Pobierz Prawo rzeczowe - skrypt i więcej Stenogramy w PDF z Muzyka i muzykologia tylko na Docsity!
Prawo rzeczowe - zagadnienia
ogólne
Rozdział I. Wieloznaczność pojęcia „prawo
rzeczowe"
1. PRAWO RZECZOWE W ZNACZENIU PRZEDMIOTOWYM
I PODMIOTOWYM
W ZNACZENIU PRZEDMIOTOWYM, prawo rzeczowe oznacza zespół przepisów, które regulują formy prawne korzystania z rzeczy, przybierające postać PRAW RZECZOWYCH. Są to źródła prawa regulujące problematykę podmiotowych praw rzeczowych, takie jak:
Konstytucja (w szczególności przepisy art. 20-21 i 64) Kodeks cywilny (księga II: Własność i inne prawa rzeczowe, księga I, III i IV) Kodeks rodzinny i opiekuńczy (w zakresie regulacji majątkowej) Kodeks postępowania cywilnego (zwłaszcza w zakresie przepisów egzekucyjnych i postępowania zabezpieczającego) Ustawy odrębne (m.in. o księgach wieczystych i hipotece, o lasach, o własności lokali, o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, o spółdzielniach mieszkaniowych, Ordynacja podatkowa, Prawo o notariacie, Prawo wodne, Prawo lotnicze, Kodeks morski)
W ZNACZENIU PODMIOTOWYM, prawo rzeczowe oznacza ściśle skatalogowane, według zasady numerus clausus, prawa podmiotowe o charakterze bezwzględnym, dotyczące rzeczy (prawo własności, użytkowanie wieczyste, ograniczone prawa rzeczowe). Ustawodawca zalicza czasami do praw rzeczowych prawa mające za przedmiot inne prawa majątkowe, a nie rzeczy jako przedmioty materialne (np. użytkowanie praw, zastaw na prawach).
Rozdział II. Podmiotowe prawa rzeczowe
2. BEZWZGLĘDNY CHARAKTER PRAW RZECZOWYCH
Prawa rzeczowe mają charakter BEZWZGLĘDNY, co oznacza, że:
Są skuteczne erga omnes (względem wszystkich osób), stanowiąc stosunki prawne jednostronnie zindywidualizowane. Przysługują wyłącznie oznaczonemu uprawnionemu. Wykonywane są przez uprawnionego BEZPOŚREDNIO, bez konieczności świadczenia ze strony oznaczonych osób trzecich. Ogół osób postronnych jest zobowiązany do HONOROWANIA cudzego prawa podmiotowego przez swe BIERNE ZANIECHANIE.
Naruszenie (a czasami zagrożenie) prawa rodzi adresowane do oznaczonej osoby roszczenie ochronne.
O bezwzględnym charakterze praw rzeczowych decyduje ustawodawca - strony nie mogą mocą swoich oświadczeń woli ani nadawać bezwzględnego charakteru prawom podmiotowym o charakterze względnym, ani przekształcać w prawo względne praw, które ustawodawca określił jako bezwzględne.
3. RODZAJE PRAW RZECZOWYCH
PRAWO WŁASNOŚCI - obejmuje uprawnienia do korzystania z rzeczy (własnej) i rozporządzania rzeczą. Z niego wywodzą się dalsze prawa rzeczowe (prawa na rzeczy cudzej).
UŻYTKOWANIE WIECZYSTE - może korzystać z gruntu skarbowego lub samorządowego oraz rozporządzać swoim prawem.
OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE - ograniczają cudze prawo własności: a) UŻYTKOWANIE - uprawnia do używania rzeczy i pobierania ich pożytków. b) SŁUŻEBNOŚĆ - nieruchomość można obciążyć na rzeczy właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega na określonych uprawnieniach lub ograniczeniach. c) ZASTAW - nie daje uprawnienia do korzystania z rzeczy; przysługujące zastawnikowi posiadanie rzeczy stanowi jedynie gwarancję realnego zabezpieczenia wierzytelności. d) SPÓŁDZIELCZE WŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU - uprawnia do używania nabytego lokalu, chociaż współcześnie żaden przepis prawa tego nie określa. Jest ono zbywalne i dziedziczne. e) HIPOTEKA - nie daje żadnych bieżących uprawnień względem obciążonej nieruchomości, ale umożliwia wierzycielowi dochodzenie zaspokojenia z nieruchomości.
