Prawo rzymskie prawo rodzinne, Notatki z Prawo rzymskie

Pobierz Prawo rzymskie prawo rodzinne i więcej Notatki w PDF z Prawo rzymskie tylko na Docsity!

Pojęcie rzeczy:  res publica , czyli ogół spraw państwowych.  res najczęściej oznaczało przedmioty materialne, natomiast res corpolares oznaczało rzeczy, które mogły być zawładnięte i zużytkowane przez człowieka.  res incorpolares(=bona+patrimoium) to przedmioty majątkowe i prawa z nimi związane. Rozróżniano rzeczy materialne - res corporales , czyli takie, które podpadają pod ludzkie zmysły np. grunt, złoto, szaty, srebro itd. (Gajus) rzeczy niematerialne, niezmysłowe- res incorporales, Gajus pisze, że są to rzeczy: „dotknąć ich nie można, jak to jest z rzeczami które podlegają uprawnieniu jak spadek, użytkowanie, zobowiązania zaciągnięte jakikolwiek sposób” Rzeczy wyjęte z obiegu: RES res in patrimonio (rzeczy z majątku res extra ptrimonium (rzeczy wyjęte z poszczególnych os. fizycznych inaczej res obiegu, znajdowały się poza majątkiem in comercium) obywateli inaczej res in extra comercium) res humani iuris (rzeczy wyjęte z obiegu na res divini iuris (rzczy wyjęte z obiegu podstawie prawa ludzkiego): na podstawowe prawa boskiego):  res omnium communes(rzeczy wspólne - res sacrae ( rzeczy sakralne np:świątynie dla wszystkich ludzi np. woda, powietrze, ołtarze) morze i brzeg itp.) itd., ale nie chce mi się tego kur.... pisać i chuj Podział rzeczy w obrocie:

1. res mancipi i res nec mancipi : Res macipio to służebności gruntowe niewolników oraz zwierząt pociągowych i jucznych. Były to podstawowe środki produkcji w rzymskim gospodarczym. Prz przeniesieniu takiej własności dokonywano czynności prawa cywilnego wskutek czego tylko obywatele mogli posiadać te rzeczy i dokonywać na nich czynności prawnych. Ponadto kobiety bez zgody opiekuna nie mogły alienować res mancipi. Res nec mancipi to słonie, wielbłądy. Kobiety mogły swobodnie nimi rozporządzać w tym przypadku wystarczyła zwykła czynność nieformalna.
2. rzeczy ruchome i nieruchome: ruchome: res mobiles, tylko one mogły być przedmiotem kradzieży nieruchome: res immobiles, nie można było zmienić ich położenia, zajmowały pewną część gruntu wraz z tym co było z nim połączone w sposób naturalny- drzewa itd. i sztuczny- budynki oraz to co znajdowało się pod gruntem, czyli minerały. Wyróżniano grunty pod zabudowę, pod uprawę, Italskie i prowincjonalne. Podział ten miał znaczenie przy zasiedzeniu czy zakazie zbywania majątku posagowego.
   3. rzeczy pojedyncze, rzeczy złożone i zbiorowe: rzeczy pojedyncze: jak długo istniały stosunki prawne ich dotyczące, obejmowały je jako całość. Nie można było wyróżnić oddzielnych części mogły to być kamienie, niewolnik, zwierzę(powstawały w sposób nturalny) oraz obraz, waza(powstały wskutek ludzkiej pracy) rzeczy złożone: składały się z kilku rzeczy pojedynczych trwale połączonych ze sobą w

jedną całość w taki sposób, że powstaje nowa rzecz np. dom, statek, wóz. Zasadniczo właściciel rzeczy, która wchodziła na stałe w skład rzeczy złożonej np. belka do budowy domu właściciel belki mógł domagać się zwrotu (skarga o okazanie) o ile nie była ona połączona na stałe. Skarga wydobywcza była wnoszona, gdy ktoś nie chciał dobrowolnie oddać rzeczy zużytej. Jeśli nie było to możliwe to właścicielowi przysługiwało prawo do żądania duplum wartości zużytego materiału. rzecz zbiorowa: czyli zb. kilku rzeczy pojedynczych lub złożonych oznaczoną wspólną nazwą, które jako całość służyły temu samemu celowi gospodarczemu(trzoda, biblioteka, muzeum). Ważne jest to, że każda rzecz wchodząca w skład rzeczy zbiorowej miała swój byt samodzielny bez względu na byt całości. W takiej sytuacji przedmiotem stosunku prawnego mógł być jedna rzecz wchodząca w skład rzeczy zbiorowej lub rzecz zbiorowa jako całość.

