Prawo rzymskie - zobowiązania, Notatki z Prawoznawstwo

Pobierz Prawo rzymskie - zobowiązania i więcej Notatki w PDF z Prawoznawstwo tylko na Docsity!

Prawo rzymskie - zobowiązania

Prawo rzymskie - zobowiązania

1. Pojęcie i rodzaje zobowiązań

Zobowiązanie (łac. obligatio) to stosunek prawny pomiędzy dwiema stronami

• wierzycielem i dłużnikiem, w którym wierzyciel ma prawo domagać się od dłużnika określonego zachowania lub zaniechania, a dłużnik ma obowiązek to świadczenie spełnić. Prawa obligacyjne są prawami podmiotowymi względnymi, czyli skutecznymi tylko pomiędzy stronami zobowiązania.

Świadczenie w zobowiązaniu może polegać na: - Dare - dłużnik zobowiązuje się do przeniesienia na własność wierzyciela jakiejś rzeczy - Facere - dłużnik zobowiązuje się do określonego zachowania względem wierzyciela - Praestare - dłużnik zobowiązuje się do odszkodowania względem wierzyciela

Zobowiązania można podzielić na: - Jednostronne - wśród stron zobowiązania jedna jest dłużnikiem, druga wierzycielem - Dwustronne: - Pełne - w momencie zawiązania zobowiązania każda ze stron jest jednocześnie dłużnikiem i wierzycielem (np. kontrakt kupna-sprzedaży) - Niepełne - w momencie zobowiązania jedna ze stron jest dłużnikiem, druga wierzycielem, jednak w trakcie trwania zobowiązania dłużnik staje się jednocześnie wierzycielem, a wierzyciel dłużnikiem (np. kontrakt przechowania, gdy depozytariusz dokona nakładów na utrzymanie rzeczy)

Zobowiązania można również podzielić na: - Cywilne - zobowiązania uznane i zaskarżalne według ius civile - Naturalne - zobowiązania niezaskarżalne, rodzące skutki tylko natury moralnej (np. pożyczka pomiędzy ojcem a synem według senatus consultum Macedonianum)

2. Odpowiedzialność z tytułu zobowiązań

Dłużnik ponosił odpowiedzialność w momencie niewykonania bądź nieprawidłowego wykonania świadczenia. Aby można było mówić o odpowiedzialności, musiały zachodzić następujące przesłanki:

Szkoda - uszczerbek lub umniejszenie majątku, wynikające z niewykonania lub nieprawidłowego wykonania świadczenia. Oszacowania szkody dokonywał sędzia w trakcie postępowania procesowego lub mogło ono wynikać także z umowy. Przy skargach dobrej wiary sędzia oprócz szkody rzeczywistej brał pod uwagę także utratę zysków.

Związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy działaniem sprawcy a powstaniem szkody.

Wina - szkoda musiała wynikać z zawinionego działania dłużnika. Jurysprudencja rzymska nie wykształciła pojęcia winy, ale określiła jej stopnie:

Dolus - wina umyślna, podstęp, zły zamiar. Świadome działanie lub zaniechanie dłużnika celem wyrządzenia szkody kontrahentowi.

Rodzaje winy w prawie rzymskim

Culpa

Culpa to zaniedbanie staranności, przy którym dłużnik nie przewiduje skutków swojego działania.

Culpa lata

Culpa lata to niedochowanie takiej staranności, jaką dochowałby przeciętny człowiek.

Culpa levis

Culpa levis to lekka wina, przejawiająca się w dwóch rodzajach:

Culpa levis in abstracto

Culpa levis in abstracto to zaniedbanie staranności, jaką cechowałby sumiennego człowieka (porównanie do kogoś innego).

Culpa levis in concreto

Culpa levis in concreto to zaniedbanie staranności, jaką sami dochowaliśmy we własnych sprawach (porównanie do samego siebie).

Zasady odpowiedzialności za winę

Dolus semper praestatur

Dolus semper praestatur (Za winę umyślną zawsze się odpowiada) – dłużnik zawsze odpowiadał za szkodę powstałą w skutek winy umyślnej.

Magna culpa dolus est

Magna culpa dolus est (Wielka wina równa się podstępowi) – zrównanie w prawie justyniańskim dolus i culpa lata.

do gatunku), a pożyczkobiorca zobowiązywał się zwrócić tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku w określonym terminie lub na wezwanie wierzyciela. Kontrakt pożyczki był z zasady bezpłatny.

Kontrakt użyczenia (commodatum)

Kontrakt użyczenia (commodatum) polegał na tym, że osoba zwana komodantem przekazywała w użytkowanie osobie zwanej komodatariuszem pewną rzecz określoną co do tożsamości, z obowiązkiem zwrotu po upływie określonego terminu. Kontrakt użyczenia był kontraktem bezpłatnym, leżącym w interesie komodatariusza, a więc odpowiadał on omnis culpa, tj. za dolus, culpa lata, culpa levis.

Kontrakt depozytu (depositium)

Kontrakt depozytu (depositium) polegał na tym, że jedna osoba zwana deponentem wręczała drugiej osobie zwanej depozytariuszem na bezpłatne przechowanie jakąś rzecz oznaczoną co do cech indywidualnych. Depozytariusz musiał zwrócić rzecz po upływie określonego terminu lub na każde wezwanie deponenta.

Kontrakt zastawu ręcznego (pignus)

Kontrakt zastawu ręcznego (pignus) polegał na tym, że jedna osoba zwana zastawcą wręczała drugiej osobie zwanej zastawnikiem pewną rzecz w dzierżenie celem zabezpieczenia jego wierzytelności. Wierzyciel zobowiązywał się zwrócić rzecz po spłacie długu.

Kontrakty konsensualne

Kontrakt kupna-sprzedaży (emptio-venditio)

Kontrakt kupna-sprzedaży (emptio-venditio) był kontraktem konsensualnym, a więc dochodzącym do skutku poprzez samo porozumienie stron, na mocy którego jedna osoba zwana sprzedawcą (venditor) zobowiązywała się zapewnić trwałe i nienaruszone posiadanie rzeczy drugiej osobie, zaś kupujący zobowiązywał się przenieść na własność sprzedawcy określoną sumę pieniędzy.

Kontrakt najmu (locatio-conductio)

Kontrakt najmu (locatio-conductio) był kontraktem konsensualnym, w którym jedna z osób przekazywała rzecz w użytkowanie, świadczyła usługę lub wykonywała pewne dzieło w zamian za wynagrodzenie pieniężne. Wyróżniano trzy rodzaje kontraktu najmu: kontrakt najmu rzeczy, kontrakt najmu usług oraz kontrakt najmu dzieła.

Kontrakt spółki (societas)

Kontrakt spółki (societas) był kontraktem konsensualnym, na podstawie którego wspólnicy wnosili jakiś majątek do spółki celem osiągnięcia zysków.

Kontrakt zlecenia (mandatum)

Kontrakt zlecenia (mandatum) był kontraktem konsensualnym, na podstawie którego jedna z osób (zleceniodawca) polecała drugiej (zleceniobiorca) wykonać jakąś usługę natury faktycznej lub prawnej, a ta zobowiązywała się do jej wykonania nieodpłatnie.

Zobowiązania z deliktów

Zobowiązania z deliktów powstawały jako następstwa czynów niedozwolonych naruszających osobiste lub majątkowe interesy jednostek. Poszkodowany mógł domagać się naprawienia szkody za pomocą skarg actiones rei persecutoriae lub odszkodowania za poniesione szkody za pomocą skarg actiones poenales.

Kradzież (furtum)

Kradzież (furtum) to świadome, bezprawne i potajemne przywłaszczenie czyjejś rzeczy ruchomej celem jej posiadania lub chęci zysku. Wyróżniano kilka rodzajów kradzieży: furtum rei, furtum usus, furtum possessionis.

Rabunek (rapina)

Rabunek (rapina) to początkowo traktowana jako kradzież kwalifikowana, polegająca na odebraniu komuś rzeczy przy użyciu przemocy.

Zniewaga (iniuria)

Zniewaga (iniuria) to bezprawne i rozmyślne naruszenie godności osobistej lub dobrego imienia osoby wolnej.

Umacnianie i umarzanie zobowiązań

Umacnianie zobowiązań

Umacnianie zobowiązań stanowiło dodatkowy, poza ochroną procesową, sposób zabezpieczenia wierzytelności. Wyróżniano formę osobową (mandat kredytowy, gwarancja bankiera, poręczenie) oraz rzeczową (zastaw ręczny, zastaw umowny, zadatek).

Umarzanie zobowiązań

Umarzanie zobowiązań mogło następować poprzez: - Nowację - musiały zajść trzy warunki konieczne: zobowiązanie, które miało być umorzone