Pobierz Prawo finansowe - Notatki - Politologia - Część 1 i więcej Notatki w PDF z Politologia tylko na Docsity!
PRAWO FINANSOWE
DZIAŁALNOŚĆ FINANSOWA - gromadzeniu i wydatkowanie środków pieniężnych w różnych formach.
FINANSE to a) ( definicja co do mechanizmu ) zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych, ( tą przyjmujemy ) b) ( definicja ekonomiczna ) pieniężny mechanizm podziału i wymiany wartości materialnej ( podziału dochodu narodowego, c) ( definicja co do stosunków ) stosunki społeczne związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych ( Harasimowicz ) Termin wywodzi się ze średniowiecznej łaciny ( finare- finatio )- finire/finis- kończyć/koniec. Było używane na oznaczenie zakończenia sprawy sądowej wyrokiem sędziego, a później na oznaczenie świadczenia oznaczonego w wyroku, następnie zakres terminu ograniczono do świadczeń pieniężnych. Zaczęto te słowo kojarzyć z pieniędzmi, ale znaczenie terminu "finanse" miało zabarwienie pejoratywne- służyło na określenie lichwy, spekulacji, podejrzanych transakcji.
FINANSE PUBLICZNE - FINANSE PRYWATNE FINANSE PUBLICZNE FINANSE NIEPUBLICZNE interes ogółu ( publiczny ) kryterium interesu interes jednostki ( prywatny ) optymalne zaspokajania potrzeb publicznych, nie są nastawione na zysk
kryterium celu osiąganie i maksymalizacja zysku
gromadzenie odbywa się z wykorzystaniem władztwa i przymusu
kryterium charakteru gromadzenia środków
gromadzenie i wydatkowanie następuje na drodze stosunków cywilnoprawnych Art. 4 ufp- w uproszczeniu
- państwo,
- jednostki samorządu terytorialnego,
- zakłady publiczne,
- bank centralny
kryterium podmiotu prowadzącego działalność
- podmioty prywatne sensu stricto ( gospodarstwa domowe, osoby fizyczne ),
- przedsiębiorstwa i banki państwowe ( z wyjątkiem banku centralnego ),
- podmioty grupowe ( partie polityczne, stowarzyszenia, fundacje , kościoły ). sfera obsługiwana przez budżet państwa, UE, jednostki samorządu terytorialnego, fundusze
kryterium przedmiotu sfera obsługiwana przez podmioty prywatne
jawność i przejrzystość kryterium jawności co do zasady w sferze konfidencjonalnej ( Art 47K wyjątek: ustawa stanowi inaczej scentralizowane i skoordynowane
kryterium zarządzania zindywidualizowane
nieporównywalnie większe ( Szwecja- 50%, USA- 27- 28%, Meksyk, Korea Pd.- 20% )
kryterium rozmiaru nieporównywalnie mniejsze
koncentracja ogromnych funduszy na stosunkowo niewielką liczbę podmiotów
kryterium rozczłonkowania
ogromna liczba mniejszych zasobów ( w Polsce - kilkadziesiąt milionów )
- 2,5 tys. budżetów jst,
- około 40 funduszy celowych,
- inne, mniej istotne elementy Definicja doktrynalna finansów publicznych a) wg kryterium interesu- zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych w interesie publicznym, b) wg kryterium podmiotu - zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych przez określone podmioty sektora publicznego c) wg kryterium przedmiotu - zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych w sferze obsługiwanej przez podmioty publiczne d) wg kryterium mieszanego ( bierzemy pod uwagę konstytutywne cechy finansów publicznych ) **- zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych,
- w interesie publicznym
- przez określone podmioty sektora publicznego
- w sferze obsługiwanej przez podmioty publiczne
- cechujące się jawnością i przejrzystością,
- zarządzane w sposób scentralizowane i skoordynowany
- o ogromnym rozmiarze,
- o wysokim stopniu koncentracji**
Definicja legalna zakresowa finansów publicznych ( Art. 216 K. , Art. 3 ufp ).- procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności
**1. gromadzenie dochodów i przychodów publicznych
- wydatkowanie środków publicznych
- finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa
- finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jst
- zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne** - zaciąganie pożyczek, - udzielanie gwarancji, **- udzielanie poręczeń
- zarządzanie środkami publicznymi
- zarządzanie długiem publicznym
- rozliczenia z budżetem UE.
- ustanowienie monopolu
- nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji przez Skarb Państwa, NBP lub inne państwowe osoby prawne
- emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, NBP lub inne państwowe osoby prawne.**
FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH - zadania, jakie stawia się przed nimi w kształtowaniu stosunków społecznych.
1. FISKALNA ( ALOKACYJNA ) - dostarczanie dochodów na realizację potrzeb państwa a. funkcja fiskalna b. fiskalizm - zbyt wysokie obciążenia publiczno. Zbyt wysokie podatki mogą zniszczyć źródła dochodów, spowodować rozwój szarej strefy ( ← krzywa Laffera ). 2. ROZDZIELCZA ( REDYSTRYBUCYJNA ) - gromadzone środki są rozdysponowywane na określone cele. 3. STYMULACYJNA - sterowanie procesami gospodarczymi poprzez celowe i świadome ukierunkowanie strumienia pieniądza oraz właściwe wykorzystanie działań i środków finansowych. Kto ma władzę pobierania dochodów od innych oraz władzę wykorzystywania tych dochodów na finansowanie określonych potrzeb indywidualnych lub zbiorowych podmiotów, ten może kształtować ich zachowania.
4. ZASADA NIEFUNDUSZOWANIA ( zob. niż. )
GOSPODARKA FINANSOWA - całokształt czynności organizacyjnych i technicznych mających na celu gromadzenie i wydatkowanie środków. a. wewnętrzne - stworzenie organów administracji finansowej, ustalenie hierarchii b. zewnętrzna - zmiany w stosunkach z osobami trzecimi.