Wszystkie prawa rzeczowe są prawami majątkowymi. Wyróżniamy prawa SAMODZIELNE, ZWIĄZANE i AKCESORYJNE. Niektóre prawa są ZBYWALNE, a inne NIEZBYWALNE.
4. ZASADA NUMERUS CLAUSUS PRAW RZECZOWYCH
Prawo rzeczowe charakteryzuje się zamkniętym katalogiem praw (numerus clausus), na który składają się prawa wymienione w punkcie 3. Ustawodawca zastrzega ten katalog, aby zapewnić ochronę osób trzecich, dla których prawa rzeczowe mają charakter bezwzględny. Strony nie mogą modyfikować treści dopuszczonych praw rzeczowych ani nadawać bezwzględnego charakteru prawom względnym.
5. UJAWNIENIE PRAW RZECZOWYCH
a) Dokonanie WPISU do KSIĘGI WIECZYSTEJ: - Obowiązkowe ujawnienie prawa własności nieruchomości. - Wpis konstytutywny dla niektórych praw (odrębna własność lokalu, użytkowanie wieczyste, hipoteka). - Wpis deklaratoryjny dla innych praw (użytkowanie, służebność, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu). - Księgi wieczyste są jawne, a wpisy w nich korzystają z domniemania zgodności z rzeczywistym stanem prawnym.
9. PODSUMOWANIE
Prawo rzeczowe charakteryzuje się wieloznacznością pojęcia, bezwzględnym charakterem praw, zamkniętym katalogiem praw rzeczowych oraz szczególnymi zasadami ujawniania praw na nieruchomościach. Przedmiotem praw rzeczowych mogą być rzeczy materialne, zarówno ruchome, jak i nieruchome.
POJĘCIE GRUNTU
Grunty
Części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności. Podstawowy rodzaj nieruchomości. Znajdujące się na nich i trwale z nimi związane budynki, inne urządzenia i rośliny, jak również prawa związane z własnością nieruchomości są częściami składowymi gruntu, chyba że stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.
Rodzaje gruntów
Grunty rolne - wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w zakresie produkcji roślinnej (w tym sadowniczej i ogrodniczej) oraz zwierzęcej (w tym rybnej). Grunty nierolne - te, które nie są gruntami rolnymi.
Nieruchomość gruntowa
Wyodrębniona całość powierzchni ziemskiej, wyznaczona przez wytyczenie jej granic i założenie dla niej księgi wieczystej. Może składać się z jednej lub kilku działek gruntu, niekoniecznie jako ciągła część powierzchni ziemskiej.
ZASADA SUPERFICES SOLO CEDIT I
WYJĄTKI OD NIEJ
Zasada superfices solo cedit
Co znajduje się na powierzchni, przypada gruntowi. Częścią składową gruntu są wszystkie znajdujące się na nim i trwale z nim związane budynki, inne urządzenia i rośliny, jak również prawa związane z własnością nieruchomości.
Wyjątki od zasady
Ustawowe wyjątki, gdy budynki nie stanowią części składowej gruntu: i. Budynki wzniesione przez użytkownika wieczystego na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste oraz budynki nabyte przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste. ii. Budynki wzniesione przez rolniczą
spółdzielnię produkcyjną na gruncie państwowym oddanym w użytkowanie spółdzielni. iii. Budynki wzniesione przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną na gruncie stanowiącym wkład gruntowy.
POJĘCIE CZĘŚCI SKŁADOWEJ
Część składowa rzeczy
Wszystko, co nie może być od niej odłączone (fizycznie) bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego. Nie stanowią części składowej przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku. Część składowa nie może być odrębnym przedmiotem własności oraz innych praw rzeczowych.
Grunt jako rzecz złożona
Obejmuje różne części składowe, takie jak budynki, inne urządzenia trwale z gruntem związane, drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania, a także prawa związane z własnością nieruchomości. Wyjątkowo nie stanowią części składowych gruntu urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne podobne urządzenia, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa.
POJĘCIE PRZYNALEŻNOŚCI
Przynależności
Rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi. Przynależność nie traci swojego charakteru przez przemijające pozbawienie jej faktycznego związku z rzeczą główną. Przynależność może być odrębnym przedmiotem własności oraz innych praw rzeczowych, ale czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek też względem przynależności.