4. Rzeczy oznaczone co do gatunku(genus) i co do cech indywidualnych(species). Rzeczy zienne i niezmienne: cechy gatunkowe(genus): np. mąka, oliwa itp. Były to rzeczy zmienne i można je było odważyć, odliczyć lub odmierzyć. Mogły one być przedmiotem pożyczki, depozytu. cechy indywidualne(species): rzeczy oznaczane za pomocą cech indywidualnych
5. Rzeczy zużywalne i niezużywalne: rzeczy zużywalne: to takie, których użytkowanie zgodne z ich gospodarczym przeznaczeniem prowadziło do zużycia np. wino, oliwa, mąka, zboże oraz pieniądze ale tutaj zużycie rozumiano jako ich wydawanie. rzeczy niezużywalne: czyli takie, które mogły być używane wielokrotnie(powtarzalnie) np. koń czy niewolnik. Tylko te rzeczy mogły być przedmiotem użyczenia, najmu i użytkowania.
6. Rzeczy podzielne i niepodzielne: rzeczy podzielne: czyli takie, które mogą być podzielone bez zniszczenia tzn. bez naruszenia ich fizycznych właściwości. Były to np.: obraz, koń, posąg. Rzeczy niepodzielne: to takie, które można było podzielić bez zmiany ich istoty czy wartości- można było wydzielić z całości ich mniejsze części. Nazywano je partes pro diviso. Taki podział miał znaczenie przy współwłasności- kiedy rzecz była niepodzielna każdy właściciel miał prawo ułamkowe(idealne) własności lub użytkowania rzeczy.
7. Przynależności: czyli prawne i fizyczne przynależności, rzeczy uboczne, które stanowiły część składową rzeczy głównej(miały one służyć do lepszego jej użytku) np. okiennice lub klucze były trwale związane z domem, słoma lub zapasy zboża były trwałymi przynależnościami gruntu. Z reguły zbycie rzeczy głównej oznaczało sprzedanie jej z przynależnościami, chyba że str. postanowiły inaczej. Inwentarz: służył gruntowi jako rzeczy głównej, należało do niego bydło czy niewolnicy. Był zbywany wraz z rzeczą główną o ile pojawiła się klauzula, aby traktowano go jako całość.
8. Pożytki: inaczej owoce lub płody stanowiły one gospodarczy przychód z pewnej rzeczy np.

uprzywilejowanymi byli: - wierzyciel zastawny (zastawnik)

