Problemy pielęgnacyjne pacjenta z miażdżycą kończyn dolnych , Publikacje z Infermieristica

Pobierz Problemy pielęgnacyjne pacjenta z miażdżycą kończyn dolnych i więcej Publikacje w PDF z Infermieristica tylko na Docsity! Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy ISSN 1896-8333, e-ISSN 2449-9013 nr 26(1)/2018 Alicja Ziembowska Absolwentka kierunku Pielęgniarstwo w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej im. Witelona w Legnicy e-mail: alicjaziembowskaQ gmail.com Joanna Żółtańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Witelona w Legnicy, Wydział Nauk o Zdrowiu i Kulturze Fizycznej e-mail: zoltanskajQ©Qpwsz.legnica.edu.pl Problemy pielęgnacyjne pacjenta z miażdżycą tętnic kończyn dolnych — studium przypadku STRESZCZENIE Jedną spośród często spotykanych chorób naczyniowych jest miażdżyca tętnic kończyn dolnych. W Polsce z powodu niedokrwienia kończyn dolnych w poradni chirurgii naczyniowej leczonych jest około 40 tysięcy chorych. Leczenie dzielimy na: zacho- wawcze i inwazyjne. Celem pracy była próba przedstawienia problemów pielęgnacyj- nych pacjenta z miażdżycą tętnic kończyn dolnych. W pracy posłużono się metodą „studium indywidualnego przypadku”. Wykorzystano następujące techniki badawcze: wywiad, analiza dokumentacji medycznej, obserwacja, pomiar parametrów życiowych. Nowoczesne standardy postępowania zakładają indywidualizację opieki medycznej nad pacjentem, z uwzględnieniem współudziału pacjenta w planowaniu terapii. Wystę- powanie wzajemnych interakcji między stanem fizycznym, emocjonalnym i społecznym a stopniem nasilenia dolegliwości wynikających z choroby sprawia, że pracownicy ochrony zdrowia zobowiązani są do wielowymiarowej oceny stanu zdrowia, z uwzględ- nieniem perspektywy pacjenta. W opiece nad chorym niezbędna jest interdyscyplinar- ność ukierunkowana na: farmakoterapię, rehabilitację, profilaktykę wtómą z redukcją czynników ryzyka miażdżycy, przestrzeganie właściwej diety, zwiększenie aktywności ruchowej oraz wsparcie psychologiczne. Słowa kluczowe: miażdżyca tętnic kończyn dolnych, problemy pielęgnacyjne, opieka pielęgniarska. Wstęp Miażdżyca stanowi obecnie jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych ludzkości. Ze względu na częstość jej występowania, etiopatogenezę i skutki ekonomiczne została zali- czona do chorób cywilizacyjnych, a choroby układu krążenia stanowią obecnie najczęstszą przyczynę zgonów w społeczeństwach krajów wysoko rozwiniętych. Miażdżyca wraz z jej 74 Alicja Ziembowska, Joanna Żółtańska powikłaniami u pacjentów po 40. roku życia doprowadza do 95% zawałów serca, 90% nie- dokrwienia kończyn dolnych i około 75% niedokrwiennych udarów mózgu!. Jedną spośród często spotykanych chorób naczyniowych jest miażdżyca tętnic kończyn dolnych. W Polsce z powodu niedokrwienia kończyn dolnych do poradni chirurgii naczynio- wej trafia co roku około 40 tysięcy chorych. Z badań epidemiologicznych wynika, iż drugie tyle pacjentów nie jest objętych żadną pomocą specjalistyczną pomimo objawów zaawanso- wanej choroby tętnic. W grupie osób, u których zostało rozpoznane przewlekłe niedokrwie- nie kończyn dolnych, 30% umiera w okresie 5 lat, 75% z tych zgonów jest spowodowana przyczynami sercowo-naczyniowymi. Aż 5% chorych powyżej 65. roku życia, ze stwier- dzonym chromaniem przestankowym, wymaga wykonania dużej amputacji (powyżej stawu kolanowego) w okresie 5 lat. Miażdżyca to proces złożony, długotrwały i wielopłaszczyznowy. Polega na odkładaniu się w ścianie tętnic tłuszczów, głównie cholesterolu, oraz włóknika, krwinek i soli wapnia. Doprowadza to do zwężenia lub zamknięcia światła naczynia, przez