Profil osobowości, style radzenia sobie ze stresem a wypalenie zawodowe wsród opiekunów med. | Publikacje Medycyna

Medycyna O gólna i Nauki o Zdrowi u, 2014, Tom 20, Nr 3, 270–275

www.monz.pl PRACA ORYGINALNA

Profil osobowości, style radzenia sobie

zestresem a wypalenie zawodowe

wśródszkolących się opiekunów medycznych

Klaudia Tabała1, Patryk Stecz1, Józef Kocur1

1 Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Tabała K, Stecz P, Kocur J. Profil osobowości, style radzenia sobie ze stresem a w ypalenie zawodowe wśród szkolących się opiekunów

medycznych. Med. Og Nauk Zdr. 2014; 20(3): 270–275. doi: 10.5604/20834543.1124656

Streszczenie

Wstęp. Wypalenie zawodowe, ze względu na rozpowszechnienie oraz znaczące skutki, jest często badanym zjawiskiem,

występującym zwłaszcza u osób, któr ych praca wymaga empatycznego kontaktu z innymi ludźmi i zaangażowania w ich

sprawy, a do takich zawodów należy min. zawód opie kuna medycznego. Składowymi wypalenia są w yczerpanie emocjo-

nalne, depersonalizacja, obniżone poc zucie dokonań osobistych. Skutki wypalenia to obniżona jakość i satys fakcja z pracy,

problemy w życiu osobistym, zmęc zenie, obniżony nastrój, lęk, obniżona odporność i problemy somatyczne. W niniejszej

pracy przedstawiono wyniki przeprowadzonych w grupie opiekunek medycznych badań, których celem było ustalenie

związku wypalenia zawodowego ze sposobami radzenia sobie ze stresem or az profilem osobowości.

Materiał i metody. Grupę badaną stanowiło czterdzieści jeden słuchaczek szkoł y dla opiekunów medycznych, aktualnie

pracujących w zawodzie opiekuna. W badaniu zastosowano ankietę socjodemograficzną, Inwentarz Osobowości NEO -FFI,

Kwestionariusz CISS Endler i Parker oraz Kwestionariusz Wypalenia Zawodowego Maslach.

Wyniki. W skali wypalenia badana grupa uzyskała wyniki niższe niż przeciętne – oznacza to niższy poziom wypalenia

w porównaniu do grupy normalizacyjnej. Stwi erdzono związek pomiędzy stylami radzenia sobie ze s tresem a wymiarami

wypalenia (korelacja ujemna pomiędz y wyczerpaniem emocjonalnym a poszukiwaniem kontak tów towarzyskich; korelacja

ujemna pomiędzy obniżonym poczuciem dokonań osobistych a zadaniowym i unikowym stylem radzenia sobie ze stre-

sem oraz poszukiwaniem kontaktów towarzyskich). Występował też związek pomiędzy wymiarami wypalenia a cechami

osobowości – obniżonym poczuciem dokonań osobistych i wyczerpaniem emocjonalnym a ekstrawersją; wyczerpaniem

emocjonalnym i depersonalizacją a ugodowością, a tak że wszystkimi wymiarami w ypalenia zawodowego a sumiennością.

We wszystkich przy padkach korelacje były ujemne.

Wnioski. Wiedza o osobowościowych korelatach w ypalenia zawodowego może pozwolić na lepsze ukierunkowanie działań

profilaktycznych i wpł ynąć na ich formę oraz poprawić funkcjonowanie w zawodzie.

Słowa klu czowe

opiekun medyczny, wypalenie zawodowe, cechy osobowości, sposoby radzenia so bie ze stresem

WSTĘP

Zawód opiekuna medycznego jest regulowa ny rozporządze-

niem Ministerstwa Edukac ji Narodowej [1]. Zgodnie z nim,

zadania opiekuna medycznego to m.in.: rozpoznawanie

problemów opiekuńczych ludzi chorych czy niepeł nospraw-

nych w różnym wieku i pomoc przy z aspokajaniu czynnoś ci

związ anych z podstawowymi potr zebami biologicznymi lub

wynikających z przebiegu choroby czy niepełnosprawnoś-

ci, wykonywanie zabiegów higienicznych i stymulowanie

akty wności fizycznej, wykonywania ćwiczeń, jak również

dbałość o urządzenia i narzędzia niezbędne do pracy. Rolą

opiekuna jest również dba łość o relacje społeczne podopiecz-

nego, wspieranie w kontaktach z rod ziną, innymi pacjenta mi

lub resztą personelu medycznego, wspieranie emocjonalne

pacjentów. Opiekun, tworząc część zespołu opiekuńczo-

-terapeutycznego, powinien współpracować z pozostałymi

jego członkami, wykonywać zalecenia lekarza lub pielęg-

niarki w zakresie opieki nad chorym lub niepełnospraw-

nym podopiecznym. W zawodzie tym jest również istotne

popular yzowanie wiedz y o zachowaniach prozdrowotnych,

stałe poszerz anie kompetencji oraz dbałość o etycznoś ć pracy.

