Demokratyczne Państwo Prawne: Podstawowe Zasady i Koncepcje, Ćwiczenia z Prawo konstytucyjne

Pobierz Demokratyczne Państwo Prawne: Podstawowe Zasady i Koncepcje i więcej Ćwiczenia w PDF z Prawo konstytucyjne tylko na Docsity!

DEMOKRATYCZNE

PAŃSTWO PRAWNE

mgr Kinga Drewniowska

PRAWO KONSTYTUCYJNE

NSP(Z) 2019/

Art. 2 Konstytucji RP

Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym , urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

• pojęciu „państwo prawne” można przypisywać wiele różnych znaczeń
• w najszerszym ujęciu pojęcie „państwa prawnego” jest równoznaczne z sumą cech ustrojowych współczesnego państwa demokratycznego (m.in. zasada podziału i równowagi władz, zasada praworządności formalnej, zasada niezależności sądów i niezawisłości sędziów) DEMOKRATYCZNE PAŃSTWO PRAWNE

PAŃSTWO PRAWNE PAŃSTWO PRAWNE ASPEKT FORMALNY (prawo powinno być przestrzegane przez wszystkich jego adresatów) ASPEKT MATERIALNY (treści i zasady dot. praw i wolności jednostki)

5 ZASADA PRAWORZĄDNOŚCI

• pozycję prawną obywatela kształtuje zasada „ to, co nie jest zabronione, jest dozwolone” , natomiast organy państwowe obowiązuje zasada „tylko to jest dozwolone, co zostało przez prawo przewidziane jako zadanie lub kompetencja organu”
• kompetencji organu państwowego nie można domniemywać! Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.

Art. 7 Konstytucji RP

„ (…) wymóg podstawy prawnej dla działania organów władzy publicznej oznacza, iż organy te mogą działać wyłącznie na podstawie upoważnień przewidzianych w prawie. Brak regulacji upoważniającej do podjęcia danego działania należy uznać za równoznaczny z zakazem tego działania. Wymóg podejmowania działań na podstawie prawa ściśle związany jest z wymogiem podejmowania działań w granicach prawa (…). Wykroczenie poza te granice (…) kwalifikować należy, jako działanie bez podstawy prawnej”. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 14 czerwca 2000 r. (P 3/00)

7 ZASADA PODZIAŁU I RÓWNOWAGI WŁADZ tzw. mechanizm check and balance

8 „Wymóg rozdzielenia władz oznacza m.in., iż każdej z trzech władz powinny przypadać kompetencje materialne odpowiadające ich istocie, a co więcej – każda z trzech władz powinna zachowywać pewne minimum wyłączności kompetencyjnej stanowiącej o zachowaniu tej istoty. Tylko jednak wobec władzy sądowniczej „rozdzielenie” oznacza zarazem „separację”, gdyż do istoty wymiaru sprawiedliwości należy, by sprawowany on był wyłącznie przez sądy, a pozostałe władze nie mogły ingerować w te działania czy w nich uczestniczyć. Wynika to ze szczególnego powiązania władzy sądowniczej z ochroną praw i wolności jednostki i znajduje potwierdzenie zarówno w szczegółowych nomach Konstytucji (…), jak i w konwencjach międzynarodowych”. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 21 listopada 1994 r. (K 6/94) „Z zasady podziału władz wynika, iż władze: ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza są rozdzielone, a ponadto, iż musi między nimi panować równowaga oraz, że muszą one między sobą współpracować. Zasada ta nie ma znaczenia czysto organizacyjnego. Celem zasady podziału władz m.in. jest ochrona praw człowieka przez uniemożliwienie nadużywania władzy przez którekolwiek ze sprawujących organów ”. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 9 listopada 1993 r. (K 11/93)

ZASADA OCHRONY ZAUFANIA OBYWATELI DO PAŃSTWA

• inaczej zasada lojalności państwa wobec obywatela
• zasada, która nie jest wprost sformułowana w przepisach Konstytucji RP
• zasada ta nakazuje, aby organ państwowy (a także ustawodawca) traktował obywatela z zachowaniem pewnych minimalnych reguł uczciwości, co oznacza że przepisy prawne nie mogą zastawiać pułapek ani tworzyć rozwiązań iluzorycznych lub pozornych, nie może również dochodzić do sytuacji, aby organy państwowe miały możliwości nadużywania swojej pozycji względem obywateli
• w ramach tej zasady Trybunał Konstytucyjny sformułował liczne konkretne zasady stanowienia prawa, które muszą być przestrzegane w demokratycznym państwie prawnym
• z zasadą tą wiąże się zasada dostatecznej określoności przepisów prawa