co zmniejsza się dopływ krwi do tkanek. Proces tworzenia się miażdżycy można podzielić na 6 etapów: a) dysfunkcję śródbłonka, b) przenikanie lipoprotein LDL do błony wewnętrznej, c) migrację monocytów — makrofagów do warstwy podśródbłonkowej oraz przekształcenia się ich w komórki piankowe z następczym rozpadem, d) proces trombogenezy, e) migrację komórek mięśni gładkich z błony środkowej do wewnętrznej i ich rozplem, f) tworzenie się tkanki łącznej międzykomórkowej * Czynniki wpływające na rozwój miażdżycy możemy podzielić na: niespodlegające modyfikacji: * wiek (mężczyźni > 45 lat, kobiety > 55 lat), * płeć (większe ryzyko u mężczyzn niż u kobiet przed menopauzą), * wczesne (u mężczyzn < 55. roku życia, u kobiet < 65. roku życia) występowanie w rodzinie choroby niedokrwiennej serca lub chorób innych tętnic na podłożu miaż- dżycy, + już rozwinięta choroba niedokrwienna serca lub choroby innych tętnic na podłożu miażdżycy; podlegające modyfikacji: *- nieprawidłowe żywienie, * palenie tytoniu, + mała aktywność fizyczna, *- nadciśnienie tętnicze, * zwiększone stężenie cholesterolu LDL (LDL-C) w osoczu, + małe stężenie cholesterolu HDL (HDL-C), a b 1 W. Noszczyk, Miażdżyca i inne choroby tętnic obwodowych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005. * P. Rościszewski, M. Koziarska-Rościszewska, Niezdolność db pracy u osób z niedokrwieniem kończyn dolnych, Orzecznictwo Lekarskie 2009, nr 6(1), s. 48-66. » 8. Łopaciuk, Zakrzepy i zatory, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002. Problemy pielęgnacyjne pacjenta z miażdżycą tętnic kończyn dolnych — studium przypadku 77 ryzykiem powikłań, skłania do wcześniejszej kwalifikacji pacjentów do leczenia inwazyj- nego — zwłaszcza w przypadku małej poprawy podczas leczenia zachowawczego. Dają też możliwość leczenia z obciążeniami ogólnoustrojowymi, których występowanie nasila się z wiekiem. Farmakoterapia jest stosowana jako leczenie skojarzone z redukcją czynników ryzyka i treningiem marszowym. Jednak nie ma jednoznacznych dowodów na wpływ far- makoterapii na wydłużenie dystansu chromania. 2. Leczenie inwazyjne — wskazaniem do leczenia zabiegowego jest brak poprawy po leczeniu zachowawczym. Leczenie inwazyjne dzielimy na: a) wewnątrznaczyniowe: * PTA (percutaneous transluminal angioplasty) — przezskórna angioplastyka balonowa, + założenie stentów, + miejscowa tromboliza; b) operacyjne: + wszczepienie pomostu omijającego (syntetyczny lub z żyły pacjenta), możemy podzielić na: anatomiczne, pozaanatomiczne, + sympatektomia, + mechaniczne udrożnienie tętnic (endarterektomia, profudoplastya), + amputacja kończyny . Amputacja kończyny dolnej Podjęcie decyzji o amputacji nie jest łatwe, szczególnie dla pacjenta, mimo to często jest jedyną drogą postępowania chroniącą przed groźnymi powikłaniami oraz zgonem, który jest skutkiem rozwijających się zmian martwiczych i ogólnej reakcji organizmu *. Wskazania do amputacji: + bezwzględne — polegają na ratowaniu życia za cenę amputacji kończyny; dzielimy je na natychmiastowe (amputacje dokonane przez uraz, zmiażdżenie kończyny lub zgo- rzel gazowa, bez możliwości innych metod leczenia) oraz wtórne (amputacja konieczna, ale jest czas do przygotowania pacjenta do operacji, np. krytyczne niedokrwienie koń- czyny powcześniejszych nie dających efektów terapeuty cznych próbach leczenia innymi metodami); + względne — we wszystkich innych przypadkach, w których odjęcie kończyny może doprowadzić do poprawy funkcji narządu, a tym samym uwolnić pacjenta od stałych bólów oraz niegojących się, rozległych ran; decyzję o wykonaniu amputacji pacjent powinien podjąć po konsultacji z psychologiem. Początkowo amputacji podlegają najbardziej dystalne części kończyny, z powodu lep- szych warunków do rehabilitacji 5. 