POLITYKA FINANSOWA - świadoma i celowa działalność osób i instytucji polegająca na ustalaniu i realizacji celów społeczno- gospodarczych za pomocą gromadzenia i wydatkowania pieniężnych środków publicznych. Np. kasjer, który codziennie liczy tylko pieniądze, nie prowadzi polityki finansowej, natomiast samo ustalenia obowiązku codziennego liczenia pieniędzy, jeśli ma to służyć osiągnięciu określonego rezultatu ( np. przeznaczeniu ich na zakup nowych urządzeń ) jest już polityką finansową. Jest częścią polityki społeczno- ekonomicznej a. w państwach socjalistycznych realizowała ona cele społeczno- ekonomiczne, była jej odbiciem, pełniła rolę służebna. Podstawowym kryterium oceny prawidłowości polityki finansowej była jej skuteczność. b. obecnie polityki finansowa ma własne cele i środki i współkształtuje politykę społeczno- ekonomiczną państwa. Podstawowymi kryteriami oceny prawidłowości polityki finansowej stały się:
**- skuteczność
- jawność
- konsekwencja
- akceptacja przez społeczeństwo.** Znaczenie polityki finansowej na tle innych rodzajów polityki jest tym większe, im większy jest zakres gospodarki rynkowej oraz finansów publicznych. **Instrumenty polityki finansowej
- normy prawa finansowego powszechnie obowiązującego
- normy indywidualno- konkretne** ( akty i orzeczenia prawno- finansowe ) - konkretyzują uprawnienia i obowiązki podmiotów biernych prawa finansowego. a. AKT PRAWNO- FINANSOWY - akt administracyjny o treści dotyczącej uprawnień lub obowiązków prawno- finansowych. Np. decyzja podatkowa, dowód odprawy celnej, indywidualne zezwolenie dewizowe, umowa o kredyt bankowy, obligacja pożyczki publicznej. **b. ORZECZENIA SĄDOWE
- normy planistyczne** Np. Narodowy Plan Rozwoju, plany budżetowe funduszy celowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, wieloletnie plany finansowe- np. "Program dla Odry", program "Wyposażenie Sił Zbrojnych RP w samoloty wielozadaniowe". 4. założenia polityki pieniężnej - ustalane przez Radę Polityki Pieniężnej- ustalają przede wszystkim cele i instrumenty działania banku centralnego w zakresie polityki monetarnej. Ratio legis - mają na celu uniezależnienie polityki pieniężnej od polityki gospodarczej rządu 5. umowy cywilnoprawne Realizacja zadań publicznych - np. budowa szkoły- wymaga zakupu surowców, produktów, sprzętu, usług, realizacji robót budowlanych. a. umowy o zamówienie publiczne - o dostawy, roboty, usługi ( ← ustawa z 1994 zamówieniach publicznych ) - stosuje się przepisy kc i kpc, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej.
- forma pisemna ad solemnitatem
- zakaz zawierania umów na czas nieoznaczony
- umowa musi mieć wartość powyżej 3000 euro ( jeśli nie, to stosuje się kc ). b. inne - określone przepisami kc ( np. umowa ubezpieczenia, rachunku bankowego ) **Warunki prawidłowej polityki finansowej
- cele muszą być możliwe do osiągnięcia,** w danym miejscu i danym czasie Np. ustalenie, że cel obecnej polityki to szybkie doprowadzenie do oparcia złotówki na złocie, byłoby niemożliwe z powodu braku odpowiednich rezerw kruszcu.
2. cele muszą być wzajemnie niesprzeczne - jeden cel nie może wykluczać realizacji drugiego. Np. zdecydowana walka z inflacją i przyspieszony wzrost gospodarczy- niemożliwe do zrealizowania w tym samym czasie. Cele mogą mieć natomiast różne stopnie szczegółowości- mogą być środkami do realizacji celów bardziej ogólnych. 3. środki realizacji muszą być dostosowane do celów. Np. stosowanie kary śmierci za posiadanie wartości dewizowych - środek niedostosowany do celu. **4. cele i środki muszą być jasno określone i znane ich adresatom.
- muszą być respektowane określone nieprzekraczalne granice minimalnej stabilności i konsekwencji.** Np. ciągłe zaskakiwanie obywateli nowymi podatkami jest sprzeczne z zasadą demokratycznego państwa prawnego. 6. wymaga kompetentnych kadr i odpowiedniego wyposażenia technicznego. Np. izby skarbowe muszą mieć strony internetowe- zamieszczane są tam "małe interpretacje"/
WŁADZTWO FINANSOWE - jest to pochodna suwerenności państwa-^ może^ ono przekazać część uprawnień na rzecz podmiotu publicznego lub niepublicznego. Atrybuty władztwa finansowego
1. prawo do emisji pieniądza krajowego, prowadzenia polityki pieniężnej ( **niezbywalne )
- prawo do stanowienia i poboru dochodów publicznych
- prawo do administrowania i zarządzania środkami
- prawo do wydatkowania w celu realizacji funkcji publicznych. Dzielenie się władztwem finansowym
- SAMOOGRANICZENIE** - państwo w sposób dobrowolny zrzeka się wykonywania określonych atrybutów ( ← pochodna systemu politycznego ) 2. OGRANICZENIE - nie jest dobrowolne a. RESTRYKCJE FINANSOWE - przepisy Konstytucji, które zakazują korzystania z pełni władzy finansowej I. względem samego państwa - naruszenie tych przepisów nie rodzi po stronie obywatela prawa do odszkodowania.
