Typizacja Przestępstw: Analiza Znamion i Odpowiedzialności Karnej, Publikacje z Prawo karne materialne

Pobierz Typizacja Przestępstw: Analiza Znamion i Odpowiedzialności Karnej i więcej Publikacje w PDF z Prawo karne materialne tylko na Docsity!

Prawo karne materialne

Typizacja przestępstw

mgr Alicja Limburska

Typizacja

Typizacja przestępstw to sposób ustawowego opisu zachowań ludzkich, które ustawodawca uznaje za przestępstwa. Typ czynu zabronionego to konkretne zachowanie, którego opis zawarty w przepisie karnym (→ część szczegółowa k.k., ustawy szczególne) Najmniejsze elementy ustawowego opisu czynu zabronionego – w ramach powyższych kategorii – to znamiona. W praktyce opis czynu to zdanie oznajmujące , a poszczególne znamiona to poszczególne gramatyczne części składowe zdania. Na opis czynu zabronionego składają się cztery kategorie znamion:

1. podmiot
2. strona podmiotowa
3. przedmiot ochrony
4. strona przedmiotowa

Podmiot czynu zabronionego

Podmiotem może być tylko człowiek. Zdolność do bycia podmiotem zależy od dojrzałości psychicznej, a zatem od wieku. Przyjmuje się w doktrynie, że uzasadnione jest to nieponoszeniem winy przez osoby o nieukształtowanej psychice (Wróbel, Zoll, Pohl). Co do zasady granica wieku to 17 lat – osoba młodsza to nieletni. Sposób określenia podmiotu w przepisie:

• „kto” – przestępstwo powszechne
• np. „kto będąc uprawniony do głosowania” – przestępstwo indywidualne Przestępstwo indywidualne właściwe – możliwe do popełnienia wyłącznie zawsze tylko przez osoby mające określoną cechę (np. art. 301, 161) Przestępstwo indywidualne niewłaściwe – możliwe do popełnienia w typie podstawowym przez każdego, a tylko w typie podstawowym tylko przez osobę o określonych w przepisie właściwościach

KAZUS:

Maturzystka zaszła w ciążę wraz ze swoim kolegą z klasy. Zdecydowała się urodzić dziecko, choć było jej bardzo ciężko – spotkała się z potępieniem w szkole, a na dodatek rodzice jej chłopaka wyrzucili go z domu. Ojciec dziecka zdecydował się być świadkiem porodu. Było to dla niego szokujące przeżycie, był przerażony przebiegiem porodu oraz faktem, że musi skądś wziąć pieniądze na utrzymanie dziecka. Dziecko przyszło na świat zdrowe. Nie mogąc poradzić sobie z całokształtem sytuacji, która na niego spadła, kilka dni później ojciec dziecka wyniósł je potajemnie ze szpitala i zabił. Rozważ odpowiedzialność karną chłopaka z perspektywy art. 148 oraz 149 k.k.

Katalog czynów , za które nieletni może odpowiadać na zasadach przewidzianych w kodeksie karnym:

• zamach na życie Prezydenta RP, art. 134
• zabójstwo oraz jego typy kwalifikowane, art. 148
• umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, art. 156
• umyślne sprowadzenie zdarzenia powszechnie niebezpiecznego, art. 163
• porwanie statku lądowego lub powietrznego, art. 166
• spowodowanie katastrofy w komunikacji, art. 173
• gwałt zbiorowy lub ze szczególnym okrucieństwem, art. 197 § 3 i § 4
• czynna napaść na funkcjonariusza publicznego powodująca ciężki uszczerbek na zdrowiu, art. 223 § 2
• wzięcie zakładnika, art. 252
• rozbój, art. 280 Wobec sprawcy, który w momencie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, nie orzeka się kary dożywotnego pozbawienia wolności!

KAZUS:

Adam (l.14) oraz Kajetan (l. 17) postanowili zarobić trochę pieniędzy. Uzgodnili, że będą kradli siodełka zaparkowanych na świeżym powietrzu rowerów, a następnie sprzedadzą je na pchlim targu. Chłopcom udało się dokonać już kilkudziesięciu kradzieży, kiedy w końcu zostali złapani przez Policję na gorącym uczynku. Rozważ ich odpowiedzialność karną.

• czy Adam i Kajetan mogą ponieść odpowiedzialność karną?
• czy są jakieś argumenty za tym, żeby jej nie ponieśli?
• czy ewentualny fakt, że jeden z nich nie może ponieść odpowiedzialności karnej, sprawia, że drugi również pozostanie bezkarny? → art. 21 k.k.! UWAGA NA WYJĄTEK! Art.. 21 § 2. Jeżeli okoliczność osobista dotycząca sprawcy, wpływająca chociażby tylko na wyższą karalność, stanowi znamię czynu zabronionego, współdziałający podlega odpowiedzialności karnej przewidzianej za ten czyn zabroniony, gdy o tej okoliczności wiedział, chociażby go nie dotyczyła. § 3. Wobec współdziałającego, którego nie dotyczy okoliczność określona w § 2, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Strona podmiotowa

Znamiona strony podmiotowej odnoszą się do przeżyć wewnętrznych, zachodzących w psychice sprawcy – chodzi o to, co dzieje się w głowie sprawcy. Kategorie znamion strony podmiotowej:

1. znamiona dotyczące emocji, motywacji, psychicznego stosunku do ofiary (np. art. 148 par. 4 k.k.) → fakultatywne
2. znamiona dotyczące psychicznego nastawienia do naruszenia dobra bądź narażenia go na niebezpieczeństwo → umyślność bądź nieumyślność jest cechą każdego typu czynu! Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie; występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi!!