12 W. Hendiger, A. Siwka, P. Słowiński i współ., Interwencje naczyniowe w objawowej miażdżycy tętnic kończyn dolnych u osób starszych, Postępy Nauk Medycznych 2016, XXIX (LIB), s. 51-56. 3 $, Głuszek, Chirurgia. Podręcznik dla studentów wydziałów nauk o zdrowiu, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2008. M 0.J. Garden, A. W. Bradbury, J.L. R. Forsyte, R.W. Parks, Chirurgia. Podręcznik dla studentów, Edra Urban Ś Partner, Wrocław 2012, s. 387-398. 1 Ż, Fiodorenko-Dumas, A. Pupka, Rehabilitacja w chorobach naczyń obwodowych Wydawnictwo MedPharm Polska, Wrocław 2011. 78 Alicja Ziembowska, Joanna Żółtańska Poziomy amputacji kończyny dolnej: 1. Stopa — nie wymaga protezowania, pacjent może opierać się na kikucie (zalecane jest wtedy obuwie ortopedyczne): *_ palce, *_ częściowe odjęcie stopy na wysokości śródstopia. 2. Amputacja Syme'a — na wysokości kostek. 3. Goleń — wykonywana na poziomie połowy jej długości do granicy 1/3 bliższej. 4. Udo — jeśli istnieje możliwość, amputację wykonuje się na 7-10 cm powyżej szpary stawu kolanowego. Jeśli kikut udowy osiąga długość 30 cm (przy zmierzeniu od krętarza większego), to jest na tyle długi i silny, by użyć w protezie nowoczesny staw kolanowy. W przypadku niemożności wykonania amputacji na tej wysokości, dąży się do ocalenia jak najdłuższego kikuta. 5. Wyłuszczenie w stawie biodrowym — bardzo rzadko spotykane, zazwyczaj wykony- wane z powodu zmian martwiczych albo zgorzeli niedokrwionego kikuta po amputacji uda. Po takiej amputacji choremu zalecana jest proteza „kanadyjska”, która oprócz stawu kolano- wego zawiera również staw biodrowy '. Cel pracy Celem pracy była próba przedstawienia problemów pielęgnacyjnych pacjenta z miaż- dżycą tętnic kończyn dolnych. Materiał i metoda W pracy posłużono się metodą studium indywidualnego przypadku. Wykorzystano tech- niki badawcze: wywiad, analiza dokumentacji medycznej, obserwacja, pomiar parametrów życiowych. Opis przypadku 52-letni pacjent ze zdiagnozowaną od 4 lat miażdżycą zarostową kończyn dolnych: prawej 1 lewej, w przeszłości po zabiegach angiochirurgicznych (stan po endarektomii tętnicy udowej wspólnej i biodrowej zewnętrznej prawej oraz po sympatektomii lędźwiowej prawostronnej), przyjęty w trybie planowym w oddział angiochirurgii z powodu postępującego braku czucia, ze zmianami niedokrwiennymi kończyny dolnej prawej (TV stopień wg skali Fontaine'a) oraz z zaawansowanymi zmianami miażdży cowymi kończyny dolnej lewej, z drobnymi, trudno gojącymi się, bolącymi owrzodzeniami. Chory od 30 lat nałogowo pali papierosy. Po przyjęciu pacjenta na oddział wykonano zabieg udrożnienia tętnicy udowej powierz- chownej i podkolanowej prawej. W wyniku braku poprawy ukrwienia kończyny wykonano amputację podudzia prawego. W przebiegu pooperacyjnym doszło do ropienia kikuta i mar- twicy mięśni podudzia, w wyniku czego wykonano amputację udową prawostronną. Równocześnie stwierdzono objawy niedokrwienia lewej kończyny dolnej. Pacjent miał wykonaną angiografię tętnic lewej kończyny dolnej. Badanie wykazało wielopoziomowe istotne zwężenia lewej tętnicy udowej powierzchownej, odcinkową niedrożność lewej tętnicy podkolanowej i międzykostnej. W tym samym czasie został wykonany zabieg angioplastyki 16 W. Noszczyk, Chirurgia. Repetytorium, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012. Problemy pielęgnacyjne pacjenta z miażdżycą tętnic kończyn dolnych — studium przypadku 79 balonowej wyżej wymienionych zmian, który z powodu odwarstwień ściany