Pobierz procesy grupowe Wojciszke i więcej Opracowania w PDF z Psychologia społeczna tylko na Docsity! piątek, 15 maja 2020 Procesy grupowe, rozdział 18 Ćw str 450-474 Dlaczego ludzie tworzą grupy? - potrzeba afiliacji (przebywania z innymi) !!!!! - Potrzeba przynależności społecznej - Grupy udzielają swoim członkom wsparcia społecznego 1. Struktura grupy • Dwie osoby lub więcej, które: - komunikują się ze sobą i wzajemnie na siebie wpływają, szczególnie „twarzą w twarz” - mają poczucie przynależenia nawzajem do siebie - myślą „my” - Mają wspólny cel • Struktura grupy - pozycje społeczne - miejsce w grupie związane z funkcją, jaką dana osoba spełnia wobec całej grupy - Rola społeczna - wzorzec zachowań, których grupa oczekuje od osób zajmujących określoną pozycję w grupie - Role są zróżnicowane z uwagi na specjalizację zajęć oraz ze względu na status (prestiż) • Tożsamość grupowa - na tożsamość indywidualną składa się to, co człowieka subiektywnie odróżnia od innych członków grupy własnej (której sam też jest członkiem), - na tożsamość społeczną – to, co odróżnia go jako członka grupy własnej od grup obcych (do których nie należy) - Stanowisko indywidualistyczne - tożsamość indywidualna - człowiek jedyny w swoim rodzaju Jan Kowalski - Stanowisko kolektywistyczne - tożsamość grupowa - Jan Kowalski czuje się Polakiem - Stanowisko - teoria autokategoryzacji - tożsamość indywidualna odgrywa kluczową rolę w kontaktach z członkami grupy własnej, natomiast w kontaktach z członkami grupy obcej taką rolę odgrywa tożsamość grupowa - Jan czuje się zatem Kowalskim w kontaktach z innymi Polakami, ale w kontaktach z Rosjanami będzie się czuł w pierwszej kolejności Polakiem Wymiary tożsamości grupowej 1 piątek, 15 maja 2020 - ważność - jak dalece jednostka uważa przynależność do danej grupy za ważną część tego, kim sama jest - zaangażowanie - dotyczące motywacji do działania na rzecz dobra grupy nawet kosztem własnych, indywidualnych interesów. Identyfikacja w tym sensie oznacza silnie pozytywne uczucia do grupy własnej i skłonność do bronienia jej za wszelką cenę. (patriotyzm, kolektywizm) - Podporządkowanie - stopień, w jakim jednostka darzy rewerencją i podporządkowuje się normom, symbolom i przywódcom grupy (kolektywizm pionowy - hierarchia, bezwzględne podporządkowanie się przywódcom) - ślepy patriotyzm, reżim totalitarny - Poczucie wyższości - przekonanie, że grupa własna jest lepsza od innych (nacjonalizm, narcyzm kolektywny- podbudowane silnymi emocjami, nierealistyczne przekonanie o wielkości i wybitności własnej grupy) ——————————————— - Bytowość grupy - spostrzegany stopień jej realnego istnienia, czyli „stopień, w jakim grupa jest spostrzegana jako koherentna całość, której członkowie są w jakiś sposób ze sobą związani” - Grupy wysoka bytowoś - trwale, wyraźnie oddzielone od innych, członkowie - podobni, w kontaktach ze sobą, wspólne cechy (przyjaciele, rodzina) - Spostrzegany esencjalizm przynależności grupowej oznacza przekonanie o niezmienności tożsamości i niemożność zastąpienia jej inną tożsamością, co wzmacnia stereotypy i wynikające z nich zachowania. Np armia amerykańska zatrudniająca pewien odsetek kobiet ma ciągły kłopot z molestowaniem ich przez seksistowską część żołnierzy, dla których najwyraźniej to, że ktoś jest kobietą, kompletnie wyklucza to, by był na przykład także kapitanem i stosownie do tego go traktowano. - wzrost esencjalizmu jakiejś grupy (powiedzmy, przez poinformowanie, iż jej członkowie mają