Pozytywne i negatywne skutki promieniowania słonecznego, Streszczenia z Dermatologia

Pobierz Pozytywne i negatywne skutki promieniowania słonecznego i więcej Streszczenia w PDF z Dermatologia tylko na Docsity! Pozytywne i negatywne skutki promieniowania słonecznego Positive and negative effects of solar radiation Streszczenie Promieniowanie słoneczne niesie ze sobą wiele zagrożeń. Jego nadużywanie niekorzystnie wpływa na zdrowie. Dlatego ekspozy- cja na słońce powinna być umiarkowana i kontrolowana. Obserwacje i doświadczenia własne wskazują, że powszechne praktyki korzystania ze słońca nie są zgodne z powyższymi zaleceniami. Przestawiono współczesny pogląd na wpływ promieniowania ultrafioletowego na organizm człowieka, z podkreśleniem znaczenia fotoprotekcji, jako metody prewencji przed jego niekorzystnym oddziaływaniem. Słowa kluczowe: promieniowanie słoneczne, promieniowanie ultrafioletowe, fotoprotekcja Abstract Solar radiation is an important cause of numerous threats. It may influence negatively our health. Thus, exposure to sun should be moderate and controlled. Own observations and experience indicate, that the common practice of sunbathing is not compliant with the above recommendations. There was a modern theory presented, concerning the influence of ultraviolet radiation on the human organism, with the emphasis of photoprotection significance as a method of prevention from its harmful influence. Key words: solar radiation, ultraviolet radiation, photoprotection Jolanta Węgłowska Agnieszka Milewska Wyższa Niepubliczna Szkoła Medyczna, ul. Nowowiejska 69 50-340 Wrocław tel. +48 (71) 786 83 28 e-mail: [email protected] Wprowadzenie Światło słoneczne jest czynnikiem warunkującym życie na Ziemi. Jednak oprócz swojego dobroczyn- nego wpływu na organizmy żywe wywiera wiele niekorzystnych efektów. Dzięki rozwojowi nauki w ostatnich dekadach świadomość tego faktu jest coraz powszechniejsza. Ogólnie znanymi niekorzystnymi skutkami promieniowania słone- cznego są: poparzenia słoneczne, ryzyko rozwoju nowotworów skóry, osłabienia odporności, przed- wczesnego starzenia się skóry. W ich generowa- niu zasadniczą rolę odgrywa promieniowanie w zakresie widma ultrafioletu (UV), w tym UVA (320-400 nm) i UVB (290-320 nm). Korzystanie ze słońca nie jest szkodliwe pod warunkiem zachowania większej świadomości prozdrowotnej. Jednym ze sposobów zminima- lizowania niekorzystnych efektów promieniowania słonecznego jest fotoprotekcja skóry. Pozytywny wpływ promieniowania słonecznego Wiadomo, że słońce poprawia nastrój, wpływa korzystnie na naszą ak- tywność i samopoczucie. Powoduje rozgrzanie ciała, dając przyjemne uczucie ciepła. Udowodnionym medycznie korzystnym efektem działania promienio- wania UVB na skórę jest umożliwienie syntezy witaminy D3. Spektrum działania witaminy D jest szerokie. Odgrywa ona podstawową rolę w metabolizmie wapnia, zwiększając wchłanianie jelitowe, stymulując tworzenie i mineralizację tkanki kostnej. Ponadto pełni ona ważne funk- cje regulacyjne, modulując procesy wzrostu komórek w wielu narządach i tkankach. Chroni przed niekontrolowanymi podziałami komórkowymi, ograniczając rozwój nowotworów zwłaszcza jelita grubego i sutka [1, 2]. Dla zapoczątkowania procesu syntezy witaminy D3 istotne jest promie- niowanie UVB o długości fali 280 nm. Dawka promieniowania, jaka jest potrzebna dla wytworzenia odpowiedniej ilości witaminy powstaje już w wyniku przebywania około 15 minut dziennie na słońcu z odsłoniętą twarzą i dłońmi. Kolejny pozytywny efekt ekspozycji na promieniowanie UVB to wzrost odporności skóry w zakresie jej zdolności do przyjmowania kolejnych dawek UV. Jest to efekt uaktywnienia produkcji melaniny, pełniącej funk- Postępy Kosmetologii 2/2011, vol. 2 nauka • dermatologia 93 Ochrona naturalna Każdy organizm stara się samodzielnie chronić przed działaniem czyn- ników zewnętrznych, wywierających negatywny wpływ. Do tego rodzaju mechanizmów zaliczamy możliwość przechwytywania, absorpcji i roz- praszania promieniowania UV. We wczesnym rozwoju Homo sapiens pigmentacja skóry rozwinęła się pierwotnie jako ochrona przed ryzykiem poparzenia słonecznego i była zdecydowanie bardziej intensywna. Na dalszych etapach ewolucji ludzkości, w związku z migracją w rejony świata mniej nasłonecznione i spędzaniem większej ilości czasu w za- mkniętych pomieszczeniach, naturalna pigmentacja skóry człowieka uległa ograniczeniu, w celu umożliwienia przeniknięcia do skóry ade- kwatnej ilości UVB, potrzebnego do fotochemicznej syntezy witaminy D. Niekorzystne konsekwencje utraty endogennego filtra przeciwsło- necznego to obserwowane u osób z jasną karnacją zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworów skóry, stanów przedrakowych oraz objawów