naczynia uzupeł- niono stentoplastyką. Aktualnie pacjent jest w 14 dobie po amputacji podudzia prawego. Rozpoczęto rehabilitację oraz naukę zakładania protezy. Utrzymuje się wysoki poziom cholesterolu całkowitego (270 mg/dl), cholesterolu LDL (135 mg/dl) oraz trójglicerydów (160 mg/dl). Podstawowe parametry życiowe: temperatura 37,2?C, RR. 130/80 mmHg, tętno 86 ud./min. Dolegliwości zgłaszane przez chorego: bóle fantomowe, ból lewej kończyny dolnej, szybka męczliwość, problemy z poruszaniem się. Pomimo zdiagnozowanej od 4 lat miażdżycy pacjent przejawia małą wiedzę na temat swojej jednostki chorobowej. Nowo zaistniała sytuacja jest dla niego bardzo trudna. Ciężko jest mu się pogodzić z brakiem kończyny, jednak aktywnie bierze udział w rehabilitacji. Schorzenia towarzyszące: * hiperlipoproteinemia mieszana, + miażdżyca aorty, tętnic wieńcowych serca, tętnic szyjnych i tętnic kończyn dolnych, + przewlekłe niedokrwienie kończyny dolnej lewej — IV wg Fontaine, + wieloogniskowe owrzodzenia grzbietu lewej stopy, + przewlekła niewydolność żylna - Vwg CEAP, * choroba niedokrwienna serca, + dławica piersiowa stabilna (CCS 0/1), + przewlekła graniczna niewydolność nerek, + wole mieszane (guzkowo-torbielowate) z eutyrozą. Przebyte choroby i operacje: + stan po endarektomii tętnicy udowej wspólnej i biodrowej zewnętrznej prawej, oraz po sympatektomii lędźwiowej prawostronnej, + stan po operacyjnym usunięciu raka podstawno komórkowego skóry okolicy skroniowej. Leki przyjmowane na stałe — na podstawie zleceń lekarskich zapisanych pacjentowi w Indywidualnej Karcie Zleceń Lekarskich: * - Agapurin 600 retard p.o. 2x1 tabl., *- Ticlo (Ifapidin) 250 mg p.o. 2x1 tabl. — nazwa międzynarodowa: Ticlopidini hydrochloridum, + Zocor 20mgp.o. 1x dziennie, wieczorem — nazwa międzynarodowa: Simvastatinum, *- Hydrochlorothiazyd 12,5 mg p.o. 1 tabl. rano co drugi dzień, + Ulfamid 20 mg p.o. 1x dziennie, wieczorem — nazwa międzynarodowa: Famotidine, * Clexane 0,4mg s.c. 1x dziennie — nazwa międzynarodowa: Enoxaparinum natricum, + Ketonal 100 mg p.o. w razie bólu- nazwa międzynarodowa: Ketoprofenum, *- Nu-gel/Fibrolan do stosowania miejscowego na zmiany martwicze — nazwa międzynaro- dowa: Fibrinolysinum, + Alantan maść do stosowania miejscowego — nazwa międzynarodowa: Allantoin, + Linomag maść do stosowania miejscowego — nazwa międzynarodowa: Vitaminum F. Problemy pielęgnacyjne u pacjenta 1. Problem: ból lewej kończyny dolnej spowodowany zaawansowanym procesem miaż- dżycowym, objawiającym się niedokrwieniem kończyny. Cel opieki: * zmniejszenie dolegliwość bólowych w trakcie leczenia, 82 Alicja Ziembowska, Joanna Żółtańska + dokładna pielęgnacja skóry w miejscach obrzęku. Ocena podjętych działań: * kikut uda prawego czysty i bez cech zmian zapalnych, * obrzęk ustępuje po bandażowaniu opaską elastyczną oraz unoszeniu kikuta przy użyciu wałków i koca. 5. Problem: hipercholesterolemia w wyniku nieprawidłowego stylu życia oraz nieprze- strzegania odpowiedniej diety. Cel opieki: * dążenie do uzyskania prawidłowych wartości lipidogramu podczas hospitalizacji oraz dalszego leczenia w warunkach ambulatoryjnych. Interwencje: *_ pobranie krwi do badań laboratoryjnych — określenie stężenia HDL, LDL, cholesterolu całkowitego oraz trójglicerydów, * edukacja chorego dotycząca prawidłowej diety antymiażdżycowej, — produkty zalecane, — produkty do wyeliminowania z diety, — podanie przykładowego jadłospisu, + umożliwienie kontaktu z dietetykiem, * poinformowanie chorego o konieczności zaprzestania palenia papierosów oraz regular- nego przyjmowania leków, * edukacja pacjenta dotycząca prozdrowotnej aktywności fizycznej, co za tym idzie utrzy- manie prawidłowej masy ciała, + edukacja dotycząca modyfikowalnych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowy ch. Ocena podjętych działań: + przeprowadzono edukację pacjenta w zakresie prozdrowotnego stylu życia, + pacjent poinformowany o konieczności wykonywania kontrolnych badań laboratoryj- nych — profilu lipidowego. 