- może skutkować jedynie → odpowiedzialnością za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. a. Art. 216 ust. 5 K.- nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy wartość 3/5 wartości rocznego PKB b. Art. 220 ust. 1 - zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez RM nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej c. Art. 220 ust. 2- zakaz pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w centralnym banku państwa. d. Art.167 ust. 1 -jst powinny mieć udziały w dochodach publicznych proporcjonalnie do przypadających im zadań. e. Art. 168- jst mają prawo do ustalania wysokości wydatków i opłat lokalnych II. względem obywatela ( Art. 217 K. )
- naruszenie tych przepisów rodzi po stronie obywatela prawo do odszkodowania ( bezprawność normatywna czynna/bierna - Art. 417^1 kc ). b. AUTONOMIA FINANSOWA- prawo innych podmiotów do pobierania dochodów publicznych c. DECENTRALIZACJA FINANSOWA a rada gminy może różnicować stawki podatku od nieruchomości b. opłata administracyjna, o której wprowadzanie całkowicie decyduje gmina- referendum, wprowadzana przez uchwałę rady gminy, jest płacona a świadczenia i usług administracji publicznej, które nie są objęte opłatą skarbową albo są od niej zwolnione.
od normy i dopuszczalno tylko wyjątkowo, zaś deficyt uznawano za czynnik dezorganizujący gospodarkę. → neoliberalizm ( USA, RPA, Chile ) b. interwencjonizm państwowy ( od 1929 )- obowiązkiem państwa jest dbałość o dobrobyt obywateli oraz zapewnienie harmonijnego rozwoju gospodarczego → kapitalistyczne państwa socjalizujące ( Francja, Szwecja ).
4. form własności - publiczna - prywatna. 5. w Polsce- dwie koncepcje a. społeczna gospodarka rynkowa ( Art.20 K. ) b. wolna gospodarka rynkowa.
PRAWO FINANSOWE- zespół norm prawnych regulujących funkcjonowanie finansów publicznych w danym państwie. Należy do prawa publicznego - ma na względzie interes ogółu. Miejsce prawa finansowe wśród innych gałęzi prawa
- sprawy cywilne a. konflikt interesów pomiędzy równorzędnymi podmiotami prawa b. toczy się dla ochrony interesów co najmniej jednej stron ( interesu prywatnego ) c. interes publiczny przejawia się w tym , aby zapewnić prawo do sądu ( Art. 45 K. ) d. sąd rozstrzyga jako bezstronny arbiter w konflikcie interesów Związki prawa finansowego z prawem cywilnym
- związki z tą częścią prawa cywilnego, które ma znamiona prawa powszechnego ( kto jest osobą fizyczną, kto ma zdolność do czynności prawnych, jakim podmiotem jest Skarb Państwa, jst )
- czynności prawne i oświadczenia woli ( np. wady oświadczeń woli przy wspólnym opodatkowaniu małżonków ).
- związki z częścią prawa cywilnego, które ustala różne rodzaje umów, oświadczeń, form organizacyjnych ( np. spółka )- jednak na potrzeby prawa podatkowego niektóre pojęcia mają inne znaczenie.
- sprawy publicznoprawne ( administracyjne ) a. toczy się w imię interesu publicznego, choćby wnioskodawca był sam zainteresowanym w uzyskaniu prawa b. organ rozstrzyga kierując się interesem publicznym c. dla niego podstawa materialna ma zasadnicze i wyłączne znaczenie, bo on stosuje i wykonuje prawo, a nie wykonuje sprawiedliwość
- sprawy karne a. toczy się również w imię interesu publiczne Zakres prawa finansowego = zakres finansów publicznych ( Rozdział X Konstytucji , Art. 3 ufp ) 1. normy prawa ustrojowego: a. zasady wewnętrznego zarządzania środkami publicznymi ( kto, kiedy, może przekazać niżej środki, kto może wydać je na zewnątrz ) b. statuowanie wewnętrznych jednostek organizacyjnych
- Konstytucja,
- ustawy zwykłe 2. normy prawa materialnego: a. określone prawa i obowiązki, b. ustawy c. akty administracyjne 3. normy prawa formalnego ( proceduralnego )- postępowanie w procesie stosowania prawa materialnego ( gromadzenie dochodów, dokonywanie wydatków ) a. procedury wydatkowania: ( prawo budżetowe ) - bardziej okrojone niż gromadzenie dochodów- przyznanie prawa do wydatkowania to norma ustrojowa- wydatki mają charakter dyskrecjonalny, w ramach przyjmowanych praw,
-nie mogą być sztywno określone, gdyż mogą zaistnieć w ciągu roku budżetowego nie przewidziane okoliczności
- zasada niefunduszowania
- nie ma obowiązku dokonania wydatków, nie można jedynie przekroczyć danego limitu, b. procedury gromadzenia dochodów ( prawo daninowe )
- egzekucja,
- kontrola podatkowa, skarbowa, czynności sprawdzające, postępowanie celne,
- mają charakter rozstrzygający,
- organy podatkowe zostały pozbawione funkcji organów administracji,
- możliwość żądania przez podatnika wszczęcia postępowania podatkowego,
- nie ma charakteru kontradyktoryjnego- pozycja organu podatkowego jest silniejsza
- nie ma zasady ciężaru dowodu z kc- ciężar dowodu spoczywa zawsze na organie podatkowym,
- organ musi powiadomić strony o postępowaniu, o wszystkich dowodach, strona ma prawo przedstawić własne,
- domniemania na korzyść podatnika.
