Pobierz Prawo gospodarcze publiczne - część ogólna i więcej Notatki w PDF z Ekonomia tylko na Docsity!
PRAWO GOSPODARCZE PUBLICZNE
CZĘŚĆ OGÓLNA
GOSPODARKA
Dlaczego musimy zdefiniować pojęcie gospodarki? Gospodarka ( działalność gospodarcza- tu używamy tych pojęć jako synonimów ) jest w warunkach współczesnego państwa poddana w mniejszym lub większym stopniu poddana regulacji prawnej, określającej: a. podstawy ( zasady ) jej organizacji i funkcjonowania b. formy organizacyjne c warunki, jakie muszą być spełnione d. możliwość ( obowiązek oddziaływania państwa na gospodarkę.
- po pierwsze - jest to więc przedmiot regulacji prawa- prawa gospodarczego publicznego. Pojęcie gospodarki wyznacza więc pojęcie i zakres regulacji prawa gospodarczego publicznego.
- po drugie- jest to cel WE ( bo przecież - Europejska Wspólnota Gospodarcza )- należy wyodrębnić gospodarkę od sfer, które pozostają poza zakresem jej zainteresowania:: a. działalności państwa, b. działalności kulturowej, społecznej. Definicja gospodarki Gospodarka należy do tych obszarów życia społecznego, które ze względu na różnorodność przejawów, różne podstawy ideologiczne, jak również stosowane metody, trudno jest w sposób jednoznaczny określić. Przeszkodą jest brak konstytucyjno- prawnego określenia gospodarki, ustalającego jej miejsce w życiu społecznym, a także celów, którym powinna służyć. Musimy więc sformułować pewne kryteria, z których żadne nie jest samo w sobie wystarczające do zdefiniowania gospodarki- mają one charakter komplementarny. 1) KRYTERIUM PRZEDMIOTOWE - ( ze względu na dający się określić przedmiot regulacji ) jest to jedna z dziedzin życia społecznego, wyodrębniona ze względu na określone cechy wyróżniające. To nie wystarczy - gospodarka nie jednak banalnym, oczywistym przedmiotem regulacji- jest trudna do określenia. W piśmiennictwie podnosi się problem wyodrębnienia gospodarki jako przedmiotu regulacji. Trudno wskazać kryteria, wedle których można by odróżnić gospodarkę od innych przejawów aktywności ludzkiej. Prof. Lech Morawski ( "Główne problemy współczesnej filozofii prawa" )- "gospodarka to efekt funkcjonalnej i kulturowej dyferencjacji systemów społecznych. Społeczeństwa składają się z podsystemów- takich jak gospodarka, nauka, oświata, kultura. Każdy z tych podsystemów- w zależności od tego, na co skierowane są jego operacje ( np. nauka- pogłębiane ludzkiej wiedzy, oświata- przekazywanie tej wiedzy ), wytwarza właściwe dla siebie systemy organizacyjne i funkcjonalne wedle specyficznej dla siebie logiki działania. Gospodarka ( w ujęciu L. Morawskiego ) to jeden z podsystemów społecznych, który charakteryzuje odrębna: a. struktura organizacyjna b. sposoby komunikowania
c. sposoby funkcjonowania d. logika działania Tu zaczynają się schody- co to jest "odrębna struktura organizacyjna, sposoby komunikowania itd..?". Gospodarka nie jest bowiem jednorodnym, zintegrowanym zakresem spraw. Np. prawo cywilne możemy wyodrębnić w oparciu o przedmiot regulacji- stosunku majątkowe, prawo rodzinne- stosunki rodzinne. Prawo gospodarcze- nie, bo co z tego, że wiemy, iż przedmiotem jest gospodarka, skoro nie możemy jej wyodrębnić od kultury, oświaty, działalności socjalnej. Obszar kultury to także działalność gospodarcza- artysta to także przedsiębiorca- chce zarabiać, więc istnieje tu element gospodarki. 2) KRYTERIUM FUNKCJONALNE - jest to działalność o wyraźnie określonych celach ( funkcjach )- wytwarzanie i podział dóbr oraz świadczenie usług w celu zaspokojenia potrzeb społecznych. a) podstawowym celem jest zaspokojenie potrzeb społecznych O konieczności gospodarowania przesądza ograniczoność dóbr i usług- należy podejmować działania ten deficyt ograniczające i zaspokoić potrzeby społeczne zgodnie z ich rangą i stopniem ważności. Np. WE za cel swej działalności przyjęło zaspokojenie podstawowych potrzeb społecznych- przy pomocy podstawowych usług publicznych ( w ogólnym interesie gospodarczym )- poprawa infrastruktury publicznej, drogi, autostrady, komunikacja publiczna, instytucje kultury. Natomiast nie stawia sobie celów zaspokajania potrzeb prywatnych b) cel ten jest realizowany w procesie wymiany dóbr i usług dokonywanej za pomocą pieniądza. c) działalność ta jest poddana ocenie w świetle wykorzystanych środków i uzyskanych efektów d) Zasada: ZASADA RACJONALNOŚCI GOSPODARCZEJ + ZASADA REZULTATU jest nakierowana na osiągnięcie oznaczonego rezultatu- osiągnięcie przyszłej, określonej korzyści materialnej Działalność wytwórczą charakteryzuje perspektywa uzyskania korzyści materialnych. Również konsumenci dokonują wyboru na zasadzie "jak najmniejsze nakłady, jak największe efekty". W efekcie społecznego podziału pracy i wyodrębnienia się producentów, gospodarowanie stało się działalnością o charakterze zarobkowym - jest to jeden z wielu zawodów ( 2 19 0Art. 2 usdg ) o szczególnym charakterze, któremu towarzyszy również ryzyko, bo uzyskany dochód warunkuje dalsze prowadzenie działalności- musi być zdolność ponoszenia strat. Wyjątek: ZASADA RACJONALNOŚCI SPOŁECZNEJ ( DZIAŁALNOŚĆ W SFERZE UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ ) - jest to działalność, która nakierowana jest na zaspokajanie potrzeb społecznych. Działalność ta nie jest motywowana osiągnięciem korzyści ekonomicznych. Aczkolwiek wymagane jest ,aby chociaż starać się działać zgodnie z zasadą racjonalności gospodarczej. Np. kolej, PKS- jest jeden pasażer, ale pociąg czy autobus jedzie, choć to nierentowne, ale liczy się zaspokojenie podstawowej potrzeby społecznej ( komunikacji ).
