Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

PRAWO RZYMSKIE, Notatki z Prawo rzymskie

Prace Prawnicze» 97 (1982), s. 69-85. ... torat z prawa rzymskiego, a nie typowe dla Anglii wyszkolenie za ... wym warsztatem pracy było prawo rzymskie.

Typologia: Notatki

2022/2023

Załadowany 23.02.2023

Jacek90
Jacek90 🇵🇱

4.9

(17)

226 dokumenty

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz PRAWO RZYMSKIE i więcej Notatki w PDF z Prawo rzymskie tylko na Docsity! Zeszyty Prawnicze UKSW2.2 (2002) Ł u k a s z M a r z e c Uniwersytet Jagielloński PRAWO RZYMSKIE - SKŁADNIK ANGIELSKIEJ DOKTRYNY I PRAKTYKI PRAWA NARODÓW? 1. Rzetelna i kompletna analiza historyczna wpływów prawa rzymskiego w angielskim systemie prawnym stanowi dla współcze­ snej romanistyki światowej kwestię równie kontrowersyjną co nie­ wystarczająco zbadaną. Jeden z czołowych brytyjskich historyków prawa, William Holdsworth, wyraził na początku ubiegłego stulecia przekonanie1, iż najlepszym opracowaniem tego zagadnienia jest - w dalszym ciągu - powstałe w połowie XVII wieku dzieło Artura Ducka2 De Usu et Authoritfite Juris Civilis Romanorum in Dominiis Principum Christianorum. Miniony wiek również nie wniósł do sprawy wiele światła, jakkolwiek należy zaakcentować pewne wysił­ ki doktryny brytyjskiej, amerykańskiej i niemieckiej, zwracające przynajmniej uwagę na potencjalne rzymskie korzenie wielu insty­ 1 W. H o l d sw o r t h , / ! History ofEnglish Law, V, London, 1973, s. 24 2 Artur Duck pozostaje wciąż rzadko cytowanym autorem. W Polsce pisał o nim J. S on DEL, Artur Duck - niedoceniany poprzednik Savigny’ego i jego poglądy na role prawa rzymskiego w Polsce, «ZN UJ. Prace Prawnicze» 97 (1982), s. 69-85. Za gra­ nicą natomiast N. H o r n , Römisches Recht als gemeineuropäisches Recht bei Arthur Duck, [w:] Studien zur europäischen Rechtsgeschichte, Frankfurt 1972, s. 170. Cało­ ściowa analiza jego dzieła, a także aktywnie prowadzonej działalności politycznej nie powstała do tej pory. 84 Ł u k a s z M a r z e c [2] tucji prawa angielskiego3. Całkowite wyjaśnienie tego zagadnienia jest w dalszym ciągu niewątpliwie kwestią przyszłości. Jednak obec­ ny stan badań prowadzonych w różnych ośrodkach akademickich pozwala na śmiałe wyrażenie tezy, iż treści zaczerpnięte z prawa rzymskiego oddziaływały z różnym natężeniem na szereg dziedzin prawa angielskiego. Należy nadmienić, iż metodologia takich ba­ dań różni się zasadniczo w porównaniu do dociekań nad recepcją prawa rzymskiego w systemach kontynentalnych. Stopień trudno­ ści, a także charakterystyczne dla prawa precedensowego ukrycie i rozproszenie, czyni poszukiwania potencjalnych wpływów romani- stycznych w setkach tomów brytyjskich Reports i Records niezwykle uciążliwymi4. Ponadto, bardzo istotne są kwalifikacje prowadzące­ go badania porównawcze, a zwłaszcza rzadko spotykana u history­ ków prawa szczegółowa biegłość poruszania się w zakresie obu konkurencyjnych systemów prawnych. Poczynając od początku panowania dynastii Tudorów, w Anglii stopniowo rosną wpływy prawa rzymskiego, które w okresie rządów Jakuba I Stuarta urosło do roli groźnego konkurenta common law. Od samego początku jednym z pól szczególnej aktywności angiel­ skich civil lawyers (których główną podstawą wykształcenia był dok­ torat z prawa rzymskiego, a nie typowe dla Anglii wyszkolenie za­ wodowe w czterech Inns o f Court) była dyplomacja i pączkujące do­ piero w XVI i XVII wieku prawo narodów. Pozostaje faktem, iż to właśnie jurysprudencja brytyjska wywarła znaczący wpływ na ukształtowanie i rozwój tej gałęzi prawa. Mocarstwowa pozycja te­ go kraju w świecie, jak również rola największego imperium kolo­ ' Przegląd literatury tematu podaje M. R e im a n n , Who is afraid o f the Civil Law? Kontinentaleuropaisches Recht und Common Law im Spiegel der englischen Literatur seit 1500, «Zeitschrift fiir Neuere Rechtsgeschichte» 21 (1999), s. 357-381. 