NORMA PRAWA FINANSOWEGO
1. Zasada: obiektywizm a. przesłanki uruchomienia mają charakter obiektywny, bez względu na wolę adresata, b. adresat nie może uchylić się od obowiązku ( brak zamiaru, winy- nie uwalnia od odpowiedzialności przyczynienie się innych osób ), c. nie można przenieść zobowiązań podatkowych na podstawie umowy cywilnoprawnej. Wyjątki: - wola małżonków do wspólnego opodatkowania- własną wolą zmieniają treść zobowiązania, - ryczałt- uzależniony od woli podatnika, opodatkowania w sposób zryczałtowany można się zrzec, - płatnik może być zwolniony z odpowiedzialności, jeżeli nie pobrano podatku z winy podatnika, 2. Zasada: automatyzm - a. jeśli zachodzi zdarzenie prawno- finansowe), to skutek następuje ex lege. Płatność podatku, opłaty bez wezwania organu podatkowego ( dies interpellat pro homine ). b. organy administracji finansowej wkraczają więc wtedy, gdy adresat normy nie wykonał obowiązków ustawowych- są organami quasi - kontrolnymi c. ryzyko nieznajomości prawa/działania na własną korzyść w razie wątpliwości interpretacyjnych jest przeniesione na adresata normy w pełni działa zasada ignorantia iuris nocet Nieznajomość prawa finansowego bardzo dużo kosztuje. To sam adresat normy jest odpowiedzialny za prawidłowe ustalenie stanu faktycznego i prawidłową interpretację oraz subsumpcję. Musi działać nie gorzej niż organ podatkowy, bo narazi się na jego następczą, władczą ingerencję. Wyjątki: - podatek wymierzony przez organ podatkowy ( np. podatek od spadków i darowizn ), 3. imperatywno- atrybutywny charakter ( zob. niż. ) **4. norma jest instrumentem realizacji polityki finansowej państwa,
- normy oddają zjawisko ekonomizacji prawa-** prawnego unormowania kategorii ekonomicznych 6. część norm prawa finansowego ma charakter techniczny- gdyż wzory zachowań są przedstawione jako postulaty czy techniki finansowe 7. nie mają własnej sankcji ( zob. niż. )
Budowa normy prawno- finansowej
c. trzeci sposób rozumowania - ustawodawca wprowadzając ulgi/zwolnienia określa przedmiot i stawki opodatkowania ( nie wyłącznie za metodą reglamentacji pozytywnej, ale także za pomocą reglamentacji negatywnej w sposób dopełniający ).
- najpierw ustala, kto płaci, tytułem czego i kiedy,
- potem, kto nie płaci, z jakiego tytułu i kiedy. Pogląd ten jest akceptowany przez TK ( orzeczenie OTK 16/00 )- metoda pozytywno- negatywna - nie ma mowy o żadnym prawie podmiotowym albo przywileju dodatkowym będącym wyjątkiem od zasady. Mamy do czynienia z podmiotem opodatkowania określonym negatywnie, w związku z tym, każdy, kto znajdzie się w korzystniejszych warunkach- zapłaci korzystniejszy podatek ex lege. Zakres powinności podmiotów biernych zależy od:
- formy podmiotu ( osoba fizyczna/prawna )
- podmiotu - czy krajowy czy zagraniczny,
- rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej,
- podmiotu publicznego/prywatnego
- przynależności do sektora finansów publicznych. - PODMIOT CZYNNY - najczęściej organy administracji finansów publicznych, wyposażone w atrybut władczości - ma skorelowaną z obowiązkiem podmiotu biernego kompetencję gromadzenia i wydatkowania środków w imieniu państwa/jst, wyposażony w element władczości wobec podmiotów biernych. Treścią jest tu kompetencja.
- skierowane tylko do tych władz -nie mogą stanowić samoistnej podstawy obowiązków i praw podmiotów stojących poza tym organem Problem - czy kompetencja to obowiązek czy uprawnienie?
- jeśli organ ma kompetencję, to może działać, a takie działanie organu dzięki upoważnieniu jest działaniem na podstawie i w granicach prawa ( Art. 7 K. ).
- jeśli organ ma kompetencję to musi działać ( POSTAWA AKTYWISTYCZNA ) , musi podjąć pewne minimum działanie. Dobrem konstytucyjnie chronionym jest nieprzerywalność prowadzenia gospodarki narodowej ( TK po upadku du H. Suchockiej ) ( ZASADA KONTYNUACJI/CIĄGŁOŚCI GOSPODARKI FINANSOWEJ ) → projektu ustawy budżetowej nie podlega unicestwieniu mimo upływu kadencji Sejmu !, 3. SANKCJA NORMY- normy prawa finansowego posiłkują się sankcjami z innych gałęzi prawa- głównie prawa karnego, administracyjnego, czasem cywilnego. ( zob. niż. ) Sankcje te są jednak bardzo surowe, a kwestionowanie norm prawa finansowego może w najlepszym razie przyjąć formę obywatelskiego nieposłuszeństwa ( civil disobedience ). a. stricte finansowe ( penalites - pogorszenie sytuacji majątkowej ). Np. odsetki za zwłokę, opodatkowanie dochodów ze źródeł nieujawnionych lub nie znajdujących pokrycia w źródłach ujawnionych. Oszacowanie nie jest sankcją, choć prowadzi do pogorszenia sytuacji procesowej i materialnej. b. dotyczące naruszenia dyscypliny finansów publicznych ( → odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ) c. administracyjne Np. egzekucja. d. karne skarbowa Przykład: **ŹRÓDŁA PRAWA FINANSOWEGO
- prawo międzynarodowe** ( Art. 9 K/ ) Problem: Jaki jest stosunek Art. 217 do Art. 9? Z Art. 217 wynika, iż tylko polska ustawa podatkowa może skutecznie nałożyć ciężar podatkowy. Na podstawie umowy międzynarodowej ratyfikowanej za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, która ma pierwszeństwo przed ustawą ( Art. 91 ust. 2 ), jeśli treści ustawy nie da się pogodzić z treścią umowy nie można:
- nałożyć daniny publicznej
- uchylić daniny publicznej ( Dębowska ).