pewien wspólny gen) prowadzi do zwiększenia spostrzegania poziomu jej bytowości i odwrotnie. - Grupy o wysokiej bytowości są widziane przez swych członków jako ważniejsze, a eksperymentalne nasilanie bytowości prowadzi do wzrostu ważności i zaangażowania w grupę 2. Normy grupowe - reguły określające właściwe i niewłaściwe sposoby zachowań członków grupy; - Normy to podzielane przez grupę zakazy i nakazy -> postępowania, myślenia, i odczuwania -> przyczyniają się do osiągania założonych celów „klient nasz pan” - decydują o trwaniu grupy, szczególnie nieformalnych, w których nie ma regulaminów i instrukcji - Tworzą rzeczywistość społeczną - 22 mężczyzn biega za piłką po boisku = jest to coś ważnego 2 piątek, 15 maja 2020 2. Komunikacja Cel -> utrzymanie dobrych relacji wewnątrzgrupowych (spójność grupy) oraz zrealizowanie celów, do których grupa zmierza Dysonans poznawczy w grupie -> redukcja - perswazja, intensywność komunikowania się, uleganie opinii, opuszczenie grupy Dzielenie się informacjami - obserwuje się tendencyjną komunikację informacji podzielanych polegającą na tym, że przeciętny członek grupy częściej porusza w dyskusji i przekazuje innym te informacje, które oni już znają (a więc informacje podzielane), niż te, którymi dysponuje tylko on sam, a więc niepodzielane przez grupę. Komunikacja informacji podzielanych - podwyższanie własnego statusu w grupie, informacje uchodzą za bardziej kompetentne. Informacje niepodzielane częściej ujawniane, gdy członkowie grupy już się dobrze znają. 3. wpływy większości i mniejszości Ważnym mechanizmem utrzymania grupy i jej spójności są wzajemne wpływy wywierane na siebie przez jej członków, w szczególności przez większość na mniejszość. Wpływ mniejszości na większość może być skuteczny dzięki dwóm strategiom. - konsekwentne odstępstwo - Mniejszość wywiera skuteczny wpływ, jeżeli jest silnie zaangażowana w swoje poglądy i konsekwentna (nie zmienia swoich poglądów i prezentuje jednomyślność) oraz jeżeli pozostaje otwarta na argumenty większości, choć potrafi publicznie i dobrowolnie stanąć w obronie własnych poglądów i nie ugiąć się pod presją. 5 piątek, 15 maja 2020 - Dwufazowa strategia działania mniejszości - W fazie pierwszej odstępcy zachowują swoje poglądy dla siebie, a na zewnątrz ulegają większości, celem zyskania jej zaufania i akceptacji. Dopiero później, gdy nadejdzie właściwa chwila, ujawniają poglądy sprzeczne z opiniami większości, którą łatwiej będą mogli przekonać dzięki uprzednio uzyskanemu zaufaniu. gdy wpływy większości wywołują uleganie – konformizm zewnętrzny, czyli publiczne powtarzanie opinii większości przy niekoniecznej prywatnej ich akceptacji, wpływy mniejszości wywołują konwersję (nawrócenie) – rzeczywistą zmianę poglądów, niekoniecznie jednak ujawnianą w opiniach publicznie głoszonych przez jednostkę. znalezienie się w sytuacji niezgody z mniejszością wywołuje bardziej kontrolowane procesy przetwarzania informacji, podczas gdy znalezienie się w sytuacji niezgody z opiniami większości wyzwala przetwarzanie bardziej automatyczne, częściej posługujące się heurystykami. Odpowiedzialne za to mogą być co najmniej trzy różnice między mniejszością i większością: - mniejszość jest z natury rzeczy bardziej wyrazista i jawi się jako figura na tle większości. W znaczniejszym stopniu przyciąga uwagę, dzięki czemu jednostka bardziej świadomie przetwarza jej komunikaty, lepiej je pamięta (co wykazało kilka badań), a efekty tych komunikatów są bardziej