Istotnym efektem ksz tałcenia w zawodzie opiekuna medycz-

nego jest rozwijanie u miejętności inter personalnych w dzi ale

przedmiotów psychologicznych, któremają za zadanie w ypo-

sażyć przys złego specjalistę m.in . wiedzę o psychologicznym

funkcjonowaniu i rozwoju człowieka, w umiejętność sku-

tecznego komunikowania się z podopiecznym oraz współ-

pracownikami, udzielania wsparcia i tym samym, lepszego

radzenia sobie ze stresem zawodowym [1].

Długotrwałe przebywanie z pacjentem jest nieodłączną

częścią tego zawodu, implikując związek i zaangażowanie

emocjonalne, czyniąc również z opiekuna osobę udziela-

jącą istotnego wsparcia emocjonalnego. Te czynniki mogą

decydować o zwięk szonym ryzyku niek tórych chorób zawo-

dowych, w tym w ypalenia zawodowego wśród opiekunów

medycznych. Badania Poncet i in. [2] przeprowadzone na ok.

2500 pielęgniarek, oddziałowych i opiekunów pracujących

w oddziałach i ntensywnej opieki wyk azały, że objawy silne-

go wypalenia zawodowego występowały u 33% badanych.

Mallia rou i in. [3] wykaz ali, że przeciętny poziom w ypalenia

występuje u ok. 80% badanych opiekunów i pielęgniarek,

wysoki u ok. 10%.

Zgodnie z założeniami Christiny Maslach, składowymi

wypalenia zawodowego jest przeciążenie, wyczerpanie,

Adres do korespondencji: Klaudia Tabała, Zakład Rehabilitacji Psychospołecznej,

Uniwersyte t Medyczny w Łodzi, Pl. H allera 1, 90-647 Łódź

E-mail: [email protected]

Nadesłano: 12 wrześ nia 2013 roku; Zaakceptowano: 21 stycznia 2014 roku

- - - - -

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Profil osobowości, style radzenia sobie ze stresem a wypalenie zawodowe wsród opiekunów med. i więcej Publikacje w PDF z Medycyna tylko na Docsity!

Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2014, Tom 20, Nr 3, 270–

www.monz.pl PRACA ORYGINALNA

Profil osobowości, style radzenia sobie

ze stresem a wypalenie zawodowe

wśród szkolących się opiekunów medycznych

Klaudia Tabała^1 , Patryk Stecz^1 , Józef Kocur^1

(^1) Uniwersytet Medyczny w Łodzi Tabała K, Stecz P, Kocur J. Profil osobowości, style radzenia sobie ze stresem a wypalenie zawodowe wśród szkolących się opiekunów medycznych. Med. Og Nauk Zdr. 2014; 20(3): 270–275. doi: 10.5604/20834543. Streszczenie Wstęp. Wypalenie zawodowe, ze względu na rozpowszechnienie oraz znaczące skutki, jest często badanym zjawiskiem, występującym zwłaszcza u osób, których praca wymaga empatycznego kontaktu z innymi ludźmi i zaangażowania w ich sprawy, a do takich zawodów należy min. zawód opiekuna medycznego. Składowymi wypalenia są wyczerpanie emocjo- nalne, depersonalizacja, obniżone poczucie dokonań osobistych. Skutki wypalenia to obniżona jakość i satysfakcja z pracy, problemy w życiu osobistym, zmęczenie, obniżony nastrój, lęk, obniżona odporność i problemy somatyczne. W niniejszej pracy przedstawiono wyniki przeprowadzonych w grupie opiekunek medycznych badań, których celem było ustalenie związku wypalenia zawodowego ze sposobami radzenia sobie ze stresem oraz profilem osobowości. Materiał i metody. Grupę badaną stanowiło czterdzieści jeden słuchaczek szkoły dla opiekunów medycznych, aktualnie pracujących w zawodzie opiekuna. W badaniu zastosowano ankietę socjodemograficzną, Inwentarz Osobowości NEO-FFI, Kwestionariusz CISS Endler i Parker oraz Kwestionariusz Wypalenia Zawodowego Maslach. Wyniki. W skali wypalenia badana grupa uzyskała wyniki niższe niż przeciętne – oznacza to niższy poziom wypalenia w porównaniu do grupy normalizacyjnej. Stwierdzono związek pomiędzy stylami radzenia sobie ze stresem a wymiarami wypalenia (korelacja ujemna pomiędzy wyczerpaniem emocjonalnym a poszukiwaniem kontaktów towarzyskich; korelacja ujemna pomiędzy obniżonym poczuciem dokonań osobistych a zadaniowym i unikowym stylem radzenia sobie ze stre- sem oraz poszukiwaniem kontaktów towarzyskich). Występował też związek pomiędzy wymiarami wypalenia a cechami osobowości – obniżonym poczuciem dokonań osobistych i wyczerpaniem emocjonalnym a ekstrawersją; wyczerpaniem emocjonalnym i depersonalizacją a ugodowością, a także wszystkimi wymiarami wypalenia zawodowego a sumiennością. We wszystkich przypadkach korelacje były ujemne. Wnioski. Wiedza o osobowościowych korelatach wypalenia zawodowego może pozwolić na lepsze ukierunkowanie działań profilaktycznych i wpłynąć na ich formę oraz poprawić funkcjonowanie w zawodzie. Słowa kluczowe opiekun medyczny, wypalenie zawodowe, cechy osobowości, sposoby radzenia sobie ze stresem WSTĘP Zawód opiekuna medycznego jest regulowany rozporządze- niem Ministerstwa Edukacji Narodowej [1]. Zgodnie z nim, zadania opiekuna medycznego to m.in.: rozpoznawanie problemów opiekuńczych ludzi chorych czy niepełnospraw- nych w różnym wieku i pomoc przy zaspokajaniu czynności związanych z podstawowymi potrzebami biologicznymi lub wynikających z przebiegu choroby czy niepełnosprawnoś- ci, wykonywanie zabiegów higienicznych i stymulowanie aktywności fizycznej, wykonywania ćwiczeń, jak również dbałość o urządzenia i narzędzia niezbędne do pracy. Rolą opiekuna jest również dbałość o relacje społeczne podopiecz- nego, wspieranie w kontaktach z rodziną, innymi pacjentami lub resztą personelu medycznego, wspieranie emocjonalne pacjentów. Opiekun, tworząc część zespołu opiekuńczo- -terapeutycznego, powinien współpracować z pozostałymi jego członkami, wykonywać zalecenia lekarza lub pielęg- niarki w zakresie opieki nad chorym lub niepełnospraw- nym podopiecznym. W zawodzie tym jest również istotne popularyzowanie wiedzy o zachowaniach prozdrowotnych, stałe poszerzanie kompetencji oraz dbałość o etyczność pracy. Istotnym efektem kształcenia w zawodzie opiekuna medycz- nego jest rozwijanie umiejętności interpersonalnych w dziale przedmiotów psychologicznych, które mają za zadanie wypo- sażyć przyszłego specjalistę m.in. wiedzę o psychologicznym funkcjonowaniu i rozwoju człowieka, w umiejętność sku- tecznego komunikowania się z podopiecznym oraz współ- pracownikami, udzielania wsparcia i tym samym, lepszego radzenia sobie ze stresem zawodowym [1]. Długotrwałe przebywanie z pacjentem jest nieodłączną częścią tego zawodu, implikując związek i zaangażowanie emocjonalne, czyniąc również z opiekuna osobę udziela- jącą istotnego wsparcia emocjonalnego. Te czynniki mogą decydować o zwiększonym ryzyku niektórych chorób zawo- dowych, w tym wypalenia zawodowego wśród opiekunów medycznych. Badania Poncet i in. [2] przeprowadzone na ok. 2500 pielęgniarek, oddziałowych i opiekunów pracujących w oddziałach intensywnej opieki wykazały, że objawy silne- go wypalenia zawodowego występowały u 33% badanych. Malliarou i in. [3] wykazali, że przeciętny poziom wypalenia występuje u ok. 80% badanych opiekunów i pielęgniarek, wysoki u ok. 10%. Zgodnie z założeniami Christiny Maslach, składowymi wypalenia zawodowego jest przeciążenie, wyczerpanie, Adres do korespondencji: Klaudia Tabała, Zakład Rehabilitacji Psychospołecznej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Pl. Hallera 1, 90-647 Łódź E-mail: [email protected] Nadesłano: 12 września 2013 roku; Zaakceptowano: 21 stycznia 2014 roku