2. acquis communaitaire Problem - czy płynące z prawa wspólnotowego ograniczania mają charakter pośredni czy bezpośredni. a. Art. 90 TWE- ZAKAZ DYSKRYMINACJI PODATKOWEJ b. SWOBODNY PRZEPŁYW KAPITAŁU Problem powstał na gruncie Art. 80 ustawy o podatku akcyzowym ( już uchylonego )- obowiązek zapłaty akcyzy od pojazdów dotąd niezarejestrowanych po raz pierwszy na terytorium państwa polskiego. W UE zniesiono cła w obrocie wewnątrzwspólnotowym oraz wprowadzono zakaz opodatkowania dyskryminacyjnego. Tymczasem Art. 80 właśnie zastępował cło importowe- fakt przekroczenia granicy państwa polskiego powodował powstanie obowiązku podatkowego. W orzecznictwie ujawniły się dwa nurty: - przepis jest sprzeczny z Art. 90 TWE i nie mógł wprowadzić obowiązku podatkowego na terytorium państwa polskiego, a jeśli wprowadził to w sposób niezgodny z TWE. Zatem nie powstało zobowiązanie podatkowe, a zapłacona kwota stanowi nadpłatę - przepis obowiązywał i wywierał skutku prawne, powstał obowiązek podatkowy. Sądy nie są władne do rozstrzygania tego rodzaju sporów. - jeden z sądów apelacyjnych wystąpił z pytaniem prawnym do ETS, zaś^ inny - z pytaniem do TK. Art. 90 TWE wiąże państwo polskie i ogranicza suwerenność podatkową, nakładając na organy państwa obowiązek, by wprowadzane przez te organy przepisy prawa podatkowego krajowego nie doprowadzały w rezultacie do dyskryminacji towarów wprowadzanych na obszar Zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego nad prawem krajowym należy na gruncie prawa daninowego rozumieć następująco: - normy wspólnotowego prawa daninowego są zatem skierowane nie bezpośrednio do obywateli w zakresie stanowienia i uchylania danin publicznych ), ale do organów państwa polskiego, które na mocy tych traktatów zobowiązały się dostosować polskie prawo daninowe do wymogów unijnych, - normy wspólnotowego prawa daninowego mają znaczenie w interpretacji krajowego prawa daninowego 3. Konstytucja RP ujmuje prawo finansowe szerzej niż poprzednie konstytucje a. Rozdział VII ( Samorząd terytorialny - Art. 167- 168 ), b. Rozdział X ( Finanse publiczne- Art. 216- 227 ) 4. ratyfikowane umowy międzynarodowe- na ogół przewidują zmniejszenie obowiązków, nigdy nie mogą być bezpośrednio źródłem obowiązków, są wprowadzane przez ustawę lub inne akty normatywne. - umowy o unikaniu podwójnego podatkowania ( pełnią funkcję norm rozdzielczych ) - unijny kodeks celny, - konwencje powołujące do życie międzynarodowe organizacje finansowe - umowy międzynarodowe, jeśli przewidują znaczne obciążenie państwa pod względem finansowym, wymagają dla ratyfikacji i wypowiedzenia uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie ( Art. 89 ust. 1 pkt 4 ). 5. ustawy- a. podstawowy akt, który reguluje finanse publiczne i b. jedyny akt, który może nakładać obowiązki w prawie finansowym a. kodyfikacja- ustawa o finansach publicznych z 30.06.2005. Poprzednio- ustawa z 1998. Była to jedna z pierwszych całościowych regulacji prawnych finansów publicznych na świecie po Francji, Szwajcarii i Belgii. a. prawo ustrojowe
- ustawy samorządowe
- ustawa z 08.03.1990 o samorządzie gminnym,
- ustawa z 05.06.1998 o samorządzie powiatowym
- ustawa z 05.06.1998 o samorządzie województwa
- ustawa o Najwyższej Izbie Kontroli,
- ustawa z 1992 o regionalnych izbach obrachunkowych,
- ustawy o państwowych i samorządowych funduszach celowych,
a. wsparcie ustawy zwykłych - bezpośrednie działanie Konstytucji ( Art. 8 ust. 2 K. ) Np. w poprzedniej ufp za sprzeczne z Konstytucją TK uznał około 20 przepisów. b. interpretacja w myśl Konstytucji i posługiwanie się pojęciami konstytucyjnymi.
2. wprowadzenie restrykcji finansowych- bezpośrednich nakazów i zakazów, bezwarunkowych i bezwzględnych ( zob. wyż. ) 3. zaostrzenie rygorów, jeśli chodzi o hierarchię źródeł prawa a. prawo daninowe - Art. 217 K. ) Wyjątek: uchwały organów stanowiących jst ( Art. 168 K. ) b. prawo budżetowe - Art. 219 ust. 1 K. 4. ochrona suwerenności finansowej państwa polskiego w stosunki do źródeł prawa wspólnotowego i międzynarodowego ( zob. wyż. )
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NARUSZENIE DYSCYPLINY FINANSÓW PUBLICZNYCH ← ustawa z 2004 o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Przesłanki powstania odpowiedzialności
- działanie lub zaniechanie a. działanie- naruszenie zakazu ( najczęściej ) b. zaniechanie - naruszenie nakazu ( najczęściej )
- umyślne lub nieumyślne a. umyślne: - dolus directus - sprawca chce popełnić czyn zabroniony , - dolus eventualis - sprawca przewidując możliwość popełnienia czynu zabronionego na to się godzi b. nieumyślne - sprawca, nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego, popełnia go na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo, że możliwość popełnienia czynu zabronionego przewidywał albo mógł przewidzieć.
