Pobierz Prawo rodzinne - Notatki - Politologia - Część 1 i więcej Notatki w PDF z Politologia tylko na Docsity!
MAŁŻEŃŚTWO
PODSTAWOWE ZASADY PRAWA MAŁŻEŃSKIEGO:
- zasada monogamii
- zasada świeckości małżeństwa a) małżeństwo w rozumieniu prawa państwowego- nie interesuje nas małżeństwo wyznaniowe, b) w sprawach małżeńskich orzekają sądy państwowe- wg prawa państwowego
- zasada egalitaryzmu ( równości ) małżonków
- zasada trwałości małżeństwa
- jedynym państwem europejskim, które nie przewiduje rozwodów, jest Malta, Irlandia wprowadziła je niedawno, Chile- od 2004, nie ma rozwodów na Filipinach, ale szerzej traktuje się unieważnienie małżeństwa.
- zasada dobra dziecka i równouprawnienia dzieci pozamałżeńskich i małżeńskich
POKREWIEŃSTWO- stosunek między osobami związanymi węzłem krwi ( jest wspólny przodek ). a) w linii prostej ( jedna osoba pochodzi bezpośrednio od drugiej ), b) w linii bocznej POWINOWACTWO ( Art. 26 )- stosunek miedzy małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Stopnie powinowactwa liczy się tak jak przy pokrewieństwie. Powinowactwo trwa mimo ustania małżeństwa ( "można pozbyć się żony, ale nie można pozbyć się teściowej" ). Jeśli małżeństwo zostanie jednak unieważnione, to powinowactwo wygasa.
ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA A. WARUNKI ISTNIENIA MAŁŻEŃSTWA ( Art. 1 )- warunkują one byt małżeństwa, jeśli ich nie ma, nie ma małżeństwa ( MATRIMONIUM NON EXISTENS ).
- jeżeli mimo tego sporządzony zostanie akt małżeństwa, to
- każdy, kto ma w tym interes prawny,
- może wystąpić z powództwem o USTALENIE NIEISTNIENIA MAŁŻEŃSTWA ( Art. 2 ) **I. Zawarcie małżeństwa w formie cywilnej ( Art. 1 §1 ):
- odmienność płci nupturientów,** Wynika to też z Art. 18 Konstytucji- małżeństwo to związek kobiety i mężczyzny. W Europie są 2 państwa, gdzie dopuszczalne są małżeństwa homoseksualne ( Belgia, Holandia ). Jeśli ktoś zmienił płeć, to występuje z powództwem o ustalenie. W akcie urodzenia pojawia się wzmianka dodatkowa. 2) jednoczesna obecność nupturientów Wyjątek: Art. 6- małżeństwo przez pełnomocnika ( per procura ):
- zezwolenie sądu z ważnych powodów,
- forma pełnomocnictwa:
- pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym,
- z wymienieniem osoby, z którą małżeństwo ma być zawarte,
- tylko jeden z małżonków może mieć pełnomocnika, drugi musi być obecny **3) oświadczenia woli obu nupturientów, iż wstępują ze sobą w związek małżeński,
- przed odpowiednim organem:**
- kierownikiem usc,
- polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, jeśli mężczyzna i kobieta ( Art. 1 §4 ):
- są obywatelami polskimi,
- przebywają za granicą II. Zawarcie małżeństwa w formie konkordatowej ( wyznaniowej ) ( Art. 1 §2 i 3 ) Zasada: ślub kościelny nie wywołuje skutków w sferze prawa cywilnego Przez długi czas można było zawrzeć małżeństwo tylko przed organem władzy publicznej. Istniał nawet zakaz dla duchownego udzielania małżeństwa osobie, które nie zawarła małżeństwa świeckiego, istniała nawet sankcja za udzielenie takiego małżeństwa. Ustawa z 12.05.1979- stosunek RP do Kościoła Katolickiego. Zmieniono powyższe przepisy. Małżeństwo kościelne nie wywoływało żadnych skutków w zakresie prawa cywilnego- osoba uważana była za wolną, brak dziedziczenia ustawowego, dzieci uważane były za pozamałżeńskie. Inne ustawy regulujące stosunek RP do kościołów również przewidują zawarcie małżeństwa ze skutkiem cywilno- prawnym, np. protestanckie. 28.03.1993 podpisano Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską. Wyjątek: wywołuje, jeśli spełnione są odpowiedni przesłanki:
**1) zawarcie przez kobietę i mężczyznę związku małżeńskiego podlegającemu prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego
- oświadczenie przez nupturientów w obecności duchownego woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu, gdy przewiduje to ratyfikowana umowa międzynarodowa albo ustawa regulująca stosunku między Państwem a kościołem albo związkiem wyznaniowym,
- sporządzenie aktu małżeństwa przez kierownika usc** ( zob. niż. ) Procedura zawarcia małżeństwa w formie cywilnej.