POŻYTKI
Pożytki naturalne
Płody i inne odłączone od rzeczy części składowe, o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy. Uprawniony do pobierania pożytków naturalnych nabywa ich własność poprzez ich odłączenie od rzeczy.
Zwierzyna łowna w stanie wolnym jest własnością Skarbu Państwa.
DOBRA INTELEKTUALNE
Utwory, wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe itp. nie są rzeczami, ale mogą być przedmiotem praw bezwzględnych na wzór praw rzeczowych. Wykluczone jest jednak bezpośrednie stosowanie do własności intelektualnej przepisów prawa rzeczowego.
PRAWA RZECZOWE NA PRAWACH
Wyjątkowo, ustawodawca dopuszcza ustanowienie praw rzeczowych na prawach majątkowych, takich jak użytkowanie praw, zastaw na prawach, hipoteka na użytkowaniu wieczystym, hipoteka na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu, hipoteka na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką.
PIENIĄDZE I PAPIERY WARTOŚCIOWE
Pieniądze
W formie gotówkowej - szczególny rodzaj rzeczy, porównywalny ze zbiorem rzeczy oznaczonych co do gatunku. W formie elektronicznej (na rachunku bankowym) - nie są rzeczami.
Papiery wartościowe
Ściśle biorąc, nie mają charakteru rzeczy, zwłaszcza w postaci zapisu elektronicznego. Jeśli występują w postaci materialnej, bywają traktowane jak rzeczy w kontekście skutków ich zgubienia lub kradzieży.
Przeniesienie prawa własności
Nabycie pochodne, translatywne prawa własności
Przeniesienie prawa własności jest umową o charakterze zobowiązująco- rozporządzającym. Oznacza to, że umowa ta nie tylko zobowiązuje strony do określonego zachowania, ale także prowadzi do rzeczywistego przejścia prawa własności z jednej osoby na drugą. Jest to zatem nabycie pochodne, translatywne prawa własności.
Oprócz przeniesienia prawa własności, do nabycia pochodnego, translatywnego prawa własności zalicza się również ustanowienie współwłasności. Niektórzy twierdzą, że wyzbycie się własności morts causa (na wypadek śmierci) również należy do tej kategorii, jednak w rzeczywistości testator rozporządza spadkiem z racji ogólnej autonomii woli,
a nie prawnorzeczowej kompetencji właściciela - dziedziczenie spadku jest nieuchronne.
Obciążenie prawa własności
Obciążenie prawa własności polega na ustanowieniu ograniczonych praw rzeczowych. Najem lub dzierżawa nie stanowią stricte obciążenia, ponieważ są skuteczne jedynie między oznaczonymi stronami, a obciążenie nie podąża za rzeczą.
Zniesienie prawa własności
Zniesienie prawa własności może nastąpić poprzez porzucenie rzeczy ruchomej (która staje się niczyją) lub przez zniszczenie rzeczy.
Granice prawa własności
Granice prawne
Granice prawa własności mogą być określone normatywnie w trzech aspektach:
A. Ustawa - własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności (art. 64 ust. 3 Konstytucji). W zakresie ograniczeń korzystania z rzeczy można powołać przepisy prawa sąsiedzkiego (art. 144-154 KC), a w zakresie ograniczeń rozporządzania prawem własności - ustawę o gospodarce nieruchomościami.
B. Zasady współżycia społecznego - czynniki moralne.
C. Społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa - zawsze występuje w łączności z klauzulą zasad współżycia społecznego. Odwołuje się do funkcji ekonomicznej prawa własności, tj. pogodzenia interesu społecznego oraz indywidualnego.
Granice przestrzenne własności nieruchomości
Płaszczyzna pozioma
Nieruchomość gruntowa jest rzeczą oznaczoną co do tożsamości. Jej oznaczenie przedmiotowe następuje przez wskazanie granic geodezyjnych, ujawnionych w ewidencji gruntów i budynków (na mapie i w rejestrze), za czym, w miarę potrzeby, następuje fizyczne oznaczenie granic nieruchomości za pomocą znaków granicznych.
Płaszczyzna pionowa
W granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu, własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią (art. 143 KC). Granice te określa się odrębnie dla
koniecznej może również żądać samoistny posiadacz nieruchomości, jednak w jego przypadku w grę wchodzi jedynie ustanowienie służebności osobistej.
