Pobierz Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i więcej Ćwiczenia w PDF z Historia tylko na Docsity! PAŃSTWO i PRAWO 10/2022232 JERZY CIAPAŁA Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (pozycja konstytucyjna oraz wybrane zagadnienia z praktyki instytucjonalnej) 1. Uwagi wstępne. Punktem wyjścia rozważań jest przypomnienie cech wspólnych regulacji instytucji Prezydenta, które znajdowały wyraz w projektach konstytucji parlamentarzystów, a następnie Komisji Konstytucyjnej Zgroma- dzenia Narodowego, przygotowanych przed 1997 r.1 Po pierwsze, Prezydent był sytuowany w ramach niejednolicie pojmowanego podziału władzy. Po drugie, za wartość demokracji i liczenie się z politycznymi realiami uznano wybory powszechne. Po trzecie, większość projektów kładła nacisk na trzy podstawowe funkcje ustrojowe: najwyższy przedstawiciel państwa i gwarant ciągłości władzy, strażnik konstytucji, organ stojący na straży bezpieczeństwa i suwerenności państwa2. Wykluczono zatem „ogólne kierownictwo” w sferach stosunków mię- dzynarodowych i bezpieczeństwa państwa ujęte w Małej Konstytucji z 1992 r., co stanowiło krytyczną reakcję na praktykę sprawowania władzy przez Lecha Wałęsę3. W pierwszych ocenach doktrynalnych uznano, że ogólną pozycję Prezy- denta RP wyznacza zasada podziału władzy, przy czym: „Konstytucja odchodzi od klasycznego rozumienia podziału władzy opartego na triadzie władz i ich separacji na rzecz współczesnej koncepcji akcentującej nie tylko element roz- dzielenia, lecz również aspekty równoważenia się trzech władz i odrębności wła- dzy sądowniczej”4. Wskazywano także, że „rzeczywista rola prezydenta zawiera się również w statuowaniu go jako organu arbitrażu politycznego, aczkolwiek w Konstytucji nie została ona wyrażona expressis verbis”5. Obowiązująca Kon- 1 P. Winczorek, Uwarunkowania prac nad nową konstytucją, PiP 1997, nr 11–12, s. 3 i n. 2 Zob. R. Chruściak, Projekty Konstytucji 1993–1997, cz. II, Warszawa 1997. 3 Art. 32 i art. 34 ustawy konstytucyjnej z 17.10.1992 r., Dz.U Nr 84, poz. 426. Szerzej na temat dylematów związanych z opracowywaniem Konstytucji, w tym roli prezyden- ta, zob. M. Kruk, Czy Konstytucja RP z 1997 r. mogła być inna?, [w:] Konstytucjonalizm polski. Refleksje z okazji 70-lecia urodzin i 45-lecia pracy naukowej Profesora Andrze- ja Szmyta, red. A. Gajda, K. Grajewski, A. Rytel-Warzocha, P. Uziębło, M.M Wiszowaty, Gdańsk 2020, s. 193. 4 R. Mojak, Pozycja ustrojowa Prezydenta RP z świetle Konstytucji, PiP 1997, nr 11–12, s. 54. 5 R. Mojak, Pozycja…, s. 55. PAŃSTWO i PRAWO 10/2022 233 stytucja kładzie zdecydowany nacisk na „współdziałanie władz” (fragment wstę- pu, art. 133 ust. 3), co jest niezbędne do urzeczywistniania państwa pojmowa- nego jako dobro wspólne (art. 1). Kwestie te powinny oddziaływać w znacznym stopniu na praktykę instytucjonalną. 2. Ogólna pozycja ustrojowa Prezydenta RP. Do określenia pozycji ustro- jowej Prezydenta fundamentalną rolę pełnią postanowienia art. 10, art. 126, art. 144 ust. 4 i art. 146 ust. 2 Konstytucji. O ile art. 10 Konstytucji sytuuje Prezydenta w ramach podziału i równowagi władzy, a więc w kontekście pod- stawowych funkcji całego państwa, o tyle pozostałe postanowienia są kluczowe dla wyodrębnienia jego konkretnych funkcji i kompetencji. Nasuwa to myśl, że w Konstytucji mamy do czynienia z systemem parlamentarno-gabinetowym, jednakże z autonomiczną, potencjalnie samodzielną rolą Prezydenta, który zasadniczo powinien współdziałać z Radą Ministrów – i to nie tylko w zakre- sie polityki zagranicznej (art. 133 ust. 3). Zasada współdziałania obu organów władzy wykonawczej, przy założeniu pewnego prymatu rządu, została zaak- centowana w stanowisku Trybunału Konstytucyjnego6. Należy zatem przyjąć, że to Rada Ministrów jako czynnik bardziej dynamiczny realizuje politykę państwa, natomiast rola Prezydenta powinna, według założeń konstytucyjnych, sprowadzać się do oddziaływania na procesy polityczne, do ich korygowania, w szczególności gdy mamy do czynienia z realizacją zadań związanych z ochro- ną szczególnych wartości konstytucyjnych: suwerenności państwa, jego bezpie- czeństwa, integralności terytorialnej, ciągłości władzy oraz pozycji Konstytucji. Niekiedy wyrażano opinię, ze Prezydent jest drugim po rządzie organem władzy wykonawczej, gdyż Konstytucja zasadniczo powierza sprawy państwowe Radzie Ministrów7. W publicystyce oraz piśmiennictwie naukowym często spotykamy za- miennie określenia „prezydent”, „głowa państwa”, co nawiązuje do tradycji monarszej i niektórych jego kompetencji8. W moim przekonaniu Prezydent tylko niekiedy pełni funkcje głowy państwa – wtedy, gdy występuje w roli jego najwyższego przedstawiciela, dysponującego reinterpretowanymi w warunkach republikańskich tradycyjnymi kompetencjami monarchy. Pozostałe jego funkcje ustrojowe to czuwanie nad przestrzeganiem Konstytucji, stanie na straży suwe- renności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium oraz zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi. Okoliczność, w jakim stopniu wykonywanie poszczególnych kompetencji będzie „przyporządkowane” realizacji funkcji ustrojowych i związanych z nimi wartościami, powinna oddzia- ływać na ocenę praktyki instytucjonalnej. 6 Postanowienie TK z 20.05.2009 r., Kpt 2/08, OTK-A 2009, nr 5, poz. 78. 7 P. Sarnecki, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: komentarz do przepisów, Kraków 2000, s. 28–40. 8 L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2021, s. 312. Autor wskazuje trzy takie kompetencje: prawo łaski, nadawanie obywatelstwa i wyraża- nie zgody na zrzeczenie się go, nadawanie orderów i odznaczeń. PAŃSTWO i PRAWO 10/2022236 upamiętnianiem ofiar katastrofy i rzekomym brakiem szacunku dla krzyża przed Pałacem Prezydenckim21. Należy zauważyć, że wiele zachowań i wypowiedzi B. Komorowskiego, począwszy od przemówienia inauguracyjnego, miało charakter koncyliacyjny, akcentujący konieczność budowy wspólnoty narodowej. Prezydent zaczął sytu- ować się jako arbiter, aprobował kontrowersyjny (i krytykowany w środowisku PO) zamysł pochówku pary prezydenckiej na Wawelu22. Podkreślał, że istotą roli prezydenta jest zabieganie o porozumienie narodowe23. W kontekście postanowień konstytucyjnych o zastępstwie przez Marszałka Sejmu w razie opróżnienia urzędu Prezydenta na uwagę zasługuje wadliwe wy- słowienie art. 131 ust. 2 Konstytucji. Przepis ten powinien brzmieć: „Marszałek Sejmu tymczasowo, do czasu objęcia urzędu (a nie, jak stanowi Konstytucja, do czasu wyboru) wykonuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej”. Uzasadnie- niem jest fakt, że między datą wyborów a datą objęcia urzędu bezpośrednio po złożeniu przysięgi mija zwykle kilka tygodni (art. 130). O zwycięstwie Andrzeja Dudy w 2015 r. zadecydowały sposoby prowa- dzenia kampanii przez obu rywali. Współpracownik B. Komorowskiego przy- znawał, że kampania wyborcza wyglądała fatalnie, a kandydat oddał jej prowa- dzenie Platformie. Przed drugą turą prezydent popełnił błąd, który negatywnie odbił się na jego szansach, ponieważ zapowiedział zarządzenie referendum w sprawach jednomandatowych okręgów wyborczych i finansowania partii z budżetu, co miało pozyskać elektorat P. Kukiza. Pośpiesznym i nerwowym działaniem prezydent podważył swój ważny atut – przewidywalność i umiar24. Optymizmem mogły tchnąć wypowiedzi prezydenta A. Dudy, który podczas inauguracyjnego przemówienia przed Zgromadzeniem Narodowym oznajmił: „Chciałbym, żebyśmy budowali wzajemny szacunek, bo to szacunek musi być podstawą wspólnoty, a tylko wtedy, kiedy będziemy wspólnotą, będziemy w sta- nie naprawić Polskę”25. Wobec wyborów prezydenckich A. Dudy na drugą kadencję w 2020 r. zgłaszano liczne zastrzeżenia26. Pierwotną przyczyną wadliwości procesu wybor- czego było zaniechanie wprowadzenia stanu klęski żywiołowej, co pozwoliłoby na wydłużenie kadencji prezydenta w warunkach pandemii (art. 228 ust. 7). 21 T. Nałęcz, Strażnicy…, s. 295–298; A. Dudek, Historia…, s. 623–644; K. Kowal- czyk, Kampania Bronisława Komorowskiego, [w:] Wybory prezydenckie w Polsce 2010, red. J. Okrzesik, W. Wojtasik, Katowice 2011, s. 282–284; G. Rzeczkowski interesują- co analizuje sekwencje zdarzeń po katastrofie smoleńskiej – formułuje tezę o wpływie „czynnika zewnętrznego” oraz o przesądzającej doniosłości zdarzeń po katastrofie na definitywny podział sceny politycznej – G. Rzeczkowski, Katastrofa posmoleńska. Kto rozbił Polskę?, Warszawa 2020. 22 P. Kowal, Między Majdanem a Smoleńskiem, rozmawiają P. Legutko, D. Rodzie- wicz, Kraków 2012, s. 258. 23 Polityka z 18.08.2010 r. Postawę B. Komorowskiego trafnie charakteryzował jego doradca i współpracownik T. Nałęcz (Strażnicy..., s. 296–305). 24 T. Nałęcz, Strażnicy…, s. 339–341. 25 T. Nałęcz, Strażnicy…, s. 347. 26 Zob. szerzej m.in. A. Rakowska-Trela, Wybory prezydenckie 2020, PiP 2021, nr 9, s. 44 i n. PAŃSTWO i PRAWO 10/2022 237 Początkowo wybory zostały prawidłowo zarządzone przez Marszałek Sejmu E. Witek na 10.05.2020 r., co odpowiadało wymogom Konstytucji i kodeksu wyborczego (art. 128 ust. 2 Konstytucji). Bieg zdarzeń wywołanych pandemią i ostry spór polityczny doprowadziły jednak do faktycznej dekonstytucjonalizacji procesu wyborczego27. Przy podniesieniu zarzutów naruszeń prawa28 wydawano tzw. ustawy epizodyczne, które weryfikowały konstytucyjne i kodeksowe zało- żenia29. Uzasadniano zarzuty w odniesieniu do statusu Izby Sądu Najwyższego, mającej stwierdzać ważność wyborów30, oraz nader często wskazywano na nie- uczciwość i nierzetelność kampanii, głównie w aspekcie nierównych możliwości upowszechniania w środkach masowego przekazu programów wyborczych, z wyraźną preferencją dla urzędującego prezydenta31. Pozytywnym zdarzeniem było odstąpienie od tzw. wyborów kopertowych, które mogły definitywnie dopro- wadzić do nieuznania legitymacji A. Dudy32. W podsumowaniu można stwier- dzić, że tryb zmian prawnych oraz sposób prowadzenia kampanii nie służyły autorytetowi tego organu oraz jego legitymacji do pełnienia roli, jaką powierza mu Konstytucja33. Zasadne było twierdzenie, że w warunkach atrofii tożsamości konstytucyjnej ocena ważności wyborów była szczególnie utrudniona, jeśli nie ograniczać jej do prostego potwierdzenia wyniku34. Państwowa Komisja Wybor- cza obwieściła zwycięstwo A. Dudy w drugiej turze wyborów (51,03% głosów) z nikłą przewagą nad R. Trzaskowskim (48,97%)35. Z kolei Sąd Najwyższy, akcen- tując i podkreślając potrzebę rzetelnych przekazów medialnych podczas kampa- nii wyborczej, uznał, że nie została naruszona możliwość wolnego wyboru36. 27 R. Piotrowski, Ważność wyborów prezydenckich w świetle Konstytucji RP, [w:] Dylematy polskiego prawa wyborczego, red. J. Ciapała, A. Pyrzyńska, Warszawa 2021, s. 175. 28 Obszernie K. Skotnicki, Państwo prawa a tryb uchwalania w 2020 r. ustaw regu- lujących wybory Prezydenta RP, [w:] Dylematy…, s. 139–155; podobnie R. Piotrowski, Ważność…, s. 167–171. 29 Ustawa z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywo- ływanych nimi sytuacji kryzysowych; ustawa z 6.04.2020 r. o szczególnych zasadach przeprowadzania wyborów powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej za- rządzonych w 2020 r. (Dz.U., poz. 827); ustawa z 2.06.2020 r. o szczególnych zasadach organizacji wyborów powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządzo- nych w 2020 r. z możliwością głosowania korespondencyjnego (Dz.U., poz. 979). 30 R. Piotrowski, Ważność…, s. 171–173, 176. 31 A. Domańska, M. Wrzalik, Przejawy zasady (nie)uczciwości wyborów na przy- kładzie wyborów prezydenckich 2020 r., [w:] Dylematy…, s. 106–118; L. Garlicki, Euro- pejskie standardy rzetelnych wyborów (Komisja Wenecka i Europejski Trybunał Praw Człowieka), Przegląd Konstytucyjny 2020, nr 4, s. 142 i n.; R. Piotrowski, Ważność…, s. 173–174. 32 A. Dudek, O dwóch takich, co podzieliły Polskę, wywiad rzeka z N. Kołodyńską- -Magdziarz, Warszawa 2022, s. 122. 33 K. Skotnicki, Państwo…, s. 155. 34 R. Piotrowski, Ważność…, s. 176. 35 Dz.U. z 2020 r., poz. 1238. 36 Uchwała SN z 3.08.2020 r., I NSW 5890/20, LEX nr 3039800. PAŃSTWO i PRAWO 10/2022238 4. Prezydent wobec zmiany Konstytucji oraz władzy ustawodawczej. Kom- petencje Prezydenta RP wobec władzy ustawodawczej można, za L. Garlickim, podzielić na trzy grupy, przy czym za konieczne uznałem również odniesienie do inicjatyw konstytucyjnych. Są to zatem następujące kompetencje: organizacyjne (zarządzanie wyborów do izb i zwoływanie pierwszych posiedzeń w terminach konstytucyjnie wskazanych; inicjujące (inicjatywa konstytucyjna, ustawodawcza oraz zarządzanie referendum za zgodą Senatu; hamujące (odmowa podpisania ustawy, kwestionowanie ustawy przed TK w trybie prewencyjnym albo następ- czym, skracanie kadencji izb)37. Szanse na skuteczne oddziaływanie Prezydenta zależą od poparcia ze strony dominujących w parlamencie ugrupowań politycz- nych, osobistego autorytetu, jak i „niekontrowersyjnego” charakteru inicjatyw legislacyjnych. Prezydent A. Kwaśniewski nie występował z inicjatywą zmiany Kon- stytucji, koncentrował się na budowie jej autorytetu i edukacji konstytucyjnej. W okresie obowiązywania Konstytucji podczas dwóch kadencji odnotowano 42 wystąpienia z inicjatywą ustawodawczą, 33 odmowy podpisania ustawy, 19 wniosków do TK w trybie kontroli prewencyjnej i 1 wniosek w trybie kontroli następczej38. Szczególną uwagę zwracały inicjatywy mające na celu realizację postanowień Konstytucji oraz związane z konstytucyjnymi funkcjami prezyden- ta39, inicjatywa zmian ustaw o wyborze Prezydenta RP, a także o wykonywaniu mandatu posła i senatora40. Założenie, że prezydent nie powinien negować pod- stawowych kierunków polityki rządowej, zostało zweryfikowane głównie dzięki skutecznej odmowie podpisania ustawy podatkowej, która miała być jednym z filarów polityki gospodarczej J. Buzka i L. Balcerowicza41. Potwierdzało to tezę M. Kruk, że odmowa podpisu może mieć charakter społeczny lub polityczny i spełniać różne cele, w tym przeciwstawienie się większości parlamentarnej również w interesie ugrupowań mniejszościowych42. Ponadto w przypadku A. Kwaśniewskiego inicjatywa ustawodawcza i wniosek do TK dotyczyły również prób „racjonalizacji” zjawiska tzw. lustracji43. Należy podzielić ogólną pozytywną ocenę praktyki prezydenta A. Kwaś- niewskiego względem władzy ustawodawczej, ponieważ inicjatywy najczęściej 37 L. Garlicki, Polskie…, s. 304. 38 Zob. https:// www.prezydent.pl/kancelaria/archiwum (dostęp: 30.06.2022 r.). 39 Zob. np. inicjatywy ustawodawcze dotyczące stanów nadzwyczajnych (Sejm III kadencji, druki nr 7, 8, 9), sądownictwa administracyjnego (Sejm III kadencji, dru- ki nr 3060–3063), zasad użycia Sił Zbrojnych poza granicami (Sejm III kadencji, druk nr 205), orderów i odznaczeń (Sejm III kadencji, druk nr 1316). 40 Sejm III kadencji, druki nr 2885 i 3000. 41 Zakwestionowana ustawa z 20.11.1999 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw. 42 M. Kruk, Teoretyczne i praktyczne aspekty odmowy podpisania ustawy przez pre- zydenta a jakość prawa, [w:] Tryb ustawodawczy a jakość prawa, red. J. Wawrzyniak, Warszawa 2005, s. 200–201. 43 Projekt ustawy o zmianie ustawy o ujawnieniu pracy lub służby w organach bez- pieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944–1990 osób pełniących funkcje publiczne – Sejm III kadencji, druk nr 29. TK nie uznał zasadności argumentów praw- nych prezydenta – wyrok TK z 21.10.1998 r., K 24/98, OTK 1998, nr 6, poz. 97. PAŃSTWO i PRAWO 10/2022 241 Wśród dość zróżnicowanych inicjatyw ustawodawczych wyróżniały się nie tylko te, które dotyczyły obronności58. Inicjowano także ustawy z zakresu materii zbliżonych do właściwości rządu i parlamentarzystów59 oraz odnoszone do wolności i praw człowieka60, a nawet ochrony przyrody61. Zasadne staje się także przypomnienie, że projekt prezydencki ustawy o TK został uchwalony z wadliwą poselską poprawką, ujmującą w przepisach przejściowych dopusz- czenie wyboru dwóch sędziów, rozpoczynających urzędowanie w następnej kadencji izby62. Podczas sprawowania urzędu, począwszy od 6.08.2015 r., A. Duda przed- łożył 48 projektów ustaw, 12 razy odmówił podpisania ustawy, skierował 7 wnio- sków do TK w trybie kontroli prewencyjnej oraz 4 w trybie kontroli następczej63. Dane te dawały podstawę do hipotezy o znaczącej aktywności legislacyjnej. Istotną porażką było odrzucenie przez Senat 25.07.2017 r. prezydenckiej inicja- tywy konsultacyjnego referendum konstytucyjnego. Od pierwszych dni spra- wowania urzędu prezydent nie wykazywał samodzielności, ustępując miejsca J. Kaczyńskiemu, którego uznawał za polityka wybitnego64. Spore niezręczności dyplomatyczne i raczej bezrefleksyjne akceptowanie polityki obozu rządzącego, w tym w aspekcie legislacji, charakteryzowały przede wszystkim początkowy okres urzędowania. Zdumiewające było podpisanie ustawy o zmianie ustawy o IPN, która pod wpływem nacisków zewnętrznych i jaskrawych wad prawnych została zmieniona po kilku miesiącach65. Ceremonialne wizyty i spotkania wy- 58 Projekt ustawy o zmianie ustawy o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Sejm VII kadencji, druk nr 780) – Dz.U z 2013 r., poz. 496; projekt ustawy o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Sejm VII kadencji, druk nr 2609) – Dz.U. z 2015 r., poz. 529. Z kolei weto prezydenckie dotyczyło ustawy o powo- łaniu Akademii Lotniczej w Dęblinie, co prezydent uzasadniał tym, że w Siłach Zbroj- nych nie może być więcej uczelni niż dywizji – podaję za: T. Nałęcz, Strażnicy…, s. 308. 59 Np. projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Sejm VII kadencji, druk nr 3157) – Dz.U z 2015 r., poz. 1338; projekt ustawy o zmianie usta- wy o wspieraniu innowacyjności (Sejm VII kadencji, druk nr 3286) – Dz.U z 2015 r., poz. 1776; projekt ustawy o zmianie ustawy Ordynacja podatkowa oraz niektórych in- nych ustaw (Sejm VII kadencji, druk nr 3018) – Dz.U. z 2015 r., poz. 1197. 60 Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o zgromadzeniach (Sejm VII kaden- cji, druk nr 35) – Dz.U. z 2012 r., poz. 1115; projekt ustawy o zmianie ustawy – Pra- wo o stowarzyszeniach i niektórych innych ustaw (Sejm VII kadencji, druk nr 3019) – Dz.U. z 2015 r., poz. 1923; projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy (Sejm VII kadencji, druk nr 3084) – Dz.U. z 2015 r., poz. 1043. 61 Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu (Sejm VII kadencji, druk nr 1525) – Dz.U z 2015 r., poz.774. 62 Dało to asumpt do ostrego konfliktu ustrojowo-politycznego i zostało wykorzysta- ne do dezawuacji pozycji TK; zob. wyrok TK z 3.12.2015 r., K 34/15, OTK-A 2015, nr 11, poz. 185. 63 Zob. https://www.prezydent.pl/prawo (dostęp: 30.06.2022 r.). 64 Mogły za tym przemawiać cechy charakterologiczne A. Dudy – zob. Już prawie w niego zwątpiłem – wywiad J. Sidorowicza z prof. J. Zimmermannem, b. promotorem A. Dudy, Gazeta Wyborcza z 1.08.2017 r. 65 Ustawa z 26.01.2018 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komi- sji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, ustawy o grobach i cmentarzach PAŃSTWO i PRAWO 10/2022242 korzystywał do krytyki opozycji parlamentarnej. Po prawie dwóch latach urzę- dowania w wywiadzie z okazji święta Konstytucji 3 Maja prezydent stwierdził: „Nie da się, przynajmniej moim zdaniem, być prezydentem wszystkich Polaków, bo nigdy nie będzie tak, że wszyscy na pana zagłosują, wszyscy będą się z panem zgadzali”66. Być może na tle porażki referendum oraz faktycznych afrontów prezydent zdobył się na pewną samodzielność przy okazji projektów ustaw reformujących sądownictwo, jednak przy poparciu zasadniczych kierunków zmian. Kontesto- wanie przed podpisaniem krytykowanych nowelizacji ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa67 oraz ustawy o Sądzie Najwyższym68, a także ustawy o sądach powszechnych było raczej nieskuteczną próbą demonstracji samodzielności. W 2022 r. prezydent podjął próbę zmiany, inicjowanej wcześniej, ustawy o Są- dzie Najwyższym, mając na uwadze konieczność respektowania stanowiska UE w kontekście środków do krajowego planu odbudowy69. Podczas urzędowania zadecydował o odmowach podpisania kilku doniosłych ustaw, co pozwala przy- jąć, że A. Duda nie zawsze wpisywał się w kontrowersyjną politykę w obszarze legislacji70. 4. Prezydent wobec Rady Ministrów. Pozycję ustrojową Prezydenta RP wyznaczają także wzajemne relacje z drugim, co najmniej równorzędnym orga- nem egzekutywy – Radą Ministrów. Mamy do czynienia z odmiennością konsty- tucyjnych funkcji i zadań (art. 126 ust. 1 i 2, art. 134 ust. 1 oraz art. 146 ust. 1, 3, 4), przy przyjęciu domniemania właściwości rządu w prowadzeniu spraw państwowych (art. 146 ust. 2)71. Praktykę instytucjonalną wyznacza sposób wy- konywania kompetencji, które są związane: z udziałem prezydenta w procesie tworzenia rządu i dymisjonowania rządu lub poszczególnych ministrów; z współ- działaniem z rządem w zakresie prowadzenia polityki, zwłaszcza dotyczącej bez- wojennych, ustawy o muzeach oraz ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, Dz.U. z 2018 r., poz. 369. Nieprecyzyjna ustawa prowadziłaby do problemów Polski w stosunkach międzynarodowych, zwłaszcza z USA i Izraelem. 66 T. Nałęcz, Strażnicy…, s. 363 i cyt. lit. 67 Ustawa z 18.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, Dz.U z 2018 r., poz. 3 68 Ustawa z 18.12.2018 r. o Sądzie Najwyższym, Dz.U., poz. 5. 69 Ustawa z 9.06.2022 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym, Dz.U., poz. 1259. Ustawa okazała się nieudaną próbą sanacji wadliwego składu tzw. Izby Odpowiedzialno- ści Dyscyplinarnej SN. 70 Chodziło o ustawy: o zmianie ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych, o zmianie ustawy o radiofonii i telewizji (tzw. lex TVN), o zmianie ustawy nowelizującej ustawę o działach administracji publicznej oraz ustawy nowelizującej prawo oświatowe (tzw. lex Czarnek), a także tzw. ustawę degradacyjną pozbawiającą stopni wojskowych osób i żołnierzy rezerwy, którzy w latach 1943–1990 mieli sprzeniewierzyć się polskiej racji stanu, www.prezydent.pl (dostęp: 30.06.2022 r.). 71 Zob. B. Dziemidok-Olszewska, Dualizn władzy wykonawczej w III Rzeczypospoli- tej Polskiej – regulacje konstytucyjne i praktyka polityczna, Przegląd Prawa Konstytu- cyjnego 2022, nr 1, s. 15 i n. PAŃSTWO i PRAWO 10/2022 243 pieczeństwa państwa i spraw zagranicznych; z koncepcją i praktyką stosowania instytucji kontrasygnaty. Postanowienia art. 154 i art. 155 wskazują na decydującą polityczną rolę Sejmu przy upoważnieniu do podjęcia działalności, przez wotum zaufania, powołanego przez prezydenta rządu. Sposób powoływania przez A. Kwaśniew- skiego rządów J. Buzka, L. Millera, M. Belki mógł mieć czysto formalną donio- słość, jeśli w Sejmie ukształtowała się prorządowa większość. Po wyborach je- sienią w 1997 r. i 2001 r. zaistniały, na początku III i IV kadencji, wystarczające warunki, w istocie wymuszające do desygnowania przez prezydenta premierów oraz powołania i odbierania przysięgi od nowego składu rządu72. Natomiast w 2004 r. kryzys SLD i dymisja koalicyjnego rządu L. Millera sprawiły, że prezydent wykorzystał sekwencję wydarzeń, aby na podstawie art. 155 ust. 1, w warunkach ryzyka skrócenia kadencji izb, powołać „proprezydencki” rząd M. Belki. Umiejętnie zatem wykorzystał możliwości, jakie daje art. 155 ust. 1 Konstytucji. Współpraca A. Kwaśniewskiego z rządem J. Buzka obfitowała w prob- lemy, które nie były nadmiernie eksponowane publicznie: zaniechanie stałego zapraszania przedstawiciela prezydenta na posiedzenia rządu, spory dotyczące nominacji generalskich i ambasadorskich, sporadyczne posiedzenia Rady Ga- binetowej, kontrowersje w związku z reformami rządowymi, w tym reformą te- rytorialną73. Chociaż praktyka instytucjonalna wskazywała, że różnice wynikały z podziałów na płaszczyźnie historyczno-politycznej, to jednak dały się zauwa- żyć zdarzenia świadczące o wspólnych stanowiskach obu organów, zwłaszcza w dziedzinie stosunków międzynarodowych, w tym dążeń do NATO i UE74. Na podstawie art. 135 Konstytucji prezydent A. Kwaśniewski powołał Radę Bezpie- czeństwa Narodowego jako swój organ doradczy. Kompetencja w tym zakresie stanowi prerogatywę (art. 144 ust. 3 pkt 26), stąd skład tej instytucji powinien odzwierciedlać oceny prezydenta dotyczące doniosłości i celowości powoływa- nia, za ich zgodą, konkretnych osób, tak aby mogły one stanowić zaplecze zarów- no polityczne, jak i merytoryczne w zakresie polityki bezpieczeństwa. Końcowy okres prezydentury, cechujący się aktywnością polityczną, również na rzecz ugrupowań lewicowych, doprowadził do nieznacznego osłabienia wizji prezyden- ta koncyliacyjnego, nieuwikłanego w partykularne konflikty75. 72 Jednak podczas powołania członków rządu J. Buzka z AWS doszło do afrontu wo- bec prezydenta – odebrawszy nominację z rąk prezydenta, odwracali się, aby wypowie- dzieć rotę przysięgi wobec M. Krzaklewskiego – T. Nałęcz, Strażnicy…,s. 167. 73 Sama zapowiedź zastosowania weta wobec ustawy reformującej ustrój terytorialny skłoniła rząd i koalicję do zmiany stanowiska co do liczby projektowanych województw – S. Patyra, Prawnoustrojowy status Prezesa Rady Ministrów w świetle Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2002, s. 131. 74 M. Maciuk, R. Mojak, Stosowanie Konstytucji RP w działalności Prezydenta, [w:] Bezpośrednie stosowanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, red. K. Działocha, War- szawa 2005, s. 167–174. Było to najbardziej widoczne w relacjach z ministrami Unii Wol- ności 75 T. Słomka, Style prezydentury. Analiza porównawcza, Przegląd Sejmowy 2005, nr 6, s. 219. PAŃSTWO i PRAWO 10/2022246 również refleksja nad potrzebą odpowiedniego stosowania albo, co jest godne szczególnej uwagi, zmian de lege ferenda regulacji, przy których wykonywaniu wymagana jest kontrasygnata, lecz które nie są związane z polityką rządu91 albo są wydawane na wniosek premiera (art. 154 ust. 1, art. 155 ust. 1 Konstytucji – powołanie składu rządu), bądź ministra92. W szczególności kontrowersje wzbu- dza np. wykonywanie konstytucyjnej kompetencji prezydenta do delegowania przedstawiciela w skład Krajowej Rady Sądownictwa (art. 187 ust. 1 pkt 1), które w świetle wykładni art. 144 ust. 4 i formuły exceptionis non sunt exten- dandae wymagałoby, aczkolwiek bez racjonalnego uzasadnienia, kontrasygnaty premiera93. W ramach praktyki instytucjonalnej zaakceptowano również powo- ływanie bez kontrasygnaty marszałków seniorów izb parlamentarnych, mimo że dokonują oni doniosłych ustrojowo czynności ze skutkiem prawnym94. Jak się okazało, kontrasygnata stała się instytucją „kłopotliwą”, mogącą wpływać na spory w praktyce. Wymaga to racjonalizującej refleksji nad prerogatywami, przy podstawowym założeniu, że nie są to kompetencje związane z funkcjonowaniem rządu, zaś kontrasygnata jest wyrazem współdziałania obu organów egzekutywy. W doktrynie podjęto próby uzasadnienia problemów związanych z kontrasygna- tą, bowiem praktyka instytucjonalna koliduje z wykładnią Konstytucji95. 6. Prezydent wobec władzy sądowniczej. Kompetencje związane z funkcjo- nowaniem władzy sądowniczej można sprowadzić do trzech podstawowych grup: kompetencje prawodawcze, kompetencje kreacyjne oraz kompetencje w zakresie prawa łaski. W pierwszej grupie ujęte są liczne rozporządzenia wykonawcze do ustaw96, w drugiej – kompetencje do powoływania na urząd sędziego (art. 179 91 Np. 1) art. 25 i 26 ust. 2 ustawy z 14.03.2003 r. o stopniach naukowych i tytule na- ukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 1789 ze zm.) w zakresie postanowień o nadaniu tytułu profesora; 2) art. 1 ust. 1 pkt 2a usta- wy z 29.081997 r. o Narodowym Banku Polskim (t.j. Dz.U z 2022 r., poz. 492) w zakre- sie powołania członka Zarządu NBP; 3) postanowień o powołaniu w skład Państwo- wej Komisji Wyborczej – art. 157 § 1 pkt 3 ustawy z 5.01.2011 r. – Kodeks wyborczy (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 1277 r.). 92 Rozporządzenia Prezydenta RP wydawane na wniosek ministra w zakresie uzna- nia zabytków za pomniki przyrody – art. 15 ust. 1 ustawy z 23.07.2003 r. o ochronie zabyt- ków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 840). 93 L. Garlicki, uwagi do art. 187, [w:] Konstytucja RP. Komentarz, t. IV, red. L. Garli- cki, Warszawa 2005, s. 4. Kontrasygnaty wymagały też akty odwołania prezesów izb SN i NSA (art. 144 ust. 3 pkt 23 Konstytucji) oraz postanowienia o stwierdzeniu daty przej- ścia sędziego SN w stan spoczynku (art. 39 ustawy o SN). 94 Art. 1 ust. 1 uchwały Sejmu z 30.01.1992 r. – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. z 2017 r., poz. 827 ze zm.); art. 30 ust. 1 uchwały Senatu z 23.11.1990 r. – Regulamin Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. z 2017 r., poz. 827 ze zm.). 95 A. Frankiewicz, Kontrasygnata…, s. 159–160; S. Patyra, Uwagi o nowym kształ- cie kontrasygnaty w Konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku, [w:] Konstytucyjny ustrój pań- stwa. Księga jubileuszowa Profesora Wiesława Skrzydły, red. T. Bojarski, E. Gdulewicz, J. Szreniawski, Lublin 2000; R. Piotrowski, Kontrasygnata…, s. 46–67. 96 Np. rozporządzenie ustalające regulamin Sądu Najwyższego (art. 4 ustawy o SN); rozporządzenie ustanawiające wojewódzkie sądy administracyjne, ich siedziby i obszar właściwości (art. 16 § 2 ustawy z 25.07.2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyj- nych, t.j. Dz.U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.). PAŃSTWO i PRAWO 10/2022 247 Konstytucji) oraz na niektóre stanowiska kierownicze w sądownictwie (art. 183 ust. 2, art. 185, art. 194 ust. 2 Konstytucji), zaś prawo łaski powinno być kwalifiko- wane jako refleks dawnej prerogatywy monarszej (art. 139 Konstytucji)97. Prak- tyka instytucjonalna nie budziła zasadniczych problemów natury ustrojowej98, z wyjątkiem kompetencji do powoływania sędziów oraz kompetencji do stosowa- nia prawa łaski. Trzeci problem ustrojowy ujawnił się podczas pierwszej kadencji A. Dudy, który nie przyjął ślubowań od prawidłowo powołanych sędziów TK oraz naruszył Konstytucję przy powołaniu Prezesa TK99. Do 2008 r. prezydent powoływał sędziów na wniosek KRS, zaś praktyka wskazywała, że jest to kompetencja związana, ponieważ kandydatury rozpatruje i ocenia KRS, zaś w instytucji tej zasiada przedstawiciel prezydenta. W styczniu 2008 r. prezydent L. Kaczyński odmówił powołania na stanowiska sędziowskie dziewięciu osób100, nie informując zainteresowanych ani początkowo samej KRS, zaś postanowienie zostało wydane po dłuższym milczeniu. Zdarzało się także, że prezydent L. Kaczyński odsyłał wniosek bez merytorycznego roz- strzygnięcia101. Wywołało to konsternację i doprowadziło do nieudanej próby zainicjowania sporu kompetencyjnego przed TK102. Niepowodzeniem zakoń- czyła się także ustawowa próba wyznaczenia prezydentowi terminu na wydanie postanowienia, ponieważ TK uznał, że art. 179 Konstytucji zawiera normę kompletną, co wskazuje na dyskrecjonalny charakter kompetencji103. Również w orzecznictwie sądów administracyjnych uznano, że skargi w tych sprawach są niedopuszczalne, ponieważ prezydent nie działa jako organ administracji, lecz jako „głowa państwa”. Jego czynności są „niezawisłe i dyskrecjonalne”104. Wbrew dominującemu stanowisku judykatury należy przedstawić argumenty przeciw uznaniu kompetencji prezydenta jako dyskrecjonalnej. Po pierwsze, Polska jest państwem republikańskim, co oznacza konieczność reinterpretacji 97 K. Kozłowski, Prawo łaski Prezydenta RP; historia, regulacja, praktyka, Warsza- wa 2013. 98 Zob. P. Czarny, Realizacja konstytucyjnych kompetencji Prezydenta RP w odnie- sieniu do sądów i Krajowej Rady Sądownictwa, [w:] System rządów Rzeczypospolitej Polskiej; założenia konstytucyjne a praktyka ustrojowa, red. M. Grzybowski, Warsza- wa 2006, s. 79–88; A. Chorążewska, Model…, s. 240–248; B. Szczurowski, Prezydent…, s. 156–168. 99 R. Balicki, Odpowiedzialność konstytucyjna Prezydenta RP w związku z brakiem przyjęcia ślubowania od wybranych sędziów Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Konstytu- cjonalizm polski; refleksje z okazji urodzin i 45- lecia pracy naukowej profesora Andrze- ja Szmyta, red. A. Gajda, K. Grajewski, A. Rytel-Warzecha, P. Uziębło, M.M. Wiszowaty, Gdańsk 2020, s. 945–952. 100 Postanowienie Prezydenta RP z 3.01.2008 r., M.P. Nr 4, poz. 38. 101 B. Szczurowski, Prezydent…, s. 162. 102 Postanowienie TK z 21.04.2020 r., Kpt 1/08, OTK-A ZU 2008, nr 5, poz. 97. 103 Wyrok TK z 5.06.2012 r., K 18/09, OTK-A ZU 2012, nr 6, poz. 63. 104 Tak w postanowieniu WSA z 29.12.2016 r., II SA/Wa. Komunikat w sprawie do- tyczącej postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o odmowie powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego (https://bip.warszawa.wsa.gov.pl/340/ko- munikat-w-sprawie-dotyczacej-postanowienia-prezydenta-rzeczypospolitej-polskiej -o-odmowie-powolania-do-pelnienia-urzedu-na-stanowisku-sedziego.html; dostęp: 11.07.2022 r.). PAŃSTWO i PRAWO 10/2022248 władzy głowy państwa w kierunku poddania wszelkich jej działań prawu, zgod- nie z art. 2 i art. 7 Konstytucji. Po drugie, istotą prerogatywy powinno być przy- jęcie, że prezydent jako organ władzy wykonawczej działa samodzielnie, bez akcesu rządu, przy czym w przypadku prerogatyw jest również związany pra- wem, tj. ma obowiązek czynić użytek z kompetencji w sposób ściśle wyznaczony prawem (np. art. 144 ust. 3, pkt 1–3, 14). Po trzecie, swoiste usytuowanie ustro- jowe KRS nie oznacza, że nie mieści się ona w pojęciu „organ administracji publicznej” w rozumieniu art. 79 Konstytucji105, ma wyznaczoną konstytucyjną funkcję i ustawową kompetencję do „rozpatrywania i oceny” kandydatów. Czy zatem prezydentowi przysługuje kompetencja do weryfikacji czynności KRS w sposób inny niż przewidziane ustawą przekazanie wniosku do ponownego rozpatrzenia?106 Prezydent wykonuje przecież zadania na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach (art. 126 ust. 3). Po czwarte, powoływanie na stanowi- ska sędziowskie jest realizacją konstytucyjnego prawa dostępu do służby pub- licznej (art. 60), które musi być interpretowane łącznie z zakazem ustawowego zamykania drogi sądowej (art. 77 ust. 2). Prawo łaski stanowi jeszcze bardziej wyrazistą kompetencję o rodowo- dzie monarszym (art. 139, art. 144 ust. 3 pkt 18 ). Jego stosowanie powinno stanowić wyjątek, gdy przemawiają za tym względy humanitaryzmu, w szcze- gólności sytuacja życiowa skazanego oraz – czego nie można wykluczać – względy polityki międzynarodowej, np. związane z wydaniem osób skazanych. W praktyce budziło ono nierzadko rezonans społeczny, zwłaszcza gdy dochodził czynnik koneksji politycznych107. Natomiast zauważalna stała się tendencja, po- cząwszy od drugiej kadencji A. Kwaśniewskiego, do zwiększania liczby odmów w stosunku do ułaskawień108. Problemem natury ustrojowo-politycznej stało się „ułaskawienie” przez A. Dudę polityków, którzy nie zostali skazani wyrokiem prawomocnym, a zatem zastosowanie tzw. abolicji indywidualnej. Wzbudziło ono krytykę w doktrynie, bowiem stanowiło ingerencję w pozycję osób będą- cych jeszcze pod władzą sądu109. Przeciw koncepcji abolicji indywidualnej opowiedział się Sąd Najwyższy, który stwierdził, że zastosowanie prawa łaski wobec osób, których winę stwierdzono przed datą prawomocności, nie wywołu- 105 Wyrok TK z 14.07.2003 r., SK 42/01, OTK-A ZU 2003, nr 6, poz. 63. 106 Art. 3 ust. 1 pkt 1 oraz art. 45 ust. 2 ustawy o KRS, t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 269. Abs- trahuję od zasadniczych wątpliwości co do obecnego statusu KRS. 107 K. Kozłowski, Prawo…, s. 461–462. Chodziło o ułaskawienie byłego współpracow- nika prezydenta. 108 Wykazy statystyczne – zob. K. Kozłowski, Prawo…, s. 445–455. W przypadku A. Dudy notujemy przeciętnie 5 odmów na jedno ułaskawienie (http:// www.prezydent. pl/prawo; dostęp: 12.07.2022 r.) – szacunki autora. 109 Przeciw abolicji indywidualnej zob. P. Sarnecki, Komentarz do art. 139, [w:] Kon- stytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. II, red L. Garlicki, Warszawa 1999, s. 2–3; P. Kardas, P. Giezek, Konstytucyjne podstawy stosowania prezydenckiego prawa łaski a możliwość stosowania tzw. abolicji indywidualnej, Palestra 2016, nr 1–2, s. 21 i n.; J. Ciapała, Pozycja Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie stosowania prawa łaski jako refleks dawnej kompetencji głowy państwa, [w:] Konstytucja w pań- stwie demokratycznym, red. S. Patyra, M. Sadowski, K. Urbaniak, Poznań 2017; Zob. po- dobnie K. Kozłowski, Prawo…, s. 235 –261. PAŃSTWO i PRAWO 10/2022 251 Bibliografia Balicki R., Odpowiedzialność konstytucyjna Prezydenta RP w związku z brakiem przyjęcia ślubowania od wybranych sędziów Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Konstytucjonalizm polski. Refleksje z okazji jubileuszu 70-lecia i 45-lecia pra- cy naukowej Profesora Andrzeja Szmyta, red. Gajda, K. Grajewski, A. Rytel- Warzocha, P. Uziębło, M.M. Wiszowaty, Gdańsk 2020 Chorążewska A., Model prezydenta w praktyce politycznej po wejściu w życie Kon- stytucji z 1997 r.,Warszawa 2008 Chruściak R., Projekty konstytucji 1993–1997, cz. II, Warszawa 1997 Ciapała J., Prezydent w systemie ustrojowym Polski 1989–1997, Warszawa 1999 Ciapała J., Formy aktów urzędowych i instytucja kontrasygnaty w kontekście pozycji konstytucyjnej Prezydenta RP, [w:] W służbie dobru wspólnemu. Księga jubi- leuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi Trzcińskiemu, red. R. Balicki, M. Masternak-Kubiak, Warszawa 2012 Ciapała J., Komentarz do postanowienia Kpt 2/08, [w:] Na straży państwa prawa. Trzydzieści lat orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, red. L. Garlicki, M. Derlatka, M. Wiącek, Warszawa 2016 Ciapała J., Pozycja Prezydenta RP w zakresie stosowania prawa łaski jako refleks dawnej kompetencji głowy państwa, [w:] Konstytucja w państwie demokra- tycznym, red. S. Patyra, M. Sadowski, K. Urbaniak, Poznań 2017 Czarny P., Realizacja kompetencji Prezydenta RP w odniesieniu do sądów i Krajowej Rady Sądownictwa, [w:] System rządów Rzeczypospolitej Polskiej; założenia konstytucyjne a praktyka ustrojowa, red. M. Grzybowski, Warszawa 2006 Domańska A., Wrzalik M., Przejawy (nie)uczciwości wyborów na przykładzie wy- borów prezydenckich 2020 r., [w:] Dylemat polskiego prawa wyborczego, red. J. Ciapała, A. Pyrzyńska, Warszawa 2021 Domagalski M., PiS forsuje reformę, prezydent łagodzi, Rzeczpospolita z 19.07.2021 r. Dudek A., Historia polityczna Polski 1989–2012, Warszawa 2013 Dudek A., O dwóch takich, co podzieliły Polskę, Warszawa 2022 Dudek D., Prezydent w świetle projektu zmiany Konstytucji, [w:] W służbie dobru wspólnemu. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi Trzciń- skiemu, red. R. Balicki, M. Masternak-Kubiak, Warszawa 2012 Dudek D., Autorytet Prezydenta a Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Lublin 2013 Dziemidok-Olszewska B., Dualizm władzy wykonawczej w III Rzeczypospolitej Polskiej – regulacja konstytucyjna i praktyka, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2022, nr 1 Frankiewicz A., Elementy ustrojowej pozycji Prezydenta RP decydujące o sposobie realizacji jego kompetencji, [w:] Pozycja ustrojowa prezydenta na przykładzie wybranych państw Europy Środkowo-Wschodniej i Niemiec, red. A. Frankie- wicz, S.L. Stadniczenko, Opole 2009 Frankiewicz A., Kontrasygnata aktów urzędowych Prezydenta RP, Kraków 2004 Garlicki L., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. IV, red. L. Gar- licki, Warszawa 2005 Garlicki L., Europejskie standardy rzetelnych wyborów (Komisja Wenecka i Europej- ski Trybunał Praw Człowieka), Przegląd Konstytucyjny 2020, nr 4 Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne; zarys wykładu, Warszawa 2021 PAŃSTWO i PRAWO 10/2022252 Grzybowski M., Role ustrojowe Prezydenta RP w kontekście członkostwa w Unii Eu- ropejskiej, PiP 2004, nr 7 Kappes A., Skrzydło J., Prezydent Duda – wielki architekt chaosu, Rzeczpospolita z 9.02.2022 r. Kardas P., Giezek P., Konstytucyjne podstawy stosowania prawa łaski a możliwość stosowania tzw. abolicji indywidualnej, Palestra 2016, nr 1–2 Kowal P., Między majdanem a Smoleńskiem, rozmowa P. Legutko, D. Rodziewicz, Kraków 2012 Kowalczyk K., Kampania Bronisława Komorowskiego, [w:] Wybory prezydenckie w 2010 r., red. J. Okrzesik, W. Wojtasik, Katowice 2011 Kozłowski K., Prawo łaski; historia, regulacja, praktyka, Warszawa 2013 Kruk M., Teoretyczne aspekty odmowy podpisania ustawy przez prezydenta a jakość pra- wa, [w:] Tryb ustawodawczy a jakość prawa, red. J. Wawrzyniak, Warszawa 2005 Kruk M., Czy Konstytucja z 1997 mogła być inna?, [w:] Konstytucjonalizm polski. Re- fleksje z okazji 70-lecia urodzin i 45-lecia pracy naukowej Profesora Andrzeja Szmyta, red. A. Gajda, K. Grajewski, A. Rytel-Warzocha, P. Uziębło, M.M. Wi- szowaty, Gdańsk 2020 Maciuk M., Mojak R., Stosowanie Konstytucji RP w działalności Prezydenta, [w:] Bezpośrednie stosowanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, red. K. Dzia- łocha, Warszawa 2005 Mojak R., Pozycja ustrojowa Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w świetle nowej Konstytucji, PiP 1997, nr 10–11 Nałęcz T., Strażnicy Rzeczypospolitej Polskiej. Prezydenci Polski w latach 1989– 2017, Warszawa 2017 Nowak A., Historia intelektualna III Rzeczypospolitej, w tym cykl 10 wywiadów z L. Kaczyńskim i J. Kaczyńskim w latach 1990–2012, Warszawa 2013 Osiecki G. Żółciak T., Wszystkie opcje na prezydenckim stole, Dziennik Gazeta Praw- na z 1.03.2021 r. Patrya S., Prawnoustrojowy status Prezesa Rady Ministrów w świetle Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2002 Piotrowski R., Kontrasygnata – uwagi o znaczeniu praktyki instytucjonalnej, Zeszyty Sądownictwa Konstytucyjnego 2012, nr 2 Piotrowski R., Ważność wyboru prezydenta w świetle Konstytucji RP, [w:] Dylematy polskiego prawa wyborczego, red. J. Ciapała, A. Pyrzyńska, Warszawa 2021 Rakowska-Trela A., Wybory prezydenckie 2020, PiP 2021, nr 9 Rzeczkowski G., Katastrofa posmoleńska. Kto rozbił Polskę?, Warszawa 2020 Romaszewska Z., Prezydent wie, co ma robić, wywiad z M. Kolanko, Rzeczpospolita z 29–30.07.2017 r. Sarnecki P., Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz do przepisów, Kraków 2000 Sarnecki P., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. II, red. L. Gar- licki, Warszawa 1999 Skotnicki K., Państwo prawa a tryb uchwalania ustaw regulujących wybory prezy- denta RP, [w:] Dylematy polskiego prawa wyborczego, red. J. Ciapała, A. Py- rzyńska, Warszawa 2021 Słomka T., Style prezydentury. Analiza porównawcza, Przegląd Sejmowy 2005, nr 6 Szczurowski B., Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jako organ czuwający nad prze- strzeganiem Konstytucji, Warszawa 2016 PAŃSTWO i PRAWO 10/2022 253 Tuleja P., Ustrojowe znaczenie uchwały SN z 23.01.2020 r., PiP 2020, nr 10 Wielowiejska D., Prezydent może nieco cięższej wagi, Gazeta Wyborcza z 12.03.2022 r. Wroński P., Bitwa Macierewicza z Pałacem, Gazeta Wyborcza z 5–6.08.2017 r. Zaremba P., Prezydent urósł, Rzeczpospolita z 12–13.03.2022 r. Ziółkowski M., Niezależność jako istota prawa do sądu? Glosa do wyroku Sądu Naj- wyższego z 5 grudnia 2019 r., III PO 7/18, Przegląd Konstytucyjny 2020, nr 3