-^ -^ -^

Klaudia Tabała, Patryk Stecz, Józef Kocur. Profil osobowości, style radzenia sobie ze stresem a wypalenie zawodowe wśród szkolących się opiekunów medycznych zmęczenie. Jest to element, który zarówno poznawczo, jak i emocjonalnie oddala od wykonywanej pracy i stanowi niejako sposób radzenia sobie z przeciążeniem pracą [4]. Kolejna składowa to depersonalizacja, nadmiernie zdystan- sowany albo negatywny stosunek do spraw zawodowych albo niektórych ich elementów, co może przejawiać się np. w kontakcie z pacjentami, w ignorowaniu ich, niedostrzega- niu ich wyjątkowości [4]. Skutkuje to utratą więzi, niesprawną komunikacją, osłabia zaufanie pacjentów czy podopiecznych, prowadzi do uprzedmiotawiania podopiecznych – relacja opiera się wyłącznie na aspektach medycznych, meryto- rycznych z pominięciem całego spektrum doświadczeń, emocji, przekonań pacjentów – osobie wypalonej trudno jest empatyzować z podopiecznymi [5]. Odcięcie od sfery emocji i przeżyć wywołuje u wypalonej osoby poczucie nudy, monotonii i równocześnie powoduje brak zaufania, wiary w jej kompetencje ze strony pacjentów – nie są oni skłonni do okazywania zadowolenia i wdzięczności z opieki nad nimi. To z kolei budzi poczucie niespełnienia i niepowodzenia zawo- dowego, negatywnej oceny własnych osiągnięć, efektywności i prowadzi do braku satysfakcji zawodowej [5]. Jest to trzeci element wypalenia – zazwyczaj pojawia się jako ostatni, w wyniku trwającego zmęczenia, konieczności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, cynicznego nastawienia do pracy, współpracowników czy pacjentów i podopiecznych. [4, 5]. Przyczyny wypalenia są złożone. Po pierwsze istotna jest sama praca i jej organizacja. Wypaleniu sprzyjają: niskie wynagrodzenia, duże tempo pracy, zbyt duże wymagania stawiane pracownikom, częste zmiany reguł panujących w miejscu pracy, brak przejrzystości. Ważne są również re- lacje – zarówno z przełożonymi, współpracownikami oraz podopiecznymi – czynnikiem sprzyjającym wypaleniu są konflikty w miejscu pracy, brak wzajemnego zaufania, ale też zbyt duże albo zbyt małe zaangażowanie emocjonalne w sprawy pacjentów. Jednak część czynników sprzyjających wypaleniu to czyn- niki indywidualne – są to: niska samoocena, niska oce- na własnych możliwości, co rodzi poczucie bezradności i niechęć do konfrontacji z wyzwaniami zawodowymi albo przeciwnie – poczucie omnipotencji zawodowej. Zawodne może być też zbytnie zaangażowanie i perfekcjonizm, co prowadzi do zbytniego poświęcenia zawodowi i wyrzeczeń osobistych [6]. Wypaleniu sprzyja również mała „twardość” (czyli małe zaangażowanie w codzienne sprawy i poczucie kontroli nad wydarzeniami) oraz mała otwartość na zmiany [4, 7], zewnętrzne poczucie kontroli (czyli poczucie, że nie ma się wpływu na to, co się dzieje w życiu, że jest to zależne od czynników zewnętrznych, przypadku, losu) oraz uniko- we, obronne radzenie sobie ze stresem. Cechą osobowości z modelu tzw. „Wielkiej Piątki”, która wydaje się istotnie powiązana z podatnością na wypalenie, jest neurotyczność, czyli tendencja do chwiejności emocjonalnej i przeżywania negatywnych stanów emocjonalnych – lęku, napięcia, za- martwiania się, wstydu, wrogości i gniewu. [4, 8]. Reakcja na stres osób o wysokiej neurotyczności jest intensywna [9], stresogenne sytuacje mogą prowadzić do załamywania się albo wpadania w panikę, a głównymi sposobami radzenia sobie są unikanie i zaprzeczanie [10]. Typ osobowości A, charakteryzujący się wrogością, dużą tendencją do rywali- zacji, życiem pod dużą presją czasu, również predysponuje do pojawienia się objawów wypalenia [4]. Skutki wypalenia, oprócz omawianych powyżej skutków rzutujących na jakość i satysfakcję z wykonywanej pracy, mogą obejmować również strefę funkcjonowania rodzin- nego, prywatnego, ale mogą też, w zależności od nasilenia, objawiać się reakcjami i problemami somatycznymi oraz psy- chicznymi, emocjonalnymi. W sferze prywatnej wypalenie skutkuje zmniejszeniem zainteresowania członkami rodzi- ny, przyjaciółmi, częstą irytacją, złością, nieumiejętnością cieszenia się ze wspólnego, wolnego czasu i unikaniem go, wrażeniem braku wsparcia i zrozumienia ze strony rodziny, zachowaniami ucieczkowymi – np. oglądaniem telewizji jako sposobem radzenia sobie z problemami. W sferze emocjonal- nej pojawia się nieumiejętność efektywnego wypoczynku, poczucie znużenia, obniżony nastrój, lęk, pesymizm, im- pulsywność. W sferze somatycznej osłabienie odporności (co ma związek ze zwiększoną zapadalnością na choroby wirusowe – np. przeziębienia, opryszczkę, HIV, pogorsze- nie istniejących stanów chorobowych – np. nowotworów, zwiększenie prawdopodobieństwa zachorowania na choroby autoimmunologiczne), ciągłe zmęczenie, bezsenność, ob- niżenie libido, zaburzenia apetytu, nadużywanie substan- cji psychoaktywnych – kawy, alkoholu, leków, tytoniu itp. [11, 12, 13, 14, 15]. W niniejszej pracy podjęto próbę odpowiedzi na pytania:

Jakie jest natężenie poszczególnych cech wypalenia zawo- dowego w grupie opiekunów medycznych?
Czy istnieje związek pomiędzy składowymi wypalenia zawodowego a sposobami radzenia sobie ze stresem?
Czy istnieje związek pomiędzy składowymi wypalenia zawodowego a cechami osobowości (według modelu „Wielkiej Piątki”)? MATERIAŁ I METODY Badaniem objęto 41 słuchaczek Szkoły dla Opiekunów Me- dycznych przy Okręgowej Izbie Pielęgniarek i Położnych (OIPP) w Łodzi oraz Szkoły dla Opiekunów Medycznych w Centrum Edukacji i Rozwoju Osobistego „CEIRO” w Ło- dzi. Wszystkie osoby badane równocześnie pracowały w za- wodzie opiekuna. W badaniu zastosowano ankietę zawierającą pytania o podstawowe dane socjodemograficzne (wiek, stan cywil- ny, miejsce i staż pracy) oraz pytania dotyczące motywów podjęcia pracy w zawodzie opiekuna medycznego, czasu pracy oraz sposobów wykorzystania czasu wolnego. Zastosowano również 3 testy psychologiczne:

Inwentarz Osobowości NEO-FFI, którego autorami są P. T. Costa i R. R. McCrae. Inwentarz służy do oceny cech osobowości zgodnych z koncepcją tzw. „Wielkiej Piątki”. Te cechy to: ugodowość (U), otwartość na doświadczenia (O), sumienność (S), neurotyczność (N) i ekstrawersja (E). Test zawiera po 12 pytań na każdą ze skal, łącznie 60. Osoba badana na pięciostopniowej skali („zdecydowanie nie zga- dzam się”, „nie zgadzam się”, „nie mam zdania”, „zgadzam się”, „zdecydowanie się zgadzam”) ocenia, jak adekwatne jest dane stwierdzenie w stosunku do niej [8]. Im wyższy wynik w danej skali, tym wyższe natężenie cechy.
Kwestionariusz CISS Endler i Parker – bada trzy style radzenia sobie ze stresem: skoncentrowany na zadaniu (SSZ), skoncentrowany na emocjach (SSE), skoncentrowany na unikaniu (SSU) i jego składowe: poszukiwanie kontaktów towarzyskich (PKT) oraz angażowanie się w czynności zastępcze (ACZ). Na test składa się 48 stwierdzeń dotyczących zachowań, jakie -^ -^ -^

Klaudia Tabała, Patryk Stecz, Józef Kocur. Profil osobowości, style radzenia sobie ze stresem a wypalenie zawodowe wśród szkolących się opiekunów medycznych W celu znalezienia różnic w obecności poszczególnych cech osobowości u opiekunów medycznych ze względu na poziom wypalenia zawodowego, podzielono badanych na dwie podgrupy – mniej i bardziej wypalonych. Kryterium podziału stanowiła mediana wyniku surowego w trzech sferach wypalenia (tabela 3). Okazało się, że badane z wyso- kimi wynikami w skali wyczerpania emocjonalnego osiągały niższe wyniki w skali sumienności. Aby sprawdzić istotność zależności, zastosowano test U Manna-Whitneya oraz W Wilcoxona (tabela 4). Rozkład wyczerpania emocjonalnego w podgrupach różnił się istot- nie, co pozwoliło stwierdzić na podstawie różnic średnich rang, że do osobowościowych korelatów wyczerpania emo- cjonalnego, obok ekstrawersji oraz ugodowości, zalicza się także sumienność. Metoda analizy regresji (tabela 5) wykazała, że istotnymi predyktorami nasilenia objawów wypalenia zawodowego w zakresie wyczerpania emocjonalnego były ekstrawersja (ujemny związek) oraz ugodowość (ujemny związek). Obie te zmienne osobowościowe wyjaśniają wariancję wyczerpania w 42,2%. Wśród predyktorów wyczerpania emocjonalnego nie znalazła się sumienność. Metoda analizy regresji liniowej nie pozwoliła stworzyć modelu wieloczynnikowego wyjaś- niającego zmienność pozostałych symptomów wypalenia (DE i PA).