Rynek - przestrzeń działalności gospodarczej, w której dokonuje się, regulowany przez mechanizm cenowy, w warunkach wolnej konkurencji, proces wymiany między uczestnikami obrotu w sposób decydujący o wielkości i strukturze produkcji, sposobie wytwarzania oraz przeznaczeniu powstałych dóbr.
2. SYSTEM GOSPODARKI CENTRALNIE STEROWANEJ- koordynowana bezpośrednio przez państwo poprzez nakazy: a. co i jak produkować oraz b. komu przekazywać określone dobra. Jeśli więc nasze zachowania są koordynowane przez państwo ( państwo subsydiuje rynek ) - określa poziomy- kto i co ma produkować, wyznacza pułap potrzeb, które możemy zaspokoić, to wówczas brak jest samoczynnych mechanizmów regulacji - zastępują je arbitralnie podejmowane decyzje państwowe. To państwo jest planistą- decyduje w jakich butach mamy chodzić, czym i czy w ogóle mamy jeździć ( np. w Albanii do 1991 był zakaz posiadania prywatnych samochodów )- podejmuje decyzje za społeczeństwo. Wedle swej projekcji decyduje o tym, że mamy jeździć samochodem Syrenka. Jeśli nie możemy wybierać spośród kilku ofert, to państwo nie interesowało się tym, by poprawić jakość Syrenki- skoro jest tylko jedna marka, to i tak musi się sprzedać. Są to oczywiście tylko dwa przeciwne bieguny ( jedyne państwa gdzie jest system gospodarki w pełni centralnie sterowanej to Kuba i Korea Północna ). Zasada: SYSTEM GOSPODARKI RYNKOWEJ - Wyjątek: dopuszczenie ingerencji państwa w określonych ramach, o ile jest to motywowane INTERESEM SPOŁECZNYM. Jest to jednak ingerencja w gospodarkę już ukształtowaną, o cechach wyróżnionych, konstytucyjnie chronionych. Zadeklarowany konstytucyjnie system gospodarczy podlega bowiem ochronie. Jednak należy zwrócić uwagę, iż pojęcie "społecznej gospodarki rynkowej" składa się z dwóch komponentów: a. społecznego ( 2 19 0 solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych, zasada sprawiedliwości społecznej- równości szans ) Stanowi to obciążenie państwa - bo państwo musi realizować trudne do osiągnięcia cele społeczne. b. rynkowego- ( 2 19 0wolność gospodarcza, ochrona własności prywatnej ). To wyklucza nacjonalizację- bo podstawą ustroju gospodarczego jest własność prywatna, a nie publiczna. Na straży społecznej gospodarki rynkowej stoi TK- bardzo często kwestionując zgodność z Konstytucją aktów prawnych powołuje się właśnie na zasadę społecznej gospodarki rynkowej. Z punktu widzenia regulacji systemu gospodarczego możemy podzielić konstytucje na takie, które: 1. bezpośrednio determinują systemy gospodarcze ( np. konstytucja polska - zob. wyż. ) 2. bezpośrednio nie determinują systemu gospodarczego ( neutralne, otwarte ) ( np. konstytucja RFN z 1949 )- w jej ramach mogą być realizowane różne systemy gospodarcze, o ile nie wykraczają poza pozostałe zasady konstytucyjne.
Może się to wydawać zaskakujące, że konstytucja RFN- modelowego przykładu społecznej gospodarki rynkowej nie określa systemu gospodarczego. Spowodowane było to tym, iż gdy w 1949 tworzono konstytucję, to nie wykreowała się jeszcze koncepcja gospodarki. Bano się jej socjalizacji. Socjaldemokraci nie wiedzieli, jaką koncepcję wybrać, stąd zdecydowali się pozostawić sobie otwartą furtkę. Należy jednak pamiętać, iż konstytucja RFN zawiera obszerny katalog zasad ( ochrona praw podmiotowych, demokratycznego państwa prawnego, ochrony prawa własności, swobody działalności gospodarczej ) i system gospodarczy musi być z nimi zgodny, więc nie jest to pełna otwartość. Dopuszcza się natomiast możliwość uspołecznienia prywatnych środków produkcji, o ile wymagają tego cele publiczne.