długotrwałe. - mniejszość – jest mniej wiarygodna od większości: na ogół jakaś opinia wydaje się nam tym prawdziwsza, im więcej osób w nią wierzy. Badania nad perswazją - ludzie w bardziej świadomy i zróżnicowany sposób przetwarzają komunikaty pochodzące z mało wiarygodnego źródła. Natomiast przekazy z wiarygodnego źródła są częściej przetwarzane nieuważnie i za pomocą takich heurystyk, jak „im więcej argumentów, tym lepiej”. Znalezienie się w opozycji do większości wywołuje silniejsze pobudzenie emocjonalne (stres) niż znalezienie się w opozycji do mniejszości. Stres wzbudzony własną opozycją w stosunku do większości może być na tyle silny, że będzie obniżał sprawność procesów umysłowych (zgodnie z prawem Yerkesa–Dodsona). Z kolei mniejsze pobudzenie spowodowane znalezieniem się w opozycji do mniejszości może sprawność tę poprawiać - niezłomność mniejszości jest bardziej jednoznaczna niż niezłomność większości -> mniejszość konsekwentnie głosi jakieś opinie, robi to wbrew presji większości – wbrew niebezpieczeństwu wyśmiania, odrzucenia, agresji. Głosi zatem swoje poglądy, bo w nie wierzy. Kiedy tak samo konsekwentni są członkowie większości - robią to dlatego, że w swoje poglądy wierzą, czy dlatego, że chcą uniknąć możliwych represji ze strony większości. Również z tego względu poglądy mniejszości zasługują na staranniejsze rozważenie. —————————————————————— ZADANIOWE FUNKCJONOWANIE GRUPY Działanie w grupie skuteczniejsze: - może zagrzewać innych uczestników grupy - wytrwałość, naśladownictwo, „duch walki” - W grupie mogą być osoby, które będą miały potrzebne umiejętności do rozwiązania zadania - Bardziej sprawni członkowie grupy mogą kompensować niedostatki gorszych jej członków - „co dwie głowy, to nie jedna” - większa suma wiedzy członków grupy 6 piątek, 15 maja 2020 - Wzajemna stymulacja intelektualna, korygowanie swoich błędnych decyzji 1. facylitacja i hamowanie społeczne Efekt facylitacji społecznej - ułatwienia społeczne - Wzrost poziomu wykonania zadań pod wpływem obecności innych (zadania łatwe) Efekt hamowania społecznego - obecność innych powoduje spadek poziomu wykonania (zadania trudne) Zajonc rozumował, że istotą zadań łatwych jest ich dobre wyuczenie, co oznacza, że dominująca reakcja w ich przypadku jest reakcją poprawną. Natomiast istotę zadań trudnych stanowi to, że wymagają one dopiero uczenia się, a dominująca reakcja ma charakter (jeszcze) niepoprawny. Obecność innych nasila więc w wypadku takich zadań reakcje niepoprawne i w rezultacie obniża poziom wykonania. Dlaczego jednak obecność innych miałaby podnosić poziom pobudzenia, czyli ogólnej mobilizacji organizmu? - wzrost ten jest wyrazem czujności i przygotowania do reakcji na potencjalne działania innych 7 piątek, 15 maja 2020 - porównania społeczne - powody polaryzacji w porównaniach, jakich między sobą dokonują członkowie grupy. Ludzie na wstępie zakładają, że ich opinie są słuszne i słuszniejsze od cudzych, co jest jednym z licznych przejawów dobrego mniemania o sobie. W trakcie dyskusji odkrywają, że inni mają poglądy bardziej skrajne (słuszniejsze), uskrajniają więc własne opinie w pogoni za tym, by sobie samym i innym wydać się osobą o słusznych poglądach. syndrom myślenia grupowego, którego istotą jest podejmowanie błędnych decyzji przez zespół wskutek tego, że wewnętrzna dynamika grupowa (głównie motywacja do utrzymania spójności) przeważa nad motywacją do podjęcia decyzji merytorycznie zasadnych. Warunki sprzyjające pojawianiu się tego