Pobierz Pozytywizm w Polsce i więcej Ćwiczenia w PDF z Gospodarka tylko na Docsity!
Pozytywizm w Polsce
Po czasach buntu i fantazji nastał okres, w którym głoszono ideał pracy, nauki i rozsądku.
Ramy czasowe
Początek – rok 1864 – klęska powstania styczniowego. Koniec – rok 1890 – umowna data początku Młodej Polski.
Rok 1890 uznawany jest za początek modernizmu – debiuty młodopolskich poetów przypieczętowały zmianę ideologii. Pozytywizm trwa jeszcze jakiś czas równolegle z Młodą Polską.
Fazy polskiego pozytywizmu
Faza „przedpowstaniowa” – obejmuje działalność prekursorów nowego sposobu myślenia, działających jeszcze przed powstaniem styczniowym. II połowa lat 70. XIX wieku – to okres rozwoju nowelistyki, która zdominowała ówczesną literaturę. Lata 80. XIX wieku – faza dojrzałego realizmu, szczytowa faza epoki, okres rozwoju powieści realistycznej (powstaje Lalka i Nad Niemnem ). Lata 90. XIX wieku – schyłek epoki.
Pozytywiści propagowali:
ideę pracy w miejsce nierównej walki, ideał nauki, oświecania społeczeństwa, głosili organicyzm i pracę u podstaw – nie indywidualizm jednostki, praktycyzm w miejsce ideału „mierz siły na zamiary”, pracę na polskiej ziemi zamiast walki zbrojnej, utylitaryzm literatury i sztuki, równouprawnienie mniejszości narodowych, emancypację kobiet.
Hasła pozytywistów
Niech idea pracy nad polską ziemią, gospodarką oraz inwestycja w dobrobyt społeczeństwa zastąpi zrywy niepodległościowe.
Trzeba inwestować w rozwój nauki, oświaty i kultury kraju w istniejącej sytuacji politycznej.
Trzeba zadbać o edukacji niższych warstw społecznych.
Kobietom należy dać możliwość zdobycia wykształcenia i wykonywania pracy zawodowej na prawach równych z prawami mężczyzn.
Szczęście jednostek i narodu można osiągnąć przez celowy, harmonijny rozwój wszystkich stanów i grup społecznych.
Równouprawnienie mniejszości narodowych.
Sytuacja w Polsce
Jest rok 1864 – właśnie stłumiono powstanie styczniowe. Klęska kolejnego zrywu niepodległościowego wywołała zniechęcenie do romantycznych metod walki, sprowokowała młode pokolenie do poszukiwań innych sposobów protestu przeciw zaborcom. Efektem tych poszukiwań były wielkie zmiany w kulturze: zerwano z romantycznym idealizmem, romantyczna metafizyka ustępuje miejsca materializmowi, wzniosłe idee i ubóstwienie jednostki – naukowemu planowaniu i służbie ogółowi.
Pozytywizm to epoka literatury społecznej i realistycznej; poezją zajmują się nieliczni. To także czas wiary w naukę i biologiczne pojmowanie rozwoju społecznego.
Był to też moment, w którym zaczęły kształtować się w Polsce późniejsze podziały polityczne i rozpoczęło się formowanie społeczeństwa: powstały nowe klasy społeczne: proletariat i inteligencja. Pierwsza w wyniku rozwoju przemysłu i miast, druga w wyniku ubożenia szlachty, która zaczęła utrzymywać się, wykorzystując swoje wykształcenie.
Na świecie
to okres kolejnego etapu industrializacji. Rozrasta się sieć coraz szybszych kolei, powstają wielkie fabryki, a wraz z nimi nowa klasa społeczna – robotnicy, którzy z czasem pełnym głosem zaczną domagać się swoich praw. Rozwija się nauka. Pojawiają się pierwsze szczepionki. Coraz bliższe jest wynalezienie nowoczesnych środków komunikacji. Rozwija się i upowszechnia prasa – czytają ją nawet najniższe warstwy społeczeństwa. Do Polski owoce postępu docierają, jak zawsze, ze sporym opóźnieniem.
Sytuacja w zaborach
Powstanie styczniowe nie tylko wykrwawiło naród, lecz także stało się przyczyną wyjątkowych represji ze strony zaborców, nasilającej się rusyfikacji i germanizacji. Sytuacja w każdym zaborze jest nieco odmienna, ale we wszystkich równie niesprzyjająca rozwojowi życia narodowego.
Najlepiej pod tym względem dzieje się Polakom w zaborze austriackim , traktowanym przez monarchię austro-węgierską jako prowincję warta eksploatacji gospodarczej, lecz niegroźną z punktu widzenia politycznego: pozwolono w niej zatem na rozwój pewnej autonomii i – ograniczonych – swobód politycznych.