- zwykła a) Zasada: osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo powinny złożyć lub przedstawić kierownikowi usc dokumenty niezbędne do zawarcia małżeństwa, określone w odrębnych przepisach ( Art. 3 § Wyjątek: sąd może zwolnić osobę od obowiązku złożenia lub przedstawienia takiego dokumentu, jeżeli otrzymanie go napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody ( §2 ). b) kierownik usc wyjaśnia nupturientom:
- doniosłość związku małżeńskiego,
- przepisy regulujące prawa i obowiązki małżonków,
- przepisy o nazwisku małżonków i o nazwisku ich dzieci. c) Zasada: Art. 4- małżeństwo przed kierownikiem usc nie może być zawarte przed upływem 1 miesiące od dnia, kiedy nupturienci złożyły kierownikowi usc pisemne zaświadczenie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie takiego małżeństwa. Wyjątek: kierownik usc może zezwolić na zawarcie małżeństwa przed upływem tego terminu, jeśli przemawiają za tym ważne względy. d) Art. 7 zawarcie małżeństwa- oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński powinny być złożone:
- publicznie,
- w obecności dwóch świadków
- kierownik usc zapytuje mężczyznę i kobietę, czy zamierzają zawrzeć małżeństwo,
- gdy oboje odpowiadają twierdząco, wzywa ich do złożenia oświadczeń o wstąpienie w związek małżeński oraz oświadczeń w sprawie nazwisk małżonków i ich dzieci,
- mężczyzna i kobieta ( osobno ) składają oświadczenie woli o wstąpieniu w związek małżeński, powtarzając za kierownikiem usc treść oświadczenia lub odczytując je na głos. Jeżeli osoba nie może mówić, to składa oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński podpisując akt małżeństwa,
- po złożeniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński przez obie strony kierownik usc ogłasza, że wskutek zgodnych oświadczeń woli obu stron małżeństwo zostało zawarte.
- przyspieszona ( Art. 9 §1 )- w razie:
- niebezpieczeństwa grożącego życiu jednej ze stron,
- niebezpieczeństwo jest bezpośrednie. Wówczas oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński może być złożone niezwłocznie przed kierownikiem usc bez złożenia lub przedstawienia dokumentów niezbędnych do zawarcia małżeństwa. Jednakże i w tym wypadku nupturienci są obowiązani złożyć zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Procedura zawarcia małżeństwa w formie konkordatowej:
- zwykła a) Art. 4^1 - kierownik usc wydaje osobom zamierzającym zawrzeć małżeństwo kokordatowe zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa oraz treść i datę złożonych przed nim oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków i ich dzieci. Zaświadczenie to traci moc po upływie 3 miesięcy od dnia wydania. Wydając to zaświadczenie kierownik usc informuje strony o dalszych czynnościach koniecznych do zawarcia małżeństwa. b) dopiero z tym zaświadczeniem idzie się do duchownego, bez niego duchowny nie może przyjąć oświadczeń nupturientów woli zawarcia małżeństwa ( Art. 8 §1 ) c) duchowny sporządza niezwłocznie po oświadczeniu przez nupturientów woli zawarcia małżeństwa zaświadczenie stwierdzające że oświadczenia zostały złożone w jego obecności przy zawarciu związku małżeńskiego podlegającemu prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego. Zaświadczenie to podpisują:
- duchowny,
- małżonkowie,
- dwaj pełnoletni świadkowie obecni przy złożeniu tych oświadczeń. d) zaświadczenie to wraz z zaświadczeniem sporządzonym przez kierownika usc o którym mowa w e) duchowny przekazuje do usc w terminie zawitym 5 dni ( termin jest zawieszony, jeżeli zachowanie go nie jest możliwe z powodu siły wyższej przez czas trwania tej siły )
- teoria wysłania ( a nie doręczenia )- zaświadczenie uważa się za złożone z chwilą nadania jako przesyłki poleconej w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego. f) kierownik usc sporządza akt małżeństwa. Ma on charakter konstytutywny, ale małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego.
- przyspieszona ( Art. 9 §2 )- w razie tej samej sytuacji co w Art. 9 §
Legitymacja: rozszerzona Przeszkoda ta ma charakter eugeniczny- dzieci urodzone ze związków osób, które są połączone więzami krwi często są obarczone wadami wrodzonymi. 6) Art. 14- POWINOWACTWO Nie mogą ze sobą zawrzeć małżeństwo powinowaci w linii prostej. Pojawia się wtedy, gdy jest rozwód, bo wcześniej takie małżeństwo byłoby bigamiczne. Usuwalność- tak, z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństw pomiędzy powinowatymi. Konwalidacja: gdy małżeństwo, z którego wynika powinowactwo zostało unieważnione. Legitymacja- wąska. 7) Art.15- PRZYSPOSOBIENIE Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposabiany. Usuwalność- nie Konwalidacja- ustanie przysposobienia ( jeżeli nie jest to przysposobienie nierozwiązywalne ). Legitymacja: wąska. 8) Art. 15^1 - WADY OŚWIADCZEŃ WOLI a) przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli ( w chwili wyrażenia woli, a nie powzięcia decyzji )! b) pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej osoby- liczy się wszystko, nazwisko, płeć c) pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.
- groźba musi być więc bezprawna i poważna, obojętne czy dotyczy samej osoby, czy kogoś innego.