- odnoszące się do jednej z postaci zachowań wymienionych w ustawie - zamknięty katalog a. zaniechanie ustalenia należności Skarbu Państwa, jst lub innej jednostki sektora finansów publicznych, a także pobranie, ustalenie lub dochodzenie jej w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia oraz niezgodne z przepisami jej umorzenie lub dopuszczenie do przedawnienia b. przekroczenie zakresu upoważnienia do dokonywania wydatków ze środków publicznych c. przekroczenie uprawnień do dokonywania zmian w budżecie lub planie jednostki budżetowej, zakładu budżetowego, gospodarstwa pomocniczego, jednostki budżetowej lub funduszu celowego. d. niezgodne z przeznaczeniem wykorzystanie środków publicznych otrzymanych z rezerwy budżetowej oraz dotacji z budżetu lub funduszu celowego i innych środków e. niezgodne z przeznaczeniem wykorzystanie środków funduszu f. niedokonanie pełnej i terminowej wpłaty do budżetu przez zakład budżetowy, lub gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej g. przekroczenie zakresu upoważnienia do zaciągania zobowiązań obciążających budżet h. wypłacenie wynagrodzeń w jednostce sektora finansów publicznych bez jednoczesnego wykonania wynikającego z ustaw szczególnych, a ciążącego na pracodawcy, obowiązku pobrania, odprowadzenia lub opłacenia świadczeń lub składek i. naruszenie zasad udzielania dotacji z budżetu j. przeznaczenie dochodów uzyskanych przez jednostkę budżetową na wydatki ponoszone w tej jednostce k. dopuszczenie się zwłoki w regulowaniu zobowiązań jednostki sektora finansów publicznych powodującej uszczuplenie środków publicznych, wskutek zapłaty odsetek za opóźnienie w zapłacie l. naruszenie zasady, formy lub trybu postępowania przy udzieleniu zamówienia publicznego, ustalonych ustawą o zamówieniach publicznych m. zaniechanie przeprowadzenia i rozliczenia inwentaryzacji lub dokonanie inwentaryzacji w sposób niezgodny ze stanem rzeczywistym
n. wykazanie w sprawozdaniu budżetowym danych niezgodnych z danymi wynikającymi z ewidencji księgowej o. zaniechanie przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych zawiadomienia rzecznika dyscypliny finansów publicznych o ujawnionym naruszeniu dyscypliny finansów publicznych p. zawiniona zwłoka w złożeniu przez rzecznika dyscypliny finansów publicznych wniosku o ukaranie oraz zawiniona zwłoka w prowadzeniu przez komisję orzekającą postępowania w sprawie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych r. przyznanie lub przekazanie określonych środków bez zachowanie procedur. Podmiot odpowiedzialny
- pracownicy jednostek sektora finansów publicznych
- kierownicy i przełożenie pracowników jednostek sektora finansów publicznych
- osoby odpowiedzialne za gospodarowanie środkami publicznymi spoza sektora finansów publicznych. Kary za naruszenie dyscypliny finansów publicznych
- upomnienie
- nagana
- kara pieniężna
- zakaz pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środkami publicznymi na okres od roku do 5 lat od uprawomocnienia się orzeczenia
- kierownika/zastępcy kierownika/dyrektora generalnego
- członka zarządu
- skarbnika/głównego księgowego/jego zastępcy,
- kierownika/zastępcy kierownika komórki bezpośrednio odpowiedzialnej za wykonywanie budżetu lub planu finansowego jednostki sektora finansów publicznych. Podmioty obowiązane do zawiadomienia właściwego rzecznika ( oskarżyciela ) o ujawnionych naruszeniach dyscypliny finansów publicznych
- kierownicy jednostek sektora finansów publicznych
- kierownicy jednostek korzystających ze środków publicznych - np. prezes stowarzyszenia, które realizuje zadania zlecone finansowane w formie dotacji celowej
- kierownicy jednostek nadrzędnych nad jednostką sektora finansów publicznych, w której doszło do naruszenia dyscypliny ( np. starosta- o naruszeniu dyscypliny popełnionym w publicznym gimnazjum )
- organy kontroli ( NIK, dyrektor urzędu kontroli skarbowej, RIO ) Postępowanie - II - instancyjne
- Organy I instancji a. resortowe komisje orzekające - w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych przy ministrach lub przewodniczących komitetów wchodzących w skład RM b. komisja orzekająca w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych przez szefie Kancelarii Prezesa RM c. wspólna dla określonych instytucji państwowych komisja orzekająca powoływana przez Prezydenta RP d. komisje orzekające w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych przy wojewodach e. komisje orzekające w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych przy RIO. II. Organ II instancji- Główna Komisja Orzekająca przy Ministrze Finansów III. na rozstrzygnięcia GKO służy skarga do NSA
- w przedmiocie stwierdzenia nieważności,
- uchylenia prawomocnego rozstrzygnięcia oraz
- na prawomocne rozstrzygnięcie kończące postępowanie w toku instancji.
ZAKRES PODMIOTOWY ufp - JEDNOSTKI SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH ( Art. 4 )
Kryteria wyodrębnienia spośród innych jednostek organizacyjnych:
- kryterium własności publicznej majątku podmiotu
- takie, do których stosuje się budżetowanie brutto - dana jednostka organizacyjna pokrywa wszystkie swoje wydatki z zasobów budżetowych, a wszystkie dochody jakie uzyskuje odprowadza na rachunek budżetu, Umożliwia to dokonywanie wydatków niezależnie od przychodów uzyskiwanych przez jednostkę. Zapewnia realizację zasady powszechności budżetu, bo przecież wg niej budżet powinien obejmować wszystkie dochody i wydatki publiczne.
- takie, do których stosuje się budżetowanie netto - są to jednostki samofinansujące się , wyjątkowa mogą otrzymywać dotacje
- takie, do których stosuje się mieszane metody budżetowania. IV. kryterium: sfera działalności
- jednostki działające w sferze ochrony zdrowia ( NFZ, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej )
- jednostki działające w sferze edukacji/kultury ( PAN, państwowe szkoły wyższe, jednostki naukowo- badawcze )
- jednostki działające w sferze gospodarki i administracji publicznej.
SKARB PAŃSTWA - należy do jednostek sektora finansów publicznych jako państwowa osoba prawna.
**1. realizuje zadania gospodarcze państwa
- w obrocie występuje w roli przede wszystkim prywatno- prawnej:** a. posiada uprawnienia właścicielskie w stosunku do własności publicznej b. występuje w roli pełnoprawnego właściciela władającego, korygującego **rozporządzającego majątkiem państwowym
- uprawnienia te realizuje jako** a. osoba prawna - poprzez: - jednostki organizacyjne, które nie mają odrębnej od Skarbu Państwa osobowości prawnej ( jednostki i zakłady budżetowe ) - jednoosobowe spółki prawa handlowego, - jednoosobowe spółki z udziałem Skarbu Państwa b. poprzez jednostki wyposażone przez Skarb Państwa w wydzielony majątek ( np. przedsiębiorstwa państwowe lub inne wyposażone w osobowość prawną państwowe jednostki organizacyjne ) **c. udziały kapitałowe w funduszach powierniczych i w fundacjach.
