Pobierz Prawo - Notatki - Prawo - Część 3 i więcej Notatki w PDF z Prawoznawstwo tylko na Docsity!
Zobowiązanie – rodzaj stosunku cywilnoprawnego zachodzącego pomiędzy wierzycielem (podmiotem uprawnionym), a dłużnikiem (podmiotem zobowiązanym), na którego treść składają się prawa podmiotowe o względnym charakterze zwane wierzytelnością oraz prawo – obowiązek zwane długiem.
Względny charakter oznacza, że wierzytelność jest prawem skutecznym wyłącznie wobec dłużnika. Tylko od dłużnika wierzyciel może się domagać spełnienia świadczenia.
Dług to obowiązek lub zespół obowiązków ciążących na dłużniku, których wykonanie ma na celu zaspokojenie uzasadnionego interesu wierzyciela.
Spełnienie świadczenia to główny obowiązek dłużnika i może ono polegać na działaniu lub zaniechaniu. Za spełnienie świadczenia dłużnik odpowiedzialny jest osobiście – całym swoim majątkiem.
Odpowiedzialność za dług oznacza możliwość stosowania przymusu przez organy państwowe na żądanie wierzyciela. Odpowiedzialnością obarczona jest również osoba będąca w obowiązku wynagrodzenia (naprawienia szkody) – odpowiedzialność odszkodowawcza.
Zobowiązania powstają najczęściej w wyniku zawieranych umów lub też wskutek czynów niedozwolonych oraz bezpodstawnego wzbogacenia się.
Solidarność dłużników (bierna) występuje wtedy, gdy wierzycielowi przysługuje roszczenie o spełnienie jednego świadczenia, a dłużników (co do tego świadczenia) jest kilku. Zobowiązanie takie wygasa wobec wszystkich nawet jeżeli świadczenie (w całości) zostanie zaspokojone tylko przez jednego z dłużników. Wierzyciel może zażądać spełnienia świadczenia w całości lub w części od wszystkich dłużników, od kilku z nich lub od każdego z osobna. Jeżeli którykolwiek z dłużników staje się wypłacalny (ma możliwość pokrycia całego długu) to wtedy wierzyciel uzyska zaspokojenie.
Niektóre przepisy z góry nakładają na kilka osób (dłużników) solidarną odpowiedzialność za wykonanie określonego świadczenia np. współwłaściciele mienia, sprawcy czynu niedozwolonego (kilku sprawców jednego pobicia), wspólnicy spółki cywilnej.
Zasada reprezentacji korzyści dłużników na rzecz wierzyciela daje wyraz w przepisach mówiących, że zmiana sposobu zaspokojenia świadczenia za zgodą wierzyciela ( odnowienie ) nie może zaszkodzić pozostałym dłużnikom i w razie sprzeczności zwalnia z tego współdłużników. Także zwłoka wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych przekłada się na pozostałych. Zasada reprezentacji na korzyść współdłużników nie dotyczy zwolnienia z długu lub zrzeczenia się solidarności przez wierzyciela. Czynności te nie wywierają skutku na innych współdłużników.
Działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie mogą szkodzić współdłużnikom.
Solidarność wierzycieli polega na tym, że kilku wierzycieli jest uprawnionych do odbioru całego świadczenia od dłużnika. Zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli dług wygasa względem wszystkich. Dłużnik może spełnić świadczenie według swojego wyboru, do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych.
Za zobowiązania podzielne uważa się świadczenie, które może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości. Jeżeli świadczenie jest podzielne a jest kilku wierzycieli (dłużników) to dług jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części , ilu jest dłużników (wierzycieli).
Świadczeniem jest zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania, czyniące zadość godnemu ochrony interesowi wierzyciela. Świadczenie jest przedmiotem zobowiązania i polega na działaniu lub zaniechaniu.
Zobowiązanie przemienne – jeżeli dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego lub kilku świadczeń, wybór świadczenia należy do dłużnika, chyba że z czynności prawnej, z ustawy, lub z okoliczności wynika, iż uprawnionym do wyboru jest wierzyciel lub osoba trzecia.