syndromu to silna spójność grupy, jej izolacja od szerszego otoczenia, brak systematycznie stosowanych procedur poszukiwania i oceny rozwiązań, dyrektywny przywódca (silny i szanowany przez grupę) oraz silny stres w połączeniu z brakiem nadziei na inne rozwiązanie, lepsze od rozważanego Główne symptomy (objawy) syndromu myślenia grupowego to: 1) złudzenie bezpieczeństwa własnej grupy i nadmierny optymizm („nic się nie wyda”); 2) przekonanie o moralnej wyższości własnej grupy (tamci są dzikusami albo twórcami „imperium zła”); 3) angażowanie się grupy w kolektywne racjonalizacje (wyjaśnienia i usprawiedliwienia) podejmowanych działań oraz w stereotypizację oponentów (tamci są wszyscy tacy sami, jednoznacznie źli itd.). Wreszcie w grupie pojawia się silny nacisk na dysydentów, aby dołączyli w swych opiniach do reszty i nie zachowywali się jak zdrajcy, co skutkuje autocenzurą i złudzeniem jednomyślności. Teoria autokategoryzacji - wyrosła z teorii tożsamości społecznej (omawianej pod koniec rozdziału 19) i stara się wyjaśnić, jak to w ogóle jest możliwe, że grupy są w stanie funkcjonować jako oddzielne byty, choć składają się z pojedynczych osób, które same są samodzielnymi bytami. ludzie myślą o sobie nie tylko jako o odrębnych jednostkach, lecz także jako o członkach jakiejś grupy („my”) czy też o egzemplarzach jakiejś kategorii społecznej, człowiek może myśleć o sobie na trzech poziomach kategoryzacji - najwyższy poziom („jestem człowiekiem”) jest tak ogólny, że mało przydatny i rzadko używany - Potem dwa poziomy kategoryzacji – społeczny i osobisty, czyli tożsamość społeczna i osobista. - proces wyboru kategorii rządzi się zasadą metakontrastu – kategoryzujemy ludzi, w tym siebie, w taki sposób, aby różnice między osobami zaliczonymi do tej samej kategorii były mniejsze od różnic pomiędzy osobami zaliczonymi do różnych kategorii. Różnice wewnątrzkategorialne mają więc być mniejsze od różnic międzykategorialnych – dowolna kategoryzacja ma tym większy sens, im bardziej stosuje się do tego kryterium, wtedy bowiem dostarcza nam maksimum możliwych informacji - proces depersonalizacją, co oznacza myślenie o sobie jako o przedstawicielu pewnej kategorii, który jest w pełni zastępowalny dowolnym innym jej egzemplarzem. Jeżeli Małgosia myśli o sobie jako o kobiecie, to staje się kimś takim samym jak Angelina Jolie 10 piątek, 15 maja 2020 (dzięki temu może się z nią utożsamić podczas oglądania filmu). Ten proces swoiście rozumianej depersonalizacji stanowi w świetle omawianej teorii podstawę tworzenia się tożsamości społecznej (grupowej czy kategorialnej), a w konsekwencji i tworzenia się grupy społecznej – warunkiem koniecznym powstania grupy jest bowiem wykształcenie się wspólnego „my”, zawsze w opozycji do jakiegoś „oni”, - Depersonalizacja prowadzi do ulegania autostereotypom (Małgosia myśli o sobie jako o kobiecie, a nie jako o Małgosi), a podobny proces myślenia o przedstawicielach grup obcych jako wzajemnie zastępowalnych i jednakowych powoduje stereotypizację. Teoria autokategoryzacji zakłada ponadto, że ludzie powszechnie dążą do autokategoryzacji pozytywnych, co oznacza nasiloną skłonność albo do zaliczania siebie do kategorii pozytywnych („jestem życzliwa”), albo do pozytywnego wartościowania kategorii, do których się należy („jestem Polką, a Polacy myślą o tej narodowości znacznie lepiej niż inne nacje”) PODSUMOWANIE Znaczną część życia spędzamy w grupach rozumianych jako zespoły osób wchodzących w bez- pośrednie