- nieważne jest źródło groźby,
- musi być osobiste niebezpieczeństwo a nie majątkowe. Terminy ( §3 )- nie można żądać unieważnienia małżeństwa
- po upływie 16 miesięcy od
- ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli,
- od wykrycia błędu
- od ustania obawy wywołanej groźbą-
- a w każdym wypadku po upływie 3 lat od zawarcia małżeństwa Legitymacja: prokurator oraz małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą. 9) Art. 16- "WADY PEŁNOMOCNIKA"
- jeśli brak było zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika albo:
- jeżeli pełnomocnictwo było:
- nieważne lub,
- skutecznie odwołane.
- jeśli małżonkowie nie podjęli jeszcze wspólnego pożycia. Legitymacja: mocodawca i prokurator. Art. 18- UNIEWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA PO JEGO USTANIU. Zasada- nie można. Wyjątek: nie dotyczy to: a) UNIEWAŻNIENIA Z POWODU POKREWIEŃSTWA między małżonkami, b) BIGAMII ( pozostawania przez jednego z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa w zawartym poprzednio związku małżeńskim ). W chwili wytoczenia powództwa o unieważnienie małżeństwa oboje żyją, a w trakcie procesu jedno umrze, to
- jeśli zmarł pozwany zastępuje go kurator i postępowanie ciągle trwa. ( Art. 19 §1 ).
- jeśli zmarł powód, to unieważnienia mogą dochodzić jego zstępni ( Art. 19 §2 ). Do tego czasu postępowanie jest zawieszone. Art. 21- SKUTKI UNIEWAŻNIENIA MAŁŻEŃSTWA
- ex nunc- stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie, przy czym małżonek, który zawarł małżeństwo w złej wierze, traktowany jest jak małżonek winny rozkładu pożycia małżeńskiego.
- w zakresie stosunku małżonków do wspólnych dzieci
- w zakresie stosunków majątkowych między małżonkami MAŁŻONEK W ZŁEJ WIERZE ( Art. 20 §2 )- małżonek, który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia.
- ex tunc- pozostałe elementy.
STOSUNKI OSOBISTE MIĘDZY MAŁŻONKAMI
Zasada: Art. 23- równość praw i obowiązków małżonków Nie oznacza to, że małżonkowie wykonują w małżeństwie identyczne funkcje, zależy to od układu, jaki zostanie w małżeństwie przyjęty. Należy ją raczej rozumieć nie tylko jako formalne równouprawnienie ale także w ten sposób, iż w przypadku tradycyjnych układów małżeńskich, gdzie funkcja męża polega na pracy zarobkowej, a żony- na wychowywaniu dzieci i prowadzeniu gospodarstwa domowego- ustawodawca zrównuje pracę w domu z pracą zarobkową ( zob. Art, 27 i 43 §3 ). Obowiązki- Art. 23 i 24: 1) wspólne pożycie,
- psychiczne ( wzajemna miłość ),
- fizyczne ( obcowanie płciowe ),
- gospodarcze ( wspólne prowadzenie domu i zaspokajanie potrzeb rodziny ). 2) wzajemna pomoc - a) obejmuje zarówno świadczenie codziennych usług, b) pomoc wyjątkową, np. w wypadku ciężkiej choroby a) pomoc fizyczna, b) wsparcie moralne 3) wierność, Naruszenie tego obowiązku to -nawiązanie bliższego pożycia z inną osobą,
- stwarzanie pozorów zdrady ( SN- 1950 ). 4) współdziałanie dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli, Konkretyzacja- zob. Art. 27. 5) rozstrzyganie o istotnych sprawach rodziny, w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się do sądu ( chyba, że przepis szczególny kro przewiduje taką sytuację ). SPRAWY RODZINY- a) takie, które w równym stopniu dotyczą wszystkich członków rodziny ( np. decyzja co do tego, czy podnająć część domu jednorodzinnego i w ten sposób uszczuplić powierzchnię mieszkania, z której rodzina ta korzysta b) takie, które bezpośrednio dotyczą tylko na jednego z członków rodziny, ale rzutują na sytuację rodziny jako całości- np. decyzja co do tego, czy jeden z małżonków powinien zrezygnować z pracy zarobkowej i zająć się domem. Są to raczej deklaracje, z których nie wynikają doniosłe skutki prawne. Sankcją za nie wypełnienia tych obowiązków jest rozwód z winy małżonka, który ich nie przestrzega. Nazwisko małżonków ( Art. 25 ): Zasada: Małżonkowie pozostają przy swoich nazwiskach , Wyjątki: **złożenie oświadczenia przed kierownikiem usc. Może być złożone a) przed sporządzeniem przez kierownika usc zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. b) bezpośrednio po zawarciu małżeństwa,
- żona przyjmuje nazwisko męża,
- mąż przyjmuje nazwisko żony,
- mąż przyłącza nazwisko żony,
- żona przyłącza nazwisko męża**. "Połączyć"- a nie "dołączyć"- kolejność nazwisk może być dowolna, natomiast nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów. Kiedyś kobieta mogła jedynie do własnego nazwiska dołączyć nazwisko męża, ale zasadą było to, że prze fakt zawarcia małżeństwa kobieta nabywała nazwisko męża, W prawie francuskim małżeństwo nigdy nie miało wpływu na nazwisko, ale mężatki miały prawo do używania nazwiska męża. Nazwisko dzieci: Zasada: dzieci będą nosić nazwisko ojca, Wyjątek: gdy małżonkowie przy zawarciu małżeństwa zdecydują inaczej.