- ponosi samodzielną odpowiedzialność za własne zobowiązania
- Art. 218 K.- ustawa określi:** a. organizację Skarbu Państwa b. sposób zarządzania majątkiem Skarbu Państwa. → ustawa z 1996 reformująca administrację rządową- utworzono Ministerstwo Skarbu Państwa.
FORMY ORGANIZACYJNO - PRAWNE JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH Rozdział 3, Art. 19 - 30 ) :
1. formy określone w ufp w Rozdziale 3 a. JEDNOSTKA BUDŻETOWA ( Art. 20 - 23 ) b. ZAKŁAD BUDŻETOWY ( Art. 24- 25 ) c. GOSPODARSTWO POMOCNICZE ( Art. 26 - 27 ) d. FUNDUSZE CELOWE ( Art. 29 - 30 ) 2. na podstawie odrębnych ustaw a. państwowe lub samorządowe osoby prawne b. państwowe lub samorządowe jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.
JEDNOSTKA BUDŻETOWA ( Art. 20 ust. 1 )
**1. jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych
- Zasada: która jest BUDŻETOWANA BRUTTO** - a. pokrywa swoje wydatki bezpośrednio z budżetu b. pobrane dochody odprowadza na rachunek odpowiednio dochodów
- jeśli jest to państwowa jednostka budżetowa- budżetu państwa, Wyjątki
- mogą gromadzić na rachunku DOCHODÓW WŁASNYCH dochodu uzyskiwane z wyliczonych w Art. 22 ust. 2 źródeł, Dochody te: - nie stwarzają żadnego prawa majątkowego Oznacza to tylko tyle, że jednostki budżetowe mogą mieć szersze uprawnienie do dysponowania tego rodzaju środkami finansowymi, podczas gdy zasadą jest to, że jednostka budżetowa nie ma żadnych praw podmiotowych do wpływów, które pochodzą z działalności prowadzonej przez tę jednostkę. **- jednostki budżetowe mogą nimi dysponować:
- tylko w trybie określonym w ustawie,
- tylko na określone cele ( wraz z odsetkami )** ( Art. 22 ust. 6 )
- sfinansowanie wydatków bieżących i inwestycyjnych, w przypadku gdy źródłem dochodu są opłaty za udostępnienie dokumentacji przetargowej i inne,
- cele wskazane przez darczyńcę, jeśli źródłem dochodu jest darowizna,
- remont lub odtworzenie mienia w przypadku uzyskiwania dochodów z tytułu odszkodowań i wpłat i innych
- Zasada: nie mogą być przeznaczane na finansowanie wynagrodzeń osobowych ( Art. 22 ust 7 ) Wyjątki:
- dodatkowe wynagrodzenie dla pracowników Policji,
- wynagrodzenie dla pracowników urzędów skarbowych. **- w imieniu państwa i
- na rachunek państwa**
- FUNDUSZE MOTYWACYJNE ( Art. 23 )- a. środki finansowe gromadzone przez państwowe jednostki budżetowe b. na wyodrębnionych rachunkach bankowych c. z części dochodów budżetu państwa uzyskanych z tytułu: - przepadku rzeczy lub korzyści majątkowych - pochodzących z ujawnienia przestępstw i wykroczeń - przeciwko mieniu oraz - skarbowych. d. przeznaczane są na - nagrody dla pracowników/żołnierzy/funkcjonariuszy, którzy bezpośrednio przyczynili się do uzyskania tych dochodów. e. nie są funduszami celowymi! - jeśli jest to samorządowa jednostka budżetowa- budżetu jst. Wyjątek : mogą gromadzić na wydzielonym rachunku dochodów własnych dochody uzyskiwane z ( Art. 22 ust. 1 )
- opłat za udostępnianie dokumentacji przetargowej,
- spadków/zapisów/darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki
- odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie będące w zarządzie bądź użytkowaniu jednostki budżetowej. 3. jest to statio fisci ( jednostka Skarbu ) w rozumieniu kc, ale zawężone do pieniężnej, budżetowej części majątku państwa i jst - nie mają osobowości prawnej i w obrocie prawnym ( w tym w postępowaniu cywilnym i administracyjnym ) działają jako jednostki organizacyjne Skarbu Państwa/jst. Status jednostki budżetowej nadaje się tym jednostkom, które muszą istnieć niezależnie od tego, czy przynoszą jakieś przychody czy nie i niezależnie od wysokości tych przychodów. Najczęściej w ogóle nie mają dochodów, albo stosunkowo niewielkie. Np. urzędy administracji, urzędy wojewódzkie, urząd skarbowy, izba skarbowa.
Tworzenie jednostki budżetowej ( łącznie/przekształcenie w inną formę organizacyjno- prawną/likwidacja )
- stan środków obrotowych,
- stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu,
- rozliczenia z budżetem
- plan ten może być zmieniony w ciągu roku, jeśli
- nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu,
- nie spowoduje to zwiększenia dotacji z budżetu a. bez upoważnienia kierownika macierzystej jednostki budżetowej, jeśli realizowane są wyższe od planowanych przychody i koszty i b. za upoważnieniem kierownika macierzystej jednostki budżetowej, w pozostałych przypadkach.
- gospodarstwo to świadczy usługi a. na rzecz jednostki macierzystej ( Art. 26 ust. 6 )- sprzedaży tych usług dokonuje wg kosztów własnych Ratio legis - w ten sposób gospodarstwo pomocnicze pomaga jednostce budżetowej w realizacji jej zadań, a jednocześnie jednostka budżetowa kupuje usługi od gospodarstwa pomocniczego. Jest to jedyny sposób finansowania gospodarstwa pomocniczego przez jednostkę budżetową. b. na zewnętrz.