Sytuacja prawna przy granicy gruntów
Domniemywa się, że mury, płoty, miedze, rowy i inne urządzenia podobne, znajdujące się na granicy gruntów sąsiadujących, służą do wspólnego użytku. To samo dotyczy drzew i krzewów na granicy. Korzystający z tych urządzeń oraz drzew i krzewów obowiązani są wspólnie ponosić koszty ich utrzymania. Nie oznacza to jednak domniemania współwłasności.
Owoce opadłe z drzewa lub krzewu na grunt sąsiedni stanowią jego pożytki, chyba że grunt sąsiedni jest przeznaczony na użytek publiczny. Właściciel gruntu może wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców, ale musi naprawić wynikłą stąd szkodę. Może także obciąć i zachować dla siebie gałęzie zwieszające się z gruntu sąsiedniego, po uprzednim wyznaczeniu sąsiadowi odpowiedniego terminu do ich usunięcia. Właściciel gruntu może również obciąć i zachować dla siebie korzenie przechodzące z sąsiedniego gruntu, bez konieczności uprzedniego wezwania i wyznaczenia terminu na ich usunięcie.
Sytuacja prawna roju pszczół
Rój pszczół staje się niczyim, jeżeli właściciel nie odszukał go przed upływem trzech dni od dnia wyrojenia. Właścicielowi wolno w pościgu za rojem wejść na cudzy grunt, powinien jednak naprawić wynikłą stąd szkodę. Jeżeli rój osiadł w cudzym ulu nie zajętym, właściciel może domagać się wydania roju za zwrotem kosztów. Natomiast jeżeli rój osiadł w cudzym ulu zajętym, staje się on własnością tego, czyją własnością był rój, który się w ulu znajdował. Dotychczasowemu właścicielowi nie przysługuje w tym wypadku roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.
Nabycie i utrata własności
Nabycie pierwotne i pochodne
Nabycie pierwotne to takie, w którym nabywca nie wywodzi swego prawa od innej osoby (poprzedniego właściciela), lecz nabywa je niezależnie od czyichkolwiek uprawnień. Natomiast nabycie pochodne jest wynikiem wyraźnego i koniecznego następstwa prawnego w stosunku między nabywcą prawa a poprzednim właścicielem (np. przeniesienie własności, dziedziczenie).
W razie nabycia pochodnego, nabywca uzyskuje prawo własności w takich granicach, w jakich przysługiwało ono zbywcy, a więc ze wszystkimi obciążeniami. Natomiast w razie nabycia pierwotnego, ustawodawca często zastrzega wygaśnięcie dotychczasowych obciążeń.
Wyjątki od zasady nemo plus iuris
W prawie polskim występują wyjątki od zasady nemo plus iuris in alium transfere potest quam ipse habet (nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw niż sam posiada):
Nabycie rzeczy ruchomej od nieuprawnionego - nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze (nie stosuje się do rzeczy wpisanej do krajowego rejestru utraconych dóbr kultury). Nabycie prawa rzeczowego lub wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie wskutek działania rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Odpłatne nabycie rzeczy lub prawa uprzednio zbytego na podstawie czynności prawnej pozornej. Nabycie z zobowiązania przez osobę, która, nie będąc spadkobiercą, uzyskała stwierdzenie nabycia spadku. Nabycie na podstawie czynności prawnej dokonanej bez wymaganej zgody drugiego małżonka. Nabycie czeku lub weksla od nieuprawnionego. Nabycie patentu od nieuprawnionego. Nabycie przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną użytkowania na gruncie wniesionym przez członka spółdzielni, który nie był upoważniony do rozporządzania nim.
Przeniesienie własności w prawie polskim
Model przeniesienia własności w trybie umowy
zobowiązująco-rozporządzającej
Zasadą jest model przeniesienia własności w trybie umowy zobowiązująco-rozporządzającej (art. 155 KC). Istnieje również drugi model alternatywny przeniesienia własności w trybie umowy rozporządzającej, zawieranej dla wykonania uprzedniego zobowiązania (art. 156 KC). Przeniesienie własności w trybie umowy rozporządzającej ma miejsce, gdy z woli stron lub z powodu szczególnych przepisów zostaje wyłączony rozporządzający skutek umowy zobowiązującej. Przeniesienie własności w trybie umowy rozporządzającej ma miejsce również wtedy, gdy zobowiązanie do przeniesienia własności wynika z innego (niż umowa rozporządzająca) zdarzenia prawnego.