Upoważnienie przemienne polega na tym, że treść zobowiązania przewiduje spełnienie przez dłużnika jednego tylko świadczenia, ale istnieje zastrzeżenie (wynikające z umowy lub z przepisów prawnych), że dłużnik może spełnić inne świadczenie, co także spowoduje wygaśnięcie zobowiązania.
Zobowiązania będzie ważne jeżeli świadczenie jest możliwe do wykonania w chwili powstania zobowiązania, jeżeli treścią zobowiązania jest wykonanie przez dłużnika świadczenia , które od początku było niemożliwe do wykonania, zobowiązanie te w ogóle nie powstaje. Jeżeli strona wierzyciela od początku wiedziała o niemożności zaspokojenia świadczenia przez osobę dłużnika i nie wyprowadziła z błędu „przyszłego dłużnika” to „osoba wierzyciela” będzie musiała naprawić szkodę, którą druga strona poniosła z tytułu zawarcia umowy nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.
Świadczenia dzielimy na:
- jednorazowe
- okresowe np. czynsz, opłaty najmu
- ciągłe np. stałe zachowanie przez pewien okres do danego podmiotu, przedmiotu
Świadczenia odnoszące się do rzeczy można podzielić na świadczenia oznaczone co do tożsamości oraz co do gatunku. Jeżeli jakość gatunkowa rzeczy nie jest w zobowiązaniu określona w przepisach, w treści czy też nie jest określona przez okoliczności przyjmuje się, że dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości.
Świadczenie pieniężne polega na przekazaniu z majątku dłużnika do majątku wierzyciela określonej sumy pieniężnej tj. wartości majątkowej wyrażonej w mierniku, jakim jest pieniądz. Świadczenie pieniężne może być spełnione przez przeniesienie odpowiedniej ilości znaków pieniężnych – obrót gotówkowy lub za pomocą odpowiednich zapisów na rachunkach – obrót bezgotówkowy.
Surogat – przedmiot zastępczy, w dziedzinie świadczeń, substytut świadczenia np. w przypadku braku możliwości zaspokojenia świadczenia które jest postaci rzeczowej, świadczenie może być zaspokojone pieniężnie.
Strata polega na zmniejszeniu się wartości majątku osoby poszkodowanej wskutek zdarzenia, z którym prawo wiąże obowiązek naprawienia szkody.
Utracone a spodziewane korzyści to powiększenie się wartości majątku osoby poszkodowanej, gdyby nie zdarzenie z którym związana jest szkoda.
Przesłanką odpowiedzialności może być też wina osoby odpowiedzialnej za szkodę. Możliwe w takim wypadku jest zwolnienie się z odpowiedzialności odszkodowawczej dłużnika poprzez przedstawienie dowodu braku winy. Ciężar dowodu w wypadku winy spoczywa na osobie poszkodowanej, która może wynosić skutki prawne z danego zdarzenia.
Zakres obowiązku odszkodowawczego może być ograniczony ze względu na przyczynienie się poszkodowanego do powstania lub powiększenia szkody.
Świadczenie odszkodowawcze może być dokonane poprzez przywrócenie do stanu poprzedniego ( Restytucja naturalna ) lub zapłatę odszkodowania, które w przypadku szkody niemajątkowej nosi nazwę zadośćuczynienia, ( Restytucja pieniężna ). Prawo wybory formy zwrotu należy zazwyczaj do poszkodowanego – wierzyciela.
Wysokość odszkodowania ustala się w cenach bieżących – z chwilą wydania wyroku, aby ich wartość szkody i odszkodowania była miarodajna. Przy ustalaniu tej, że wysokości odszkodowania bierze się też pod uwagę to w jaki sposób poszkodowany się przyczynił do szkody, czy będzie to pełne czy częściowe odszkodowanie oraz adekwatnego związku przyczynowego.