ZAKŁAD BUDŻETOWY ( Art. 24 - 25 ). Ratio legis - państwo jako podmiot sprawuje:
- działalność w sferze władczej ( mperium )
- działalność w sferze gospodarczej ( dominium )
- działalność w sferze gestii ( użyteczności publicznej ) - państwo realizuje funkcje opiekuńcze. **1. jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych
- świadcząca usługi publiczne** Np. MPK. USŁUGI PUBLICZNE - usługi świadczone przez państwo lub samorząd, które służą zaspokajaniu potrzeb zbiorowych danej wspólnoty ( ustawa o samorządzie gminnym - Art. 6 ust. - w szczególności ) - infrastruktura techniczna ( gminne drogi, mosty, place, lokalny transport zbiorowy, gminne obiekty i urządzenia użyteczności publicznej ), - infrastruktura społeczna ( oświata, kultura, kultura fizyczna, ochrona zdrowia, pomoc społeczna - porządek i bezpieczeństwo publiczne ( ochrona przeciwpożarowa ), - ład przestrzenny i ekologiczny ( planowanie przestrzenne, gospodarowanie ternami, ochrona środowiska ). a. nie jest to władcze działanie organów władzy publicznej ( sfera imperium ) b. zwykle są świadczone na podstawie umów cywilnoprawnych ( np. MPK - umowa przewozu do takich świadczeń nie stosuje się przepisów op ( Art. 2 §4 op ) c. albo też na zbliżonej podstawie - stosuje się wówczas przepisy o cenach, a nie przepisy op ( Art. 2 §4 op ) 3. wykonująca swoje zadania odpłatnie i a. odpłatnie w sensie prawnym - następuje przysporzenie po stronie Skarbu Państwa/jst ( a nie zakładu - zob. niż. ) Np. za przejazd komunikacją trzeba zapłacić kupując bilet. b. natomiast świadczenie usługobiorcy nie ma charakteru ekwiwalentnego ( usługa nie jest odpłatna w sensie ekonomicznym ) Usługa nie jest oparta o bilans kosztów- zysków. Najczęściej koszty są zaniżone. Usługi publiczne nie są oparte o ceny komercyjne. Cena komercyjna jest tu jedynie punktem odniesienia, poniżej którego te opłaty schodzą Np. autobus PKS jedzie 500 km ( spalanie 30l/100 km ). Czyli koszt kursu - 150 l x 4, = 675 zł + wynagrodzenie kierowcy + koszty amortyzacji. No i jeszcze coś powinno zostać dla usługobiorcy. Czyli w przybliżeniu niech będzie 1000 zł. Jeśli np. jedzie 10 pasażerów, a bilet kosztuje 50 zł, to kurs jest stratny.
4. pokrywająca koszty swojej działalności z: Zasada: przychodów własnych ( BUDŻETOWANIE NETTO ) Wyjątek:. Dotacje z budżetu - przedmiotowe ( Art. 24 ust. 4 ) Ratio legis - ← brak odpłatności w sensie ekonomicznym Zakłady budżetowe świadczą usługi, które z założenia są deficytowe.. Różna jest wyrównywaną dotacją przedmiotową. Dlatego też zakłady budżetowe nie będą samodzielnymi podmiotami, bo za swoje długi musiałaby same odpowiadać. - podmiotowe- w zakresie określonych w odrębnych przepisach ( Art. 24 ust. 5 ) - celowe - na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji ( Art. 24 ust. 5 ). - jednorazowa - na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe- nowo tworzonemu zakładowi Wysokość dotacji Zasada: nie mogą przekroczyć 50% kosztów działalności zakładu Sankcja- jest to przesłanka likwidacji zakładu. Wyjątek: - dotacje inwestycyjne - dotacje otrzymywane w związku z realizacją projektu lub zadania współfinansowanego ze środków pochodzących z funduszy strukturalnych lub Funduszu Spójności UE. 5. wpłaca do budżetu nadwyżki środków obrotowych, ustalone na koniec okresu rozliczeniowego ( Art. 24 ust. 9 ) Środki obrotowe na początek i koniec okresu ustalane są w rocznym planie finansowym ( zob. niż. 6. nigdy nie ma osobowości prawnej - są to struktury wewnątrz szeroko pojmowanej gospodarki majątku Państwa jako osoby prawnej lub samorządu. Kiedyś zaliczane do "ułomnych osób prawnych" - ale nimi nie są, bo a. zobowiązania zaciągane przez kierowników są zobowiązaniami Skarbu Państwa. b. nawet jeśli zakłady budżetowe są podatnikami podatku od osób prawnych, to jest to jedynie organizacyjne i strukturalne przypisanie podmiotowości. Tworzenie/przekształcanie/likwidacja ( Art. 25 ) Identycznie jak jednostek budżetowych. Prowadzenie gospodarki finansowej
- na podstawie rocznego planu finansowego ( Art. 24 ust. 3 )
- w planie tym mogą być dokonywane zmiany w ciągu roku. Przesłanki jak przy gospodarstwach pomocniczych a. bez upoważnienia - w przypadku realizowania wyższych od planowanych przychodów i kosztów b. za upoważnieniem organu uprawnionego do tworzenia zakładu budżetowego - w innych wypadkach. Podstawowa zasada - im bardziej państwo ma charakter opiekuńcze ( welfare state ), tym większa jest rola zakładów budżetowych. Zakłady te zaspokajają podstawowy potrzeby osób o najmniejszej wydajności finansowej. Jest to bardo ważne zwłaszcza z punktu widzenia zyskiwania poparcia społecznego.
FUNDUSZE CELOWE ( Art. 29 ) Zasada: JEDNOŚĆ FINANSÓW PUBLICZNYCH Wyjątek: FUNDUSZE CELOWE. Wynika z tego bardzo ważna konsekwencja- skoro instytucja funduszy celowych jest wyjątkiem od podstawowej zasady rządzącej finansami publicznymi, dlatego nie powinna być nadużywana. Obecnie jest ok 40 państwowych funduszy celowych- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Emerytalno - Rentowy, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Centralny Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych, Fundusz Prewencji i Rehabilitacji. Decyduje treść, a nie nazwa. Jest wiele "funduszy celowych", które nie spełniają wymogów ufp. Przesłanki