STOSUNKI MAJĄTKOWE MIĘDZY MAŁŻONKAMI
I. USTRÓJ PODSTAWOWY ( PIERWOTNY - REGIME PRIMAIRE )- ( Art. 27- 30 )- istnieje on w każdym małżeństwie niezależnie od tego, jaki ustrój wtórny małżonkowie wybrali. To są normy iuris cogentis- jest uniwersalny, bezwzględnie obowiązuje w każdym małżeństwie, małżonkowie nie mogą go modyfikować.
- Art. 27- obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą małżonkowie przez swój związek założyli, każdy wg
**- swoich sił,
- gdy zachodzi przesłanka powodująca z mocy prawa powstania przymusowej rozdzielności majątkowej ( zob. niz. ). Jeśli bowiem ubezwłasnowolnienie małżonka lub ogłoszenie jego upadłości w czasie trwania małżeństwa powoduje powstanie ustroju przymusowego, to te same racje uzasadniają związanie od początku ustrojem przymusowym osób zawierających małżeństwo, które są ubezwłasnowolnione lub których upadłość ogłoszono.
W ustroju tym istnieją trzy masy majątkowe. 1) MAJĄTEK WSPÓLNY- przedmiot współwłasności łącznej obojga małżonków ( WSPÓLNOŚCI MAJĄTKOWEJ )-
**- wszystkie przedmioty majątkowe ( prawa, a także posiadanie )
- nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej
- przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, w szczególności: a) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,** DZIAŁALNOŚĆ ZAROBKOWA- działalność pracownicza wykonywana za wynagrodzeniem ( Art. 2 i 22 kp ) a także działalność podejmowana na podstawie cywilnoprawnych umów o dzieło, zlecenie, świadczenie usług, do których wg Art. 750 kc- stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu oraz nastawiona na zysk działalność wykonywana we własnym imieniu w sposób zorganizowany i ciągły. Tak jak wynagrodzenie należy traktować pobrane świadczenie, które spełniają identyczną funkcję ekonomiczną:
- emerytury,
- renty inwalidzkie,
- renty odszkodowawcze uzyskane na podstawie art. 444 §2 kc
- świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. b) dochody z majątku wspólnego i dochody z majątków osobistych, DOCHODY- pożytki naturalne i cywilne rzeczy i inne dochody z nie j osiągane oraz pożytki praw. c) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków. Domniemanie: ( SN )- przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania współwłasności należą do majątku wspólnego. 2) DWA MAJĄTKI OSOBISTE ( ŻONY I MĘŻA )- Art. 33 a) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej Chodzi o przedmioty nabyte również w czasie trwania małżeństwa, ale np. gdy małżonkowie zawarli umowę o ustanowieniu rozdzielności majątkowej. **b) przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej
- Zasada: -nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę,** Wyjątek: - spadkobierca lub darczyńca inaczej postanowił. - są to przedmioty zwykłego urządzenia domowego **Wyjątek od wyjątku: spadkobierca lub darczyńca inaczej postanowił
- służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,** Chodzi zarówno o potrzeby:
- materialne ( odzież, osobiste przybory codziennego użytku domowego ),
- psychiczne i intelektualne ( przedmioty kultu religijnego ),
- hobbystyczne ( sprzęt audio wraz z kolekcją nagrań muzycznych, instrumenty muzyczne, sprzęt wędkarski, osobisty komputer, telefon komórkowy, przedmioty wchodzące w skład kolekcji filatelistycznej ) - nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej, ZASADA SUROGACJI- pochodzenie prawa zadecydowało o przynależności do majątku osobistego.
- uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków Chodzi o nagrody za osiągnięcia:
- twórcze ( literackie, naukowe, techniczne ),
- artystyczne ( nagrodzone np. w konkursach piosenkarskich, recytatorskie ),
- wiedzę ( konkursy erudycyjne ),
- sprawność fizyczną ( nagrody sportowe ). Natomiast nagrody pracownicze stają się składnikiem majątku wspólnego małżonków, traktowane analogicznie jak wynagrodzenie za pracę. **c) prawa
- majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,**
WSPÓŁWŁASNOŚĆ ŁĄCZNA podlegająca odrębnym przepisom- taka współwłasność łączna, której stosunkiem podstawowym nie jest małżeństwo- obecnie współwłasność oparta na stosunku spółki cywilnej.
**- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy.
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie** ( prawo odkupu, pierwokupu ), d) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utarty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków na przyszłość, e) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków.
