Sód w etiopatogenezie pierwotnego nadciśnienia tętniczego, Prezentacje z Transport

Pobierz Sód w etiopatogenezie pierwotnego nadciśnienia tętniczego i więcej Prezentacje w PDF z Transport tylko na Docsity!

M ARTA NEGRUSZ −KAWECKA

Udział sodu w etiopatogenezie

pierwotnego nadciśnienia tętniczego

The Role of Sodium in the Pathogenesis of Primary Hypertension

Katedra i Klinika Kardiologii AM we Wrocławiu

Adv. Clin. Exp. Med. 2004, 13 , 1, 101– ISSN 1230−025X

PRACE POGLĄDOWE

Streszczenie

W licznych badaniach klinicznych i epidemiologicznych wskazano na znaczenie sodu w etiopatogenezie pierwot− nego nadciśnienia tętniczego. W artykule omówiono współczesne poglądy dotyczące udziału sodozależności ciś− nienia tętniczego oraz zaburzeń przezbłonowego transportu jonów sodu w patogenezie nadciśnienia tętniczego. Podkreślono zwiększone ryzyko zgonu z powodu choroby niedokrwiennej serca, innych schorzeń układu krążenia oraz śmiertelności całkowitej u osób spożywających zwiększoną ilość soli kuchennej. Przedstawiono wpływ wy− branych leków hipotensyjnych na homeostazę sodu, podkreślono znaczenie ograniczenia spożywania soli kuchen− nej jako jednej z obowiązujących zasad niefarmakologicznego leczenia nadciśnienia tętniczego ( Adv. Clin. Exp. Med. 2004, 13, 1, 101–107 ).

Słowa kluczowe: sód, sodozależność, nadciśnienie tętnicze, transport przezbłonowy.

Abstract

The role of sodium in the pathogenesis of primary hypertension was proved in many clinical and epidemiological investigations. The current opinion on sodium−sensitivity in hypertension and disturbances in transmebraneal so− dium fluxes in pathogenesis of hypertension are discussed in this paper. The higher risk of cardiac mortality and higher total mortality in patients with high salt in diet were revealed. The influence of some hypotensive drugs on sodium homeostasis is described. The importance of reduced sodium consumption in nonpharmacological treat− ment is pointed out ( Adv. Clin. Exp. Med. 2004, 13, 1, 101–107 ).

Key words: sodium, sodium sensitivity, hypertension, sodium transmembraneal transport.

W licznych badaniach klinicznych i epidemio− logicznych wskazano na znaczenie sodu w etiopa− togenezie pierwotnego nadciśnienia tętniczego. Zwiększona zawartość sodu w diecie może być jednym z czynników sprzyjających rozwojowi nadciśnienia tętniczego, nadal jednak istnieją kon− trowersje dotyczące tej zależności. Wszechstronne poszukiwania w programie MEDLINE wskazują, że w latach 1966–2001 opublikowano łącznie 17 090 artykułów dotyczących soli, sodu i nadciś− nienia tętniczego [1]. Zakończone w 1988 r. bada− nia epidemiologiczne prowadzone przez Intersalt Cooperative Research Group w 52 ośrodkach kli− nicznych w 32 krajach, obejmujące łącznie 10 074 kobiet i mężczyzn w wieku 20–59 lat, wykazały istnienie dodatniej korelacji między spożyciem so−

du, ocenianym na podstawie jego dobowego wy− dalania z moczem, a ciśnieniem tętniczym oraz ujemnej między spożyciem potasu a ciśnieniem tętniczym [2]. Autorzy badania wykazali, że zwiększenie dobowej zawartości sodu w diecie o 100 mmol powoduje wzrost ciśnienia skurczo− wego o 9 mm Hg, a w 4 ośrodkach, w których ba− dana populacja wykazała niskie dobowe wydala− nie sodu niższe było średnie ciśnienie tętnicze, rzadziej występowało nadciśnienie tętnicze, rów− nież w miarę starzenia populacji. Późniejsze anali− zy wyników grupy Intersalt potwierdziły związek sodu z nadciśnieniem tętniczym, ponieważ średnie ciśnienie tętnicze zwiększało się wraz ze wzros− tem spożycia soli. Zwiększeniu dobowego wyda− lania sodu z moczem o 100 mmol w grupie osób