Czyny niedozwolone to tzw. delikty są zdarzeniami wywołującymi szkodę u osoby poszkodowanej, szkód majątkowych i niemajątkowych. Zdarzenia te charakteryzuje ogólnie ich bezprawność (sprzeczność z obowiązującym prawem)
Przesłanki odpowiedzialności z tytułu deliktów:
- zdarzenie sprawcze – zdarzenie bezprawne, z którym prawo wiąże obowiązek odszkodowawczy
- szkoda – uszczerbek w dobrach prawnie chronionych określonego podmiotu, na dobrach majątkowych i niemajątkowych (krzywda, krzywda moralna)
- związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem sprawczym a szkodą
- wina
Wina za własne czyny – kto z winy swej wyrządza drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia
Zarzutu winy nie można zarzucić osobie niepoczytalnej, (osoba w sytuacji braku świadomości lub braku swobody), małoletniej (nie ukończyła 13 lat) z czego wynika, iż kodeks c. zwalnia te osoby z odpowiedzialności odszkodowawczej.
Bezprawność jest wyłączona w wypadku: obrony koniecznej ; stanu wyższej konieczności – ważnego tylko wtedy jeżeli niebezpieczeństwo któremu zapobiegł sprawca nie zostało wywołane przez niego samego ; dozwolona samopomoc ; zgoda poszkodowanego ; wykonywania prawa podmiotowego.
Odpowiedzialność odszkodowawcza może wynikać z czynów dokonanych przez samego sprawcę , oraz w wyniku, podżegania, pomocy, wykorzystania sprawy dla celów majątkowych ; osoby które dokonują takich działań solidarnie odpowiadają wraz ze sprawcą.
Kolejnym rodzajem odpowiedzialności może być ta wynikająca z tytułu odpowiedzialności za cudze czyny, nadzoru, kontroli, niewłaściwego wyboru (w wyniku zwierzchnictwa). Ciężar dowodu w takich sprawach spoczywa na osobie nadzorującej lub tej która dokonała wyboru i to ona w celu uwolnienie się od odpowiedzialności musi wysunąć dowody niewinności.
Odpowiedzialność zwierzchnika w relacji podwładny zwierzchnik jest surowsza i zwierzchnik odpowiada za szkody choćby nie był im bezpośrednio winny – oparte jest to na zasadzie ryzyka, a przesłanką jego odpowiedzialności jest wina poszkodowanego.
Odpowiedzialność skarbu państwa może być uwzględniona wtedy, gdy szkoda wyrządzona przez funkcjonariusza państwowego została wyrządzona przy wykonywaniu powierzonej funkcjonariuszowi czynności, nie odpowiada natomiast za szkody wyrządzone przy okazji danej czynności.
Podobnie jest z funkcjonariuszami samorządu terytorialnego, prawo narzuca na nich i na Skarb państwa solidarną odpowiedzialność za szkody pod warunkiem, że szkoda została wywołana przy wykonywaniu czynności zleconych na mocy ustawy.
Rodzaje odszkodowań: renta, odszkodowanie jednorazowe, zadośćuczynienie ( za doznaną krzywdę)
Odpowiedzialność może wynikać z tytułu wyrządzenia szkody pojazdem mechanicznym środków komunikacji, którego jest się właścicielem lub kierującym, z tytułu szkody wyrządzonej przez produkt niebezpieczny, przez fałszywe podawanie się za producenta obcego wyrobu, z tytułu wytworzenie wadliwego surowca lub części składowej produktu, z tytułu obrotu wadliwym produktem, z tytułu wprowadzenia cudzego wyrobu do obrotu własnej działalności gospodarczej, z tytułu szkody spowodowanej przez przedsiębiorstwa wprawianych w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych).
OGÓLNE WIADOMOŚCI O POWSTAWANIU ZOBOWIĄZAŃ / UMOWY
Źródło zobowiązania – zdarzenie prawne rodzące powstanie stosunku zobowiązaniowego.
Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Istnieją dwa rodzaje takich umów: umowa nazwana – jej kształt jest proponowany w kodeksie ale strony mogą pominąć założenia kodeksowe , chyba, że założenia te mają charakter bezwzględnie obowiązujący ; umowy nienazwane, nietypowe – nie określone w przepisach prawnych. Granice takiej swobody określają jedynie nieliczne zastrzeżenia: umowa nie może nakładać obowiązków na osobę trzecią, i nie może być sytuacji w której strony postanawiają, że jedna strona będzie mogła określać prawa i obowiązki drugiej.