Przeniesienie własności rzeczy oznaczonych co do gatunku
oraz rzeczy przyszłych
Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy (art. 155 § 2 KC). To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe (art. 155 § 2 KC).
Nabycie ma charakter pierwotny, a dotychczasowe obciążenia rzeczy nie wygasają. Formalne stwierdzenie nabycia własności następuje w postępowaniu nieprocesowym o stwierdzenie zasiedzenia.
Inne sposoby nabycia własności
Nabycie własności niczyjej rzeczy ruchomej: Porzucenie rzeczy ruchomej przez właściciela. Objęcie w posiadanie samoistne rzeczy niczyjej. Znalezienie rzeczy i jego skutki: Zgubienie rzeczy przez właściciela nie uprawnia osób trzecich do zawłaszczenia.
Rzecz znaleziona
Nabycie własności rzeczy znalezionej
Rzecz znaleziona, która nie zostanie przez osobę uprawnioną odebrana w ciągu roku od dnia doręczenia jej wezwania do odbioru, a w przypadku niemożności doręczenia wezwania – 2 lat od dnia znalezienia rzeczy, staje się własnością znalazcy, jeżeli uczynił on zadość swoim obowiązkom.
Jeżeli jednak rzecz została oddana staroście, znalazca staje się jej właścicielem, jeżeli rzecz odebrał w wyznaczonym przez starostę terminie (187|1 KC).
Rzecz znaleziona będąca zabytkiem lub materiałem archiwalnym po upływie terminu do jej odebrania przez osobę uprawnioną staje się własnością Skarbu Państwa. Inne rzeczy znalezione stają się własnością powiatu po upływie terminu do ich odbioru przez znalazcę (187|2 KC).
Z chwilą nabycia własności rzeczy przez znalazcę, powiat albo Skarb Państwa wygasają obciążające ją ograniczone prawa rzeczowe (187| KC).
Jeżeli rzecz znaleziono w takich okolicznościach, że poszukiwanie właściciela byłoby oczywiście bezcelowe, staje się ona przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych znalazcy i właściciela nieruchomości, na której rzecz została znaleziona.
Jeżeli jednak rzecz jest zabytkiem lub materiałem archiwalnym, staje się własnością Skarbu Państwa, a znalazca jest obowiązany wydać ją niezwłocznie właściwemu staroście (189 KC).
Nabycie własności pożytków naturalnych
rzeczy
Nabycie pożytków naturalnych
Uprawniony do pobierania pożytków naturalnych nabywa ich własność przez odłączenie ich od rzeczy (190 KC).
Pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody i inne odłączone części składowe, o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy (53|1 KC).
Uprawnionym jest w pierwszym rzędzie właściciel rzeczy, dalej użytkownik wieczysty oraz użytkownik. W stosunkach obligacyjnych uprawnienie do pobierania pożytków występuje w umowie dzierżawy czy leasingu.
Nabycie własności nowej rzeczy ruchomej
Ten, kto wytworzył nową rzecz ruchomą z cudzych materiałów, staje się jej właścicielem, jeżeli wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów (192|1 KC).
Udziały we współwłasności oznacza się według stosunku wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych (193|1 KC).
Nabywanie nieruchomości przez
cudzoziemców
Definicja cudzoziemca
Cudzoziemcem w rozumieniu ustawy jest:
osoba fizyczna nie posiadająca obywatelstwa polskiego, osoba prawna mająca siedzibę za granicą, nie posiadająca osobowości prawnej spółka osób wymienionych powyżej, mająca siedzibę za granicą, utworzona zgodnie z ustawodawstwem państw obcych, osoba prawna i spółka handlowa nie posiadająca osobowości prawnej mająca siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, kontrolowana bezpośrednio lub pośrednio przez osoby lub spółki wymienione powyżej.
Zasada ogólna i wyjątki
Od dnia 1 maja 2004 r. generalna zasada, iż nabycie nieruchomości lub udziałów i akcji w spółkach będących właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości przez cudzoziemców wymaga zezwolenia, nie ma zastosowania do obywateli oraz przedsiębiorców posiadających miejsce
Środki ochrony własności
Roszczenie windykacyjne (rei vindicatio)
Właściciel może żądać od osoby, która faktycznie włada jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana (222|1 KC).