4 Pewnym ułatwieniem będzie tu z pewnością tworzone przez niektóre uniwer­ sytety systematyczne komputerowe bazy danych starych zbiorów precedensów są­ dowych. Przykładem może tu być projekt ECCE prowadzony przez T. Hasketta z Uniwersytetu w Toronto, gdzie przetworzono w bazy danych wczesne orzecznic­ two Sądu Kanclerskiego. Por. na ten temat T. H a sk e t t , The Medieval English Court of Chancery, «Law and History Review Fall» 14 (1996), s. 245-313. [5] P r a w o r z y m s k ie - s k ł a d n ik a n g ie l s k ie j d o k t r y n y 87 W 1587 r. Gentilis objął stanowisko Regius Professor w zakresie prawa rzymskiego w (Mordzie. W 1605 r. został także adwokatem9 przed Sądem Admiralskim, działając na rzecz ambasady hiszpań­ skiej w Londynie, gdzie ostatecznie zmarł trzy lata później. Warto wspomnieć, iż był gorącym zwolennikiem absolutyzmu. Dzieło De Potestate Regis Absoluta [w:] Regales Disputationes Tres z 1605 r. jest tego wymownym dowodem. Zarzucano mu, już pośmiertnie, iż „nieszczęsne heretyckie zasady”, jakie głosił, posłużyły pierwszym Stuartom do budowy państwa bez Parlamentu10. Jeszcze w 1644 r. jego rojalistyczne teorie były przedmiotem złośliwych pamfletów krążących po Parlamencie". Porównywany był do Bodinusa w za­ kresie sformowanej przez niego teorii absolutyzmu, jak pisze van der Molen,;u5t as Bodin in France, he was the theoretical founder o f absolutism in England'2. Ponadto, położył on znaczące zasługi dla ożywienia kostycznego fakultetu prawa rzymskiego w (Mordzie, przez tchnięcie new life to the discipline ... określanej obrazowo ja­ ko dead body o f the civil law written by ancient civilians'3. Zrozumia­ ły jest zatem w świetle poglądów i wykształcenia Gentilego jego szacunek dla prawa rzymskiego i Korony. Jako civil lawyer, Gentilis szukał w prawie rzymskim przede wszystkim oparcia14 dla budowanej przez siebie doktryny prawa na­ rodów. W kolejnych dziełach próbuje stworzyć podstawy nowej na­ uki. W De Legationibus opisuje stosunki między państwami w cza­ sie pokoju, w Hispanicae advocationis libri duo podejmuje zagad­ nienie neutralności, podczas gdy w De Jure Belli próbuje zdefinio- 9 Por. K. R. Sm m onds, Alberico Gentili at the Admiralty Bar 1605-1608, «Archiv des Völkerrechts» (1958), s. 3-23. 10 Por. B. L evack , The Civil Lawyers, cit., s. 4-5 . 11 B. L ev ac k , The Civil Lawyers, cit., s. 4 12 G. v a n DER M o le n , Alberico Gentili and the Development of International Law, Amsterdam, 1938, s. 239. 13 C. E . M a l le t , / ! History of the University of Oxford, L on d o n , 1924, s. 147. 14 Por. na ten temat G. d e l V e c c h io , The Posthumous Fate of Alberico Gentili, «The American Journal of International Law» 50 (1966), s. 666. 