„Zasada ta [ochrony zaufania do państwa i prawa] nie została wprawdzie wyraźnie wysłowiona w tekście Konstytucji, ale niewątpliwie należy ona do kanonu zasad składających się na pojęcie państwa prawnego w znaczeniu, w jakim pojęcie to występuje w art. 2 Konstytucji. Przestrzeganie tej zasady ma szczególne znaczenie w sytuacji, w której ma miejsce zmiana dotychczas obowiązujących przepisów, zwłaszcza zaś tych, które znalazły już zastosowanie, jako czynnik kształtujący sytuację prawną ich adresatów”. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 20 grudnia 1 999 r. (K 4/99) „(…) Zasada zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa opiera się na pewności prawa , a więc takim zespole cech przysługujących prawu, które zapewniają jednostce bezpieczeństwo prawne; umożliwiają jej decydowanie o swoim postępowaniu w oparciu o pełną znajomość przesłanek działania organów państwa oraz konsekwencji prawnych, jakie jej działania mogą pociągnąć za sobą. (…) Bezpieczeństwo prawne jednostki związane z pewnością prawa umożliwia więc przewidywalność działań organów państwa, a także prognozowanie działań własnych ”. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 14 czerwca 2000 r. (K 3/00)

ZASADA OCHRONY PRAW NABYTYCH

• nowe regulacje prawne powinny chronić uzyskane prawa, co oznacza, że uzyskane raz prawo nie może być odebrane lub w niekorzystny sposób zmodyfikowane
• ochrona praw nabytych rozciąga się tylko na prawa nabyte słusznie (jeśli jakieś uprawnienie zostało nabyte w sposób niesłuszny, niezgodny z zasadami sprawiedliwości, ustawodawca może je odebrać)
• ochrona dot. nie tylko praw, które zostały już ostatecznie nabyte, ale także tzw. ekspektatyw nabycia prawa
• zasada ochrony praw nabytych nie ma charakteru absolutnego! „(…) Ochrona praw nabytych nie oznacza nienaruszalności tych praw. Zasada ochrony praw nabytych nie ma charakteru absolutnego i nie wyklucza stanowienia regulacji mniej korzystnych dla jednostki. (…) Odstąpienie od ochrony praw nabytych jest dopuszczalne w szczególnych okolicznościach, gdy przemawia za tym inna zasada prawnokonstytucyjna”. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 22 czerwca 1 999 r. (K 5/99)

„ (…) Ocena dopuszczalności wyjątków od zasady ochrony praw nabytych wymaga rozważenia, na ile oczekiwanie jednostki, że prawa uznane przez państwo będą realizowane, jest usprawiedliwione. Zasada ochrony praw nabytych chroni wyłącznie oczekiwania usprawiedliwione i racjonalne. Istnieją dziedziny życia i sytuacje, w których jednostka musi liczyć się z tym, że zmiana warunków społecznych lub gospodarczych może wymagać zmian regulacji prawnych, w tym również zmian które znoszą lub ograniczają dotychczas zagwarantowane prawa podmiotowe ”. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 stycznia 2000 r. (K 18/99) „Jeżeli można (…) stwierdzić, że po stronie danego podmiotu istniała już „ekspektatywa maksymalnie ukształtowana”, należy do tej ekspektatywy odnieść podobny reżim ochronny, jaki przysługuje prawom nabytym. (…) Ekspektatywa maksymalnie ukształtowana zachodzi wówczas, gdy spełnione zostały wszystkie zasadnicze przesłanki ustawowe nabycia praw pod rządami danej ustawy”. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 24 października 2000 r. (SK 7/00)

ZASADA PROPORCJONALNOŚCI

• często nazywana też zasadą zakazu nadmiernej ingerencji
• dot. treści stanowionego prawa i nakazuje, aby środki zastosowane do osiągnięcia założonego przez prawodawcę celu były do tego celu proporcjonalne
• dot. w szczególności regulacji ograniczających konstytucyjne prawa i wolności jednostki
• zasada proporcjonalności nakazuje, aby spośród skutecznych środków ograniczających korzystanie z wolności i praw wybierać środki najmniej uciążliwe dla jednostki