Kurier Poranny
Pisma konserwatywne:
Biblioteka Warszawska Tygodnik Ilustrowany
pisma młodych:
Ateneum Niwa Przegląd Tygodniowy
Zabór austriacki
Czas Gazeta Lwowska Przegląd Lwowski Przegląd Polski
Zabór pruski
Tygodnik Wielkopolski
Nowele pozytywizmu
Druga połowa lat siedemdziesiątych XIX wieku to złoty okres polskiej nowelistyki. Nowela okazała się gatunkiem świetnym do tego, by wzruszać, pokazywać, pouczać i propagować.
Nowela to krótki utwór napisany prozą, z reguły jednowątkowy, pozbawiony komentarzy, dygresji, opisów, z wyraźną puentą. Podczas kolejnych zakrętów akcji ważną rolę odgrywa wybrany motyw, często figurujący w tytule ( Katarynka , Kamizelka , Dym ).
Klasyczna nowela, skomponowana zgodnie z tzw. teorią sokoła, wywodzi się z Dekameronu Boccaccia; określenie teoria sokoła wiąże się z jedną z nowel tego cyklu, zatytułowaną Sokół.
Noweliści pozytywizmu wykraczają poza konwencję klasyczną, dokonując eksperymentów w zakresie kompozycji; przykładem – antropomorfizacja lasu w Gloria victis czy rozbudowana fabuła w Powracającej fali.
Tematyka nowel
Niedola dzieci, zwłaszcza wiejskich lub ze środowiska miejskiej biedoty, często utalentowanych, lecz niedopatrzonych, traktowanych okrutnie ( Antek i Katarynka Prusa, Janko Muzykant Sienkiewicza, Dobra pani i Tadeusz Orzeszkowej, Nasza szkapa Konopnickiej).
Postulat scjentyzmu, pracy u podstaw, czyli oświecania, nauczania wsi, niższych warstw społecznych ( Antek Prusa, Janko Muzykant i Szkice węglem Sienkiewicza).
Problematyka moralna (w Powracającej fali Prusa zarysowana szczególnie mocno jako teoria krzywdy, która, wyrządzona drugiemu człowiekowi, powraca niczym tytułowa fala).
Tematyka patriotyczna ( A… B… C… Orzeszkowej; Gloria victis Orzeszkowej – echo powstania styczniowego, walki i tragedii jego bohaterów).
Nierówność społeczna i jej bolesne konsekwencje ( Szkice węglem Sienkiewicza, Kamizelka , Katarynka , Powracająca fala Prusa).
Problem żydowski ( Mendel Gdański Konopnickiej: historia Mendla, który czuł się Polakiem, ale ze strony Polaków doznał krzywdy, doświadczył dyskryminacji, ma być przykładem, przestrogą i wołaniem o równouprawnienie mniejszości narodowej).
Poezja
Adam Asnyk
Motyw powstania styczniowego: poemat Sen grobów. Liryka bólu istnienia: Prośba. Liryka miłosna (piewca niespełnionej miłości): Między nami nic nie było. Nurt refleksyjno-filozoficzny: cykl trzydziestu sonetów Nad głębiami. Wiersze manifesty: Daremne żale , Do młodych (opozycja przeszłość – przyszłość). Uroda Tatr: cykl W Tatrach.
Maria Konopnicka
Wiersze stylizowane na pieśni ludowe: Na fujarce , Po rosie. Poetyckie ilustracje z życia biedoty: Wolny najmita , Jaś nie doczekał. Utwory patriotyczne: Rota , Contra spem spero. Nurt liryki intymnej: Kubek.
Centra epoki to:
Warszawa Niekwestionowana stolica pozytywizmu – zwanego zresztą też pozytywizmem warszawskim.
Tu działają najważniejsi teoretycy epoki, rozgrywa się życie kulturalne, samo miasto jest bohaterem prozy tych czasów. Tu ukazują się najważniejsze ówczesne czasopisma. Tu też działają grupujący się wokół tych pism najsłynniejsi pisarze i publicyści epoki: Orzeszkowa, Konopnicka, Prus, Sienkiewicz, Świętochowski.
Adam Asnyk Sen grobów, Prośba, Między nami nic nie było, cykl Nad głębiami, Daremne żale, Do młodych, Przeminął czas , cykl W Tatrach ;
Maria Konopnicka Na fujarce , Po rosie , Wolny najmita , Jaś nie doczekał , Rota , Contra spem spero , Kubek
Publicystyka (przykłady wypowiedzi)
Aleksander Świętochowski My i wy, cykl artykułów Praca u podstaw (razem z L. Mikulskim), Poszanowanie pracy ;
Piotr Chmielowski Utylitaryzm w literaturze , Pozytywizm i pozytywiści ;
Bolesław Prus Szkic programu w obecnych warunkach rozwoju społeczeństwa ;
Eliza Orzeszkowa Kilka uwag nad powieścią , Kilka słów o kobietach.