w wieku 55 lat towarzyszył wzrost ciśnienia skur− czowego o 10 mm Hg, a rozkurczowego o 5 mm Hg [3] ze zwiększeniem o 34% śmiertelności z po− wodu udaru mózgu i o 21% z powodu choroby niedokrwiennej serca [4]. W przeprowadzonych w Finlandii epidemiolo− gicznych, prospektywnych badaniach u 1173 męż− czyzn i 1263 kobiet w wieku 25–64 lat wykazano, że zwiększone spożycie sodu, oceniane na podsta− wie jego dobowego wydalania z moczem, było w całej populacji niezależnym czynnikiem ryzyka zgonu z powodu chorób układu krążenia i śmier− telności całkowitej. Stwierdzono, że zwiększenie spożycia sodu, powodujące wzrost jego dobowego wydalania o 100 mmol, zwiększało 1,51−krotnie ryzyko zgonu z powodu choroby niedokrwiennej serca, 1,45−krotnie z powodu innych schorzeń układu krążenia i 1,26−krotnie śmiertelność całko− witą. Wraz ze wzrostem wydalania sodu z mo− czem znamiennie zwiększała się ponadto częstość ostrych incydentów wieńcowych, czego nie po− twierdzono w odniesieniu do udarów mózgu. Ana− liza uwzględniająca płeć badanych potwierdziła istnienie takich zależności tylko u mężczyzn a do− datkowo wykazano, że wysokie spożycie sodu jest czynnikiem ryzyka niezależnym od innych czyn− ników ryzyka sercowo−naczyniowego, w tym rów− nież nadciśnienia tętniczego [5]. Wyniki badań wskazujących na wpływ zwięk− szonego spożycia sodu na wartość ciśnienia tętni− czego przyczyniły się do uznania zalecenia ograni− czenia soli w diecie jako jednej z podstawowych zasad niefarmakologicznego leczenia nadciśnienia tętniczego. Po uwzględnieniu wskaźnika masy ciała, ilości spożywanego alkoholu, płci i wieku wykazano, że zmniejszenie dobowego spożycia sodu o 100 mmol obniża ciśnienie tętnicze skur− czowe średnio o 2,2 mm Hg, a rozkurczowe o 0,1 mm Hg w całej populacji, a u chorych na nadciśnienie tętnicze redukcja wynosi odpowie− dnio: dla ciśnienia skurczowego średnio 3,7 mm Hg, a dla rozkurczowego 0,9 mm Hg, a u osób bez nadciśnienia odpowiednio: 1 mm Hg i 0,1 mm Hg. Większe obniżenie ciśnienia tętniczego obserwo− wano w starszych grupach wiekowych, mniejsze u osób młodszych i bez nadciśnienia [6]. Graudal et al. [7] dokonali metaanalizy 58 programów ba− dawczych oceniających wpływ diety o różnej za− wartości sodu u chorych na nadciśnienie tętnicze oraz 56 programów u osób bez nadciśnienia i stwierdzili, że tylko w grupie chorych był korzyst− ny wpływ restrykcji sodu na wartość ciśnienia tęt− niczego. Zmniejszenie ilości spożywanego sodu, wyrażone średnim dobowym wydalaniem sodu w moczu wynoszącym 118 mmol, istotnie zmniejszało ciśnienie tętnicze: skurczowe średnio o 3,9 mm Hg, a rozkurczowe średnio o 1,9 mm Hg;