Istotą rei vindicatio jest żądanie wydania rzeczy, jednak nie cum omni causa (ze wszystkimi przychodami). Roszczenie o wydanie pobranych pożytków i przychodów z rzeczy windykowanej, o zwrot wartości pożytków zużytych lub niepobranych wbrew zasadom prawidłowej gospodarki – samodzielne, odrębne roszczenie.
Zaspokojenie roszczenia windykacyjnego następuje przez wydanie rzeczy w naturze, nie jej wartości.
Zużycie (zniszczenie) rzeczy windykowanej powoduje "zniesienie" prawa własności i wygaśnięcie roszczenia windykacyjnego – odrębną kwestią jest odpowiedzialność posiadacza za zużycie rzeczy.
Legitymacja czynna dla dochodzenia roszczenia windykacyjnego przysługuje właścicielowi oraz współwłaścicielom.
Roszczenie windykacyjne wymaga przeprowadzenia dowodu własności (ciężar dowodu na zasadach ogólnych), ale domniemanie zgodności wpisu w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym pomaga właścicielowi nieruchomości mającej ustanowioną księgę wieczystą.
Legitymowanym biernie jest osoba, która faktycznie włada rzeczą.
Obrona pozwanego może polegać na: istnieniu "skutecznego względem właściciela uprawnienia do władania rzeczą", zaprzeczeniu własności (kwestionuje legitymację czynną powoda), zaprzeczeniu by posiadał rzecz (kwestionuje swoją legitymację bierną), zarzucie przedawnienia (nie dotyczy jeśli roszczenie dotyczy nieruchomości).
Roszczenie negatoryjne
Właściciel może żądać od osoby, która narusza jego własność w inny sposób niż przez pozbawienie go faktycznego władania rzeczą: a) przywrócenia stanu zgodnego z prawem - domaganie się usunięcia cudzej rzeczy oraz usunięcia skutków naruszenia; b) zaniechania naruszeń - ma na celu doprowadzenie do powstrzymania nieuprawnionego od bezprawnych działań odnoszących się do rzeczy cudzej.
Możliwe jest zastosowanie każdego wariantu z osobna bądź obu łącznie. Nie należy do treści roszczenia negatoryjnego roszczenie o naprawienie szkody lub o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia.
Legitymacja czynna przysługuje właścicielowi i użytkownikowi, a legitymacja bierna - każdemu, kto naruszył prawo własności w inny sposób niż pozbawienie właściciela władania rzeczą.
Roszczenie negatoryjne nie ulega przedawnieniu, jeśli dotyczy nieruchomości.
Roszczenia uzupełniające właściciela
Roszczenia te mają charakter roszczeń obligacyjnych, odznaczają się zupełną samodzielnością (brak nierozerwalnego związku z prawem własności) i mogą być dochodzone oddzielnie oraz być przedmiotem samodzielnego obrotu (przelewu), niezależnie od prawa własności i roszczenia windykacyjnego.
Obejmują one: a) roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy; b) roszczenie o zwrot pożytków lub ich wartości; c) roszczenie o naprawienie szkody z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty rzeczy.
Przedawnienie tych roszczeń następuje po 1 roku od dnia zwrotu rzeczy.
Zasady rozliczeń pomiędzy właścicielem a posiadaczem rzeczy mają charakter iuris dispositvi i są uzależnione od dobrej lub złej wiary posiadacza.
Przeciwstawne roszczenia posiadacza o zwrot
nakładów
Jeżeli posiadaczowi służy roszczenie o zwrot nakładów, może on skorzystać z prawa zatrzymania (ius retentionis), hamując w ten sposób roszczenie windykacyjne.
Samoistny posiadacz w dobrej wierze może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy. Może także żądać zwrotu innych nakładów o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili wydania jej właścicielowi.
Ponadto samoistny posiadacz może, przywracając stan poprzedni, zabrać przedmioty, które połączył z rzeczą, chociażby stały się jej częściami składowymi.
Jeżeli nakłady zostały dokonane po chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, może on żądać zwrotu jedynie nakładów koniecznych.
Samoistny posiadacz w złej wierze może żądać jedynie zwrotu nakładów koniecznych, i to tylko o tyle, o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jego kosztem.