Prawa jednego małżonka wobec majątku wspólnego ( Art. 34^1 i 35 ). W takim stopniu, w jakim daje się to pogodzić z korzystaniem i współposiadaniem przez drugiego małżonka:
**- ius possidendi,
- ius utendi- Zakazane są:
- żądanie podziału majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej,
- ius disponendi** ( czynność rozporządzająca ze skutkiem rozporządzającym i czynność zobowiązująca ze skutkiem zobowiązującym ) w stosunku do udziału, który w razie ustania wspólności ustawowej przypadłby małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.
Zarząd majątkiem wspólnym: CZYNNOŚCI ZARZĄDU- Art. 36 §2- czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku.
- nie jest taką czynnością umowa poręczenia zawarta przez małżonka w charakterze poręczyciela, bo zobowiązanie małżonka nie dotyczy określonego składnika majątku wspólnego,
- nie jest taką czynnością czynność prowadząca do nabycia jakiegoś przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego, z wyjątkiem umowy zamiany istniejącego składnika majątku wspólnego. Umowa sprzedaży bowiem dopiero powoduje nabycie na rzecz majątku wspólnego określonego przedmiotu majątkowego. **Zasada: Małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji
- o stanie majątku wspólnego,
- o wykonywanie zarządu majątkiem wspólnym,
- o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny. Wyjątek: Samodzielnie zarządza małżonek:
- przedmiotami majątkowymi,
- służącymi do wykonywania zawodu lub,
- prowadzenia działalności zarobkowej. Drugi małżonek ma status osoby nieuprawnionej do dokonywania czynności, które dotyczą wskazanych składników majątku wspólnego. Przysługuje mu jedynie
- kompetencja do wyrażania obligatoryjnej zgody,
- może dokonywać czynności dotyczących tych przedmiotów, jeżeli:** - przemijająca przeszkoda, - czynności są niezbędne, - czynności są bieżące. Ponieważ chodzi o czynności dotyczące składników majątku wspólnego, małżonek upoważniony do zastępczego działania dokonuje czynności zarządu majątkiem wspólnym jako podmiot tego majątku we własnym imieniu, nie zaś jako przedstawiciel drugiego małżonka. **Zasada: Każdy z małżonków może samodzielnie dokonywać takich czynności. Wyjątki: przepisy szczególne stanowią inaczej
- ZGODA WSPÓŁMAŁŻONKA a) OBLIGATORYJNA- Art. 37**
Zasada: Wierzyciel może zaspokoić się tylko z majątku osobistego dłużnika. Wyjątki: a) odpowiedzialność solidarna z Art. 30 ( zob. wyż. ). b) z majątku osobistego dłużnika i majątku wspólnego ( Art. 41 §1 )
- jeśli zobowiązanie została zaciągnięte przez jednego małżonka za zgodą drugiego małżonka W dotychczasowym stanie prawnym było tak, że jeśli wyrok był wykonywany przeciw jednemu z małżonków, to klauzula wykonalności byłą skuteczna także przeciwko drugiemu małżonkowi, ale tylko z jego części majątku wspólnego. Obecnie art.787 kpc- żeby uzyskać klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi trzeba przedstawić zgodę małżonka na piśmie, **c) odpowiedzialność z majątku osobistego dłużnika + wkładu do majątku wspólnego dłużnika, czyli:
- wynagrodzenie za pracę dłużnika
- dochody uzyskane przez dłużnika z innej działalności zarobkowej,
- korzyści uzyskanych przez dłużnika z praw autorskich i pokrewnych, praw własności przemysłowej i innych praw twórcy. W przypadku:
- zobowiązań zaciągniętych przez jednego małżonka bez zgody drugiego małżonka
- zobowiązań małżonka nie wynikających z czynności prawnej,
- wierzytelności, które powstały przed powstaniem wspólności
- wierzytelności, które dotyczą majątku osobistego jednego z małżonków. d) odpowiedzialność z majątku osobistego dłużnika + wkładu do majątku wspólnego dłużnika + przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa,
- wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa** Poprzednio było tak, że wierzyciel mógł zaspokoić się z majątku odrębnego dłużnika, ale także z majątku wspólnego małżonków. Od tej zasady ustawodawca wprowadzał wyjątki:
- tzw. długi kawalerskie,
- długi zaciągnięte wyłącznie na rzecz majątku dłużnika. Wówczas ustawodawca przewidywał, że wierzyciel mógł się zaspokoić tylko z tego, co dłużnik wnosił do majątku wspólnego. Można było wystąpić do sądu o wyłączenie zaspokojenia wierzytelności z majątku wspólnego.
Ustanie wspólności ustawowej
- unieważnienie małżeństwa
- ustanie małżeństwa W obu wypadkach między byłymi małżonkami lub małżonkiem i spadkobiercami zmarłego małżonka nie istnieje żaden ustrój majątkowy, bo może on wiązać tylko osoby pozostające w związku małżeńskim.
- w czasie trwania małżeństwa: a) fakultatywne- umowa majątkowa małżeńska b) obligatoryjne- przymusowy ustrój majątkowy
Skutki ustania wspólności ustawowej: **Zasada: Art. 46- do majątku, który objęte był wspólnością ustawową w chwili jej ustania oraz do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i dziale spadku.