w populacji osób bez nadciśnienia tętniczego ob− serwowane zmiany nie były istotne i wynosiły śre− dnio dla ciśnienia skurczowego 1,2 mm Hg i roz− kurczowego 0,26 mm Hg. Podobne były obserwa− cje Sacksa et al. [8], którzy porównywali wpływ diety DASH bogatej w warzywa i owoce, a ubo− giej w tłuszcze zwierzęce z typową dietą amery− kańską w populacji 412 osób stosujących ponadto dietę o różnej zawartości sodu. Autorzy wykazali korzystny wpływ łącznego stosowania diety DASH i ubogosodowej z obniżeniem spożycia sodu < 100 mmol/dzień w porównaniu do diety amerykańskiej z wysokim spożyciem sodu, obser− wowali bowiem po 30−dniowym jej przestrzega− niu zmniejszenie ciśnienia skurczowego średnio o 7,1 mm Hg w grupie osób z prawidłowym ciś− nieniem tętniczym i o średnio 11,5 mm Hg u cho− rych na nadciśnienie tętnicze. Udział jonu sodu w patogenezie nadciśnienia tętniczego jest związany głównie ze zjawiskiem sodozależności ciśnienia tętniczego oraz z zabu− rzeniami mechanizmów odpowiedzialnych za jego transport przezbłonowy. Zwiększone spożycie soli w diecie może sprzyjać podwyższeniu ciśnienia tętniczego, a obserwacje poczynione w różnych grupach chorych przyczyniły się do potwierdzenia zjawiska określanego jako sodozależność ciśnie− nia tętniczego. Sodowrażliwość ciśnienia tętnicze− go oznacza jego zmienność pod wpływem zawar− tości sodu w diecie; u osób sodowrażliwych zwiększenie jego podaży powoduje podwyższenie wartości ciśnienia tętniczego, ograniczenie wy− wiera skutek odwrotny, co u tych chorych przekła− da się na korzystną reakcją hipotensyjną po zasto− sowaniu restrykcji ilości przyjmowanej wraz z dietą soli. Grupę chorych sodoopornych charak− teryzuje brak wpływu zawartości soli w diecie na wartość ciśnienia tętniczego [9]. Sodowrażliwość i sodooporność ciśnienia tęt− niczego są najprawdopodobniej wynikiem złożo− nych uwarunkowań genetycznych i środowisko− wych, nie można jednak wykluczyć w ich etiologii ewolucyjnie wykształconego mechanizmu chro− niącego organizm przed utratą soli. Argumentem mogącym przemawiać za genetycznym powiąza− niem sodowrażliwości i nadciśnienia tętniczego jest częstsze występowanie sodowrażliwości u normotensyjnych potomków rodzin z dodatnim wywiadem rodzinnym nadciśnienia tętniczego w porównaniu z osobami bez obciążającego wy− wiadu rodzinnego [10]. U osób wykazujących so− dowrażliwość ciśnienia tętniczego obserwowano zwiększoną reaktywność naczyń na substancje presyjne, zwiększony opór naczyniowy, zmniej− szony stosunek receptorów α2− do^ β2−adrenergicz− nych, niższą aktywność reninową osocza i opor− ność tkanek obwodowych na insulinę [11].