6. Problem: deficyt samoopieki w zakresie wykonywania czynności dnia codziennego oraz lokomocji. Cel opieki: * zmniejszenie deficytu i pomoc pacjentowi w czynnościach dnia codziennego w trakcie hospitalizacji. Interwencje: + ocena stopnia niepełnosprawności czynnościowej i zakresu potrzebnej pomocy, + asystowanie pacjentowi przy czynnościach higienicznych, zapewnienie pacjentowi poczucia bezpieczeństwa i intymności, + zachęcanie pacjenta do samodzielnej aktywności, + zapewnienie pacjentowi sprzętu rehabilitacyjnego w celu ułatwienia lokomocji: wózek inwalidzki, chodzik, kule ortopedyczne. Ocena podjętych działań: * pacjent adoptuje się do nowych warunków życia, + wykonuje samodzielnie coraz więcej czynności dnia codziennego związanych z samo- opieką. Problemy pielęgnacyjne pacjenta z miażdżycą tętnic kończyn dolnych — studium przypadku 83 7. Problem: lęk pacjenta o własne zdrowie i życie z powodu zaawansowanej miażdżycy oraz obawa przed amputacją lewej kończyny. Cel opieki: * zmniejszenie lęku pacjenta w trakcie procesu terapeutycznego. Interwencje: + obserwacja lewej kończyny dolnej pod kątem objawów zagrażających kolejną amputacją: ból, porażenie, parestezje, brak tętna, ochłodzenie, * nawiązanie kontaktu terapeutycznego z pacjentem poprzez okazanie życzliwości oraz zainteresowania, zapewnienie spokojnej atmosfery, okazanie akceptacji i szacunku pod- czas rozmowy, * konsultacja z psychologiem, *_ poinformowanie pacjenta, iż dzięki przestrzeganiu zaleceń lekarskich i pielęgniarskich dotyczących zmiany stylu życia, regularnej farmakoterapii, higieny oraz kontroli lekar- skiej można zapobiegać pogłębianiu się choroby i zapobiec ewentualnej amputacji dru- giej kończyny. Ocena podjętych działań: * pacjent nadal obawia się amputacji lewej nogi, * został poinformowany o konieczności przestrzegania zaleceń pielęgniarskich i lekarskich w celu zminimalizowania ryzyka następnej amputacji. 8. Problem: obawa pacjenta przed protezowaniem po przebytej amputacji. Cel opieki: *- zminimalizowanie obawy pacjenta w trakcie przygotowywania kończyny do protezowa- nia. Interwencje: * zachęcenie pacjenta do udziału w ćwiczeniach przygotowujących do protezowania: — hartowanie kikuta w celu zmniejszenia wrażliwości na ucisk i dotyk, stosowanie ćwi- czeń czucia powierzchownego i głębokiego, stosowanie elementów masażu klasycz- nego oraz masażu gąbką i szczoteczką oraz opieranie kikuta o podłoże, początkowo o miękkie poduszki, później nieco twardsze: materac, worek z grochem, — formowanie kikuta poprzez bandażowanie opaską elastyczną, stosowanie pończoch ki- kutowych, metoda kompresji silikonowymi lejkami pooperacyjnymi, które kształtem przypominają pończochy — pomagają pacjentowi do przyzwyczajenia kikuta do uci- sku, który później będzie wywoływać proteza, + sprawdzenie, czy kikut został całkowicie wygojony i uformowany, wtedy jeśli pacjent jest zdolny do dłuższego stania i chodzenia o balkoniku, rozpoczęcie protezowania: — nauka zakładania protezy w różnych pozycjach (leżenia, siedzenia, stania), — nauka chodu z kulami i bez, — ćwiczenia prawidłowej postawy oraz nauka higieny protezy, + podaż leków przeciwbólowych zgodnie ze zleceniem lekarskim, * asekuracja pacjenta przy wykonywanych ćwiczeniach, zapewnienie przerw i odpoczynku między ćwiczeniami, + mobilizowanie chorego do ćwiczeń, wykazanie cierpliwości i życzliwości przy ćwicze- niach, chwalenie nawet małych postępów u pacjenta. 