Pobierz Priorytety polityki zagranicznej Koreańskiej Republiki Ludowo ... i więcej Notatki w PDF z Administracja tylko na Docsity!
Świat Idei i Polityki
Mateusz Danielewski
Priorytety polityki zagranicznej
Koreańskiej Republiki
Ludowo-Demokratycznej i Republiki
Korei
Streszczenie: Celem artykułu jest analiza priorytetów polityki zagran- icznej obu Korei, tj. Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej (KRL-D) i Republiki Korei. Autor skupił się na aktualnym okresie. Aby powyższy cel osiągnąć autor niniejszej pracy postawił kilka podstawow- ych pytań badawczych: jakie są priorytety północnokoreańskiej polityki zagranicznej oraz jakie są priorytety południowokoreańskiej polityki zagranicznej? Praca pozwala zwrócić uwagę, na ile interesy narodowe i polityki zagraniczne obu Korei różnią się od siebie. Temat jest aktualny i dotychczas nie był badany w polskich artykułach naukowych. Autor podjął się próby wypełnienia tej luki. W kręgu priorytetów polityki zagranicznej KRL-D leży stosowanie wszystkich możliwych środków w celu przetrwania reżimu na arenie międzynarodowej. Natomiast priorytetem polityki zagranicznej Repub- liki Korei jest przede wszystkim dążenie do pogłębiania współpracy gosp- odarczej z Chinami, Japonią, Stanami Zjednoczonymi i Rosją. Słowa kluczowe : polityka zagraniczna, KRL-D, Republika Korei, priorytety, stosunki międzynarodowe.
228 Mateusz Danielewski: Priorytety polityki zagranicznej Koreańskiej Republiki
Priorytety polityki zagranicznej Korei Północnej
Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna (dalej KRL-D) jest
analizowana przez media, jak i środowisko eksperckie, jako pamiątka
po komunizmie i relikt pozimnowojenny. W licznych publikacjach
można dostrzec określenia Korei Północnej jako,,Disneyland stalini-
zmu’’^1 czy,,park jurajski komunizmu’’^2. KRL-D pozostała najbardziej
izolowanym uczestnikiem stosunków międzynarodowych z powodu
przeprowadzanych notorycznie prób jądrowych oraz licznych pro-
wokacji rakietowych. Ponadto, często poruszana przez Organizację
Narodów Zjednoczonych kwestia praw człowieka w tym kraju spo-
wodowała, iż społeczność międzynarodowa uznała KRL-D za jedno
z najbardziej niebezpiecznych państw na świecie. W związku z po-
wyższym, Korea Północna pozostała w centrum zainteresowania opi-
nii światowej. Wiele wskazuje na to, że polityka zagraniczna KRL-D
polegająca na odstraszaniu będzie kontynuowana, pomimo reakcji
najważniejszych mocarstw, które wydają się być bezradne.
Polityka zagraniczna KRL-D to temat trudny, pozbawiony rze-
telnych informacji. Aby lepiej ją zrozumieć, należy wskazać jej prio-
rytety, które od śmierci Kim Ir Sena, pierwszego przywódcy Korei
Północnej, pozostały niezmienne. Należy podkreślić, iż wszystkie
priorytety północnokoreańskiej polityki zagranicznej służą jak naj-
dłuższemu przetrwaniu reżimu na arenie międzynarodowej.
Najważniejszym instrumentem działania Korei Północnej jest
prowadzenie prowokacji, włącznie z próbami rakietowymi i nukle-
arnymi. Broń jądrowa Korei Północnej jest gwarantem jej bezpie-
czeństwa. Należy podkreślić, iż rozbudowa potencjału nuklearnego
jest jednym z głównych punktów ideologicznych linii,,Byungjin’’
zainicjowanej przez Kim Dzong Una^3. Reżim dąży do przekonania
mocarstw, iż należy rozmawiać z Koreą Północną jak z mocarstwem
nuklearnym. Jak mówi Waldemar Dziak z Polskiej Akademii Nauk
(^1) A. Destexhe, Corée du Nord: voyage en dynastie totalitaire , Paryż 2001, s. 39. (^2) P. Grangereau, Au pays du grand mensone , Paryż 2001, s. 9. (^3) R. Husarski, Byungjin – kolejna fasada Pyongyangu, http://www.polska-azja. pl/roman-husarski-byungjin-kolejna-fasada-pyongyangu, 26.11.2017.
230 Mateusz Danielewski: Priorytety polityki zagranicznej Koreańskiej Republiki
mach rezolucji przewiduje się systematyczną kontrolę towarów
pochodzących z KRL-D i eksportowanych do niej^9. To nie pierwsze
sankcje międzynarodowe wprowadzone na Koreę Północną^10. Za
każdymi nałożonymi sankcjami władze amerykańskie i europejskie
zapewniały, iż kary nie dotkną północnokoreańskich obywateli. Jest
to mylne, zważywszy na to, iż restrykcje finansowe wiążą się z obni-
żeniem obrotów handlowych z innymi państwami, a co za tym idzie
- z obniżeniem jakości życia obywateli. Sankcje międzynarodowe nie
robią dla KRL-D wrażenia, ponieważ przyzwyczaiła się do,,nędzy’’,
związanej głównie z izolacją. Ponadto, aby przetrwać, Korea Pół-
nocna otrzymuje pomoc finansową głównie od Chin^11. Metoda sankcji
międzynarodowych na ten kraj pokazuje bezmyślną polityką Stanów
Zjednoczonych oraz Organizacji Narodów Zjednoczonych. KRL-D
traktuje sankcje jako krok ku kolejnym prowokacjom nuklearnym,
co idealnie wpasowuje się w jej priorytety polityki zagranicznej. Jak
twierdzi Nicolas Levi z Polskiej Akademii Nauk,,,Korea Północna
straszy świat nie od dziś. (…) Wie, że jest nietykalna, za to żąda
pomocy gospodarczej, wojskowej i energetycznej. To standardowy
szantaż. Korea Północna mówi: nie będziemy atakować, jeśli
dostaniemy pomoc”^12. Jeżeli przeprowadzane próby jądrowe będą
zagrażać społeczności międzynarodowej, tym większe prawdopo-
dobieństwo, iż Korea Północna stanie się uznawanym mocarstwem
nuklearnym.
(^9) Security Council Imposes Fresh Sanctions on Democratic People’s Republic of Korea, Unanimously Adopting Resolution 2270 (2016), https://www.un.org/press/ en/2016/sc12267.doc.htm, 26.11.2017. (^10) Szerzej: U.S. Department of Treasury, North Korea Sanctions , https://www. treasury.gov/resource-center/sanctions/Programs/pages/nkorea.aspx, 26.11.2017; Arms Control Association, UN Security Council Resolutions on North Korea , https:// www.armscontrol.org/factsheets/UN-Security-Council-Resolutions-on-North-Korea, 09.03.2018; Rada Europejska. Rada Unii Europejskiej, Unijne sankcje wobec Korei Północnej, http://www.consilium.europa.eu/pl/policies/sanctions/history-north-ko- rea, 09.03.2018. (^11) B. Courmont, Korea Północna. Paradoksy polityki Kimów , Warszawa 2011, s. 43. (^12) Wojna wisi na włosku? Czego chce Korea Północna?, https://wiadomosci.wp.pl/ wojna-wisi-na-wlosku-czego-chce-korea-polnocna-6082117393941121a, 27.11.2017.
Mateusz Danielewski: Priorytety polityki zagranicznej Koreańskiej Republiki 231
Warto wspomnieć o incydentach związanych z aresztowaniami
obywateli innych państw. Zatrzymania są związane z kontekstem
wydarzeń na Półwyspie Koreańskim:
- w marcu 2009 r. zostały zatrzymane obywatelki Stanów Zjed-
noczonych, niedługo po próbie rakietowej i drugim teście broni
nuklearnej,
- w styczniu 2010 r. zatrzymano Amerykanina, tuż po zatopie-
niu korwety południowokoreańskiej korwety Cheonan^13 ,
- w kwietniu 2014 r. policja Pjongjańska aresztowała dwóch
obywateli Stanów Zjednoczonych po nagłośnieniu przez ONZ
raportu dotyczącego łamania praw człowieka w Korei Północ-
nej^14.
- styczeń 2016 r. – doszło do zatrzymania obywatela amery-
kańskiego, niedługo po nagłośnieniu przez światowe media
informacji o przeprowadzonej rzekomej próbie wodorowej.
Porwania te miały skłonić Stany Zjednoczone do ponownego
nawiązania negocjacji z KRL-D na jej warunkach w celu dalszego
finansowania reżimu czy uzyskania pomocy humanitarnej, która
w ok. 80% trafia do kliki północnokoreańskiej. Należy dodać, że
utrzymanie KRL-D kosztuje zaledwie 2 miliardy dolarów rocznie,
czyli około 0,0065% PKB Chin.
Kim Dzong Un, po objęciu władzy w 2011 r., zdał sobie sprawę,
iż administracja państwowa nie jest niezależna i ma powiązania
z rządem w Pekinie, co mogłoby się wiązać z osłabieniem pozycji
przywódcy KRL-D. W związku z tym zaczął likwidować ważnych
uczestników życia publicznego, którzy mieli powiązania z władzami
chińskimi. Pierwszą osobą zlikwidowaną przez Kim Dzong Una był
jego wuj Jang Song Thaek, który był oskarżony o korupcję. Egzeku-
cja nie przeszła bez echa, bowiem media światowe rozpowszechniły
(^13) Ch. Sang-Hun, South Korea Publicly Blames the North for Ship’s Sinking, http://www.nytimes.com/2010/05/20/world/asia/20korea.html, 27.06.2017. (^14) Szerzej: United Nations Human Rights. Office of The High Commissioner, Report of the Commission of Inquiry on Human Rights in the Democratic People’s Republic of Korea, http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/CoIDPRK/Pages/Re- portoftheCommissionofInquiryDPRK.aspx, 27.11.2017.
Mateusz Danielewski: Priorytety polityki zagranicznej Koreańskiej Republiki 233
trafiała ona bezpośrednio do obywateli kraju, lecz zasilała Koreańską
Armię Ludową^18.
Według Nicolasa Leviego z Polskiej Akademii Nauk, głód i ła-
manie praw człowieka w KRL-D nadal istnieją. Podkreśla on, iż
przyczyną głodu jest przestarzała i źle zarządzana gospodarka
spowodowana kolektywizacją wsi^19. Reżim nie przyznaje się do
upadku gospodarki państwowej. Propaganda północnokoreańska
notorycznie ogłasza rekordy w produkcji żywności, które są sukce-
sem władz w Pjongjangu. O wszelkie trudności gospodarcze KRL-D
oskarża państwa takie jak Stany Zjednoczone i Republikę Korei,
dodatkowo nie przyjmując ściśle określonej przez nie pomocy hu-
manitarnej^20.
Najbardziej nagłośnioną kwestią związaną z sytuacją praw
człowieka w Korei Północnej są obozy koncentracyjne. Według
relacji uchodźców, organizacji pozarządowych oraz raportów ONZ,
w KRL-D funkcjonuje 7 obozów reedukacyjnych^21. Reżim notorycznie
nie przyznaje się do istnienia północnokoreańskich gułagów. Kiedy
w 2014 r. Unia Europejska wraz z Japonią przygotowały w ramach
ONZ projekt rezolucji w sprawie naruszeń praw człowieka w Ko-
rei Północnej, przedstawiciele KRL-D w ONZ potwierdzili jedynie
istnienie ośrodków ,,reformujących przez pracę”^22. Ponadto, Korea
Północna wielokrotnie bojkotowała raporty specjalnej komisji ONZ
oraz posiedzenia Rady Praw Człowieka ONZ^23 , jednocześnie stwier-
(^18) M. Danielewski, Problematyka praw człowieka w Korei Północnej, [w:] Pro- cesy migracyjne we współczesnym świecie: wyzwania dla społeczności międzynaro- dowej. Tom 2, red. R. Kordonski, O. Kordonska, Ł. Muszyński , Lwów-Olsztyn 2016, s. 78. (^19) N. Levi, Korea Północna. Poszukując prawdy , Warszawa 2012, s. 170. (^20) W 2015 r. Korea Północna nie przyjęła od Korei Południowej pomocy huma- nitarnej w postaci 25 ton mleka w proszku przeznaczonych dla niemowląt. Źródło: M. Danielewski, Korea Północna nie chce pomocy Seulu, http://pukhan.pl/2015/02/ korea-polnocna-nie-chce-pomocy-seulu, 27.11.2017. (^21) Ch. Koettl, North Korea: Stories From The Forgotten Prisons, http://blog. amnestyusa.org/asia/north-korea-stories-from-the-forgotten-prisons, 27.11.2017. (^22) M. Danielewski, Problematyka praw człowieka w Korei Północnej… dz. cyt., s. 80. (^23) Korea Płn. kategorycznie odrzuca raport ONZ ws. praw człowieka, http://
234 Mateusz Danielewski: Priorytety polityki zagranicznej Koreańskiej Republiki
dzając, iż w kraju nie występują naruszenia praw człowieka^24. Do-
datkowo, aby odwrócić uwagę społeczności międzynarodowej, KRL-D
w niedługim czasie po uchwaleniu przez ONZ rezolucji dotyczącej
północnokoreańskich praw człowieka przeprowadziła próby z uży-
ciem broni jądrowej^25. Działania reżimu wydają się być skuteczne,
gdyż prowokacje nuklearne i rakietowe odsunęły dyskusje na temat
praw człowieka na boczny tor i nadal pozostają najważniejszym
problemem na Półwyspie Koreańskim.
Priorytety polityki zagranicznej Korei Południowej
Republika Korei przez ostatnie sześćdziesiąt lat przeszła drama-
tyczne zmiany. Rozwinęła się z rolniczego i zniszczonego przez
wojnę koreańską państwa w jedno z niepodważalnych azjatyckich
mocarstw regionalnych w XXI w. Według Banku Światowego Korea
Południowa jest jedenastą największą gospodarką na świecie^26.
Wzrost samowystarczalności Korei Południowej zrodził międzyna-
rodowe zainteresowanie tym państwem jako poważnym partnerem.
Znajduje się w kręgu najważniejszych aktorów w obszarze Azji
i Pacyfiku. Politycznie Korea Południowa jest często cytowanym
udanym przypadkiem,,trzeciej fali demokratyzacji’’, ustanawiającej
funkcjonujący system demokratyczny^27. Zmieniające się rządy Korei
wiadomosci.onet.pl/swiat/korea-pln-kategorycznie-odrzuca-raport-onz-ws-praw- czlowieka/n9n20 (27.11.2017); A. Bartkiewicz, Korea Północna bojkotuje Radę Praw Człowieka ONZ, http://www.rp.pl/Polityka/170319636-Korea-Polnocna-bojkotuje- Rade-Praw-Czlowieka-ONZ.html#ap-1, 27.11.2017. (^24) Pjongjang broni się przed raportem ONZ: naruszenia praw człowieka nie u nas, http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/pjongjang-broni-sie-przed- raportem-onz-naruszenia-praw-czlowieka-nie-u-nas,399209.html, 27.11.2017. (^25) H. Wee, Will Kim Jong Un ever face a war crimes court?, http://www.cnbc. com/2014/12/10/ng-un-ever-face-a-war-crimes-court.html, 27.11.2017. (^26) World Development Indicators database- GDP at market prices , The World Bank, http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=2&country=&se- ries=NY.GDP.MKTP.CD&period=, 27.11.2017. (^27) S. Huntington, Democracy’s Third Wave,,, Journal of Democracy’’ 1991, tom 2, nr 2, s. 18.
236 Mateusz Danielewski: Priorytety polityki zagranicznej Koreańskiej Republiki
stacjonowania wojsk amerykańskich w Republice Korei^32. Lee My-
ung-bak, prezydent Korei Południowej w latach 2008-2013, podkre-
ślał umocnienie wzajemnych relacji. Wynikało to z takich czynników
jak nacisk południowokoreańskiego społeczeństwa na wzmożenie
współpracy z Waszyngtonem oraz twarda postawa Lee Myung-Baka
wobec KRL-D^33. Umocnienie relacji koreańsko-amerykańsko w za-
łożeniu miało nie wpływać na niezależność Korei Południowej, lecz
utrzymywać stosunki sojusznicze na zasadzie równości^34. Prezydent
postanowił nie kontynuować realizacji idei,,Słonecznej Polityki’’
zainicjowanej przez Kim Dae-junga, służącej pokojowym relacjom
z Koreą Północną^35. Podczas jego pierwszej konferencji prasowej pod-
kreślił, iż,,bezwarunkowe unikanie krytyki wobec Korei Północnej
nie jest stosowne”^36. Ponadto, krytykował poprzednie władze za bez-
warunkową pomoc gospodarczą i humanitarną dla Korei Północnej,
która nie przyniosła stanowczych rezultatów na rzecz zaprzestania
rozbudowy północnokoreańskiego programu jądrowego^37.
Priorytety polityki zagranicznej Republiki Korei pozostały
niezmienne po dojściu do władzy w 2013 r. Park Geun-hye, liderki
konserwatywnej partii politycznej Saenuri. Stosunki z USA są umac-
niane w obliczu zagrożenia kolejnymi północnokoreańskimi prowo-
kacjami. Podjęto decyzję o realizacji amerykańskiego programu
antyrakietowego THAAD (Terminal High Altitude Area Defense)
na terenie Korei Południowej w celu potencjalnego przechwytywania
i niszczenia pocisków balistycznych oraz głowic bojowych pocho-
(^32) Mutual Defense Treaty Between the United States and the Republic of Korea; October 1, 1953, http://avalon.law.yale.edu/20th_century/kor001.asp#1, 27.11.2017. (^33) W. Konishi, M. Manyin, South Korea: Its Domestic Politics and Foreign Po- licy Outlook, Congressional Research Service, Waszyngton 2009, s. 6. (^34) S. Snyder, Lee Myung-bak’s Foreign Policy: A 250-Day Assessment… dz. cyt., s. 4. (^35) G. Strnad, Korea. Polityka Południa wobec Północy w latach 1948-2008. Zmiana i kontynuacja, Poznań 2014, s. 481. (^36) Tamże; A. Foster-Carter, North Korea-South Korea Relations: Sunshine Deepened only to Dim? ,,,Comparative Connections’’ 2008, Vol. 9, No. 4, s. 12. (^37) J. Szczudlik-Tatar, The New South Korean President’s Foreign Policy Direc- tions,,, PISM Bulletin’’ 2013, nr 21 (474), s. 2, https://www.pism.pl/files/?id_ plik=13055, 28.11.2017.
Mateusz Danielewski: Priorytety polityki zagranicznej Koreańskiej Republiki 237
dzących z Korei Północnej^38. Ponadto, przeprowadzane są wspólne
manewry wojskowe Republiki Korei ze Stanami Zjednoczonymi
na terenie Półwyspu Koreańskiego^39. Te działania są negatywnie
oceniane przez Pekin i Moskwę, które wyraziły zaniepokojenie
w związku z możliwą eskalacją konfliktu w regionie^40. Obawy wy-
dają się uzasadnione, gdyż amerykańska polityka rozmieszczania
tarcz oraz ćwiczenia wojskowe nie ułatwiają dialogu z KRL-D, która
z większą częstotliwością przeprowadza testy z użyciem broni ją-
drowej. Ponadto, administracja KRL-D wielokrotnie podkreślała, iż
obecność Stanów Zjednoczonych wyklucza potencjalne rozmowy na
rzecz załagodzenia sytuacji na Półwyspie.
Zmniejszenie napięcia na Półwyspie Koreańskim pozostaje naj-
ważniejszym wyzwaniem polityki zagranicznej Korei Południowej.
Administracja południowokoreańska zabiega o współpracę ze Sta-
nami Zjednoczonymi i Japonią w celu bezkonfliktowego rozwiązania
północnokoreańskiego problemu nuklearnego. Korea Południowa
w ten sposób dąży do osiągnięcia stabilności w regionie. Wzmacnia-
nie relacji z Rosją oraz Chinami, jako dwoma głównymi aktorami
w stosunkach z KRL-D, ma służyć wspólnym wysiłkom zmierzają-
cych do rozmów z Koreą Północną w kwestii nieproliferacji broni
jądrowej oraz wstrzymania rozbudowy potencjału jądrowego^41. Po-
mimo licznych północnokoreańskich prób nuklearnych i prowokacji
rakietowych, władze w Seulu wielokrotnie wyrażały chęć zawarcia
traktatu pokojowego z KRL-D^42.
(^38) D. Wituszyński, Korea Południowa dochodzi do porozumienia z USA ws. tarczy antyrakietowej, http://www.polska-azja.pl/korea-poludniowa-dochodzi-do- porozumienia-z-usa-ws-tarczy-antyrakietowej, 28.11.2017. (^39) R. Mishra, South Korea-United States Joint Military Exercise, 2016: The North Korean Dimension, Indian Council of World Affairs, New Delhi 2016, http:// www.icwa.in/pdfs/VP/2014/SKUSJointMilitaryExercisevp31032016.pdf, 28.11.2017. (^40) D. R. Sands, Russia, China react angrily as U.S. to put anti-missile THAAD system in South Korea, http://www.washingtontimes.com/news/2016/jul/8/russia- china-angered-us-anti-missile-system-skorea 28.11.2017. (^41) M. Petkiewicz, System Polityczny Korei Południowej, http://korea-online.pl/ pl/artykul/4/system-polityczny-korei.html, 27.11.2017. (^42) M. Vogelaar, South Korea: A 2 x 2 Engagement Approach, [w:] K. De Ceuster, J. Melissen (red.), Ending the North Korean Nuclear Crisis: Six Parties, Six Per-
Mateusz Danielewski: Priorytety polityki zagranicznej Koreańskiej Republiki 239
w prowadzeniu bilateralnej współpracy^44. Jednakże należy odnoto-
wać pozytywną próbę odbudowy pozytywnych relacji tych państw.
W 2015 r. doszło do porozumienia administracji Republiki Korei
i Japonii w sprawie,,niewolnic seksualnych”^45. Ponadto, intensyfika-
cja współpracy na linii Seul-Tokio jest konieczna w celu rozwiązania
problemu związanego z północnokoreańskimi prowokacjami rakie-
towymi i nuklearnymi^46.
Bibliografia
Bogusz M., Jang Song Thaek – Pekin stracił swojego człowieka w Pyongyangu , https://zawielkimmurem.net/2013/12/18/jang-song-thaek-pekin-stracil-swojego- czlowieka-w-pyongyangu, 27.11.2017. Courmont B., Korea Północna. Paradoksy polityki Kimów , Warszawa 2011. Danielewski M., Korea Północna nie chce pomocy Seulu, http://pukhan.pl/2015/02/ korea-polnocna-nie-chce-pomocy-seulu, 27.11.2017. Danielewski M., Problematyka praw człowieka w Korei Północnej, [w:] Procesy mi- gracyjne we współczesnym świecie: wyzwania dla społeczności międzynarodowej. Tom 2, red. R. Kordonski, O. Kordonska, Ł. Muszyński , Lwów-Olsztyn 2016. Desjardins J., U.S. Military Personnel Deployments by Country, http://www.visual capitalist.com/u-s-military-personnel-deployments-country, 27.11.2017. Destexhe A., Corée du Nord: voyage en dynastie totalitaire , Paryż 2001. Foster-Carter A., North Korea-South Korea Relations: Sunshine Deepened only to Dim? ,,,Comparative Connections’’ 2008, Vol. 9, No. 4. Grangereau P., Au pays du grand mensone , Paryż 2001. Hermanns H., National Role Conceptions in the ‘Global Korea’ Foreign Policy Stra- tegy ,,,The Korean Journal of International Studies’’2013, tom 11, nr 1. Huntington S., Democracy’s Third Wave,,, Journal of Democracy’’ 1991, tom 2, nr 2. Husarski R., Byungjin – kolejna fasada Pyongyangu, http://www.polska-azja.pl/ roman-husarski-byungjin-kolejna-fasada-pyongyangu, 26.11.2017. (^44) O. Pietrewicz, Krewetka między wielorybami. Półwysep Koreański w polityce mocarstw , Warszawa 2016, s. 204. (^45) Y. Tatsumi, Japan, South Korea Reach Agreement on ‘Comfort Women’, http:// thediplomat.com/2015/12/japan-south-korea-reach-agreement-on-comfort-women, 27.11.2017. (^46) O. Pietrewicz, Krewetka między wielorybami. Półwysep Koreański w polityce mocarstw … dz. cyt., s. 205.
240 Mateusz Danielewski: Priorytety polityki zagranicznej Koreańskiej Republiki
Koettl Ch., North Korea: Stories From The Forgotten Prisons, http://blog.amnesty- usa.org/asia/north-korea-stories-from-the-forgotten-prisons, 27.11.2017. Konishi W., Manyin M., South Korea: Its Domestic Politics and Foreign Policy Outlook, Congressional Research Service, Waszyngton 2009. Korea Płn. kategorycznie odrzuca raport ONZ ws. praw człowieka, http://wiadomosci. onet.pl/swiat/korea-pln-kategorycznie-odrzuca-raport-onz-ws-praw-czlowieka/ n9n20, 27.11.2017. Bartkiewicz A., Korea Północna bojkotuje Radę Praw Człowieka ONZ, http://www. rp.pl/Polityka/170319636-Korea-Polnocna-bojkotuje-Rade-Praw-Czlowieka- ONZ.html#ap-1, 27.11.2017. Korea Północna żąda od USA uznania jej za mocarstwo nuklearne, http://wiado- mosci.onet.pl/swiat/korea-polnocna-zada-od-usa-uznania-jej-za-mocarstwo- nuklearne/l86wfw, 26.11.2017. Levi N., Korea Północna. Poszukując prawdy , Warszawa 2012. Mazurczyk A., Korea Północna przeprowadziła próbę jądrową. To dowód, że jest już mocarstwem atomowym, http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/swiat/16752- 34,1,korea-polnocna-przeprowadzila-probe-jadrowa-to-dowod-ze-jest-juz-mocar stwem-atomowym.read, 26.11.2017. Mishra R., South Korea-United States Joint Military Exercise, 2016: The North Korean Dimension, Indian Council of World Affairs, New Delhi 2016, http:// www.icwa.in/pdfs/VP/2014/SKUSJointMilitaryExercisevp31032016.pdf, 28.11.2017. Mutual Defense Treaty Between the United States and the Republic of Korea; October 1, 1953, http://avalon.law.yale.edu/20th_century/kor001.asp#1, 27.11.2017. Nadzwyczajne posiedzenie Rady Bezpieczeństwa ONZ. Tematem próba atomowa Ko- rei Północnej, http://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-nadzwyczajne-posiedzenie- rady-bezpieczenstwa-onz-tematem-pro,nId,1949394, 26.11.2017. North Korea claims its ‘hydrogen bomb’ can ‘wipe out the whole US territory’, http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/northkorea/12095069/North- Korea-claims-its-hydrogen-bomb-can-wipe-out-the-whole-US-territory.html, 26.11.2017. Nuclear Weapons Testing, http://www.globalsecurity.org/wmd/world/dprk/nuke-test. htm, 26.11.2017. Petkiewicz M., System Polityczny Korei Południowej, http://korea-online.pl/pl/ artykul/4/system-polityczny-korei.html, 27.11.2017. Pietrewicz O., Krewetka między wielorybami. Półwysep Koreański w polityce mo- carstw , Warszawa 2016. Pjongjang broni się przed raportem ONZ: naruszenia praw człowieka nie u nas, http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/pjongjang-broni-sie-przed- raportem-onz-naruszenia-praw-czlowieka-nie-u-nas,399209.html, 27.11.2017. Sands D.R., Russia, China react angrily as U.S. to put anti-missile THAAD system