102 M. NEGRUSZ−KAWECKA

ranu (ADP). Transport ten odbywa się w cyklach, w każdym z nich jedna cząsteczka ATP jest roz− szczepiana i 3 jony sodu są uwalniane na ze− wnątrz, a 2 jony potasu wnikają do wnętrza ko− mórki. Oznacza to, że jest elektrogeniczna: gene− ruje i podtrzymuje potencjał błonowy, co udoku− mentowano in vitro w mięśniu przedsionka [16]. Na +−K+^ −ATP−aza katalizująca hydrolizę ATP do ADP jest jednym z lepiej poznanych enzymów ko− mórkowych [17]. Jest białkiem złożonym z trzech podjednostek: katalitycznej α syntetyzowanej w polisomach, biorącej udział w rozszczepieniu ATP (o masie cząsteczkowej około 112 kDa), pod− jednostki β o budowie glikoproteidowej (o masie cząsteczkowej około 35 kDa) oraz podjednostki χ (o masie cząsteczkowej 12 kDa). Znane są izofor− my podjednostki α: α1,^ α 2 oraz^ α3, które mogą być oznaczane z użyciem swoistych przeciwciał [18]. Porównanie powinowactwa do sodu i potasu nie wykazało różnic między izoformami α 1 i α2, co świadczy o transporcie niezależnym od względnej zawartości obu rodzajów podjednostek α, izofor− ma α 3 natomiast wykazuje mniejsze powinowac− two do wewnątrzkomórkowego stężenia sodu i w komórkach, w których pompa sodowo−potaso− wa jest złożona głównie z tych podjednostek, we− wnątrzkomórkowe stężenie jonów sodu pozostaje większe [17]. Stosunek mas cząsteczkowych i wa− gowych obu podjednostek, α i β, wyizolowanej z nerek ATP−azy wynosi 2,8 : 1, a w badaniach cy− tochemicznych ich ilościowy stosunek wynosi 1 : 1, co pozwala przyjąć, że jedna cząsteczka enzymu jest złożona z jednej podjednostki α i jednej β [19]. Rola biologiczna podjednostki χ nie zosta− ła dotychczas poznana, przypuszcza się jednak, że wraz z podjednostką α stanowi receptor dla swoi− stego inhibitora pompy sodowo−potasowej, jakim jest ouabaina [20]. Pompa sodowo−potasowa jest hamowana przez glikozydy naparstnicy, które swoiście wiążą segment podjednostki α. Na−K− −ATP−aza zajmuje całą grubość błony komórko− wej, w związku z tym zawiera miejsca receptoro− we zewnątrz− i wewnątrzkomórkowe, charaktery− zujące się swoistymi mediatorami, różnymi dla obu biegunów i działającymi tylko wewnątrz lub na zewnątrz błony komórkowej. Przykładem me− diatora wewnątrzkomórkowego jest ATP, a zewną− trzkomórkowego ouabaina. Dotychczas udokumentowano wpływ wielu czynników na aktywność i stężenie pompy sodo− wo−potasowej [21]. Głównymi jej aktywatorami są: zwiększenie stężenia jonów sodu wewnątrz− komórkowego i jonów potasu w przestrzeni ze− wnątrzkomórkowej. Znanymi czynnikami stymu− lującymi aktywność pompy sodowej są: adrenali− na, aldosteron, angiotensyna II, wazopresyna, ste− roidy nadnerczowe, hormony tarczycy, insulina