84 Alicja Ziembowska, Joanna Żółtańska Ocena podjętych działań: * pacjent chętnie bierze udział w protezowaniu, mimo początkowego bólu przy założeniu protezy, *- przy użyciu kul ortopedyczny ch może wstać z łóżka. 9. Problem: obniżony nastrój pacjenta z powodu zmiany swojego wyglądu zewnętrznego po przebytej amputacji. Cel opieki: * poprawa nastroju pacjenta oraz podniesienie poczucia własnej wartości w trakcie adapta- cji do nowych warunków życia. Interwencje: + okazanie postawy szacunku, życzliwości oraz zrozumienia podczas rozmowy z pacjen- tem, * zachęcanie pacjenta do jak najczęstszego zakładania protezy i podejmowania próby cho- dzenia, + wytłumaczenie, iż dzięki długiej i systematycznej rehabilitacji pacjent może wrócić do czynności i zadań, które wykonywał wcześniej, * poinformowanie pacjenta o możliwości kontaktu z innymi ludźmi po amputacji, możli- wości wymiany doświadczeń, spostrzeżeń dotyczących leczenia i rehabilitacji, + zachęcanie rodziny pacjenta do motywowania pacjenta do ćwiczeń oraz do codziennej aktywności i pracy, *- wrazie potrzeby zalecenie kontaktu z psychologiem. Ocena podjętych działań: * samopoczucie pacjenta poprawiło się po rozmowie z rodziną, * pacjent chce jak najszybciej nauczyć się samodzielnego przemieszczania. 10. Problem: lęk i obawa pacjenta przed powrotem do domu. Cel opieki: + obniżenie lęku i niepokoju w czasie trwania okresu adaptacyjnego do nowych warunków życia. Interwencje: + spokojna, życzliwa rozmowa z pacjentem na temat jego obaw, + poinformowanie rodziny pacjenta o konieczności przystosowania mieszkania pacjenta do nowo zaistniałej sytuacji, tzn. likwidacja progów, chodników, dywanów, * poinformowanie pacjenta o możliwości pomocy ze strony różnych fundacji i organizacji pomagającym ludziom po amputacji, * ułatwienie choremu kontaktu z pracownikiem socjalnym w celu uzyskania świadczeń ze strony pomocy społecznej, * edukacja pacjenta oraz jego rodziny dotycząca życia z chorobą, przestrzegania diety, kon- tynuowania rehabilitacji. Ocena podjętych działań: + obawy pacjenta przed powrotem do domu nadal się utrzymują z powodu nieprzystoso- wania mieszkania dla osoby z niepełnosprawnością oraz z powodu konieczności zmiany dotychczasowego trybu życia pacjenta i jego rodziny. Problemy pielęgnacyjne pacjenta z miażdżycą tętnic kończyn dolnych — studium przypadku 87 Bibliografia Bielawska J., Kompetencje zawodowe pielęgniarki, Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy 2012, nr 8, s. 5-17. Bielawska J., Pacjent z niepełnosprawnością w oddziale szpitalnym. Wybrane zagadnienia [w:] Znterdyscyplinarny wymiar zdrowia, red. J. Żółtańska, M. Bujnowska, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy, Legnica 2016, s. 7-14. Bujnowska M., Zarys anatomii człowieka, Wydawnictwo Edicon, Poznań 2014. Bujnowska M., Zarys fizjologii człowieka, Wydawnictwo Edicon, Poznań 2017. Critchley J.A., Capewell S., Mortality risk reduction associated with smoking cessation in patients with coronary heart disease: a systematic review, Journal of the American Medical Association (JAMA) 2003, nr 290(1) , s. 86-97. Fiodorenko-Dumas Ż., Pupka A.., Rehabilitacja w chorobach naczyń obwodowych, Wydaw- nictwo MedPharm Polska, Wrocław 2011. Gaciong Z., Jędrusik P., Przewodnik Batesa po badaniu podmiotowym i przedmiotowym, Wydawnictwo Termedia, Poznań 2010. Garden O.J., Bradbury A. W., Forsyte J. L.R., Parks R.R., Chirurgia. Podręcznik dla stu- dentów, Edra Urban 6: Partner, Wrocław 