interakcje, posiadających wspólny cel i identyfikację („my”) i wykształcających zwykle pewną wewnętrzną organizację. Najważniejsze mechanizmy integrujące grupę i zapewniające jej trwałość to tożsamość grupowa i podzielane przez jej członków normy, spójność, zróżnicowanie ról oraz hierarchia statusu. Na tożsamość grupową składają się cztery powiązane wymiary: ważność bycia członkiem danej grupy dla definicji własnego ja, zaangażowanie w działania na rzecz dobra grupy, podporządkowanie normom i przywódcom grupy oraz poczucie wyższości nad innymi grupami przeradzające się czasami w kolektywny narcyzm. Spójność grupy skutkuje wzrostem jej produktywności (szczególnie w grupach realnych), a zależy od jej liczebności, kosztów wejścia do grupy i jej opuszczenia, dotychczasowych osiągnięć grupy i zaangażowania w wykonanie zadań. Sposobem utrzymania spójności grup jest wzajemne wpływanie na siebie ich członków, szczególnie większości na mniejszość i odwrotnie. Wpływy te dochodzą do skutku na mocy nieco innych mechanizmów. Wpływy większości wywołują bardziej powierzchowne przetwarzanie informacji i silniejsze uleganie (konformizm zewnętrzny), natomiast wpływy mniejszości – bardziej refleksyjne przetwarzanie informacji i silniejszą konwersję (rzeczywistą, choć niekoniecznie ujawnianą zmianę poglądów). Kluczowym elementem dynamiki grupowej jest społeczne podzielanie rzeczywistości, czyli grupowe tworzenie znaczeń, czego skrajny przypadek stanowi grupocentryzm – syndrom ośmiu objawów funkcjonowania grupy jako źródła wiedzy pewnej pojawiający się przy silnej potrzebie domknięcia poznawczego. Wbrew powszechnemu poglądowi grupy wcale nie zawsze działają skuteczniej od jednostek. Sama obecność innych powoduje wzrost skuteczności w zadaniach łatwych (facylitacja społeczna), ale spadek – w zadaniach trudnych (hamowanie społeczne), co może wynikać z 11 piątek, 15 maja 2020 mechanizmów pobudzenia emocjonalnego lub uwagi. Działając razem z innymi, ludzie często obniżają wysiłek wkładany w zadanie – tym bardziej, im więcej jest współwykonawców. Ten efekt próżniactwa społecznego zanika, kiedy wkład jednostek w ogólny wynik grupy pozostaje możliwy do zidentyfikowania i uważają go za niemożliwy do zastąpienia, a także gdy uczestnictwo w grupie i jej zadania są dla jednostek ważne. Grupy zajmują zwykle bardziej skrajne stanowisko niż to, które ich członkowie zajęliby w pojedynkę (polaryzacja grupowa): podejmują skrajniejsze decyzje, poglądy członków grupy stają się bardziej krańcowe, gdy zapoznają się oni z poglądami innych, a rywalizacja grupowa jest silniejsza od indywidualnej. Kiedy wewnętrzna dynamika grupy (przede wszystkim utrzymywanie spójności) przeważy nad motywacją do podejmowania merytorycznie zasadnych decyzji, nawet bardzo kompetentne zespoły mogą podejmować katastrofalne decyzje, co nazywane jest syndromem myślenia grupowego. Kluczowe pojęcia Autokategoryzacja Burza mózgów Bytowość grupy Efekt następnego w kolejce Esencjalizm Facylitacja społeczna Grupa społeczna Grupocentryzm Hamowanie społeczne Konsekwentne odstępstwo Model kolektywnego wysiłku Narcyzm kolektywny Normy grupowe Polaryzacja grupowa Pozycja społeczna Próżniactwo społeczne Rola społeczna Rytuały przejścia Społeczne podzielanie rzeczywistości Spójność Status wewnątrzgrupowy Syndrom myślenia grupowego Tendencyjna komunikacja informacji podzielanych Tożsamość grupowa osobista społeczna Zasada metakontrastu Zjawisko czarnej owcy Zjawisko „powiedzieć znaczy uwierzyć” 12