i czynnik insulinopodobny (IGF1), kalcytonina i peptyd związany z genem kalcytoniny (CGRP) oraz podobna do nich budową amylina. Również dieta bogata w wapń wywiera działanie aktywują− ce pompę sodowo−potasową. Zmniejszenie liczby pomp obserwuje się podczas hipoksji, głodzenia, hipokaliemii, w cukrzycy, niedoczynności tarczy− cy. Noradrenalina, parathormon, dopamina, pro− staglandyny, tlenek azotu i przedsionkowy czyn− nik natriuretyczny hamują jej aktywność. Czynni− ki, które zwiększają aktywność pompy sodowo− −potasowej przyczyniają się do zatrzymania sodu i wzrostu objętości płynu pozakomórkowego, a czynniki hamujące działają natriuretycznie i pro− wadzą do spadku objętości płynu pozakomórko− wego w organizmie. Badania prowadzone na izolowanych mięś− niach szkieletowych, mięśniu serca i wątrobie wy− kazały, że insulina pobudza aktywny transport jo− nów sodu i potasu przez błony komórkowe, pro− wadząc do wewnątrzkomórkowego wzrostu stęże− nia jonów potasu [21]. Często występująca hipo− kaliemia po zastosowaniu insuliny wynika z jej działania stymulującego aktywność pompy sodo− wo−potasowej, podobnie jak po doustnym obcią− żeniu glukozą wzrost stężenia insuliny powoduje obniżenie stężenia potasu w surowicy, a zahamo− wanie wydzielania insuliny przez somatostatynę prowadzi do hiperkaliemii. Jest więc bardzo praw− dopodobne, że obserwowana w nieleczonej cu− krzycy hiperkaliemia może być przynajmniej czę− ściowo związana z niewystarczającym wpływem insuliny na aktywność pompy sodowo−potasowej [22]. Należy ponadto zaznaczyć, że pobudzający wpływ insuliny na aktywny transport jonów sodu i potasu w izolowanych mięśniach nie zależy od zmian transportu glukozy, a ponieważ stymulacja prowadzi do obniżenia stężenia wewnątrzkomór− kowego jonów sodu, nie może być to przypisywa− ne zwiększonemu napływowi sodu do komórki [21, 23]. Również insulinopodobny czynnik wzros− tu (IGFR) powoduje hipokaliemię u zdrowych osób, jest to związane z jego wpływem na aktyw− ność pompy sodowo−potasowej, co obserwowano w mięśniach szkieletowych [24, 25]. Istnieją także inne dowody doświadczalne potwierdzające zdol− ność insuliny do stymulacji aktywnego transportu jonów sodu i potasu na poziomie komórek kanali− ków nerkowych wyrażającego się reabsorpcją jo− nów sodu i działaniem przeciwnatriuretycznym, a ponieważ ATP−aza sodowo−potasowa w nerkach jest zbudowana głównie z izoformy α1, a mięśnio− wa z α 2 wskazuje to, że obie formy są wrażliwe na insulinę [13]. Również adrenalina silnie stymuluje działanie pompy sodowo−potasowej, a wyrazem tego wpły− wu jest obserwowana hipokaliemia po jej dożyl−

104 M. NEGRUSZ−KAWECKA

nym podaniu. Wykazano, że działanie to odbywa się za pośrednictwem receptorów β 2 −adrenergicz− nych i aktywacji cyklazy adenylowej, a 3^1 ,5^1 − −cAMP zmniejsza wewnątrzkomórkowe stężenie jonów sodu, co wskazuje, że stymulacja pompy nie jest spowodowana zwiększonym napływem tych jonów do komórki [12, 26]. Obserwowana u zdro− wych ochotników hipokaliemia po inhalacji salbu− tamolu i fenoterolu będących β 2 agonistami, skore− lowana z towarzyszącym zwiększeniem stężenia w surowicy 3^1 ,5^1 −cAMP, potwierdza ponadto udział tego drugiego przekaźnika we wpływie β 2 agoni− stów na czynność pompy sodowo−potasowej [27]. Glikozydy naparstnicy są znanymi inhibitora− mi czynności pompy sodowo−potasowej. Gwał− towne zahamowanie jej aktywności prowadzi do zmniejszenia napływu jonów potasu do komórki i do hiperkaliemii. W ostrych zatruciach glikozyda− mi naparstnicy potwierdzono znamienny wzrost stężenia tego jonu w surowicy nawet do 13 mM/l, a leczenie zatruć naparstnicą u dzieci z użyciem swoistego przeciwciała normalizowało stężenie potasu w surowicy [28]. Efekt inotropowy napar− stnicy, wykorzystywany u chorych ze skurczową niewydolnością lewej komory serca, zależy głów− nie od jej wpływu na aktywność pompy sodowo− −potasowej [29]. Zahamowanie pompy sodowo−po− tasowej, prowadząc do wzrostu wewnątrzkomór− kowego stężenia jonów sodu, zmniejsza wypływ jonów wapnia przez wymianę wapniowo−sodową. Jak wykazali Levy et al. [29], wzrost cytoplazma− tycznego stężenia jonów wapnia zwiększa jego akumulację w retikulum sarkoplazmatycznym i uwalnianie jonów wapnia w czasie skurczu mię− śnia serca. Istotny wpływ na aktywność Na−K− −ATP−azy wywierają jony wapnia albo bezpośred− nio hamując jej aktywność przez konkurencyjne wypieranie jonów potasowych z miejsc receptoro− wych lub jonów magnezu jako kofaktora reakcji, albo pośrednio przez aktywację białek wewnątrz− komórkowych, a osiągnięty w ten sposób efekt mo− że być różny. Wykazano bowiem, że zmiany stęże− nia wapnia w cytoplazmie w granicach fizjologicz− nych mogą powodować zarówno aktywację, jak i hamowanie pompy sodowo−potasowej, a osią− gnięty efekt zależy od rodzaju komórki, jej stanu fizjologicznego oraz od rodzaju białka biorącego udział w reakcji [30]. Silnymi inhibitorami Na−K− −ATP−azy są wanad i magnez [31]. Poglądy dotyczące endogennych inhibitorów pompy sodowo−potasowej, tzw. czynników ouaba− inopodobnych, nadal pozostają kontrowersyjne. Mimo przypuszczeń o ich istnieniu w ludzkich tkankach, jak dotychczas nie wyizolowano i nie zidentyfikowano takich substancji, a jak wynika z analizy przeprowadzonej przez Goto et al. [32] dowody wskazujące na ich istnienie nie są bezpo−