DYSKUSJA

Zjawisko wypalenia zawodowego jest w szczególnej mierze obserwowane wśród osób wykonujących zawody będące w służbie społecznej, polegające na bliskim kontakcie i pomo- cy drugiemu człowiekowi (wymienia się tutaj m.in. pracow- ników służby zdrowia – lekarzy, pielęgniarki, psychologów, a także nauczycieli, policjantów). Zawodem wpisującym się w powyższy opis jest opiekun medyczny. Pracownicy powyżej wymienionych zawodów – w tym opiekunowie

mają codzienny kontakt z trudnymi emocjami innych ludzi, ich cierpieniem, ale też mogą stawać się ofiarami ich przeniesionej złości czy roszczeniowej postawy, wydaje się, że naturalnej w trudnej życiowej sytuacji. Niewysokie wy- nagrodzenie w połączeniu z odpowiedzialnością związaną z wykonywaniem zawodu z czasem może prowadzić do frustracji, poczucia niezadowolenia, w rezultacie również do wypalenia. W badanej grupie opiekunek medycznych uzyskano niższe niż przeciętne wyniki w wymiarze wyczerpania emocjonal- nego oraz poczucia dokonań osobistych – w porównaniu z polskimi badaniami normalizacyjnymi [17]. Można po- dejrzewać, że na niskie wyniki wpłynął stosunkowo krótki staż pracy osób badanych – ponad połowa badanych ko- biet pracowała w zawodzie mniej niż pięć lat. Można rów- nież sądzić, że znaczenie miał dobór osób badanych – jak wspomniano – badanie odbyło się w szkole dla opiekunów medycznych – czyli wśród osób, które zdecydowały się na podwyższanie swoich kwalifikacji zawodowych i z dużą motywacją do kontynuowania pracy. Z drugiej strony, w ba- daniach Sorgaard i in. [18] okazało się, że pracownicy opieki zdrowotnej posiadający odpowiednie kwalifikacje zawodowe nie różnili się pod względem symptomów wypalenia od pracowników niewykwalifikowanych. W przypadku osób wyedukowanych istotną różnicę stanowiła odmienność stre- sorów zawodowych. W grupie opiekunów medycznych należy zbadać rów- nież znaczenie pozaosobowościowych aspektów chroniących przed wypaleniem. Należy przeprowadzić szersze badania, wśród innych prób opiekunów medycznych, aby móc wycią- gać wnioski na temat wypalenia wśród osób wykonujących ten zawód w Polsce. Niemniej jednak badanie dostarcza informacji na temat związku pomiędzy wypaleniem zawo- dowym a sposobami radzenia sobie ze stresem oraz cechami osobowości. W badaniu stwierdzono związek pomiędzy składowymi wypalenia a stylami radzenia sobie ze stresem, a konkretnie odwrotny związek pomiędzy wyczerpaniem emocjonalnym a poszukiwaniem kontaktów towarzyskich oraz obniżonym poczuciem dokonań osobistych a zadaniowym i – w mniej- szym stopniu – unikowym stylem radzenia sobie ze stresem oraz poszukiwaniem kontaktów towarzyskich. Wyniki te Tabela 5. Wyznaczniki nasilenia objawów wypalenia zawodowego (wy- czerpania emocjonalnego). Analiza regresji dla zmiennych wyjaśniają- cych: ekstrawersja, ugodowość (regresja liniowa) Model R R-kwadrat Błąd standardowy oszacowania Predyktory: E, U Zmienna zależna: EE 0,65^ 0,42^ 5, Legenda : E – ekstrawersja, U = ugodowość, EE – wyczerpanie emocjonalne Model wyjaśnia zmienność EE w 42,2% (EE= 49,89–0,623 * E – 0,624 * U). Tabela 3. Cechy osobowości a nasilenie wypalenia w sferze wyczerpania emocjonalnego Cecha osobowości Grupa N Średnia ranga Suma rang N WS<Me 24 17,96 431, WS>Me 16 24,31 389, Ogółem 40 E WS<Me 24 26,17 628, WS>Me 16 12,00 192, Ogółem 40 O WS<Me 24 22,65 543, WS>Me 16 17,28 276, Ogółem 40 U WS< Me 24 24,94 598, WS> Me 16 13,84 221, Ogółem 40 S WS<Me 24 23,75 570, WS>Me 16 15,63 250, Ogółem 40 Legenda: WS<Me/WS>Me – wynik surowy niższy/wyższy niż mediana, N – neurotyczność, E – ekstrawersja, O- otwartość na doświadczenia, U – ugodowość, S – sumienność. Tabela 4. Cechy osobowości a nasilenie wypalenia w sferze wyczerpania emocjonalnego (test U Manna-Whitneya oraz W Wilcoxona) N E O U S U Manna-Whitneya 131,000 56,000 140,500 85,500 114, W Wilcoxona 431,000 192,000 276,500 221,500 250, Z -1,687 -3,768 -1,431 -2,951 -2, p ,092 ,000 ,152 ,003 , Legenda : N – neurotyczność, E – ekstrawersja, O- otwartość na doświadczenia, U – ugodowość, S – sumienność -^ -^ -^