Wzorce umowne – ogólne warunki umów, regulaminy i wzory – warunkiem obowiązywania i ważności takiego wzorca jest jego dostarczenie drugiej osobie przy zawieraniu umowy lub jego udostępnienie np. w postaci tablic regulaminowych, gdy dostarczenie osobiście takiego wzorca każdemu klientowi mogło by sprawić problemy.
Nie uzgodnione indywidualnie sformułowania znajdujące się we wzorcu, a będące rażąco naruszającymi interesy konsumenta, jego prawa i obowiązki czy też dobre obyczaje, nie wiążą go prawnie i są uznawane jako niedozwolone postanowienia umowne.
W przypadku wyzysku – wartość świadczenia podczas zawarcia umowy rażąco przekracza jego realną wartość a podmiot który świadczenia dokonuje jest w położeniu przymusowym, niedołężny lub niedoświadczony, może się domagać zmniejszenia świadczenia na rzecz drugiej strony podmiotu lub w przypadku braku takich możliwości unieważnienia umowy. Powyższe uprawnienia wygasają po 2 latach od zawarcia umowy.
Umowa przedwstępna musi zawierać podstawowe elementy umowy i zobowiązuje jednostronnie lub dwustronnie do zawarcia tzw. umowy przyrzeczonej (właściwej).
Jeżeli umowa przedwstępna czyni zadość wymogą od których uzależniona jest ważność umowy przyrzeczonej to w razie odmowy drugiej strony do złożenia oświadczenia woli (czyli dokonania świadczenia w postaci zawiązania umowy przyrzeczonej) pierwsza strona może domagać się złożenia tego oświadczenia przez drugą stronę w sądzie. Wyrok prawomocny sądu jest traktowany jako oświadczenie woli osoby pozwanej i niniejszym czyni ważną umowę przyrzeczoną) – jest to skutek silniejszy
Jeżeli zaś umowa nie czyni zadość wymogą pierwszy podmiot może rościć jedynie odszkodowania z tytułu szkody poniesionej w wyniku tego, że liczyła na zawarcie umowy. – jest to tzw. skutek słabszy
Konstrukcje umów dotyczących osób trzecich są przykładami umów nieważnych, nie zmieniających określonego stanu prawnego podmiotów: może się tak dziać w przypadku:
- umowy o świadczenie przez osobę trzecią – np. w umowie określone jest że osoba trzecia spełni świadczenie
- umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej – np. przyrzeczenie strony drugiej (dłużnik-gwarant, że osoba trzecia spełni świadczenie, jest odpowiedzialny w przypadku gdy osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania
- umowa o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią – osoba trzeci, która dłużnikowi zapewnia zwolnienie z długu, nie wpływa w żaden sposób na zwolnienie dłużnika z zobowiązania
Zadatek – suma pieniężna przekazywana przy zawarciu umowy, może być zatrzymana przez wierzyciela, w przypadku, gdy dłużnik nie wywiązał się ze swego zobowiązania. Jeżeli natomiast to wierzyciel daje zadatek (np. w przypadku zlecenia jakiś prac), to w razie nie wykonania zobowiązania przez dłużnika może się domagać zwrotu podwójnej sumy zadatku.
W razie rozwiązania umowy zadatek winien być zwrócony, a obowiązek zapłaty dwukrotnej odpada.
W umowach prawo przewiduje możliwość upoważnienie jednej lub obu stron do odstąpienia od oświadczenia woli w razie problemów jednej ze stron. Jednakże w umowie z takim warunkiem musi być podany termin możliwości wykonania odstąpienia. Brak takiego terminu powoduje, że taki warunek odstąpienia jest nieważny i prawnie nieskuteczny.
W wyniku wykonania odstąpienia umowę uważa się za nie zawartą, a wszelki dotychczas świadczone rzeczy powinny być zwrócone. Jeżeli strona dłużnika (zobowiązanego do np. wykonania prac) poniosła pewne koszta związane z najmem ludzi, urządzeń itp. może się domagać od strony wierzyciela odpowiedniego wynagrodzenia zwanego odstępnym.