- Majątek wspólny staje się przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych. Zasada: Art. 43 §1- udziały małżonków są w majątku wspólnym są równe niezależnie od przyczyny ustania wspólności majątkowej. Wyjątek: Żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym ( prawo podmiotowe kształtujące ) Legitymacja czynna:**
**- małżonek albo:
- spadkobiercy małżonka, ale tylko wtedy gdy spadkodawca ( czyli małżonek, którego są dziedzicami ) wytoczył powództwo o:** - unieważnienie małżeństwa, - rozwód, - orzeczenie separacji, Legitymacja bierna:
**- drugi małżonek Kiedy przysługuje a) ustała wspólność ustawowa b) ważne powody- rażące lub uporczywe naruszenie przez jednego z małżonków obowiązków wobec rodziny, zawinione spowodowanie rozkładu pożycia, choćby znalazł on tylko wyraz w separacji faktycznej, a do rozwodu nie doszło ( SN- 2003 ). c) różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego
- zarówno praca i inna działalność zarobkowa jak i:
- nakład pracy osobistej przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Powód domaga się:
- ustalenie innej niż równa wysokości udziałów w majątku wspólnym albo**
- pozbawienia drugiego małżonka całego udziału ( SN- 2003 ). Wydaje się, że nie możliwe jest natomiast ustalenie nierównych udziałów tylko w częściach majątku wspólnego.
- Podział majątku wspólnego- następuje zniesienie współwłasności w częściach ułamkowych- ponieważ kro odsyła do przepisów o dziale spadku, a przepisy o dziale spadku odsyłają do przepisów o współwłasności ułamkowej, nakazując ich stosowanie z zachowaniem odrębnych przepisów o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku, w związku z czym podział majątku wspólnego poddany został przede wszystkim unormowaniom o zniesieniu współwłasności ułamkowej. **3) Rozliczenie
- wydatków i nakładów dokonywanych z majątków małżonków** NAKŁADY- koszty poniesione na zachowanie, eksploatację lub ulepszenie rzeczy już w majątku istniejących. WYDATKI- koszty nabycia jakiegoś przedmiotu majątkowego.
- zaspokojenia długu jednego z małżonków z majątku wspólnego. ( Art. 45 )
- korzyści majątkowej, o którą nastąpił wzrost wartości majątku osobistego dzięki usługom świadczonym osobiście przez drugiego małżonka ( SN 1976 ),
- roszczenie z tytułu szkody w majątku wspólnym, wyrządzonej z winy jednego z małżonków ( SN 1958 ). Kontrowersyjna jest kwestia
- wspólnej budowy małżonków na gruncie stanowiącym składnik majątku osobistego jednego z nich
- wzniesienia przez jednego z małżonków budowli przy użyciu środków majątku osobistego na gruncie będącym przedmiotem własności objętej zakresem majątku wspólnego obojga małżonków W takim wypadku- Art. 231 §1 kc. Dopuszczalne jest już w czasie trwania wspólności ustawowej dochodzenie przez jednego małżonka przeniesienia na niego udziału we własności gruntu stanowiącego składnik majątku osobistego drugiego małżonka na podstawie Art. 231 §1 kc, jeżeli zabudowy gruntu budynkiem mieszkalnym dokonali oboje małżonkowie przed zawarciem małżeństwa, gdy pozostawali w konkubinacie. Np. narzeczeni A i B w 1999 budują dla siebie dom, aby po zawarciu małżeństwa mieli gdzie mieszkać. Budowy dokonują na gruncie będącym własnością B wspólnymi nakładami ( zakładamy, że są mniej więcej równe ). W roku 2001 budowa zostaje zakończona i zaraz potem A i B zawierają małżeństwa, wprowadzając się do nowego domu. Grunt ( a więc także budynek- superficies solo cedit! ) pozostaje własnością B i należy do jego majątku osobistego ( prawo własności gruntu- przedmiot majątkowy nabyty przed powstaniem wspólności ustawowej- Art. 33 pkt 1 ). W takim wypadku małżonek A uznany będzie za posiadacza samoistnego w dobrej wierze ( liberalizacja orzecznictwa- zob. rozdział o ochronie własności ) i jakkolwiek oczywiście nie będzie mógł domagać się przeniesienia własności działki za wynagrodzeniem, to będzie mógł domagać się udziału we własności na gruncie B, na którym dom wzniesiono. **a) gdy małżonek poczynił wydatki z majątku wspólnego na jego majątek osobisty Zasada: powinien je zwrócić. Wyjątek: wydatki i nakłady konieczne na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. b) gdy małżonek poczynił wydatki ze swego majątku osobistego na majątek wspólny. Zasada: może żądać zwrotu tych wydatków i nakładów Wyjątek:
- wydatki i nakłady zostały zużyte w celu zaspokojenia potrzeb rodziny
- nie zwiększyły one wartości majątku w chwili ustania wspólności. Zasada: zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, Wyjątek: wcześniej, za nakazem sądowym,
- jeśli wymaga tego dobro rodziny**
1) ROZSZERZONA WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKOWA
Zasada: Art. 48- stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej Wyjątek: przepisy oddziału 2 ( o wspólności majątkowej ). Zasada: Art. 49- można rozszerzyć wspólność majątkową na wszystkie przedmioty i prawa ( tzn. te określone w Art. 33, bo wszystkie inne i tak wchodzą do wspólności ustawowej ). Wyjątek: nie można na:
**- przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny,
- prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającym odrębnym przepisom,
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
- wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
- niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków Jeżeli chodzi o przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności.** Ochrona wierzyciela- **- wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności
- dłużnikiem jest tylko jeden małżonek Wówczas wierzyciel może żądać z zaspokojenia się także z tych przedmiotów majątkowych, które należałyby do majątku osobistego dłużnika, gdyby wspólność majątkowa nie została rozszerzona ( czyli jest sankcja bezskuteczności względnej w stosunku do wierzyciela ).** Wydaje się, że wobec istnienia art. 47^1 art. 51 jest zbędny. Ustanie rozszerzonej wspólności majątkowej ( Art. 50 1 ) Zasada: udziały małżonków są równe ( ale można dochodzić ustalenia nierównych udziałów ) Wyjątek: umowa małżeńska majątkowa stanowi inaczej.