Klaudia Tabała, Patryk Stecz, Józef Kocur. Profil osobowości, style radzenia sobie ze stresem a wypalenie zawodowe wśród szkolących się opiekunów medycznych znajdują odzwierciedlenie również w innych badaniach. Wsparcie społeczne, a z jego posiadaniem związane jest poszukiwanie kontaktów towarzyskich, koreluje negatywnie z wypaleniem zawodowym [19]. Posiadanie sieci wsparcia daje poczucie bezpieczeństwa, bliskości, stwarza szansę za- czerpnięcia porady i wspólnego rozwiązywania problemów, ale i możliwość ekspresji emocji [20]. Może zatem być czyn- nikiem chroniącym przed powstawaniem chorób, w tym i przed wypaleniem zawodowym. Zadaniowy styl radzenia sobie ze stresem, polegający na koncentracji na stresorze i podejmowaniu działań mających na celu poradzenie so- bie z nim, działaniu zgodnie z wyznaczonym kierunkiem, w przeciwieństwie do stylu koncentrowanego na emocjach, gdzie dominuje martwienie się i obwinianie za zaistniałą sytuację [21], jest również spostrzegany jako chroniący przed wypaleniem [22]. Natomiast unikowe radzenie sobie ze stre- sem bywa traktowane jako czynnik ryzyka wypalenia [23]. Prawidłowość ta może mieć związek z faktem, iż kwestio- nariusz stylów radzenia sobie ze stresem CISS nie wyróżnia odrębnej kategorii „poszukiwania wsparcia społecznego” jako sposobu radzenia sobie ze stresem, podczas gdy angażo- wanie się w kontakty towarzyskie, mogące w pewnym stopniu chronić przed nadmiernymi kosztami emocjonalnymi stresu zawodowego, stanowią w zastosowanym narzędziu pomiaru składową zarówno stylu unikowego. Zatem istotnym działaniem profilaktycznym może być przeprowadzanie treningów radzenia sobie ze stresem, ak- centujących sposoby stanowiące ochronę przed wypaleniem. Lazarus i Folkman [24] podkreślają sytuacyjną zależność sposobów radzenia sobie ze stresem – w przeciwieństwie do stałych cech, jakimi są cechy osobowości – w związku z tym można je traktować jako możliwe do trenowania. Badanie pokazało również związek pomiędzy składowymi wypalenia a cechami osobowości, czyli ekstrawersją a ob- niżonym poczuciem dokonań osobistych i wyczerpaniem emocjonalnym (zależność odwrotna), ugodowością a wy- czerpaniem emocjonalnym i depersonalizacją (zależność od- wrotna), sumiennością a wszystkimi wymiarami wypalenia zawodowego (zależność odwrotna). Sumienność mówi o wy- trwałości, dokładności, dobrej organizacji, samodyscyplinie, rzetelności – co przekłada się na skuteczność w pracy [8, 25, 26], co może być czynnikiem chroniącym przed stresorami i obciążeniami w pracy. Wyniki te są zgodne z uzyskanymi w innych badaniach [27]. Ekstrawersja odnosi się do społecz- nego sposobu funkcjonowania człowieka i zapotrzebowania na doznania – wiąże się z dużą potrzebą kontaktów i łatwoś- cią wchodzenia w interakcje z innymi ludźmi, serdecznością, aktywnością, ale i asertywnością [8, 25, 26], co może chronić przed przestymulowaniem związanym z ciągłym kontaktem z innymi i wiąże się z umiejętnością zadbania o siebie i swój komfort. Ugodowość jest czynnikiem osobowości, który mówi o stosunku do innych ludzi – o chęci do współpracy, niesienia pomocy, o zaufaniu, bezinteresowności i szczerości w kontakcie [8, 25, 26]. Wydaje sie, że osoby ugodowe są dobrze osobowościowo dopasowane do wymagań zawodu, który bazuje na kontakcie z innymi, na niesieniu pomocy, a także wymaga współpracy – zarówno z kolegami z pracy, jak i podopiecznymi. Wydaje sie, że z tej perspektywy moż- na rozumieć odwrotną zależność pomiędzy ugodowością a wyczerpaniem emocjonalnym. Uzyskane wyniki znaj- dują częściowe potwierdzenie w wynikach badań innych autorów nad związkami wypalenia zawodowego z cechami osobowości [28]. Znając związki cech osobowości z elementami wypalenia zawodowego, można prowadzić przesiewowe badania mające na celu ustalenie grupy potencjalnie najbardziej narażonej na wypalenie zawodowe i do niej szczególnie adresować działania profilaktyczne. WNIOSKI