Art. 31 Konstytucji RP

1. Wolność człowieka podlega ochronie prawnej.
2. Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. 3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia lub moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

„W orzecznictwie polskiego Trybunału Konstytucyjnego zasada proporcjonalności znalazła rozwinięcie jeszcze na gruncie poprzednich uregulowań konstytucyjnych. Za niezmiennie aktualne uznać należy stwierdzenie, (…) iż dla oceny, czy doszło do naruszenia zasady proporcjonalności (zakazu nadmiernej ingerencji) konieczne jest udzielenie odpowiedzi na trzy pytania: „ 1 ) czy wprowadzona regulacja ustawodawcza jest w stanie doprowadzić do zamierzonych przez nią skutków?; 2 ) czy regulacja ta jest niezbędna dla ochrony interesu publicznego, z którym jest powiązana?; 3 ) czy efekty wprowadzanej regulacji pozostają w proporcji do ciężarów nakładanych przez nią na obywatela?”. Zwrócić też jednak należy uwagę, że art. 31 ust. 3 zd. 1 Konstytucji szczególny nacisk położył na kryterium „konieczności w demokratycznym państwie”. Oznacza to, że każde ograniczenie praw i wolności jednostki musi być w pierwszym rzędzie oceniane, czy w płaszczyźnie pytania, czy było ono „konieczne”, czyli innymi słowy, czy tego samego celu (efektu) nie można było osiągnąć przy użyciu innych środków, mniej uciążliwych dla obywatela , bo słabiej ingerujących w sferę jego praw i wolności”. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 12 stycznia 2000 r. (P 11/98)

„ Domniemanie niewinności jest domniemaniem prawnym wzruszalnym i – jak każde tego typu domniemanie – ma ściśle określone granice swego obowiązywania (…). Artykuł 42 ust. 3 Konstytucji musi być interpretowany ściśle. Ustrojodawca, stawiając na pierwszym miejscu godność osoby ludzkiej, sformułował przepisy, które to podstawowe dobro mają skutecznie chronić (…). Przepis w sposób jednoznaczny i nie budzący wątpliwości stwierdza, iż domniemanie niewinności trwa „dopóki wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. Wskazanie takiego sposobu obalenia domniemania dowodzi, że ustrojodawca kształtuje domniemanie jako szczególnie silne, określane mianem „prawdy tymczasowej”. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 16 maja 2000 r. (P 1/99) “(…) Zasada domniemania niewinności stanowi podstawę prawną stworzenia oskarżonemu określonej sytuacji procesowej. Jej konsekwencje procesowe to przede wszystkim rozkład ciężaru dowodu i wyrażona w art. 5 k.p.k. zasada in dubio pro reo. (…) Podstawowym skutkiem obowiązywania zasady domniemania niewinności jest „wymaganie, by ten kto zarzuca oskarżonemu przestępstwo, musiał je udowodnić”. Z drugiej strony, oskarżony może pozostawać bierny, gdyż stan istniejący w wyniku działania domniemania niewinności jest dla niego korzystny”. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 11 września 2001 r. (SK 17/00)

ZASADA NE BIS IN IDEM

• „nie dwa razy w tej samej sprawie”
• zakaz podwójnego karania za ten sam czyn
• zasada ta znajduje szczególnie silną ochronę w prawie karnym, ale z mocy art. 2 Konstytucji RP stosuje się ją też do wszelkich przypadków zbiegu odpowiedzialności (też przypadki zbiegu odpowiedzialności za czyny sankcjonowane na mocy prawa karnego i innych przepisów prawa publicznego, w tym szczególnie prawa administracyjnego) „(…) Skoro ne bis in idem oznacza zakaz podwójnego (wielokrotnego) karania tej samej osoby fizycznej za popełnienie tego samego czynu zabronionego, to naruszeniem tego zakazu jest łączenie przez ustawodawcę sankcji karnej z sankcją administracyjną, której represyjność jest na tyle duża, że pozwala uznać ją za w istocie sankcję karną ”. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 11 października 2016 r. (K 24/15)