2) OGRANICZONA WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKOWA- przepisy analogicznie. Taka zawężona wspólność majątkowa może obejmować tylko jedną kategorię przedmiotów majątkowych, a nawet jeden przedmiot stanowiący majątek wspólny- a wszystkie inne będą należeć do majątków osobistych.
3) UMOWNA ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA ( Art. 51- 51 1 ) W tym ustroju są tylko dwa majątki: a) MAJĄTEK OSOBISTY ŻONY b) MAJĄTEK OSOBISTY MĘŻA
Nie występuje majątek wspólny, natomiast małżonkowie mogą nabywać przedmioty majątkowe na współwłasność ułamkową ( najczęściej po 1/2 ). Jeśli po np. 10 latach istnienia wspólności ustawowej małżonkowie zawrą umowę majątkową małżeńską ustanawiającą umowną rozdzielność majątkową, to dotychczasowy majątek wspólny staje się przedmiotem współwłasności ułamkowej po 1/2. Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem ( Art. 51 1 ).
4) ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA Z WYRÓWNANIEM DOROBKÓW ( Art. 51 2 - Art. 51 5 ). Zasada: w czasie trwania ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków stosunki majątkowe małżonków układają się tak, jak w ustroju rozdzielności majątkowej ( Art. 51^2 ). Wyjątki: po ustaniu ustroju żądanie wyrównania dorobku ( prawo podmiotowe kształtujące ) Legitymacja czynna:
**- małżonek
- spadkobiercy zmarłego małżonka Legitymacja bierna:
- drugi małżonek Powód domaga się:
- wyrównania dorobku przez zapłatę lub przeniesienie prawa ( jeśli jego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka ) albo:
- zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobku ( jeśli spadkobiercy- to tylko wtedy, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o:** - unieważnienie małżeństwa, - rozwód, **- orzeczenie separacji, DOROBEK- Art. 513 - każdego z małżonków- wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy majątkowej. Dorobek będzie stanowić wartość przedmiotów majątkowych ustalona wg stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i wg cen z chwili rozliczenia. Przy jego obliczaniu a) pomija się:
- przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem umowy majątkowej i wymienione w art. pkt. 2, 5- 7, 9,
- przedmioty nabyte w zamian za nie b) dolicza się wartość:
- darowizn dokonanych przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych,
- usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka,
- nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka.**
C. PRZYMUSOWY USTRÓJ MAJĄTKOWY ( PRZYMUSOWA ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA )- ( Art. 52- 54 )- system stosunków majątkowych małżonków powstający w wypadkach, w których wymaga tego interes małżonków, ich rodziny lub wierzycieli, powstający niezależnie od woli małżonków lub wbrew ich woli, istniejący przez czas trwania określonych w ustawie okoliczności, i co do zasady- nie podlegający przerwaniu przez zainteresowanych małżonków w trybie umowy majątkowej małżeńskiej. Występuje w postaci ROZDZIELNOŚCI MAJĄTKOWEJ. Powstanie przymusowej rozdzielności majątkowej 1) orzeczenie sądu ( Art. 52 )
**- żądanie małżonka ( ów ),
- ważne powody-** Ważne powody- Dalsze istnienie dotychczasowego ustroju majątkowego nie służy dobru założonej przez małżonków rodziny, a nawet jest sprzeczne z zasadami prawa rodzinnego, zaniedbywanie obowiązków względem rodziny, brak starań o powiększenie lub utrzymanie majątku wspólnego, lekkomyślne zarządzanie składnikami majątku wspólnego, powodujące straty majątkowe, samodzielne zaciąganie zobowiązań. **Zasada: Powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. Wyjątek: Powstaje z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa,
- wyjątkowe wypadki, w szczególności gdy małżonkowie żyli w rozłączeniu.