2012. Głuszek S., Chirurgia. Podręcznik dla studentów wydziałów nauk o zdrowiu, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2008. Greenhalgh R.M., Belch J.J., Brown L.C. et al., The adjuvant benefit of angioplasty in patients with mild to moderate intermittent claudication (MIMIC) managed by super- vised exercise, smoking cessation advice and best medical therapy: results from two randomised trials for stenotic femoropopliteal and aortoiliac arterial disease, European Journal of Vascular and Endovascular Surgery 2008, nr 36 s. 680—688. Grupa Robocza Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) do spraw rozpoznania i leczenia chorób tętnic obwodowych. Autorzy/członkowie Grupy Roboczej: Michał Tendera (przewodniczący; Polska), 2011, Wytyczne dotyczące rozpoznania i leczenia chorób tętnic obwodowych, Kardiologia Polska 2011, 69, supl. VI, s. 271-340. Hendiger W., Siwka A., Słowiński P. i współ., Interwencje naczyniowe w objawowej miażdżycy tętnic kończyn dolnych u osób starszych, Postępy Nauk Medycznych 2016, XXIX (11B), s. 51-56. Łopaciuk S., Zakrzepy i zatory, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002. Nabzdyk A., O korzyściach sprawnego zaopatrzenia pacjenta po amputacji [w:] Człowiek — Zdrowie — Jakość życia, red. Żółtańska J., Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy, Legnica 2015, s. 165-170. Noszczyk W., Miażdżyca i inne choroby tętnic obwodowych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005. Noszczyk W., Chirurgia. Repetytorium, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005. Piotrkowska R., Dobosz M., Książek J. i współ., Jakość życia chorych z miażdżycą naczyń obwodowych — przegląd piśmiennictwa, Annales Academiae Medicae Gedanensis 2011, 41, s. 89-95. 88 Alicja Ziembowska, Joanna Żółtańska Rościszewski P., Koziarska-Rościszewska M., Niezdolność do pracy u osób z niedokrwie- niem kończyn dolnych, Orzecznictwo Lekarskie 2009, nr 6(1), s. 48-66. Spronk S., Bosch J. L., den Hoed P.T. et al., ntermittent claudication: clinical efjectiveness of endovascular revascularization versus supervised hospital-based exercise training — randomized controlled trial, Radiology 2009, nr 250 s. 586-595. Szczeklik P., Gajewski P., Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków 2014, s. 147-164. SUMMARY Alicja Ziembowska, Joanna Żółtańska Care-related problems occurring in patients with atherosclerosis of the lower limb arteries — case study One of the most prevalent diseases is atherosclerosis of the lower limb arteries. In Poland, about 40 thousand patients are treated in vascular surgery clinics due to ischaemia of the lower limbs. Treatment is divided into conservative and invasive. The aim of'this paper is to present care-related problems occurring in patients affected by atherosclerosis of the lower limbs arteries. The 'individual case study” method was employed to research this problem. The research techniques used include an interview, a talk, medical documentation analysis, participant observation as well as an analysis of laboratory and specialist test results. Modern standards presuppose an individualization of patient care, assuming the patient's involvement in therapeutic planning. The proper care of aforementioned patients involves interdisciplinary care, pharmacotherapy, rchabilitation, secondary prevention with reduction of risk factors for atherosclerosis, a proper diet, increased physical activity and psychological support. Key words: Atherosclerosis of the lower limb arteries, patient care issues, nursing care. Data wpływu artykułu: 14.07.2017 r. Data akceptacji artykułu: 11.12.2017 r.