FUNKCJE PRAWA W GOSPODARCE Wyodrębnienie funkcji to indywidualna kwestia prawnika- jest to bowiem wynik uogólnień powstałych w rezultacie prawno- dogmatycznej analizy obowiązujących przepisów prawnych. FUNKCJA - przeznaczenie, cel, zadania, pełnione przez obowiązujące prawo. Prawo spełnia określoną funkcję, gdy a. jego realizacja prowadzi do wyznaczonego tą funkcją celu, a b. działanie, które prowadzi do spełnienia funkcji, jest działaniem aprobowanym w przyjętym systemie wartości. Najczęściej są to pewne oczekiwania w stosunku do prawa, którego realizacja powinna prowadzić do określonych celów. To, że prawo spełnia określoną funkcję w gospodarce równoznaczne jest z tym, iż powinna ją spełniać, gdyż jest to rola pożądana. Jest to informacja co do akceptowanych społecznie wartości. 1) STERUJĄCA - gospodarka jako syntezą równoważnych elementów funkcjonalnych, podmiotowych, materialnych jest sterowana przez prawo - celem jest jej organizacja i kontrola. Prawo stanowi najbardziej przydatny instrument sterowania gospodarką ( wykorzystuje to WE )- jest to wspólnota prawa, wynik pewnej konwencji, a nie jakiś obiektywnie istniejący byt. Organizacja i kontrola - stworzenie pewnych a. ram działalności gospodarczej, a także b. ram obejmujących regulację prawną oddziaływania między gospodarką i podmiotami sterującymi za pomocą instrumentów prawnych, jako konsekwencje państwowego kierowania gospodarką. Zakres organizacji i kontroli prawnej gospodarki jest uzależniony od formy regulacji prawnej: Zasada: OGRANICZENIE FUNKCJI STERUJĄCEJ PRZEZ MECHANIZMY RYNKU ( REGULACJA POPRZEZ RYNEK ) - funkcję sterującą prawo realizuje bez skutku w postaci motywacji do działalności gospodarczej niezgodnej z taką, jaka wynika z obiektywnych praw ekonomii. Zadania regulacji prawnej są tu ograniczone przez mechanizmy gospodarcze, zwłaszcza konkurencję, także ramy działalności gospodarczej, a zwłaszcza przesłanki dostępu do działalności gospodarczej są uregulowane w sposób niezakłócający regulacji rynkowej. Prawo tworzy tylko ramy dla działalności
- może być orzeczona w świetle obowiązujących przepisów prawnych,
- może być oceniona przez Prezesa UOKiK wedle własnego uznania
- sprzeciw- przysługuje przedsiębiorstwom państwowym od decyzji organu nadzorującego, rozpatruje go sąd gospodarczy. 4) STABILIZUJĄCA - utrzymanie i utrwalenie istniejącego stanu stosunków społecznych. - prawo petryfikuje określone stany faktyczne- upewnia niepewną przyszłość. Ratio legis: Największym przeciwnikiem gospodarki jest niepewność. Przedsiębiorca czuje się pewny, jeśli ma np. długi kontrakt na dostawy, ale stan niepewności generowany przez przepisy prawne do zaprzeczenie stanu oczekiwanego. Dlatego np. vacatio legis przepisów podatkowych jest tak długie- aby przedsiębiorca mógł przestawić się na inny system, by mógł się przedstawić na inny rodzaj działalności. Np. Atlas przeniósł działalność do Rumunii i Bułgarii ze względu na niestabilność warunków gospodarowania. To tak jakby zaproponować studia bez planu zajęć. Efektem niepewności prawa jest działanie na zasadzie "duży zysk w jak najkrótszym czasie", bo na pewno zmienią się zaraz przepisy. Tymczasem z punktu widzenia ekonomii, podstawa prawidłowego działania przedsiębiorstwa to zasada "mały zysk w dłuższym czasie".
PRAWO GOSPODARCZE
PRAWO GOSPODARCZE - zasad i norm prawnych o istotnym znaczeniu dla procesu gospodarowania ( działalności gospodarczej ), w szczególności regulujących oddziaływanie państwa na gospodarkę.
I. GENEZA PRAWA GOSPODARCZEGO Jakie warunki wpłynęły na powstanie prawa gospodarczego publicznego? Pierwsze normy- lata XX- te XX w.- regulacja prawna gospodarki prowadzonej w warunkach wojennych. Na bazie tej regulacji pojawiły się pierwsze podręczniki ( np. Heymanna ). Potwierdza to kryzysowy charakter prawa gospodarczego publicznego, będącego następstwem intensywnego interwencjonizmu. Do tej pory stosunki gospodarcze były regulowane wyłącznie przez prawo cywilne i administracyjne ( policyjne ).