88 Ł u k a s z M a r z e c [6] wać stan wojny między państwami. Prawo rzymskie stanowi dla nie­ go uniwersalny zwornik pomiędzy cywilizowanymi ludami Europy, który trwa, mimo iż cale państwa przestają istnieć: ius etiam, illis persńptum libris Iustiniani, non civitatis est tantum, sed et gentium, et naturae et aptatum sic est naturam Universum, ut imperio extincto, et ipsum ius diu sepultum surrexeri tarnen, si in omnes se effuderit gentes humanas'K Ponadto, w prawie justyniańskim Gentilis poszukiwał rozwiązań dla konkretnych sytuacji, jakie niosła praktyka między­ narodowa, dla czego przykład opinii w sprawie Mendozy i innych sporządzanych dla Tajnej Rady stanowi wystarczjącą ilustrację. Richard Zouche urodził się w 1589 r. Ukończywszy studia w Oxfordzie, został przyjęty do Doctors' Commons w 1618 r., aby w następnym roku uzyskać doktorat z prawa rzymskiego (co stano­ wiło przekroczenie reguł tej organizacji). Już rok później został mianowany regius professor w Oxfordzie. W 1621 r. oraz 1624 r. zo­ stał wybrany członkiem Parlamentu. Brał czynny udział w życiu akademickim, uczestnicząc w kodyfikacji statutów Uniwersytetu Oxfordzkiego oraz orzekając w uniwersyteckim Court o f Vice- Chancellor. Ponadto był aktywnym praktykiem, a od 1641 r. sędzią Sądu Admiralicji. Jako rojalista, w 1649 r. wraz ze śmiercią Karola I został pozbawiony urzędu sędziowskiego, kontynuował jednak karierę uniwersytecką i naukową. Jako jeden z niewielu civil law­ yers, wykładając swoją teorię absolutyzmu zdecydował się na przed­ stawienie w pięciu punktach „prerogatyw sprawiedliwości” przysłu­ gujących angielskiemu monarsze16. Uznawany jest za jednego z oj­ ców współczesnego prawa międzynarodowego. Holdsworth przyta­ cza opinię Wooda, przedstawiającą Zouche’a jako an exact artist, a subtile logician, expert historian, and for the knowledge in and prac­ 15 A. G e n til i, De Jure Belli, roz. 5 , cytat za B. L evac k iem , The Civil Lawyers, cit., s. 99. 161. Wtadza określania miar i wag. 2. Władza bicia monety. 3. Władza tworze­ nia magistratur dla wymierzania sprawiedliwości. 4. Autorstwo i interpretacja pra­ wa przy jednoczesnej niezależności od niego. 5. Władza nad życiem i śmiercią wraz z prawem łaski. Por. B. L evack , The Civil Lawyers, cit., s. 100. [7] P r a w o r z y m s k ie - s k ł a d n ik a n g ie l s k ie j d o k t r y n y 89 tice o f the civil law, the chief person o f his time, as his works, much es­ teemed beyond the seas partly testify'7. Jak widać, Wood gloryfikuje przede wszystkim znajomość i umiejętność wykorzystania przez Zouche’a prawa rzymskiego. Pozostawi! po sobie wiele przeróż­ nych prac, jak pisze Holdsworth, zadziwiająco wiele jak na człowie­ ka zajętego tak różnymi obowiązkami18. Ich tematyka jest bardzo różnorodna: znajdujemy tam zagadnienia dotyczące prawa, religii, wojska, marynarki, stosunków międzynarodowych i wiele innych19. Dla prawnika interesujące są Elementa Jurisprudentiae, oparte na rzymskim podziale na status, dominium, debitum, delictum i Judi­ cium, jak również Jus inter Gentes oraz Juris et Judicii Fecialis. Szczególnie Jus inter Gentes nosi znaczące ślady oddziaływania my­ śli romanistycznej na kształt tworzącego się prawa narodów. Ten traktat o prawie narodów został oparty na wspomnianym podziale według systematyki rzymskiej. Według współczesnej oceny zastoso­ wanie systematyki rzymskiego prawa prywatnego do opisu prawa międzynarodowego nie jest najlepszym rozwiązaniem, świadczy jednak o pozycji, na jakiej stawiał go ów angielski prekursor nauki prawa narodów. Kolejnym autorem jest Robert Wiseman. Chociaż obecnie nieco zapomniany20, niewątpliwie był on pierwszym na świecie autorem traktatu o prawie rzymskim jako podstawie prawa narodów. Tytuł mówi w tym przypadku sam za siebie: The Law o f Laws: or, the Excellency o f the Civil Law above all other Human Law whatsoever. Shewing o f how great use and necessity the Civil Law is to the Nation. Dzieło to, pochodzące z 1656 r., należy wprawdzie do nurtu twór­ czości prawno-politycznej civil lawyers doby pierwszych Stuartów, zostało jednak napisane już po wojnie cywilnej. Można zatem do­ 17 W. H o l d sw o r t h , / ! History, cit., s. 18. “ W. H o l d sw o r t h , / ! History, cit., s. 18. w W. H o l d sw o r t h , / ! History, cit., s. 18. 20 W czasie kwerendy bibliotecznej uzyskałem informację z British Library, iż w Wielkiej Brytanii znajduje się tylko jeden egzemplarz tego dzieła, nie licząc oczywiście bibliotek prywatnych. 92 Ł u k a s z M a r z e c [10] tempered by equity, and rendered perfect, humanly speaking, by the most careful and patient industry that has ever been practically ap­ plied to the affairs o f civilized man29. 3. Przechodząc z kolei do praktyki prawa narodów, pragnę przed­ stawić kilka spraw, w których Wielka Brytania brała udział jako stro­ na, odwołując się do prawa rzymskiego jako argumentu lub kontrar­ gumentu w konkretnym sporze, bądź też takich, w których roszcze­ nia przeciw Wielkiej Brytanii opierało się na prawie rzymskim. Przykład zastosowania prawa rzymskiego w tym zakresie stanowi w szczególności arbitraż30 w sprawie Morza Beringa w Paryżu w 1893 r. Jednym z podniesionych przy tej okazji zagadnień była kwestia, czy Stany Zjednoczone mają, a jeśli tak to jakie, prawo do ochrony fok przebywających na wyspach należących do USA na Morzu Beringa, gdy foki te znajdą się poza granicą trzech mil mor­ skich. Przedstawiciel USA udowadniał, iż jego kraj ma prawo do fok, bowiem zostały one poczęte, urodzone i wychowane na przy­ należnej USA wyspie, uczyniły z niej swój dom, spędzają na niej większość swego życia, a w czasie nieobecności zachowują animus revertendi i nigdy nie zwróciły się ku innej ziemi. Amerykanie po­ służyli się tu argumentacją prawa rzymskiego, w myśl którego na zwierzęciu, jeżeli oddali się ono od domostwa, zachowując tzw. na­ wyk powrotu, nie wygasa prawo własności i nie staje się ono rzeczą niczyją, a zatem nie można go zawłaszczyć31. Stany Zjednoczone domagały się w konsekwencji uznania, iż analogicznie jak w prawie rzymskim foki wypływające poza strefę trzech mil nie stają się ni­ czyimi i nie można ich jako przedmiotu własności USA odławiać. Arbitraż przekształcił się w teoretyczne dysputy na temat rozumie­ nia rzymskiego pojęcia zwierząt ferae naturae i znaczenia animus s R. P h il l im o r e , op. cit., s. 34. 311 Przebieg arbitrażu analizuje szczegółowo H. L a u te r pa c h t , Private Law Sour­ ces and Analogies of International Law, Londyn 1927, s. 226. 31 W. O su c h o w sk i, Rzymskie prawo prywatne. Zarys wykładu2, Warszawa 1986, s. 266. revertendi. Wielka Brytania utrzymywała, iż foki są zwierzętami fe- rae naturae, i własność na nich, o ile znajdują się poza granicą trzech mil, zależy od aktualnego fizycznego posiadania. W rezulta­ cie Trybunał uznał, iż reguły prawa rzymskiego nie mogą w tym przypadku przeważyć nad ustaloną od dawna w prawie międzyna­ rodowym granicą wód terytorialnych, a także zasadą wolności mórz. Przyznanie USA prawa do fok naruszyłoby natomiast tę za­ sadę. Takie orzeczenie nie oznacza jednak zanegowania możliwości stosowania reguł prawa rzymskiego w zakresie prawa międzynaro­ dowego, a nawet ją potwierdza. Wskazuje ono jedynie na błędne rozumienie jego pojęć