• prekarzysta tj. ten komu oddano rzecz na odwołalny użytek
• depozytariusz sekwestrowy , czyli ten u którego rzecz została złożona z polecenia sądu do czasu rozstrzygnięcia sporu.
• emfiteuta , któremu oddano rzecz w dzierżawę wieczystą 3. Possessio iusta oraz possessio iniusta : possessio iusta- czyli na podstawie prawa własności do rzeczy. possessio iniusta- czyli posiadanie niesłuszne, bezprawne. Następowało wówczas, gdy stan faktyczny nie był zgodny ze stanem prawnym- posiadanie wadliwe, czyli bez prawa własności do rzeczy. Rodzaje posiadania wadliwego:
• vi(siłą) tj, przez zawładnięcie rzeczy w sposób gwałtowny, po odparciu stanowionego oporu
• clam (potajemnie)
• precario tj. przez zatrzymanie posiadania rzeczy otrzymanej do używania z równoczesnym zastrzeżeniem zwrotu na każde żądanie dającego rzecz we władztwo. Possessio bonae fidei - czyli posiadanie w dobrej wierze tzn. wtedy kiedy posiadanie rzeczy nie krzywdzi nikogo. Possessio malae fidei- posiadanie w złej wierze tzn. takie kiedy ktoś świadomie, że posiadanie rzeczy nie jest zgodne ze stanem prawnym np. złodziej, paser itp. Nabycie i utrata posiadania: 1. Nabycie Corpus: a) przy nabyciu pierwotnym: -rzecz ruchoma wymagała zawładnięcia. -rzecz nieruchoma wymagała wkroczenia na grunt oraz przyswojenia gospodarczego np.ogrodzenie b) przy nabyciu pochodnym: -rzecz ruchoma wymagała poddania władztwu nabywcy np. oddanie kluczy. -rzecz nieruchoma wymagała fizycznego zetknięcia się z os. nabywcy tzn. zbliżenie się do rzeczy i objęcia jej „oczami i wolą” np. wejście na grunt, obejście go itp. 2. Nabycie animus: a) przy nabyciu pierwotnym: -wystarczył sam fakt zawładnięcia rzeczą. b) prze nabyciu pochodnym: -tutaj decyduje animus ; na podstawie causa possessionis, czyli czynności prawnej na podstawie której zostało nabyte posiadanie rozstrzygano czy wszedł w posiadanie rzeczy z animus czy nie. Np. ktoś staje się posiadaczem w drodze kupna-sprzedaży czy darowizny to ma wolę zatrzymania, natomiast jeśli ktoś wchodzi w posiadanie na podstawie depozytu lub jako najemca to nie ma woli zatrzymania rzeczy( animus ). 3. Nabycie wyjątkowe- solo animo: polegało na tym, że odchodziło się od zasady konieczności nabycia dwóch elementów corpus i animus. Traditio brevi manu: dotychczasowy dzierżyciel stawał się posiadaczem wskutek zmiany podstawy posiadania- causa possessionis np. depozytariusz staje się posiadaczem na podstawie umowy kupna-sprzedaży. Constitutum possessorium : dotychczasowy posiadacz wyzbywał się posiadania, ale dzierżył rzecz w imieniu nowego nabywcy np. sprzedaje dom i mieszkam w nim jako lokator. Utrata posiadania: jest równa z utratą corpus i animus. Utrata corpus mogła nastąpić poprzez kradzież, zgubienie. Porzucenie rzeczy stanowiło utratę corpus i animus. Posiadanie gasło wskutek śmierci posiadacza oraz przeniesienia rzeczy do gr. extra commercium np. z przeznaczeniem publicznym czy

religijnym. Ochrona posesoryjna:  ochronie posiadania służył interdykt na pod. Którego pretor zakazywał samowolnego naruszenia posiadania lub nakazywał przywrócenia samowolnie odebranego posiadania. Ochrona posesoryjna odnosiła się zawsze do stanu faktycznego(tzn. kto był ostatnim niewadliwym posiadaczem rzeczy i kto naruszył to posiadanie) przeciwieństwem był proces petytoryjny, gdzie ustalano z jakiego tytułu prawnego ktoś ma prawo do posiadania rzczy  Rodzaje procesu posesoryjnego:

1. Interdictum uti possidetis: służył do ochrony posiadacza nieruchomości; pretor polecał, aby przy posiadaniu utrzymała się ta strona, która w chwili udzielenia interdyktu była posiadaczem niewadliwym.
2. Interdictum utrubi: służyło do ochrony rzeczy ruchomej(w szczególności niewolników); zwyciężała strona, która przez większą część roku okazała się posiadaczem niewadliwym wymienione wyżej interdykty określano jako interdicta retinendae possessionis, czyli interdykty służące do utrzymania naruszonego posiadania
3. Interdictum unde vi: służył do przywrócenia posiadanie nieruchomości na rzecz posiadacza niewadliwego, którego wyzuto z posiadania. Musiał być wniesiony w ciągu roku od wyzucia i nakazywał zwrot gruntu wraz z owocami. Pozwanym mogła być osoba, która dokonała wyzucia ale także os. trzecia na polecenie, której go dokonano. Specjalną odmianą było wyzucie z użyciem siły zbrojnej- wtedy obowiązywał interdykt de vi armata , którego nie obowiązywało ograniczenie wniesienia skargi w ciągu 1 roku.
4. Interdictum de precario: przeciwko prekarzyście, gdy ten nie zwrócił posiadaczowi rzeczy używanej, mimo wezwania pretora- nie był ograniczony terminem.
5. Interdictum quod vi aut clam: służył do odzyskania posiadania, ale również do zaprzestania naruszenia posiadania. Był stosowany przeciwko temu, kto przemocą lub potajemnie dokonał zmiany na jego gruncie np. ściął drzewo. Ponadto interdykt ten stosowano również, gdy ktoś naruszał cudzą służebność na swoim gruncie np. zaorał drogę. Własność:  stanowi pełne i bezwzględne władztwo prawne nad rzeczą- dominium (lub propertas) : -ius possidendi (prawo do posiadania rzeczy) -ius utendi (prawo do używania rzeczy) -ius abutendi (prawo do zużycia rzeczy) -ius disponendi (prawo do rozporządzania rzeczą) Własność chroniona była za pomocą skarg rzeczowych- actiones in rem. Rodzaje i ograniczenia własności:
6. Własność kwiryntarna i boniarana:

• własność kwinitarna jest najstarszym rodzajem własności i była chroniona przez ius civile. Przysługiwała tylko obywatelom rzymskim, nabywana była tylko w drodze formalnych aktów prawa cywilnego(mancypacja). Ze względu na taką formę nabycia własności właścicielom kwirytarnym przysługiwała ochrona wg prawa cywilnego.
• własność bonitarna jest to nabycie własności przez przekazanie rzeczy, która pozostaje w majątku nabywcy bez sporządzenia odp. aktu prawnego. Trzeba zaznaczyć, że rzecz w majątku nabywcy stawała się jego własnością dopiero wskutek zasiedzenia. Do tego momentu istniała podwójna własność- duplex dominium tzn. jedna osoba była właścicielem kwirytalnym, a inna bonitarnym. Os. otrzymująca rzecz w ten sposób była chroniona specjalnym prawem pretorskim w celu wykonania pełnego władztwa nad rzeczą.:  Gdy właściciel kwirytarny(zbywca) wystąpił o rei vindicatio i żądał zwrotu rzeczy od

ale, gdy tylko zabierzemy palec to balon wraca do pierwotnego kształtu. Współwłasność- communio pro indiviso: jest to prawo własności kilku osób do jednej rzeczy. Każdy z właścicieli miał prawo do idealnej części (ułamkowej) rzeczy i każdy właściciel mógł swobodnie rozporządzać swoim ułamkiem. Całą rzeczą natomiast mogli rozporządzać tylko wszyscy współwłaściciele w drodze porozumienia. W takim przypadku dochody przysługiwały wszystkim uczestnikom współwłasności proporcjonalnie do ich udziałów ta sama zasada obowiązywała jeśli chodziło o utrzymanie rzeczy. Zniesienie współwłasności mogło nastąpić na skutek porozumienia współwłaścicieli lub na drodze procesu sądowego- powództwa działowe:

• actio communi dividundo tj. ogólna skarga o zniesienie współwłasności
• actio familiae ercisundae , gdy chodziło o współwłasności powstałej w wyniku sspadkobrania. Nabycie własności: sposobami nabycia własności wg prawa cywilnego było: mancipatio, in iure cessio, zasiedzenie, audiodicatio(przysądzenie przez sędziego w procesie działowym). Własność można było nabyć również wg ius gentium: tradycja i zawłaszczenie(occupatio). Od czasów justyniańskich istnieje podział na nabycie pierwotne(zawłaszczenie, połączenie, znalezienie skarbu, przerobienie rzeczy, zasiedzenie) i pochodne( inaczej derywatywne łączy się z paremią: „nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse haberet ”) Pierwotne sposoby nabycia:  Zasiedzenie (usucapio): „Zasiedzenie jest to nabycie własności skutkiem ciągłego posiadania przez czas określony ustawą”. Właścicielem w drodze zasiedzenia mógł stać się tylko obywatel rzymski na rzeczach, które nie były przedmiotem własności kwirytarnej. Zasiedzenie dla ruchomości wynosiło rok, dla nieruchomości dwa lata- rzeczy skradzione nie mogły być przedmiotem zasiedzenia! Temporis praescriptio to zarzut przedawnienia skargi powoda, który domagał się zwrotu rzeczy od os. która posiadała ją w dobrej wierze prze 10lat lub 20(inna prowincja). Innymi słowy zasadźca mógł się w ten sposób bronić przed pozbawienie rzeczy(gruntu). Wymogi zasiedzenia: 1. Rzeczy, które nadawały się do zasiedzenia to tylko te które znajdowały się w obrocie tzn. zasiedzeniu nie podlegały rzeczy wyjęte z obiegu, należące do skarbu państwa, skradzione i nabyte siłą 2. Słuszna podstawa(tytuł) , czyli tytuł zasiedzenia to ogół prawidłowych i prawdziwych przyczyn umożliwiających nabycie własności tzn: zapłata, kupno, posag, dziedziczenie, zapis itp. 3. Dobra wiara był to wymóg opierający się na przekonaniu, że posiadania przysługuje zasadźcy w chwili zawarcia aktu prawnego. 4. Wymóg posiadania. Chodzi o to, że do zasiedzenia potrzebne było nieprzerwane posiadanie przez czas określony w ustawie. Jeżeli bieg czasu był przerwany to z chwilą odzyskania rzeczy zaczynano naliczać czas posiadania od nowa. 5. Wymóg oznaczonego czasu , wynosił rok dla ruchomości i dwa lata dla nieruchomości. Od czasów justyniańskich wymogi się zmieniły i zasiedzenie zwyczajne następowało po 3 latach dla ruchomości i 10 lub 20 dla nieruchomości. Longissimi Temporis Praescriptio (zarzut bardzo długiego okresu): było to zasiedzenie nadzwyczajne wprowadzone przez Justyniana w 528r. Odrzucono zasadę słusznej podstawy (tytułu) oraz wydłużono czas zasiedzenia do 30 i 40 lat, jeśli chodziło o własność cesarską, państwa lub Kościoła. Zawłaszczenie(occupatio): polega na objęciu rzeczy niczyjej z zamiarem zatrzymania jej dla siebie. „Res nullius credit primo occupanti”- „Rzecz niczyja przypada temu kto pierwszy ją zawłaszczył” Do rzeczy niczyich były zaliczane przede wszystkim:

 Rzeczy, które można było zawłaszczyć na lądzie, w powietrzy i morzy, czyli dzikie zwierzęta, ryby, ptaki.  Rzeczy wyrzucone na brzeg morski.  Wyspa powstała na morzu  Res derelictae, czyli rzeczy świadomie porzucone przez właściciela z zamiarem pozbycia się własności. Rzecz porzucona z konieczności np. w czasie burzy lub zgubiona nie mogła być zawłaszczona.  Rzeczy należące do nieprzyjaciela i od chwili wybuchu wojny będące na terytorium rzymskim. Akcesja: jest to nabycie własności na rzeczy ubocznej wskutek trwałego połączenia tej rzeczy z rzeczą główną w ten sposób, że rzecz uboczna stawała się częścią składową rzeczy głównej. Stosowani zasadę: „Accessio credit principali”- „Przyrost przypada właścicielowi rzeczy głównej”. Rodzaje akcesji:

1. Połączenie nieruchomości z nieruchomością: następowało wskutek działania sił przyrody:  Alluvio (przymulisko); był to powolny przyrost gruntu przez stopniowe przymulenie przez rzekę i w sytuacji zrośnięcia się przymuliska z brzegiem prawo własności przypadało właścicielowi brzegu.  Avulsio (oderwisko); to oderwany kawałek gruntu prze rzekę. Jeśli oderwisko zrosło się z gruntem to właściciel nabierał prawa własności.  Alveus derelictus (opuszczone koryto rzeki); gdy rzeka zmieniała swój bieg prawo do własności starego koryta nabierali właściciele gruntów nadbrzeżnych po połowie.  Insula flumine nata (wyspa powstała na rzecze); jeżeli wyspa powstałą na środku koryta to prawa do niej nabywali właściciele gruntów przybrzeżnych po połowie jeżeli po wyspa wyrosła wyraźnie bliżej brzegu jednego z właścicieli gruntu nabrzeżnych to stawał się właścicielem.
2. Połączenie ruchomości z nieruchomościami: następowało wskutek połączenia rzeczy ruchomych z gruntem- „ Superficies solo credit” („To co znajduje się na powierzchni przypada gruntowi”)  Inaedificatio (zbudowanie)- połączenie zachodziło wówczas, kiedy ktoś zbudował budynek na cudzym gruncie wskutek czego właściciel gruntu stawał się właścicielem budynku.  Plantatio (zasadzenie)- roślina zasadzona na cudzym gruncie z chwilą zapuszczenia korzeni stawała się własnością właściciela gruntu.
3. Połączenie ruchomości z ruchomościami:  Ferruminatio tj. trawłe i niewidoczne połączenie rzeczy z tego samego metalu poprzez zespawanie wskutek czego powstawała rzecz jednolita, wtedy właściciel rzeczy głównej stawał się właścicielem całości.  Plumbatio tj. połączenie rzeczy metalowej za pomocą innego metalu z rzeczą główną w ten sposób, że połączenie było widoczne a odłączenie możliwe w tym przypadku właściciel rzeczy przyłączonej mógł upomnieć się od odłączenie swojej rzeczy.  Confusio polegało na zlaniu płynów np. oleju dwóch właścicieli do jednej beczki w takim wypadku nie dało się rozdzielić własności i powstawała współwłasność.  Commixtio to zmieszanie rzeczy stałych , jeśli odłączenie było niemożliwe to również powstawała współwłasność. Przetworzenie rzeczy: Specificatio (przetworzenie) zachodziło wówczas, jeśli ktoś wytworzył rzecz ruchomą z cudzego materiału. Istnieje tu spór szkoły Sbinianów i Prokulianów odnoście tego czy właścicielem rzeczy wytworzonej jest właściciel materiału czy osoba, która wykonała rzecz. Rozwiązaniem jest media sententia tzn:

dowód, że jest właścicielem. Legitymacja bierna przypadała osobie, która miała rzecz w swoim władaniu. O rozliczeniu pożytków decydowała dobra lub zła wiara posiadacza rzeczy. Jeżeli ktoś był posiadaczem w dobrej wierze mógł zachować pożytki z rzeczy, ale te zebrane po litis contestatio powinien oddać właścicielowi. Osoba, która była posiadaczem w złej wierze musiała zwrócić wszystkie pożytki. Przegrany pozwany mógł domagać się odszkodowania tytułem poniesionych nakładów na rzecz sporną:  nakłady konieczne : mógł domagać się ich posiadacz w złej wierze. Wydatki niezbędne do utrzymania substancji rzeczy np. karmienie zwierzęcia  nakłady użyteczne : mógł domagać się ich tylko posiadacz w dobrej wierze. Wydatki poniesione celem podniesienia wartości rzeczy np. szkolenie niewolnika, remont budynku.  nakłady zbytkowne : wydatki w celu upiększenia rzeczy np. malowidła w domu. Z tego tytułu przysługiwało dotychczasowy posiadacz na podstawie ius tollendi mógł zabrać rzecz ozdobną o ile było to możliwe. Actio negatoria- skarga negatoryjna: Było to powództwo przeciwko twierdzeniu osoby, która naruszała czyjeś prawa własności utrzymując, że może to robić tytułem służebności lub zastawu. Powód zaprzeczał pozwanemu jakoby miał prawo do uniemożliwiania swobodnego rozporządzania rzeczą. W tej sytuacji ciężar przeprowadzenia dowodów ciąży na obu stronach procesu tzn. powód musiał udowodnić prawo własności oraz fakt jego naruszenia, natomiast pozwany udowadniał, że przysługuje mu prawo do naruszania własności(służebność lub zastaw). Actio publiciana - powództwo publicjańskie: Przysługiwało właścicielowi bonitarnemu. Kiedy ktoś nabywał rzecz w drodze tradycji a nie mancypacji czy in iure cessio to nabywca nie był właścicielem wg ius civile. Oznacza to, że nie mógł posługiwać się rei vindicatio (tylko właściciel kwirytarny) w przypadku utraty posiadania. Natomiast nabywca rzeczy mógł stać się właścicielem kwirytarnym w drodze zasiedzenia i wtedy magistrarus nakazywał traktować powoda tak jakby nabył on już własność do rzeczy(czas potrzebny do zasiedzenia). Pożytki i nakłady rozliczano podobnie jak przy rei vindicatio. Prawa na rzeczy cudzej: iura in re aliena, czyli praw rzeczowe ograniczone, do których zaliczano: służebność, prawo zastawu, emfiteuzę oraz prawo powierzchni. Prawo na rzeczy cudzej obejmowało pewinien fragment uprawnień zawartych w prawie własności. Było to prawo bezwzględne czyli skuteczne wobec każdego. Prawa te objęte były ochrona procesową za pomocą actiones in rem.  Służebności gruntowe: charakteryzują się obciążeniem jednego gruntu na rzecz drugiego. Jeden z nich to grunt panujący lub władający , dla którego służebność została ustanowiona i który był zasilany gruntem służebnym lub obciążonym , który powinien zasilać właściwościami grunt panujący, przynosząc mu korzyści. Zmiana właściciela któregokolwiek z gruntu nie miała znaczenia bo służebność dalej istniała. Służebności gruntowe dzielą się ze względu na przeznaczenie gruntu: 1) Służebności wiejskie. Były realizowane na gruntach przeznaczonych pod uprawę i niezabudowanych, nawet jeśli znajdowały się w obrębie miasta. Do służebności tych należały :- servitus viae, czyli służebność drogi.

- servitus actus, służebność przepędu bydła przez cudzy gunt. - servitus aquae haustus, służebność czerpania wody na cudzym gruncie

• servitus aquaeductus, czli służebność przeprowadzenia wodociągu przez cudzy grunt 2) Służebności miejskie: Były realizowane na gruntach pod zabudowę, nawet gdy nie znajdowały się one w mieście. Stanowiły ograniczone prawa rzeczowe przysługujące oznaczonym osobom do korzystania z cudzej

rzeczy w określonym zakresie. Służebności wygasały wraz ze śmiercią osoby uprawnionej. Do służebności tych należało:

• prawo do wpuszczania belki do otworu w ścianie sąsiedniego budynku
• prawo oparcia budowli na przyległym murze
• służebność widoku tj. zakaz wznoszenia ponad oznaczoną wysokość
• służebność ścieku tj. prawo kierowania deszczówki na grunt sąsiada
• prawo przepływów dymu lub nieprzyjemnych zapachów przez grunt sąsiada.  **Służebności osobiste:

1. Ususfructus(użytkowanie):** jest to prawo do używania i pobierania pożytków z cudzej rzeczy niezużywalnej, bez naruszenia jej substancji. Jest to prawo ściśle osobiste i wygasa wraz ze śmiercią osoby uprawnionej. Przedmiotem mogły być nieruchomości jak i rzeczy ruchome; po wygaśnięciu służebności podlegały one zwrotowi. Gwarancją zwrotu było cautio usufuctuaria - stypulacja udzielona przez użytkownika. Pożytki były pobierane przez ich zbieranie. W sytuacji, gdy użytkowaniu podlegała rzecz zużywalna(wino, oliwa itp.) następowało quasi ususfructus , czyli użytkowanie nieprawidłowe i w takim wypadku po wygaśnięciu prawa użytkowania użytkownik winien zwrócić taką samą ilość i jakość lub zapłacić równowartość rzeczy oddanej w użytkowanie nieprawidłowe. 2) Usus(używanie): było to prawo- jak poprzednie- osobiste ale mogło być dożywotnie bez możliwości pobierani pożytków z rzeczy, chyba że miały one służyć zaspokojeniu potrzeb uprawnionego. W stosunku do użytkowania jest to prawo bardziej ograniczoe. 3)Habitatio(zamieszkanie) : prawo do zamieszkania w cudzym domu, czasami dożywotnie. 4)Operae servorum animalium: rzeczowe prawo do korzystania z cudzych niewolników lub zwierząt.  Zasady służebności : chronią one głównie właścicieli, których rzeczy zostały obciążone służebnościami. 1) Servitus in faciendo consistere nequit: „Służebność nie może podlegać działaniu”. Właściciel rzeczy obciążonej służebnością nie miał obowiązku pozytywnego działania ale miał obowiązek tylko znosić służebność. 2) Servitus servitutiis esse non potest: „ Nie może istnieć służebność na służebności”. Przedmiotem służebności były tylko rzeczy zmysłowe, nie prawa. Nie mogło nastąpić ustanowienie służebności jako prawa na istniejącej służebności. 3) Nulli res sua servit: „Nie można mieć służebności na własnej rzeczy”. Nie można było ustanowić, ani mieć służebności na własnym gruncie.
   4. Servitutibus civiliter utendum est: „Służebności należy wykonywać oględnie”. Tzn. zgonie z przepisami prawa cywilnego, w miarę potrzeby i przy poszanowaniu cudzej własności. Powstanie i zagaśnięcie służebności: Służebność można było ustanowić poprzez mancypację i in iure cessio w drodze deducatio servitutis lub poprzez audiudicatio tj. przysądzenie co następowało przez wyrok sądowy przy podziale gruntów czy ustalaniu granic. Zasiedzenie mogło spowodować powstanie służebności(potem zniesiono to prawo). Wg. ius gentium na gruntach prowincjonalnych można było ustanowić służebność przez umowę wzmocnioną stypulacją. Zniesienie służebności następowało poprzez zniszczenie przedmiotu służebnego, śmierć uprawnionego lub skupienia prawa własności i służebności w jednej osobie oraz zrzeczenie się uprawnionego. Służebność mogła wygasnąć na skutek non usus , czyli nie wykonywania przez pewien okres(ruchomość rok; nieruchomość dwa lata) w przypadku służebności wiejskiej; służebności miejskie wygasały przez niewykonanie służebności połączonej z pewnymi okolicznościami sprzecznymi ze służebnością.

 Pignus (zastaw ręczny): Okres wczesnej republiki. Zastaw powstawał w drodze umowy realnej, w której dłużnik przenosił tylko prawo dzierżenia rzeczy, pozostając dalej jej właścicielem. Dłużnik był właścicielem rzeczy więc przysługiwały mu skargi rzeczowe. Jednak dalej nie mógł użytkować zastawionej rzeczy i nie mógł obciążyć jej innym zastawem. Pozycja wierzyciela była dosyć słaba dlatego przysługiwały mu interdykty pretorskie i lex commissoria.  Hypotheca (hipoteka, zastaw umowny): Zastawca nie przenosił prawa własności, ani dzierżenia na wierzyciela. Wierzyciel otrzymywał ochronę pretorską w postaci i nterdictum Salvianum (od imienia pretora Salvinus), inaczej interdykt posesoryjny, którego używano w przypadku nieuiszczenia czynszu przez dzierżawcę rolnego tylko w wypadku ustanowienia zastawu hipotecznego na inwentarzu. Ze względu na ograniczone zastosowanie wprowadzone actio Serviana (od imienia Serviusa) - skarga rzeczowa, skuteczna erga omnes(chodzi o os. trzecie). Od tej pory zastaw to prawo rzeczowe na rzeczy cudzej, chronione przeciwko każdej osobie.  Powstanie i zgaśnięcie zastawu: Zastaw miał charakter akcesoryjny(dodatkowy), tzn. nie mógł powstać bez wierzytelności. Jego podstawą była najczęściej umowa nieformalna. Mógł również powstać z mocy samego prawa jeżeli str. nie zawarły w umowie odp. klauzuli- zastaw ustawowy ( posiadał go np. wynajmujący dom, wydzierżawiający na pożytkach dzierżawcy, pupil na majątku opiekuna/kuratora, żona na majątku męża). Zastaw gasł wskutek umorzenia wierzytelności wg zasady: „Pignoris causa indivisa est”- „Podstawa zastawu jest niepodzielna”. Oznacza to tyle, że gdy została zaspokojona część długu to wierzyciel i tak miał prawo do całości rzeczy zastawionej. Zastaw Grodniański (od cesarza Grodiana III; III w.)- polegał on na tym, że wierzyciel mógł zatrzymać daną rzecz na poczet innego długu mimo że poprzedni został zaspokojony. Zastaw mógł wygasnąć wierzyciel zrealizował prawo zastawu przez sprzedaż rzeczy obciążonej zastawem, zrzekł się prawa zastawu lub nabył własność na zastawionej rzeczy. Zastaw wygasał również na skutek zniszczenia rzeczy lub wyłączenia jej z obiegu prawnego.  Przedmioty prawa zastawu: Mogła nim być każda rzecz ruchoma i nieruchoma. Gdy rzecz należała do współwłaściciela to mógł on zastawić swoją część własności na rzeczy. Hipoteka generalna pozwalała zastawić cały majątek dłużnika wraz z przyszłymi pożytkami(owocami). Oprócz rzeczy materialnych dopuszczano zastaw na prawach majątkowych np. służebności, emfiteuzie, użytkowaniu oraz pignus nominis tj. zastaw na wierzytelności.  Realizacja prawa zastawu: Zastawnik mógł żądać wydania rzeczy obciążonej zastawem- hipoteka lub sprzedać rzecz zastawioną. Posiadanie rzeczy mógł nabyć przez i nterdictum Salvianum i actio Serviana. Rzecz mogła być sprzedana w drodze licytacji, ale zastawnik musiał działać w dobrej wierze i sprzedać ją za jak najwyższą sumę, w razie gdyby przewyższała ona wartość przedmiotu to nadwyżkę wierzyciel obowiązany był zwrócić dłużnikowi. W przypadku, gdy dług nie został uiszczony w terminie rzecz przypadała na własność wierzyciela(Konstantyn Wielki zakazał w 326r.). Owoce z zastawu przypadały dłużnikowi, chyba że umowa stanowiła inaczej.  Wielość zastawów :