Umyślność

sprawca ma zamiar popełnić czyn zabroniony ( zamiar bezpośredni ) sprawca przewidując możliwość jego popełnienia godzi się na to ( zamiar ewentualny ) Sednem umyślności jest zamiar sprawcy !! Niektóre typy skonstruowane są w taki sposób, że możliwe jest ich popełnienie wyłącznie w zamiarze bezpośrednim – jeżeli przepis stanowi, że sprawca chce osiągnąć określony stan rzeczy, należący do znamion, albo działa w określonym celu. Jeżeli sprawca działa w określonym celu (np. w celu osiągnięcia korzyści majątkowej) – jest to zamiar kierunkowy , będący odmianą zamiaru bezpośredniego.

ZAMIAR BEZPOŚREDNI

• pełna świadomość, że przy danych okolicznościach podjęcie jakiegoś zachowania musi lub może doprowadzić do popełnienia czynu zabronionego
• zachowaniu towarzyszy chęć popełnienia czynu zabronionego ZAMIAR EWENTUALNY
• brak chęci popełnienia czynu zabronionego, nie jest celem sprawcy (zamiar ewentualny występuje zawsze obok jakiegoś zamiaru bezpośredniego)
• świadomość sprawcy, że podjęte działanie może wyczerpywać ustawowe znamiona czynu zabronionego
• wysoki stopień prawdopodobieństwa, dostrzegany przez sprawcę, że do popełnienia czynu zabronionego dojdzie
• zgada sprawcy na skutek podjętego działania w postaci popełnienia czynu zabronionego

Nieumyślność

Art. 9 § 2. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć. świadoma nieumyślność – kiedy sprawca jest świadom tego, że zachowuje się nieostrożnie nieświadoma nieumyślność – kiedy sprawca nie jest świadom nieostrożności swojego zachowania, mimo że powinien sobie to uświadomić

Kombinowana strona podmiotowa

Art. 9 § 3 Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć.

• nieumyślna realizacja znamion czynu zabronionego kwalifikowane przez nieumyślne następstwa → art. 177 § 2 nieumyślne przestępstwo wypadku drogowego kwalifikowane przez nieumyślne następstwo w postaci śmierci innej osoby lub ciężki uszczerbek na zdrowiu
• umyślna realizacja znamion czynu zabronionego kwalifikowana przez umyślne następstwa tego czynu → ma zastosowanie tylko wtedy gdy następstwo nie stanowi realizacji innego typu czynu (np. umyślne następstwo w postaci śmierci człowieka to automatycznie art. 148, do którego znamion taki skutek należy)
• umyślna realizacja znamion czynu zabronionego kwalifikowane przez nieumyślne następstwa → art. 156 § 3 umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu kwalifikowane przez nieumyślne następstwo w postaci śmierci człowieka

Ustal stronę podmiotową następujących typów czynów zabronionych:

• 148 § 1 k.k.
• 201 k.k.
• 177 § 1 k.k.
• 173 § 1 i 3 k.k.
• 173 § 2 i 4 k.k.
• 156 § 1 k.k. Które z powyższych czynów o umyślnym charakterze ma swój nieumyślny typ zmodyfikowany? → umyślny → umyślny → nieumyślny → umyślno-nieumyślny → nieumyślno-nieumyślny → umyślny

Przestępstwo z naruszenia dobra prawnego – znamieniem czynu jest skutek w postaci naruszenia określonego dobra prawnego (np. art. 278) Przestępstwo z narażenia dobra prawnego na konkretne niebezpieczeństwo – konkretne niebezpieczeństwo wpisane jest do typizacji jako znamię określające skutek (np. 158 par. 1) (czyny z powszechnego/indywidualnego narażenia na niebezpieczeństwo) Przestępstwo z narażenia dobra prawnego na abstrakcyjne niebezpieczeństwo – skutek w postaci niebezpieczeństwa dla dobra nie jest znamieniem czynu; niebezpieczeństwo abstrakcyjne jest bardziej oddalone od skutku niż niebezpieczeństwo konkretne; o kryminalizacji konkretnej kategorii zachować decyduje fakt, że ze znaczną częstotliwością prowadzą one do powstania konkretnego niebezpieczeństwa dla dobra prawnego (np. 263 par. 1) (przestępstwa formalne są przestępstwami z narażenia abstrakcyjnego!)

Strona przedmiotowa

Znamiona strony przedmiotowej tworzą charakterystykę zachowania sprawcy. A) Znamię czynnościowe ▪ jest to odpowiednik orzeczenia w zdaniu ▪ czasownik w 3. osobie l. poj. czasu teraźniejszego ▪ może być samo w sobie nacechowane negatywnie („nęka”) albo aksjologicznie neutralne („powoduje”) ▪ może określać działanie bądź zaniechanie sprawcy