przez jedną ze stron. Przy okazji nie można tutaj nie dostrzec rozszerzającej wykładni rzymskiego pojęcia ani- mus revertendi. Zasada dotycząc sytuacji, w jakiej zwierzęta mogły zostać w pewnych okolicznościach uznane za rzeczy niczyje, nie­ wątpliwie odnosiła się tylko do zwierząt domowych bądź udomo­ wionych, nie można natomiast stosować jej do zwierząt dzikich, które miały status rzeczy niczyich, a zawłaszczenie ich nawet na cu­ dzym terenie łowieckim powodowało pierwotne nabycie własności. Stany Zjednoczone domagały się uznania dzikich przecież fok za swojego rodzaju zwierzęta domowe i z kolei przyznania statusu do­ mostwa skrawkowi swojego terytorium. Ostatecznie odmówiono roszczeniom Stanów Zjednoczonych, uzależniając własność na fo­ kach poza granicą trzech mil od aktualnego fizycznego posiadania. Bezspornym faktem pozostaje jednak tutaj zastosowanie argumen­ tacji z dziedziny prawa rzymskiego i jego roli w rozstrzyganiu współczesnego w zasadzie sporu między podmiotami prawa mię­ dzynarodowego. Z kolei w sprawie32 o ustalenie przebiegu granicy na Alasce mię­ dzy terenami Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych w 1903 r., Wielka Brytania domagała się stosowania zasad dowodowych com- mon law, obcych systemom kontynentalnym, argumentując iż syste­ my prawne obu stron bazują na prawie anglosaskim. Arbitrzy orzekli [11] P r a w o r z y m s k ie - s k ł a d n ik a n g ie l s k ie j d o k t r y n y 93 32 Proceedings of the Alaskan Boundary Tribunal, V. S. Senate Documents, Wa­ shington 1904, No 162. 94 Ł u k a s z M a r z e c [12] jednak, iż procedury dowodowe common law nie mogą mieć zastoso­ wania w sporach międzynarodowych, ponieważ cala struktura prawa międzynarodowego wywodzi się z prawa rzymskiego, które ugrunto­ wało treść kontynentalnych systemów prawnych. Trybunał Arbitra­ żowy, kierując się procedurami i zasadami dowodowymi o rodowo­ dzie rzymskim, musi więc stosować te zasady, nawet jeśli spór toczą ze sobą wyłącznie państwa systemu anglosaskiego. W orzeczeniu tym wyraźnie zaakcentowano rolę prawa rzymskiego jako źródła prawa międzynarodowego. Należy wspomnieć, iż był to okres intensywnego rozwoju prawa międzynarodowego, przy czym istotny wpływ na nie miały ówczesne mocarstwa o systemach anglosaskich. Kolejny przykład powoływania się na autorytet prawa rzymskie­ go stanowi arbitraż33 w sprawie rybołówstwa na północnym wybrze­ żu Atlantyku z 1910 r.. Stany Zjednoczone utrzymywały, że przy­ znana im przez traktat z 1818 r. wolność połowów ustanowiła mię­ dzynarodową służebność, która uchyliła suwerenność Wielkiej Bry­ tanii, jako państwa służebnego na terenach łowieckich. Prawnicy USA dowodzili, iż służebność prawa międzynarodowego ogranicza suwerenność państwa służebnego i stanowi w sposób analogiczny jak w prawie rzymskim, to jest z wyraźnym odróżnieniempraedium dominans i praedium semerts. Według konstrukcji rzymskiej, argu­ mentowali Amerykanie, służebność gruntowa to prawo domagania się każdorazowego właściciela gruntu panującego {praedium domi­ nans), aby każdorazowy właściciel gruntu służebnego (praedium ser- viens) znosił jego ingerencję na własnej nieruchomości. W kontek­ ście tej sprawy, trzeba jednak przypomnieć, że prawo rzymskie ści­ śle określało sposoby powstania służebności gruntowej. Można je było ustanowić34 przez mancipatio, in iure cessio, legatum per vindi- cationem oraz adiudicatio. Sposoby ustanowienia służebności były tu enumeratywnie wyliczone, chociaż możliwe było w pewnych okresach zasiedzenie służebności, a walor legalnego ustanowienia 33 Por. analizę arbitrażu H. L a u t e r pa c h t , op. cit, s. 239. 