jednej z największych komedii, jakie znała ludzkość. W komedii, której fabułę streścić można w następujących słowach: on, Oktawian, nie jest kolejnym tyranem, a jedynie odnowicielem tradycji republikańskich i ich strażnikiem. Pod jego czujnym okiem Rzym wróci do czasów swojej świetności, a republika zalśni nowym blaskiem.
Całą karierę polityczną Oktawian zawdzięczał jednej decyzji Gajusza Juliusza Cezara, który w swym testamencie postanowił go usynowić. Od chwili, w której młodzieniec przyjął testament, jego prawdziwe imię brzmiało: Gajusz Juliusz Cezar (młodszy). Historycy do dzisiaj zastanawiają się, dlaczego Cezar na swego następcę wybrał właśnie Oktawiana. Trudno bowiem podejrzewać, że chodziło tu wyłącznie o więzy krwi (przyszły cesarz był wnukiem siostry Cezara). Źródło: Ángel M. Felicísimo, Wikimedia Commons, domena publiczna.
władzy nauka nowożytna nadała miano „pryncypatu” od dzierżonego przez Augusta tytułu „princeps senatus” (dosł. „pierwszy w senacie”)
Równolegle do rosnącej pozycji princepsa malało znaczenie tradycyjnych struktur republikańskich. Wszelkie ważne dla państwa decyzje zapadały w kuluarach, a nie na forum czy w senacie. Stąd w czasach pryncypatu zanika znaczenie zgromadzeń ludowych, których przebiegu władza nie byłaby w stanie kontrolować. Z czasem po prostu zaprzestano ich zwoływania.
Senat z kolei formalnie pozostał najważniejszą instytucją imperium. Jego członkowie nadal mieli możliwość robienia wspaniałych karier – otrzymywania namiestnictwa prowincji lub dowództwa legionów – a przynależność do stanu senatorskiego łączyła się z ogromnym prestiżem społecznym. Mimo to senat nie miał już faktycznej władzy. Ta w całości znajdowała się w ręku Oktawiana, który bezpośrednio kontrolował całokształt życia
Oktawian jako Jowisz, pierwsza połowa I wieku n.e. Za panowania Oktawiana rozwinął się kult panującego, a w wizerunkach władcy zaczęto podkreślać jego boskość. Tutaj Oktawian przedstawiony jest jako Jowisz, w mitologii rzymskiej bóg nieba, burzy i deszczu, ojciec innych bogów i ich naczelny władca. Wzorem dla tego posągu był Zeus dłuta Fidiasza z V wieku p.n.e. Oktawian August również siedzi na tronie. Zwróć uwagę na charakterystyczne atrybuty Jowisza -do kuli, którą trzyma w prawej ręce przymocowana była figurka przedstawiająca bogi zwycięstwa Wiktorię (w greckim pierwowzorze była to Nike). Lewa ręka cesarza wsparta jest o berło. Źródło: I, Sailko, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
politycznego w Rzymie oraz wyznaczał granice wolności obywatelskich. W jaki sposób August zapewnił sobie tak wyjątkowy status? Decydująca była tu postawa wojska, które po spektakularnych zwycięstwach swego wodza – najpierw nad zabójcami Cezara, a następnie nad Antoniuszem – było mu bezwarunkowo wierne. Z tej przyczyny ustrój wczesnego Cesarstwa Rzymskiego można przyrównać do dyktatury wojskowej.
Do dziś zaskakiwać może spójność propagandy augustowskiej. W różnych rejonach dawnego imperium rzymskiego odnajdywane są rzeźby oraz monety z przedstawieniami Augusta, na których cesarz wygląda zawsze tak samo. Jednak ich wyidealizowany, młodzieńczy charakter nasuwający skojarzenia z klasyczną sztuką grecką nijak nie przystaje do jedynego zachowanego literackiego opisu wyglądu Oktawiana. Na zdjęciu: złota moneta rzymska z ok. 30 r. p.n.e. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Strabo
Źródło: Strabo, [w:] Ziółkowski A., Historia Rzymu, Poznań 2008, s. 376–377.