1. KONCEPCJA LIBERALNA ( LESEFERYZM ) - państwo było odizolowane od gospodarki. państwo nie organizowało współpracy podmiotów gospodarczych, było biernym obserwatorem życia gospodarczego, stanowiło jedynie normy prawa cywilnego i policyjnego. Jedno i drugie nie miało wpływu na przebieg procesu gospodarowania. a. prawo cywilne dostarcza jedynie instrumentarium pozwalającego zorganizować proces wymiany- np. umowy b. prawo gospodarcze wykracza poza dotychczasowe funkcje prawa cywilnego- organizuje współpracę podmiotów gospodarujących ( np. konkurencja ).
2. KONCEPCJA INTERWENCJONISTYCZNA - połączenie prywatnej własności i wolności gospodarczej z odpowiedzialnością państwa za gospodarkę i sprawiedliwość społeczną- państwo już nie tylko troszczyło się o życie i zdrowie obywateli, ale także zaczęło kształtować i organizować życie gospodarcze obywateli w kategoriach dobra wspólnego i sprawiedliwości społecznej. Ratio legis - prawo cywilne jest bezradne w sytuacji kryzysu gospodarczego ( bezrobocie, utrata wartości pieniądza, zakłócenie procesu wymiany ). Nie jest w stanie ustabilizować gospodarki. Natomiast właśnie poprzez prawo gospodarcze państwo ingeruje, reguluje koniunkturę i wyprowadza gospodarkę ze stanu kryzysu i podejmuje działania interwencjonistyczne, bo jest odpowiedzialne za dobro wspólne, sprawiedliwość społeczną. Rozwój gospodarczy charakteryzują natomiast cykliczność koniunktury i dekoniunktury- stąd powstało prawo gospodarcze publiczne. Dalszy rozwój prawa gospodarczego przebiegał wg ordoliberalnej formuły zasada- wyjątek, oznaczającej, iż: a. zasadą jest wolność podmiotów gospodarujących i gwarancja własności prywatnej b. wyjątkiem - uzasadnionym interesem publicznym- państwowe kierownictwo procesami gospodarczymi.
II. ODRĘBNOŚĆ GAŁĘZIOWA PRAWA GOSPODARCZEGO Jakie jest miejsce prawa gospodarczego pomiędzy prawem publicznym a prywatnym? Uznaje się je za trzecią jakość- przesądza o tym właśnie przedmiot regulacji- gospodarka- jest regulowana za pomocą instrumentów charakterystycznych zarówno dla prawa publicznego jak i prywatnego. Nie da się wyodrębnić prawa gospodarczego ze względu na metodę regulacji ( prawo cywilne- równorzędne, prawo administracyjne- nierównorzędne ), bo wykorzystuje obydwie metody regulacji stosunków. Ta odrębność gałęziowa ma swoją słabą stronę. Trudno jest wskazać, że odrębność ta wynika z instrumentarium ( prawo cywilne- umowy, prawo administracyjne- akty administracyjne ). W prawie gospodarczym nie ma aktu gospodarczego. Trzeba by wprowadzić jakieś kryterium prawidłowości dokonanych czynności prawno- gospodarczych. Postawiono ten problem w literaturze, ale jest nierozstrzygnięty- brak instrumentarium potwierdzającego odrębność prawa gospodarczego. Na razie charakterystyczną cechą pozostaje właśnie przedmiot regulacji- gospodarka. Należy więc przyjąć kryterium funkcjonalne- wyodrębniamy prawo gospodarcze nie ze względu na przedmiot regulacji, ale pełnione funkcje. Przykład: w ramach instrumentarium prawnego organów administracji gospodarczej wykorzystywane są typowe instytucje administracyjne- kpa, decyzje administracyjne. Tu funkcje prawa gospodarczego pełni prawo administracyjne- jego instytucje ( instrumentarium ) wykorzystuje się, by regulować ingerencję państwa w gospodarkę. To samo Prezes UOKiK- wydaje decyzje i postanowienia w trybie kpa. Czasem jednak organ podejmuje decyzję inną niż administracyjna, w oparciu o swoistą podstawę prawną. Jest to być może początek swoistego instrumentarium prawa gospodarczego. Jesteśmy w okresie jego kształtowania się. Jeszcze 20 lat
gospodarczą, regulując stosunki gospodarcze między podmiotami prawa prywatnego na zasadzie równorzędności, nie przewidując pośrednictwa organów władzy publicznej w realizacji i nadzorze a powierzając je uczestnikom życia gospodarczego. Realizację zasad i norm prawa gospodarczego prywatnego państwa powierza tym podmiotom- przedsiębiorcom i konsumentom, nie ma tu zasadniczo pośrednictwa specjalnie wyodrębnionych w tym celu organów. Ochrona oparta jest na prawach podmiotowych.
SYSTEMATYKA PRAWA GOSPODARCZEGO PUBLICZNEGO
I. KONSTYTUCYJNE PRAWO GOSPODARCZE - całokształt norm ( zasad ) konstytucyjnych o istotnym znaczeniu dla gospodarki. Zawiera: a. podstawowe zasady konstytucyjne, stanowiące zasady prawa gospodarczego b. postanowienia konstytucyjne ( często rozwijane ) wyznaczające
- zasady ustroju gospodarczego,
- gospodarcze wolności i prawa podstawowe,
- zadania i obowiązki państwa wobec gospodarki wyrażone w konstytucyjnej regulacji celów państwa, zawarte w konstytucyjnych normach programowych,
- organizacji podmiotów realizujących zadania prawa gospodarczego publicznego:
- ustawodawczych,
- wykonawczych ( administracji rządowej, samorządowej, samorządu gospodarczego i zawodowego ) II. ADMINISTRACYJNE PRAWO GOSPODARCZE - całokształt norm prawnych regulujących proces państwowego oddziaływania na gospodarkę za pomocą określonych prawem środków i form działania, z udziałem organów administracji publicznej. Należy więc odróżnić: a. prawo gospodarcze publiczne w ogólności- całokształt norm, za których państwo oddziałuje na gospodarkę b. administracyjne prawo gospodarcze- całokształt norm regulujących organizację i zasady funkcjonowania organów administracji publicznej w zakresie owego oddziaływania. Geneza Jest to wynik coraz szerszej ingerencji państwa w życie gospodarcze, realizowanej przy udziale organów administracji gospodarczej, za której pośrednictwem
państwo kieruje, wspiera, nadzoruje i kontroluje, reglamentuje i reguluje procesy gospodarcze.
1. USTROJOWE - całokształt norm prawnych regulujących organizację i funkcjonowanie administracji gospodarczej. Determinuje podmiotowy substrat oddziaływania na gospodarkę, znajdującego podstawy prawne w normach materialnego prawa administracyjnego, w płaszczyźnie stanowienia i stosowania prawa w obszarze spraw związanych z podjęciem i wykonywaniem działalności gospodarczej. Przedmiot regulacji: - zadania i kompetencje podmiotów administracji gospodarczej - charakter prawny ( pozycja prawna i rodzaj ) podmiotów administracji gospodarczej, - tryb powołania, - usytuowanie organizacyjne w aparacie administracyjnym państwa Występują to normy dwojakiego rodzaju: a. normy zadaniowe- zobowiązują organy administracji gospodarczej do podjęcia określonych działań, bez określenia wyraźnych uprawnień formalnoprawnych, b. normy kompetencyjne - upoważniają organy administracji gospodarczej do podjęcia działań w wyraźnie określonych formach podejmowanych w celu realizacji zadań w ramach wyznaczonych w normach zadaniowych. - w relacji organów administracji gospodarczej z przedsiębiorcami pełnią funkcję podstaw prawnych dla działań administracji gospodarczej. Geneza 2 19 0 europeizacja struktur administracji gospodarczej. Wraz z rozszerzaniem
powiązań gospodarczych i społecznych skutki działań administracji przekraczają granice jednego państwo członkowskiego i wymagają uwzględnienia przez administrację innego państwa członkowskiego. Kluczowe znaczenia ma tu:
- współpraca wertykalna- pomiędzy organami Wspólnoty a administracją państw członkowskich,
- współpraca horyzontalna- między organami administracji państw członkowskich. Łączy się z tym konieczność tworzenia nowych struktur administracji tę współpracę organizujących. 2. MATERIALNE - całokształt norm regulujących prawa i obowiązki podmiotów gospodarujących - Są to normy mniejszym lub większym zakresie apriorycznego zaprogramowania treści działań ( decyzji ) podjętych w określonym stanie faktycznym. Wynikiem aktualizacji tych norm jest szczegółowe określenie praw i obowiązków jednostek ( osób fizycznych ) i osób prawnych w sytuacji podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej. 3. PROCEDURALNE - całokształt norm tworzących reguły stosowania materialnego administracyjnego prawa gospodarczego w celu ustanowienia normy indywidualnej ( określającej prawa i obowiązki indywidualnie
Jeśli z danego zbioru można wyprowadzić swoiste zasady, to definiujemy w tym momencie podzbiór, czego zwieńczeniem jest wyodrębnienie ( emancypacja ) określonych zasad swoistych dla tego podzbioru. Jeśli możemy wyodrębnić zasady prawa gospodarczego publicznego, to znaczy, że można prawo gospodarcze publiczne nazwać odrębną gałęzią prawa. To jest konsekwencja wobec powszechnego także przyjęcia danych rozwiązań w gałęzi prawa i odzwierciedlenie jej charakteru.
2. zorientowanie przez zasady procesu stosowania prawa gospodarczego publicznego, zwłaszcza w sytuacjach wyraźnie nieuregulowanych w przepisach prawnych, rozstrzyganych za pomocą zasada prawa, stanowiących wytyczne kierunkowe rozwiązań instytucjonalnych. Jeśli więc napotkamy w procesie stosowania prawa gospodarczego publicznego na lukę, odwołujemy się do zasad tego prawa i przy ich pomocy rozstrzygamy powstałe wątpliwości. W ten sposób owe zasady wykazują użyteczność w procesie stosowania i wykładni prawa gospodarczego publicznego.
Źródła zasad prawa gospodarczego publicznego 1, Konstytucja ( 2 19 0hierarchiczność systemu prawa gospodarczego publicznego )- normy konstytucyjne, jako nadrzędne w stosunku do całego porządku prawnego gospodarki, a. wiążą ustawodawcę co do treści stanowionego prawa, b. stanowią podstawy oceny aktów ustawowych i aktów prawnych organów administracji pod względem zgodności z konstytucją i c. stanowią dyrektywę interpretacyjną norm prawa gospodarczego publicznego. Konstytucja RP nie zawiera jednak normatywnej koncepcji zasad prawa gospodarczego publicznego, tzn: a. nie zawiera odrębnego rozdziału poświęconego gospodarce b. nie wskazuje w sposób wyraźny zasad prawa gospodarczego publicznego.
2. poglądy orzecznictwa i doktryny - zatem ciężar wyprowadzenia owych zasad przenosi się na dokonujących analizy- konieczne jest odwołanie się do praktyki konstytucyjnej i doktryny, co pozwala określić rzeczywistą rolę i treść poszczególnych postanowień konstytucji. W związku z tym katalog zasad: a. jest otwarty b. nie jest jednolity - mamy bowiem od czynienia z subiektywną interpretacją przepisów Konstytucji na podstawie przyjętych założeń postulatywnych odnośnie poszukiwanych w Konstytucji zasad prawa gospodarczego publicznego.
Podział zasad prawa gospodarczego publicznego
I. ZASADY O CHARAKTERZE USTROJOWYM - każda taka zasada, które nie jest co prawda zasadą prawa gospodarczego publicznego sensu stricto, ale wywiera wpływ na proces oddziaływania państwa na gospodarkę:
a. pozytywny ( motywujący )- motywuje państwo do prowadzenia aktywnej polityki gospodarczej poprzez różne metody, akty regulacji b. negatywny ( ograniczający ) - służy temu by państwo nadmiernie nie wykorzystywało swych kompetencji w tym zakresie. Zasady te tworzą pewne ramy, przekroczenie których może skutkować zarzutem niekonstytucyjności ingerencji organów państwowych w sferę gospodarki w danym przypadku. Poniższy katalog zasad wyodrębniamy na podstawie: a. analizy orzecznictwa TK- często odwołuje się do poniższych zasad, kwestionując ingerencję organów władzy publicznej b. zaliczenie do zasad prawa gospodarczego publicznego na gruncie innych porządków prawnych ( np. w RFN, gdzie prawo gospodarcze publiczne jest najbardziej rozwinięte na świecie.
A. ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO ( Art. 2 K. ) Zasada ta wyznacza granice oddziaływania państwa na gospodarkę- głównego przedmiotu regulacji prawa gospodarczego publicznego. Wszelka ingerencja państwa musi mieścić się w ramach demokratycznego państwa prawnego. Gdzie jest wyrażona? Art. 2 K. Treść Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym. Interpretacja Możliwe jest przyjęcie dwóch rozwiązań:
- pojęcie syntetyczne- przyjęte powszechnie, jednoznacznie. Z tego zrezygnowano- zależy to od założeń ideowych, potrzeb praktycznych.
- pojęcie złożone z określonych części składowych, zasad państwa prawnego jako katalogu cech ustrojowych współczesnego państwa o charakterze otwartym - oznacza to, że zasada ta stworzona jest z wielu zasad i reguł ( także szczegółowych ) które są skierowane do prawodawcy.
- wynikają one lub są konsekwencją zasady demokratycznego państwa prawnego.
- są autonomiczne każda z nich stanowi samodzielną podstawę badania konstytucyjności aktów prawnych, gdyż stają się one pewnymi swoistymi kryteriami oceny państwa i stosowanego prawa. Miejsce ogólnej formuły zajmują szczegółowe zasady, które wchodzą w skład tego **zbiorczego katalogu zasad zdefiniowanych zasada demokratycznego państwa prawnego:
- W UJĘCIU FORMALNYM a. ZASADA PAŃSTWA PRAWNEGO w znaczeniu związania państwa prawem w relacjach z gospodarką ( ZASADA PRAWORZĄDNOŚCI- Art. 7 K.- organy władzy publicznego działają na podstawie i w granicach prawa ).** Podejmując działania, które skutkują ograniczeniem określonych prawa jednostki w sferze życia gospodarczego, są związane upoważnieniem w obowiązującym prawie. Każde działanie organu władzy publicznego musi posiadać formalną legitymację.
B. ZASADA PAŃSTWA SPRAWIEDLIWOŚCI SPOŁECZNEJ ( SPOŁECZNEGO
PAŃSTWA PRAWNEGO )( Art. 2 K. ) Rys historyczny Powstała w I poł XIX w. Uznano, że państwo prawne nie może ograniczać swej roli jedynie do utrzymania istniejącego porządku gospodarczego, lecz powinno podejmować systematyczną interwencję w sferę społeczno- gospodarczą. Gdzie jest wyrażona? Art. 2 K. Treść Rzeczpospolita Polska jest państwem urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Interpretacja Zadania współczesnego państwa wobec społeczeństwa są szersze niż wynikającego z klauzuli państwa prawnego. Przyjęliśmy również materialne ujęcie zasady demokratycznego państwa prawnego- władza publiczna jest: a. ograniczona wymogiem formalnym- wymogiem praworządności ( Art. 7 K. ) b. ograniczona wymogiem materialnym- wymogiem realizacji celu sprawiedliwości społecznej ( Art. 2 K. ) Tak więc działania władzy publicznej jest legitymowane tylko wtedy, gdy: A. MA LEGITYMACJĘ FORMALNĄ - ( na podstawie i w granicach prawa ) B. MA LEGITYMACJĘ MATERIALNĄ - prowadzi do realizacji określonego celu- państwa sprawiedliwości społecznej. Charakter zasady
1. koncepcja pierwsza- jest to norma programowa, niewiążąca. Swego czasu jednej z niemieckich profesorów prawa konstytucyjnego zaobserwował pewien fakt. Otwartość aksjologiczna przenosiła elementy z płaszczyzny prawno- dogmatycznej na płaszczyznę filozofii politycznej. Jest to kategoria o charakterze pozasystemowym. 2. koncepcja druga- ( NORMATYWNA KONCEPCJA ZASADY SPRAWIEDLIWOŚCI SPOŁECZNEJ )- w Konstytucji RP- zobowiązanie państwa do tworzenia prawa, które urzeczywistnia zasady sprawiedliwości społecznej, ukierunkowanego na wyrównywania różnic społecznych. Jest to norma wiążąca, wynikają z niej praw i obowiązki.. Państwo jest zobowiązane interweniować w sferę prawa i wolności- w celu prowadzenia prosprawiedliwościowej polityki gospodarczej ( TK ). Tak rozważana zasada stanowi prawną legitymację interwencji państwa w życie gospodarcze, zwłaszcza przy stosowaniu środków polityki strukturalnej, konkurencyjnej. **Stosunek zasady demokratycznego państwa prawnego do zasady państwa sprawiedliwości społecznej:
- odrzucamy antynomię ( przeciwstawienie ) treściową pojęć**. Nie należy na gruncie Konstytucji przeciwstawiać tych zasad jako odrębnych wartości konstytucyjnych, Sprawiedliwość społeczna jest celem, które ma urzeczywistniać zasada demokratycznego państwa prawnego w ujęciu formalnym. Zasady te przenikają się nawzajem, stanowią jedność.
2. realizacja sprawiedliwości społecznej musi mieć pewne granice i właśnie te granice są wyznaczone przez zasadę demokratycznego państwa prawnego. Np. nie można zastąpić zasadniczo swobodnej działalności gospodarczej ingerencją państwa, własności prywatnej- publiczną, solidarność społeczna nie może ograniczać wolności i praw podmiotowych jednostek w sferze gospodarowania, co ma miejsce w sytuacji nadmiernego rozbudowania świadczeń socjalnych. Np. wynikające z Art. 65 K. zapewnienie wolności wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca ( zasada wolności pracy ) nie jest równoznaczne z realnym prawem do pracy. Zasada państwa sprawiedliwości społecznej może jedynie urealnić to prawo przez nakaz konstytucyjny prowadzenia polityki zmierzającej do produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia. Należy jednak zauważyć istotną różnicę: 1. zasada demokratycznego państwa prawnego - **( w ujęciu formalnym )- powściąga, ogranicza państwo, bo tworzy określone wymogi formalne- wymóg praworządności
- zasada państwa sprawiedliwości społecznej- legitymuje, motywuje państwa do ingerencji w życie gospodarcze,** państwo jest zobowiązane podejmować działania mające na celu osiągnięcie stanu sprawiedliwości społecznej. Stanowi ona najszerszą podstawę ingerencji państwa w życie gospodarczej, polegającej zarówno na: a. bezpośredniej ingerencji - np. obowiązek podejmowania przez państwo działań w stanie zagrożenia gospodarki- gdy mechanizmy rynkowe nie są w stanie zaspokoić podstawowych potrzeb obywateli. Wówczas państwo podejmuje działania, a legitymacją będzie właśnie zasada państwa sprawiedliwości społecznej. Podjęta w takich okolicznościach ingerencja jest zgodna z Konstytucją i nie może być podważona. b. wykonywania przez podmioty publiczno- prawne działalności gospodarczej na warunkach konkurencji - jeśli ta działalność ma realizować w pełni publicznoprawne cele gospodarcze, gdyż w tym zakresie inicjatywa prywatna nie przejawia właściwego zainteresowania. **Podsumowanie Obie te zasady pełnią następujące funkcje:
- orientują proces oddziaływania państwa na gospodarkę
- wyznaczają określone ramy dla tej działalności** - ramy te wyznaczają zasady o charakterze ogólno- ustrojowym, mające znaczenie również dla sfery gospodarki 3. z zasad tych wyprowadza się kolejne zasady.
C. ZASADA POMOCNICZOŚCI ( SUBSYDIARNOŚCI ) ( Art. 5 TWE, Preambuła K. ) Rys historyczny
- katolicka nauka społeczna- XIX i XX w. a. filozofia personalistyczna- człowiek to jedyny byt samodzielny, społeczeństwo to byt istniejący tylko dla człowieka, a jedynym jej celem jest
- KRYTERIUM SKUTECZNOŚCI - z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Wspólnoty. Może więc dojść do a. zatrzymania kompetencji przez państwa członkowskie albo b. przekazania kompetencji organom wspólnotowym. Zasada ta stoi na przeszkodzie przekształceniu Wspólnoty w jednolity organ państwowy. Nie każda bowiem kompetencja państwa członkowskiego jest przekazana ( powierzona ) Wspólnocie, a tylko taka, która może realizować pełniejszą realizację celów traktatowych a także większą skuteczność ich realizacji- przy pomocy mniejszych środków niż w przypadku państw członkowskich. **2. państwa federacyjne - domniemanie kompetencji stanów ( landów, kantonów itd. )
- państwa unitarne: a. zasada decentralizacji władzy ( Art. 16 K. )** Oznacza to deeatatyzację dobra wspólnego. Każda osoba staje się podmiotem interesu ogółu. b. upodmiotowienie jst ( Art. 165 ust. 1 K. ) c. domniemanie kompetencji jst w zakresie zadań publicznych ( Art. 163 K. ) d. domniemanie kompetencji gminy ( Art. 164 ust. 1 K. ) - bo jest to najprostsza jednostka. **Tak więc relacje jednostka - państwo - społeczność kształtują się następująco:
- jednostka- społeczność a. tyle wolności, ile można b. tyle uspołecznienia, ile konieczne
- społeczność- państwo a. tyle społeczności, ile można b. tyle państwa, ile konieczne.** Jest to określony paradygmat podziału kompetencji. W kształtowaniu ładu społeczno- gospodarczego państwu nie przypada rola wiodąca, a jedynie pomocnicza- aby nie odbierać jednostkom kompetencji i nie rozszerzać ingerencji w swobodę inicjatywy gospodarczej i obywatelskiej. Rola państwa powinna być ograniczona- państwo powinno stymulować do działania zaspokajającego określone potrzeby. Nie znaczy to, że wynikają z tego jakieś określone ramy co do podziału kompetencji między państwo a społeczeństwo. Rola państwa się zmienia, bo zmienia się zdolność państwa do działania. Konsekwencje a. społeczeństwo obywatelskie- wprowadzając zasadę pomocy państwa w sytuacjach wyjątkowych- wtedy gdy jest to uzasadnione brakiem zdolności jednostki do zaspokojenia potrzeb społecznych. b. zasadnicza kompetencja w dziedzinie gospodarki należy do jednostek ( 2 19 0zasada wolności gospodarczej, własności prywatnej, ograniczonej ingerencji państwa w życie gospodarcze )
c. wymóg negatywny- ogranicza ingerencję instancji wyższych do sytuacji motywowanych niewydolnością instancji niższych d. wymóg pozytywny- nakaz interwencji instancji wyższych, gdy instancje niższe nie są w stanie same zrealizować swoich celów, głównie zaspokoić swoich potrzeb materialnych i niematerialnych. Powinna wystąpić tu gradacja:
- najpierw interwencja w postaci wpływania na działalność podmiotów prywatnych,
- dopiero potem, gdy i to nie odnosi skutków- bezpośrednie uczestnictwo państwa w życiu gospodarczym jako publicznego przedsiębiorcy. Państwo- w zależności od sytuacji- zmuszone będzie do podjęcia działań ingerencyjnych w wyniku nakazu wynikającego z zasady pomocniczości. Ingerencja może mieć miejsce tylko w razie niewydolności społeczności niższych. W pierwszej kolejności państwu powinno zależeć na wspieraniu podmiotów prywatnych, dopiero w sytuacji niedostatecznego zainteresowania tych inicjatyw państwo może przejąć kompetencję gospodarowania i realizować potrzeby niemożliwe do zrealizowania przez przedsiębiorców prywatnych. Zasada ta konstytuuje: a. odrębność osoby ludzkiej b. pierwszeństwo osoby ludzkiej w życiu gospodarczym c. dopiero w drugim rzędzie kompetencję państwa do gospodarowania. Państwo w świetle tej zasady powinno prowadzić działalność o charakterze regulacyjnym, dla zapewnienia bezpieczeństwo gospodarce, urzeczywistnienia sprawiedliwości społeczność, powinno wystrzegać się rywalizacji z prywatną inicjatywą gospodarczą- bo to w jej rękach leży podejmowanie przedsięwzięć gospodarczych. **Dokonujemy więc swoistego podziału kompetencji w zakresie gospodarowania i w zależności od celów i możliwości ich zrealizowania rezerwujemy kompetencję dla: a. jednostek b. społeczności wyżej zorganizowanych c. państwa. KOMPETENCJĘ UMIEJSCAWIAMY NA TAKIM POZIOMIE, JAKI GWARANTUJE NAJLEPSZE ROZSTRZYGNIĘCIE SPRAWY. Problemy rozwiązywane w oparciu o zasadę pomocniczości
- jest to czytelne kryterium oceny wprowadzonego podziału kompetencji w zakresie gospodarowania** - możemy ocenić właściwość dokonanego podziału kompetencji. U jego podstaw przyjmujemy domniemanie kompetencji na najniższym szczeblu decyzyjnym. Dopiero na podstawie kryteriów stwierdzić możemy kompetencję społeczności wyższej ( ostatecznie państwa ). 2. 2 19 2zasada decentralizacji kompetencji organów wspólnotowych - jest to zasada, wg której dokonano podziału kompetencji - np.
- w zakresie ochrony konkurencji.