- z mocy prawa a) ubezwłasnowolnienie jednego z małżonków ( Art. 53 §1 )**
USTANIE MAŁZEŃSTWA
Małżeństwo może ustać: I) Z MOCY PRAWA
- ŚMIERĆ MAŁŻONKA- kro o tym nie wspomina. Do tej zasady nawiązują jednak inne przepisy ( Art. 55 asc ). Dowodem ustania jest
- odpis zgonu jednego z małżonków
- odpis postanowienia sadu o stwierdzenie zgonu
- UZNANIE ZA ZMARŁEGO ( Art. 55 ) Zasada: Domniemywa się, że małżeństwo ustało z chwilą, która w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego małżonka została oznaczona jako chwila śmierci. Wprowadzając takie domniemania, ustawodawca daje możliwość zawarcia drugiego małżeństwa, które nie jest uznawane za bigamiczne na skutek tego, że uznany za zmarłego małżonek żyje, jeżeli strony o tym nie widziały. Uznanie żyjącego małżonka za zmarłego ma ten skutek, że w stosunku do drugiego małżonka niweczy ono zawarty w art. 13 zakaz ponownego małżeństwa. Jeżeli okaże się, że uznany za zmarłego żyje, to odpada domniemanie, a jedynie zawarcie drugiego małżeństwa w niewiedzy o tym, ze uznany za zmarłego żyje, powoduje ustanie pierwszego i to z chwilą zawarcia drugiego małżeństwa. Taka sytuacja występuje, gdy choć jedna ze stron zawierających nowe małżeństwo nie wiedziała o nieprawdziwości uznania za zmarłego. Przepis nie posługuje się wprost pojęciem złej wiary, tylko wiedzą. Różnica polega na tym, że:
- przy złej wierze- osoba nie wiedziała albo mogła się dowiedzieć z łatwością
- przy braku wiedzy- osoba nie wiedziała ( tylko ). Jeżeli strony dowiedzą się później, że uznany za zmarłego żyje, to również nie ma to wpływu na ważność drugiego małżeństwa. Zob. tez. uznanie za zmarłego. Uznanie za zmarłego nie niweczy natomiast zakazu z art. 13 w stosunku do osoby niesłusznie uznanej za zmarłą. Nie może ona z powołaniem się na Art. 55 §1 zawrzeć ponownego związku małżeńskiego. Osoba ta ma natomiast interes prawny w ustaleniu, że jej małżeństwo ustało w chwili zawarcia ponownego związku przez drugiego małżonka. II) NA SKUTEK ORZECZENIA SĄDOWEGO
- ROZWÓD 2 modele w porządkach prawnych: a) rozwód jako sankcja za dopuszczenie się określonych czynów lub rażące naruszenie obowiązków małżonków, uzależnia się dopuszczalność rozwodu jedynie od winy jednego z małżonków, z reguły ustawodawca wymienia katalog bezwzględnych przyczyn. Model ten kładzie nacisk na ochronę pokrzywdzonego małżonka, b) model drugi- kładzie nacisk na to, że pożycie uległo rozkładowi i to ostateczność- rozwód ma zakończyć istnienie więzi, która stała się fikcyjna, jest remedium. c) model mieszany- którym posługuje się większość obecnych systemów prawnych. O rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód sąd orzeka w procesie, który podlega zasadom tzw. postępowania odrębnego ( Art. 425- 446 kpc ), podlega też ogólnym zasadom spraw mających za przedmiot dochodzenie stanu cywilnego. Stronami w postępowaniu o rozwód mogą być tylko osoby osobiście i bezpośrednio zainteresowane wynikiem sprawy. Inne osoby nie mogą brać udziału w sprawie rozwodowej ani jako strony ani jako interwenienci uboczni. Legitymacja czynna nie przysługuje prokuratorowi. **PRZESŁANKI DOPUSZCZALNOŚCI ROZWODU:
- Rozkład pożycia:** Możemy mówić o pożyciu w 3 znaczeniach:
- psychicznym ( wzajemna miłość ),
- fizycznym ( obcowanie płciowe ),
- gospodarczym ( wspólne prowadzenie domu i zaspokajanie potrzeb rodziny ).
- trwały- ( a nie długotrwały )- gdy wg zasad doświadczenia życiowego jest pewne, że małżonkowie już do siebie nie powrócą. Sąd nie ocenia długości rozkładu, ale prognozuje na przyszłość, ale czas trwania tego stanu ma z reguły istotne znaczenie tej oceny. i : - zupełny - gdy nie istnieje między małżonkami żadna z niż. wymienionych więzi:
- podstawowe znaczenie ma więź uczuciowa ( jeśli jest, nie ma pozwu ),
- gdy przy zupełnym braku więzi duchowej i fizycznej pozostają pewne elementy gospodarczej, rozkład pożycia może mimo to być uznany za zupełny,
- natomiast nawet sporadyczne tylko stosunki fizyczne będą wskazywać, że rozkład pożycia nie jest zupełny,
- brak niektórych więzi może być usprawiedliwiony szczególnymi okolicznościami. 2) wskutek rozwodu nie może ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo
