Problem kategoryzacji w definicji słownikowej, Notatki z Lingwistyka praktyczna i copywriting

Pobierz Problem kategoryzacji w definicji słownikowej i więcej Notatki w PDF z Lingwistyka praktyczna i copywriting tylko na Docsity!

Problemy kategoryzacji w definicji słownikowej

Klasyczna definicja słownikowa dzieli się na dwie części: genus proximum , która ustala rodzaj, do którego należy dane hasło słownikowe; oraz z differentia specifica , czyli uszczegółowienia tego, co odróżnia je od reszty uogólnienia. Podczas tej prezentacji przedstawimy omówienie przez prof. Bańkę kwestii związanych z doborem hiperonimu^1 , przyglądając się również problemom jakie to stwarza.

Rola hiperonimu w definicji słownikowej

Od genus proximum zależy kategoryzacja hasła oraz dalszy ciąg definicji. Bańko powołuje się na przykład Bartmińskiego (1990), który mówi o tym, jak to bławatka, kąkola i dziurawca można różnorako skategoryzować. Mogą to być zarówno kwiaty, chwasty, zioła, jak i po prostu rośliny. Bartmiński ilustruje tym przykładem, co trzeba by opisać, gdyby przyjąć jedną z tych kategorii, np. ciąg dalszy definicji bławatka przy nazwaniu go chwastem powinien zawierać opis jego szkodliwości i sposoby na pozbycie się go. Czasem na genus proximum mają wpływ względy redakcyjne lub stylistyczne. Np. w Podręcznym słowniku języka polskiego z 1939 bławatek to: „roślina o kwiatach błękitnych, w zbożu rosnąca”. (Nie można by przecież napisać, że jest to kwiat o kwiatach błękitnych…). Wybór hiperonimu definiowanego hasła jest zależny od punktu widzenia, twierdzi Bartmiński. Czym innym jest bławatek dla turysty, czym innym dla botanika, zielarza itd. Te znaczenia też są uogólnione i oparte na stereotypach. W leksykografii liczą się głównie dwa punkty widzenia: potoczny i naukowy. Większość polskich słowników jest oparta na tym drugim, a z biegiem lat recenzenci zauważają wzrost nasycenia definicji naukowym żargonem. Bańko zwraca uwagę na definicje urzędowe. Podaje przykłady genus proximum ze Słownika języka polskiego pod red. Szymczaka, późniejszego Słownika współczesnego języka polskiego pod red. Dunaja oraz wskazuje na duże różnice z bardziej potocznym Innym słownikiem języka polskiego. HASŁO

GENUS PROXIMUM

u Szymczaka u Dunaja Inny słownik przedszkole placówka wychowawcza instytucja oświatowa to miejsce, w którym więzienie zakład karny (jak u Szymczaka)^ to budynek, w którym telefon zaufania społeczna placówka służby zdrowia

to rodzaj poradni telefonicznej spadek ogół byłych, cywilnych, to, co po śmierci kogoś to majątek, który (^1) Hiperonim – nadrzędne określenie, leksem o znaczeniu szerszym niż inny dany leksem.

majątkowych praw i obowiązków zmarłego przechodzi na własność rodziny lub osoby wskazanej w testamencie należał do osoby zmarłej i po jej śmierci przeszedł na własność innych osób testament akt prawny (jak u Szymczaka) czyjś testament to dokument, w którym ta osoba… podatek przymusowe, nieodpłatne, bezzwrotne świadczenia materialne (jak u Szymczaka) (^) to przymusowa opłata urlop ustawowo zagwarantowana płatna lub niepłatna przerwa w wykonywaniu pracy w wymiarze oraz okolicznościach przewidzianych prawem (jak u Szymczaka) to określona liczba dni wolnych od pracy Ponadto porównane są też definicje hasła ambulans , pochodzące z wyżej wymienionych słowników: Słownik Szymczaka: ambulans «ruchoma placówka jakiejś instytucji, najczęściej placówka pomocy leczniczo- profilaktycznej zainstalowana w specjalnym samochodzie» Słownik Dunaja: ambulans ‘ odpowiednio wyposażony pojazd, będący ruchomą placówką jakiejś instytucji, np. służby zdrowia, poczty itp.’ Inny słownik : Ambulans to specjalnie wyposażony samochód, przeznaczony najczęściej do przewożenia rannych, udzielana pierwszej pomocy lub wykonywania badań lekarskich. Definicje urzędowe i naukowe są trudne do odróżnienia, ponieważ dzielą podobne cechy, np. są zracjonalizowane, bezosobowe, normatywne, często abstrakcyjne. To czasem uniemożliwia zakwalifikowanie definicji do jednej grupy. Na podstawie: Bańko M., 2001, Problemy kategoryzacji w definicji słownikowej , [w:] tegoż, Z pogranicza leksykografii i językoznawstwa. Studia o słowniku jednojęzycznym , Warszawa, s. 111–122.