34 Por. W. O su c h o w sk i, Rzymskie prawo, cit., s. 289 i n. [15] P r a w o r z y m s k ie - s k ł a d n ik a n g ie l s k ie j d o k t r y n y 97 Państwa prowadzące blokadę morską Wenezueli zażądały, aby po­ zostali uczestnicy sporu partycypowali w jej kosztach, argumentu­ jąc, iż zachowywały się w stosunku do nich jak rzymski negotiorum gestor, czyli prowadzący cudze sprawy bez zlecenia. Należy tu przy­ pomnieć, że zgodnie z istotą39 tego guasZ-kontraktu gestor prowa­ dzący cudzą sprawę bez wiedzy i zlecenia dominus negotii mógł się domagać od niego zwrotu nakładów koniecznych i użytecznych, jednak nie wtedy, gdy prowadził interesy wbrew jego woli, co zosta­ ło wyraźnie podkreślone przez kodyfikację justyniańską. Negotio­ rum gestor był też obowiązany do wynagrodzenia szkody wyrządzo­ nej przez niewłaściwe prowadzenie sprawy. Ponadto wymagano, aby sprawa była prowadzona w interesie dominus negotii (utiliter ges tum)40. Państwa, od których żądano zwrotu części kosztów bloka­ dy w myśl zasad dotyczących negotiorum gestio oponowały, twier­ dząc, iż domniemany gestor działał wręcz na ich szkodę, jako że blo­ kada morska zmniejszyła znacząco możliwości płatnicze morskiej Wenezueli, co należy rozumieć jako wyrządzenie szkody niewłaści­ wym prowadzeniem sprawy. Ponadto, skoro część państw-wierzycie- li nie przyłączyła się do blokady, to należało uznać, iż taka była ich wola, więc a contrario blokada prowadzona była wbrew ich woli. Kolejna interesująca i szeroko dyskutowaną już w europejskiej doktrynie41 sprawa Indian Oił Corp. Ltd v. Greenstone Shipping S.A. jest zupełnie współczesna. W 1987 r. na skutek winy przewoź­ nika ropa naftowa należąca do Indian Oil uległa zmieszaniu z inną przewożoną tankowcem przez Greenstone Shipping. Powstał pro­ blem z zakresu prawa rzeczowego, dotyczący własności zmiesza­ nych surowców. Angielskie precedensy pozwalały obciążyć stronę 39 Por. W. O su c h o w sk i, Rzymskie prawo, cit., s. 379 i n. 40 W. O su c h o w sk i, Rzymskie prawo, cit., s. 379 i n. 41 Por. np. P. St e in , Indian Oil Corp. Ltd v. Greenstone Shipping S.A., «Cam­ bridge Law Journal» 46 (1987), s. 369 i n.; R. K n ü t e l , Rechtseinheit in Europa und Römisches Recht, «Zeitschrift fur Europäisches Privatrecht» 2.2 (1994), s. 244 i n.; R. Zimmermann, The Law of Obligations: Roman Foundations of the Civilian Tra­ dition, Cape Town 1990. 98 Ł u k a s z M a r z e c [i6] winną zdarzenia utratą własności na korzyść strony przeciwnej. Sę­ dzia angielskiego sądu polubownego uzna! jednak niewłaściwość jakiejkolwiek wcześniejszej sprawy i postanowił zastosować rzym­ ską instytucję confusio - the rule which justice required*2. W wyniku jej zastosowania uznano, iż na skutek zmieszania doszło do po­ wstania współwłasności - ropa miała zostać podzielona w stosun­ ku do udziału ilościowego obu stron, z zachowaniem prawa do ewentualnych roszczeń o naprawienie szkód, jakie mogły w wyniku tej sytuacji powstać43. 