Uzyskane wyniki w poszczególnych sferach wypalania zawodowego w badanej grupie szkolących się opiekunów medycznych są niższe niż przeciętne w wymiarze wyczer- pania emocjonalnego i poczucia dokonań osobistych. Aby wnioskować na temat skali zjawiska wypalenia zawodowe- go w tej grupie zawodowej w Polsce, należy przeprowadzić szersze badania.
Sposób radzenia sobie ze stresem polegający na poszukiwa- niu kontaktów towarzyskich wykazał związek z wyczerpa- niem emocjonalnym oraz obniżonym poczuciem dokonań osobistych, a unikowy i zadaniowy styl radzenia sobie ze stresem – z obniżonym poczuciem dokonań osobistych.
Wiedza o istnieniu podobnej zależności może umożliwić prowadzenie treningów radzenia sobie ze stresem, stano- wiących profilaktykę wypalenia.
Sumienność wykazywała związek ze wszystkimi wymia- rami wypalenia zawodowego, ekstrawersja – z obniżonym poczuciem dokonań osobistych oraz wyczerpaniem emo- cjonalnym, a ugodowość – z poczuciem depersonalizacji. Wiedza o osobowościowych korelatach wypalenia zawo- dowego może umożliwić prowadzenie przesiewowych badań mających na celu wyłonienie grupy osób, które mogą być bardziej osobowościowo podatne na wypalenie oraz adresowanie do niej działań profilaktycznych. Praca finansowana przez Uniwersytet Medyczny w Łodzi z zadania badawczego nr 502-03/7-128-03/502-54- PIŚMIENNICTWO
1. h t t p : //m z. g o v. p l / w w w f i l e s /m a _ s t r u k t u r a /d o c s /z a l _ k _ opiekun_03082007p.pdf (dostęp: 2013.09.12).
2. Poncet MC, Toullic P, Papazian L, Kentish-Barnes N, Timsit JF, Pochard F, Chevret S, Schlemmer B, Azoulay E. Burnout Syndrome in Critical Care Nursing Staff. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine 2007; 175(7): 698–704.
3. Malliarou MM, Moustaka EC, Konstantinidis TC. Burnout of nursing personnel in a regional university hospital. HSJ – Health Science Journal 2008; 2(3): 140–152.
4. Maslach C, Schaufeli WB, Leiter MP. Job burnout. Annu Rev Psychol. 2001; 52: 397–422.
5. Barański J, Pfanhauser M. Wybrane etyczne aspekty wypalenia za- wodowego. W: Steciwko A, Mastalerz-Migas A. Stres oraz wypalenie zawodowe. Wrocław: Elsevier Urban & Partner; 2012: 33–43.
6. Fiłończyk-Wieczorkowska H, Żukrowska M. Stres a wypalenie zawodo- we. W: Steciwko A, Mastalerz-Migas A. Stres oraz wypalenie zawodowe. Wrocław: Elsevier Urban & Partner; 2012: 44–46.
7. Cieślak R, Łuszczyńska A. Związek twardości z dobrostanem i stresem w pracy. Psychologia Jakości Życia 2002; 1: 79 -105.
8. Zawadzki B, Strealu J, Szczepaniak P, Śliwińska M. Inwentarz Osobo- wości NEO-FFI Costy i McCrae. Warszawa: Podręcznik do polskiej adaptacji. Pracownia Testów Psychologicznych PTP; 1998.
9. Shneider TR. The role of neuroticism on psychological and physio- logical stress responces. Journal of Experimental Social Psychology 2004; 40: 795–804.
Wiebe DJ, Fortenberry K. Personality and illness behavior. W: Vollrath M. Handbook of Personality and Health. Wiley, Chichester 2006: 157–173. -^ -^ -^

Profil osobowości, style radzenia sobie ze stresem a wypalenie zawodowe wsród opiekunów med., Publikacje z Medycyna

Dokumenty powiązane

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Profil osobowości, style radzenia sobie ze stresem a wypalenie zawodowe wsród opiekunów med. i więcej Publikacje w PDF z Medycyna tylko na Docsity!

www.monz.pl PRACA ORYGINALNA

Profil osobowości, style radzenia sobie

ze stresem a wypalenie zawodowe

wśród szkolących się opiekunów medycznych

Klaudia Tabała^1 , Patryk Stecz^1 , Józef Kocur^1

DYSKUSJA