średnie i często oparte na badaniach z użyciem przeciwciał i niedokładnie oczyszczonych prepa− ratów. Uważano, że ouabaina wydzielana z nad− nerczy jest obecna w osoczu i odgrywa potencjal− nie ważną rolę w rozwoju nadciśnienia tętniczego, badania Lewisa et al. nie potwierdziły jednak tej hipotezy [33]. Próby identyfikacji takich czynni− ków wykazały ich związek z przedsionkowym peptydem natriuretycznym, który nie blokuje bez− pośrednio pompy sodowo−potasowej [17], a zwięk− szając wskaźnik filtracji kłębkowej, zmniejsza re− absorpcję sodu i wody w kanalikach nerkowych, nasilając natriurezę [34]. W piśmiennictwie podkreśla się udział zabu− rzeń aktywnego transportu jonów sodu w patoge− nezie nadciśnienia tętniczego. Upośledzenie czyn− ności Na−K−ATP−azy, powodując zwiększenie we− wnątrzkomórkowego stężenia sodu i uruchomie− nie jego wymiany na zewnątrzkomórkowy wapń i wzmożone uwalnianie wapnia z zasobów we− wnątrzkomórkowych, przyczynia się do wzrostu napięcia mięśni gładkich ściany naczyń oraz wzros− tu oporu naczyń i zwiększenia wrażliwości tętnic na działanie amin katecholowych i angiotensyny II, co odgrywa istotną rolę w etiopatogenezie nad− ciśnienia tętniczego. Upośledzenie czynności pom− py sodowo−potasowej wykazuje się u około 50% chorych na pierwotne nadciśnienie tętnicze, a czę− stość zaburzeń jej czynności wzrasta wraz z cięż− kością schorzenia. U chorych na nadciśnienie tęt− nicze stopnia umiarkowanego stwierdzono je pię− ciokrotnie częściej niż u chorych na nadciśnienie tętnicze graniczne [35]. Wykazano także częstsze występowanie zaburzeń czynności aktywnego transportu sodu u osób z nadwagą. W grupie cho− rych z nadwagą i umiarkowanym nadciśnieniem tętniczym aż u 76% badanych obserwowano upo− śledzoną czynność Na−K−ATP−azy, a zwiększone wewnątrzkomórkowe stężenie sodu u 52% cho− rych [36]. Przypuszcza się ponadto, że istnieje skłonność rodzinna do występowania zaburzeń czynności pompy sodowo−potasowej, co potwier− dzają również badania potomków z prawidłowym ciśnieniem tętniczym osób z rodzinnym występo− waniem nadciśnienia tętniczego [37]. Innym mechanizmem transportu sodu przez błony komórkowe, biernym i niewymagającym nakładu energii, zgodnym z gradientem stężeń, który może wpływać na zawartość sodu we− wnątrzkomórkowego, jest współtransport sodu, potasu i chloru. Transport ma charakter dwukie− runkowy i jony są przenoszone w stosunku 1 : 1 : 2 odpowiednio dla sodu, potasu i chloru. Jest hamo− wany przez diuretyki, leki blokujące kanał wap− niowy, noradrenalinę, acetylocholinę, VIP i ANP, a stymulowany przez mineralokortykoidy, angio− tensynę, wazopresynę, bradykininę oraz aktywa−