fotostarzenia [4]. Podstawowym mechanizmem obrony przeciwsłonecznej organizmu człowieka jest wytwarzanie melaniny, która ma zdolność absorbowania promieniowania ultrafioletowego. Szczególne znaczenie w fotoprotekcji naturalnej ma jeden z jej typów – brązowoczarna eumelanina, stano- wiąca pełniejszą ochronę przeciwsłoneczną. Melanina jest unikalnym związkiem, absorbującym promieniowanie w szerokim zakresie: zarów- no UVB, UVA, jak i w paśmie światła widzialnego. Gromadzi się w ko- mórce docelowej, pomiędzy jądrem a powierzchnią zwróconą do światła, chroniąc DNA przed uszkodzeniami świetlnymi. Innym mechanizmem naturalnej fotoprotekcji jest biosynteza kwasu urokainowego. Jest on po- chodną histydyny, powstaje na drodze rozpadu filagryny. Pod wpływem promieniowania ultrafioletowego wzrasta jego stężenie w pocie i naskór- ku. Kwas urokainowy ma zdolność pochłaniania promieniowania UVB o długości fali 290 nm. W wyniku tej reakcji cząsteczka ulega izomery- zacji z formy trans do cis, co w efekcie jest niekorzystne, gdyż wywiera silne działanie immunosupresyjne. Ochronie przeciwsłonecznej służy także specyficzna budowa naskórka z keratynizacją warstwy rogowej, przejawiającą się pogrubieniem warstwy rogowej pod wpływem promie- niowania ultrafioletowego. Pogrubiała warstwa rogowa ma zdolność za- równo rozpraszania, jak i pochłaniania promieniowania bez szkody dla skóry. W świetle obecnej wiedzy medycznej wiadomo, że naturalne syste- my fotoprotekcyjne skóry nie stanowią dostatecznego zabezpieczenia organizmu przed szkodliwym wpływem promieniowania, istnieje więc konieczność korzystania ze sposobów sztucznej ochrony przeciwsło- necznej. Ochrona sztuczna Autorytety naukowe i medyczne na świecie uznają powszechnie fakt, że promieniowanie ultrafioletowe jest potencjalnie rakotwórcze i może wy- wołać inne niepożądane efekty zdrowotne. Należy więc przedsięwziąć środki dla zminimalizowania narażenia na światło. Narażenie dotyczy zewnętrznych części ciała, które zabezpieczać można z wykorzysta- niem prostych sposobów ochrony, takich jak: gęsto tkana odzież, ubiór ochronny (w tym kapelusze, hełmy spawaczy, osłony na twarz, gogle, szkła przeciwsłoneczne, okulary oraz ekrany przeciwsłoneczne osła- niające narażoną skórę) [5-7]. W świetle badań naukowych i doniesień z piśmiennictwa należy uznać światło emitowane przez solaria za nio- cję naturalnego filtra przeciwsłonecznego. Według danych z piśmiennictwa melanina wykazuje także inne korzystne działania: przeciwutleniające – po- równywalne do skuteczności witaminy E oraz ha- mujące aktywność drobnoustrojów kolonizujących skórę. Podobnie jak w przypadku syntezy witaminy D3, potrzeba jedynie 15 minut przebywania dzien- nie na słońcu, by zapewnić sobie odporność skóry na promienie słoneczne. Uważa się, że u osób unikających słońca częściej występują: osteoporoza, bóle mięśniowe i stawowe oraz nowotwory narządów wewnętrznych. Korzystne działanie promieniowania ultrafiole- towego wykorzystuje się w terapii wielu schorzeń skóry. Praktycznie najczęściej stosuje się sztuczne źródła światła, emitujące promienie UVA lub UVB w różnym zakresie. Inna formą fototerapii jest lecze- nie za pomocą naturalnego – słonecznego promie- niowania ultrafioletowego, co określa się mianem helioterapii. Dermatozy, korzystnie reagujące na terapię światłem, to między innymi: łuszczyca, ato- powe zapalenie skóry, bielactwo, przyłuszczyca, li- szaj płaski, chłoniaki skóry, świerzbiączka guzkowa, przewlekłe choroby alergiczne [3]. Negatywny wpływ promieniowania słonecznego Niekorzystne oddziaływanie promieniowania ul- trafioletowego może mieć charakter reakcji ostrej i przebiegać pod postacią oparzenia słonecznego. Za efekt reakcji rumieniotwórczej odpowiedzialne jest głównie promieniowanie UVB. Maksymalny efekt jego działania – największe nasilenie ru- mienia – występuje 12-24 godziny po ekspozycji. Nierzadko ostrym odczynom posłonecznym to- warzyszą obrzęki skóry, złe samopoczucie, a na skórze, oprócz rumienia, występują pęcherze, ustę- pujące z intensywnym złuszczaniem się skóry. W najcięższych przypadkach dołączają się objawy ogólne: gorączka, bóle głowy, nudności, wymioty, a nawet zaburzenia krążenia. Niekorzystne efekty odległe działania promie- niowania słonecznego to: przyspieszenie procesu starzenia się skóry, indukowanie photoaging – sta- rzenia się słonecznego, zjawiska fotokancerogene- zy i fotoimmunosupresji. Ponadto promieniowanie ultrafioletowe jest czynnikiem wyzwalającym obja- wy schorzeń przebiegających z nadwrażliwością na światło – fotodermatoz. Fotoprotekcja Fotoprotekcja polega na ograniczeniu dostępu pro- mieniowania (głównie w zakresie ultrafioletu) do na- rządów poddanych ochronie. Postępy Kosmetologii 2/2011, vol. 2 nauka • dermatologia 94