Udział we współwłasności może być samodzielnym przedmiotem obrotu. Przy zniesieniu współwłasności, rozliczenie stron następuje według wartości poszczególnych udziałów.
Zarząd rzeczą wspólną
Zarząd ustawowy : Współwłaściciele są zobowiązani do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną. Rozporządzanie rzeczą wspólną i inne czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu wymagają zgody wszystkich współwłaścicieli.
Czynności zwykłego zarządu wymagają zgody większości współwłaścicieli.
Zarząd umowny :
Współwłaściciele mogą odmiennie uregulować zasady zarządu rzeczą wspólną.
Klasycznym rozwiązaniem jest powierzenie zarządu rzeczą wspólną oznaczonemu zarządcy.
Zarząd sądowy :
Sąd może wyznaczyć zarządcę, jeżeli nie można uzyskać zgody współwłaścicieli w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu lub jeśli większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu.
Współposiadanie i korzystanie z rzeczy wspólnej
Każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem przez pozostałych. Możliwe jest umowne rozwiązanie kwestii współposiadania i korzystania, np. rozdzielenie posiadania i korzystania w czasie lub według rodzaju pożytków. Sąd może określić sposób korzystania z rzeczy wspólnej, w szczególności dokonać podziału quoad usum.
Zniesienie współwłasności
Każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności, a roszczenie to nie ulega przedawnieniu. Zniesienie współwłasności może nastąpić w trybie umownym lub sądowym. Dopuszczalne sposoby zniesienia współwłasności to: podział rzeczy, przyznanie rzeczy na własność jednemu ze współwłaścicieli lub sprzedaż rzeczy wspólnej i podział uzyskanej ceny.
Zniesienie współwłasności gospodarstw rolnych ma odrębne regulacje, m.in. wykluczający fizyczny podział gospodarstwa.
Odrębna własność lokali
Przedmiot
„Część budynku" może być odrębnym przedmiotem własności W prawie polskim – tylko samodzielny lokal mieszkalny oraz lokal o innym przeznaczeniu Lokal mieszkalny – przeznaczony na stały pobyt ludzi w celu zaspokojenia ich potrzeb mieszkaniowych Lokale o innym przeznaczeniu – wszelakie niemieszkalne lokale użytkowe (np. piekarnia, kancelaria) Warunek samodzielności lokalu – „wydzielona trwałymi ścianami w obrębie budynku izba lub zespół izb" Spełnienie warunku samodzielności stwierdza starosta w formie zaświadczenia Do lokalu mogą przynależeć jako jego części składowe pomieszczenia, choćby nawet do niego bezpośrednio nie przylegały lub były położone w granicach nieruchomości gruntowej poza budynkiem, w którym wyodrębniono dany lokal (w szczególności: piwnica, strych, komórka, garaż) zwane pomieszczeniami przynależnymi Można ustanawiać odrębną własność lokali we wszelkich typach budynków
Współwłasność
WŁAŚCICIELOWI LOKALU przysługuje UDZIAŁ W NIERUCHOMOŚCI WSPÓLNEJ (nieruchomość wspólną stanowi grunt oraz części budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali) UDZIAŁ odpowiada STOSUNKOWI POWIERZCHNI UŻYTKOWEJ LOKALU do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali Jeżeli budynek został wzniesiony na gruncie oddanym w UŻYTKOWANIE WIECZYSTE, przedmiotem wspólności jest to prawo, a przepisy o własności lub współwłasności gruntu stosuje się odpowiednio do prawa użytkowania wieczystego Nie można żądać zniesienia współwłasności nieruchomości, dopóki trwa odrębna własność lokalu – są to prawa związane (mamy do czynienia z współwłasnością przymusową – rodzaj współwłasności ułamkowej)
Ustanowienie odrębnej własności lokalu
a. UMOWA – najczęściej: umowa zawierana przez właściciela nieruchomości i nabywcę lokalu - W trybie sprzedaży, darowizny - W wykonaniu umowy zobowiązującej właściciela gruntu do wybudowania na tym gruncie domu oraz do ustanowienia – po zakończeniu budowy – odrębnej własności lokali i przeniesienia tego prawa na drugą stronę umowy lub inną wskazaną w umowie osobę - Dla zniesienia współwłasności – niejako podział nieruchomości poprzez ustanowienie odrębnej własności poszczególnych