“
Imperium rzymskie za panowania Augusta (31 r. p.n.e – 14 r. n.e.) Źródło: Contentplus.sp. z o.o. na podstawie Cris ano64, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
W podbojach Oktawianowi z pewnością pomogła reforma wojska – stworzył on specjalny skarb wojskowy i zredukował liczbę legionów najpierw do 18, następnie do 25. Każdy legion posiadał ok. 4‐6 tys. żołnierz. W sumie rzymskie wojsko liczyło ok. 250 tys. żołnierzy, połowę z nich stanowili obywatele rzymscy (skupieni w legionach), resztę formacje posiłkowe, w których służyli mieszkańcy prowincji. Służba trwała długo, bo aż ok. 25 lat. Żołnierze kuszeni byli gospodarstwem na prowincji, które po skończeniu służby otrzymywali na własność. Wojska pilnowały granic ogromnego imperium, dlatego stacjonowały w obozach warownych, będących częścią limes, systemu umocnień graniznych. Dodatkowo Oktawian przekształcił gwardię pretoriańską (przyboczną straż ochraniającą dowódców) w stałą formację cesarską o prestiżowym charakterze. Liczyła ona ok. 16 tys. osób, a służba trwała ok. 16 lat.
dyktator
(łac. dictator), rzymski urząd nadzwyczajny przyznawany (najczęściej) wybitnym wodzom na sześć miesięcy w sytuacji zagrożenia państwa
konsul
(łac. consul), najwyższy urząd w republikańskim Rzymie sprawowany kolegialnie przez dwóch urzędników; do obowiązków konsula należało przede wszystkim dowodzenie wojskiem
proskrypcja
(łac. proscriptio), w okresach wojen domowych ogłoszenie listy osób z przyczyn politycznych wyjętych spod ochrony prawa
trybun ludowy
urząd w antycznym Rzymie utworzony w 494 r. p.n.e. w celu ochrony interesów obywateli przed elitą rządzącą; do uprawnień trybuna należało: przewodniczenie obradom zgromadzenia ludowego, zwoływanie senatu, zgłaszanie projektów praw oraz prawo weta wobec inicjatyw senatu rzymskiego; w okresie pełnienia urzędu trybun był nietykalny, co oznaczało, że zaatakowanie go uznawano za świętokradztwo
wojna domowa Cezara z Pompejuszem
konflikt zbrojny toczący się w latach 49–45 p.n.e. między Gajuszem Juliuszem Cezarem a Gnejuszem Pompejuszem mającym poparcie senatu rzymskiego; spór ten zakończył się całkowitym zwycięstwem tego pierwszego
zgromadzenia ludowe (inaczej: komicja)
w czasach republiki pełniły funkcje ustawodawcze, sądownicze i wyborcze; prawo do udziału w nich mieli wyłącznie obywatele rzymscy
cesarstwo, Oktawian August, princeps, pryncypat, starożytność, starożytny Rzym, kultura starożytnego Rzymu, społeczeństwo starożytnego Rzymu, antyk
Beard M., SPQR. Historia starożytnego Rzymu, Poznań 2016.
Christ K., Historia Cesarstwa Rzymskiego. Od Augusta do Konstantyna, Poznań‐Gniezno
Jaczynowska M., Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.
Walter G., Cezar, Warszawa 1983.
Ziółkowski A., Historia Rzymu, Poznań 2008.
Appian z Aleksandrii, Historia rzymska, tom 3, Wrocław 2004.
Chomicki G., Sprawski S., Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 1999.
Film edukacyjny
Polecenie 1
Zapoznaj się z filmem i wykonaj polecenia.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1724jZnY
Film nawiązujący do treści materiału
Polecenie 2
Wyjaśnij znaczenie bitwy pod Akcjum dla dziejów Imperium Rzymskiego i dalszej władzy Oktawiana Augusta.
Polecenie 3
Opisz sposoby, w jakie rzymscy wodzowie mogli zostać wyróżnieni za swe zwycięstwa na polu walki. Czemu miał służyć prezentowany monument i w jaki sposób stanowił symbol przemian wewnętrznych w Rzymie?
Twoja odpowiedź
Twoja odpowiedź
Sprawdź się
Ćwiczenie 1
Wskaż, które zdanie jest prawdziwe, a które fałszywe.
Zdanie Prawda Fałsz Kluczem do błyskotliwej kariery Oktawiana była jego adopcja przez Gajusza Juliusza Cezara. Po osiągnięciu jedynowładztwa w imperium rzymskim Oktawian napotkał początkowo bardzo silny opór ze strony senatu i obywateli. W 27 r. p.n.e. Oktawian zrzekł się rządów nad imperium z zamiarem odejścia z polityki i był szczerze zdumiony reakcją senatu, który prosił go o zachowanie władzy. Kluczową cechą stworzonego przez Oktawiana systemu politycznego było zachowywanie pozorów ustroju republikańskiego przy jednoczesnym sprawowaniu przez niego rządów absolutnych.
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj podane niżej zjawiska do przyczyn lub skutków powstania cesarstwa w Rzymie.
Przyczyny
Skutki
jedynowładztwo
wojny domowe
walki stronnictw politycznych
integracja państwa
pokój wewnętrzny
wyniszczenie kraju
Ćwiczenie 5
Porównaj zamieszczone niżej ilustracje A i B, które przedstawiają obywateli rzymskich z okresu republiki, oraz C – wyobrażenie cesarza Oktawiana Augusta. Wskaż różnice między stylami i wyjaśnij, skąd mogły się one wziąć.
Ilustracja A
Popiersie rzymskiego senatora z II w. p.n.e. Źródło: Jorge Elias, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Ilustracja B
Portret rzymskiego starca z ok. 1 poł. I w. p.n.e. Źródło: Jorge Elias, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.0.
Ilustracja C
Fragment rzeźby przedstawiającej Oktawiana Augusta (ur. 63 r. p.n.e.) jako najwyższego kapłana (pon fexa maximusa) z ostatniej dekady I w. p.n.e. Źródło: Palazzo Massimo alle Terme / Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 7
Źródło: Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, oprac. G. Chomicki, S. Sprawski, Kraków 1999, s. 262–264.
Pod koniec swego życia (ok. 13/14 r. n.e.) cesarz August miał napisać dzieło pt. Res Gestae Divi Augus (Dokonania Boskiego Augusta), w którym opisywał, co w czasie wieloletnich rządów udało mu się osiągnąć. Przeczytaj poniższy fragment tego utworu, a następnie zaznacz te jego części (5), w których August podkreśla swoje przywiązanie do wartości republikańskich. UWAGA! Zaznaczaj każde słowo oddzielnie!
żółty
W dziewiętnastym roku życia, nie piastując jeszcze żadnego urzędu, podjąłem decyzję wystawienia za własne pieniądze armii, dzięki której przywróciłem wolność Rzeczypospolitej poddanej tyranii kliki. Z tego też powodu senat […] [dał] mi równocześnie prawo zabierania głosu wśród byłych konsulów oraz [przyznał] mi władzę wojskową. Nakazał mi także jako propretorowi baczyć wraz z konsulami, aby Rzeczypospolita nie poniosła jakiegoś uszczerbku. W tym samym roku [43 r. p.n.e.], kiedy obaj konsulowie polegli na wojnie, lud wybrał mnie konsulem oraz jednym z triumwirów, których zadaniem było uporządkowanie spraw rzeczypospolitej. Na mocy legalnych wyroków doprowadziłem do wygnania morderców mego ojca [tzn. Cezara], mszcząc w ten sposób ich zbrodnie, a później, kiedy wojnę Rzeczypospolitej wypowiedzieli, dwukrotnie odniosłem nad nimi zwycięstwo w bitwie. […] Kiedy, za powszechną zgodą obywateli, osiągnąłem pełnię władzy i ugasiłem pożar wojen domowych, w czasie mego szóstego [28 r. p.n.e.] i siódmego konsulatu [27 r. p.n.e.] zrzekłem się moich legalnych uprawnień i przekazałem Rzeczpospolitą wolnej decyzji senatu i ludu rzymskiego. Za tę zasługę senat nadał mi przydomek Augusta, drzwi mego domu przystrojono publicznie wawrzynem, nad moją bramą umieszczono wieniec za uratowanie życia obywatelom […]. Od tego czasu przewyższałem wszystkich autorytetem, nie mając większej władzy niż inni, którzy także w urzędzie byli równymi mi kolegami.
Ćwiczenie 8
Porównaj dwie opinie antycznych autorów na temat charakteru rządów Oktawiana. Rozstrzygnij, jaki wpływ na wyrażone oceny mógł mieć czas powstania utworów.
Tekst A
Tekst B
Eneida
Źródło: Wergiliusz, Eneida, t. 6, s. 791–800.
“
Historia rzymskiego pióra Kasjusza Diona
“