Udział sodu w etiopatogenezie pierwotnego nadciśnienia tętniczego (^105)

[11] Melander O., Groop L., Hulthen U. L.: Effect of salt on insulin sensitivity differs according to gender and de− gree of salt sensitivity. Hypertension 2000, 35, 827–831. [12] Kurokawa K.: Kidney, salt, and hypertension. How and why. Kidney Int. 1996, 49, Suppl. 55, S46–S51. [13] Clausen T.: Clinical and therapeutic significance of the Na+^ , K+^ pump. Clin. Sci. 1998, 95, 3–17. [14] Blaustein M.: Sodium ions, calcium ions, blood pressure regulation and hypertension: a reassessment and a hy− pothesis. Am. J. Physiol. 1977, 132, C165–C173. [15] Lombard J. H., Eskinder H., Kauser K., Osborn I. L., Harder D. R.: Enhanced norepinephrine sensitivity in renal arteries at elevated transmural pressure. Am. J. Physiol. 1990, 259, H29–H33. [16] Rasmussen H. H., Ten Eick R. E., Okita G. T., Hartz R. S., Singer D. H.: Inhibition of electrogenic Na−pum− ping attributable to binding of cardiac steroids to high−affinity pump sites in human atrium. J. Pharmacol. Exp. Ther. 1985, 235, 629–635. [17] Munzer J. S., Daly S. E., Jewell−Motz E. A., Lingrel J. B., Blostein R.: Tissue− and isoform−specific kinetic be− havior of the Na−K−ATPase. J. Biol. Chem. 1994, 269,16668–16676. [18] Sweadner K. J.: Multiple digitalis receptors− a molecular perspective. Trends Cardiovasc. Med. 1993, 3, 2–6. [19] Craig W. S., Kyte J.: Stechiometry and molecular weight of the minimum asymmetric unit of canine renal so− dium and potassium ion−activated adenosine triphosphatase. J. Biol. Chem. 1980, 255, 13, 6262–6269. [20] Therien A. G., Goldshleger R., Kerlish S. J., Blostein R.: Tissue−specyfic distribution and modulatory role of the gamma subunit of the Na−K−ATPase. J. Biol. Chem. 1997, 272, 32628–32634. [21] Clausen T.: Regulation of active Na+^ −K +^ transport in skeletal muscle. Physiol. Rev. 1986, 66, 542–580. [22] Jarman P. R., Kehely A. M., Mather H. M.: Hyperkalaemia in diabetes: prevalence and associations. Postgrad. Med. J. 1995, 71, 551–552. [23] Blaustein M. P.: Endogenous ouabain: role in the pathogenesis of hypertension. Kidney Int. 1996, 49, 1748–1753. [24] Giordano M., DeFronzo R. A.: Acute effects of human recombinant insulin−like growth factor I on renal func− tion in humans. Nephron 1995, 71, 10–15. [25] Dorup I., Clausen T.: Insulin−like growth factor I stimulates active transport in rat soleus muscle. Am. J. Physiol. 1995, 268, E849–E857. [26] Clausen T.: Long− and short−term regulation of the Na+−K+^ pump in skeletal muscle. N. Physiol. Sci. 1996, 11, 24–30. [27] Scheinin M., Koulu M., Laurikainen E., Allonen H.: Hypokalaemia and other non−bronchial effects of inhaled fenoterol and salbutamol: a placebo−controlled dose−response study in healthy volunteers. Br. J. Clin. Pharmacol. 