4. W rezultacie należy stwierdzić, iż prawo międzynarodowe nosi znaczne ślady wpływów prawa rzymskiego, które należy uznać za istotny element jego struktury historycznej. Jak pokazują wskazane przykłady, zasady i instytucje prawa rzymskiego stanowiły inspira­ cję dla teorii i praktyki prawa międzynarodowego, zarówno dla prawników kontynentalnych jak i anglosaskich. Warto również wskazać na niewątpliwą rolę, jaką prawo to może odegrać w proce­ sie jednoczenia i unifikowania ram przyszłego prawa wspólnej Eu­ ropy. I chociaż wciąż nie znamy ostatecznego kształtu przyszłego superpaństwa, z pewnością prawo rzymskie zdolne jest wystąpić w roli jego prawnego kręgosłupa. R o m a n L a w as a Pa r t o f t h e E n g l is h D o c t r in e a n d P r a c t ic e o f t h e In t e r n a t io n a l L aw Summary This paper presents views on the role played by Roman Law as a factor in creating the roots of international law which developed within the Eng­ lish legal doctrine from the 16,h to the 19th century. In addition, it exem­ plifies applications o f the institutions of Roman law in international legal j: Por. P. St e in , Roman Law in European History, Cambridge, 1999, s. 128. 45 Por. I. 2,1,27. [17] P r a w o r z y m s k ie - s k ł a d n ik a n g ie l s k ie j d o k t r y n y 99 practice. The general theory discounts the influence of Roman law on the British system of law. This, however, should be reviewed, as the evidence shows that Roman law has always played a vital role in the English legal system (e. g. Courts of Chancery, Admiralty, Constable and Marshall, Ec­ clesiastical Courts, Doctors’ Commons organisation). The Roman influ­ ences on the doctrine of English international law (Gentilis, Zouche, Duck, Wiseman, Westlake, Maine, Phillimore) indicate a positive, or even enthusiastic attitude towards the use of Roman law as a source of in­ ternational law. One of the public branches where English practitioners and theorists of civil law could always find employment was in HM For­ eign Service, which had a strong need for lawyers qualified in Roman law who were often educated and trained at English universities. One of the earliest authors describing the use of the theory and practice of Roman law in international law was Alberigo Gentili. Although he was Italian, his professional life and career was bound to England as both a Regius Professor at Oxford University and as a legal counsellor for the Privy Council. He gained much prominence and his works on internatio­ nal law, De Jure Belli, De Legationibus and Advocationis Hispanicae have become frequently quoted in the theory of international law. Another Oxford Regius Professor, and a judge in the Admiralty Court, Sir Richard Zouche, together with Gentili and Grotius, is regarded as the father of in­ ternational law. Among his many works, Jus inter Gentes and Juris et Judi- cii Fecialis illustrate the influences of Roman law on the developing theory (and practice) of international law. The Roman ideas are particularly visi­ ble in Jus Inter Gentes, where Zouche had used the Roman systematic of status, dominium., delictum and judicium to classify and explain internatio­ nal law theory. Another 17th century civil lawyer, Sir Robert Wiseman, in The Excellency o f the Civil Law above all other Human Law glorifies the Roman law as universal law for all nations, applicable to many internatio­ nal debates. One of the most famous British civilians and international law experts, Sir Henry Maine considered the Roman law as an important resource and element of the 19th century doctrine of international law. According to Sir Robert Phillimore, the Roman law could be used in the controversies between independent States. As an example he described the cases between the USA and Spain concerning navigation in the Mississipi