1987, 24, 645–653. [28] Woolf A. D., Wenger T., Smith T. W., Lovejoy Jr F. H.: The use of digoxin−specific Fab fragments for severe digitalis intoxication in children. N. Engl. J. Med. 1992, 326, 1739–1744. [29] Levi A. J., Boyett M. R., Lee C.O.: The cellular actions of digitalis glycosides on the heart. Prog. Biophys. Mol. Biol. 1995, 62, 1–54. [30] Yingst D. R.: Modulation of the Na, K, ATP−ase by Ca and intracellular proteins. Ann. Rev. Physiol.,1988, 50, 291–303. [31] McDonough A. A., Farley R. A.: Regulation of Na, K, ATP−ase activity. Curr. Opin. Nephrol. Hypertens. 1993, 2, 725–734. [32] Goto A., Yamada K., Yagi N., Yoshioka M., Sugimoto T.: Physiology and pharmacology of endogenous digita− lis−like factors. Pharmacol. Rev. 1992, 44, 377–399. [33] Lewis L. K., Yandle T. G., Lewis J. G.: Ouabain is not detectable in human plasma. Hypertension 1994, 24, 549–555. [34] Buckalaw V. M., Paschal−McCormick Ch.: Natriuretic hormone: current status. Am. J. Nephrol. 1989, 9, 329–342. [35] Halawa B.: Szybkość wypływu sodu przez błony komórkowe oraz stężenie wapnia i magnezu w granulocytach u chorych na nadciśnienie tętnicze pierwotne. Pol. Tyg. Lek. 1985, 40, 101–104. [36] Halawa B., Mazurek W., Słopecka−Borejko G.: Szybkość wypływu sodu przez błony komórkowe i stężenie so− du w granulocytach u osób ze zwiększoną masą ciała chorych na nadciśnienie tętnicze i z prawidłowym ciśnie− niem. Pol. Tyg. Lek., 1987, 42, 624–627. [37] Ferrandi M., Salardi S., Tripodi G., Bassardi P., Rivera R., Manunta P., Goldshleger R., Ferrari P., Bian− chi G., Karlish S. J.: Evidence for an interaction between adducin and Na−K−ATPase: relation to genetic hyper− tension. Am. J. Physiol. 1999, 277, 1338–1349. [38] O’Donnell M. E.: Regulation of Na−K−Cl−cotransport in endothelial cells by atrial natriuretic factor. Am. J. Phy− siol. 1989, 257, C36. [39] Ackerman M. J., Clapham D. E.: Mechanism of disease: Ion channels − basic science and clinical disease. N. Engl. J. Med. 1997, 336, 1575–1586. [40] Halawa B., Mazurek W.: Wpływ wybranych leków hipotensyjnych na szybkość wypływu sodu przez błony ko− mórkowe limfocytów oraz stężenie sodu w limfocytach u chorych na nadciśnienie tętnicze pierwotne. Pol. Tyg. Lek. 1991, 46, 35–38.

Adres do korespondencji:

Marta Negrusz−Kawecka Katedra i Klinika Kardiologii AM Wybrzeże L. Pateura 4 51−367 Wrocław

Udział sodu w etiopatogenezie pierwotnego nadciśnienia tętniczego (^107)

Praca wpłynęła do Redakcji: 5.02.2003 r. Po recenzji: 25.03.2003 r. Zaakceptowano do druku: 14.04.2003 r.

Received: 5.02. Revised: 25.03. Accepted: 14.04.