Propozycje ćwiczeń logopedycznych dom wykorzystania na zajęciach prowadzonych metodą ośrodków pracy przez nauczyciela szkoły specjalnej, Opracowania z Pedagogika specjalna i edukacja społeczna

Pobierz Propozycje ćwiczeń logopedycznych dom wykorzystania na zajęciach prowadzonych metodą ośrodków pracy przez nauczyciela szkoły specjalnej i więcej Opracowania w PDF z Pedagogika specjalna i edukacja społeczna tylko na Docsity! PROPOZYCJE ĆWICZEŃ LOGOPEDYCZNYCH DO WYKORZYSTANIA NA ZAJĘCIACH PROWADZONYCH METODĄ OŚRODKÓW PRACY PRZEZ NAUCZYCIELA SZKOŁY SPECJALNEJ. Nauczyciel szkoły specjalnej organizując proces dydaktyczno-wychowawczy powinien brać pod uwagę wszystkie zaburzenia, które w różnym nasileniu mogą mieć wpływ na rozwój mowy dzieci upośledzonych umysłowo. Słownik ich jest ubogi , a przy budowie dłuższych zdań oraz kilkuzdaniowych wypowiedzi, napotykają one na ogromne trudności. Występują u tych dzieci zaburzenia mowy objawiające się w zniekształceniach wypowiedzi. Najczęściej występujące zniekształcenia u dzieci upośledzonych umysłowo dotyczą wadliwej realizacji fonemów – dyslalie, oraz prozodemów (melodii, akcentu i rytmu wypowiedzi). Usuwanie zniekształceń wypowiedzi u dzieci upośledzonych umysłowo jest bardzo trudne z uwagi na ich złożoność i częste nawarstwianie się. Dodatkowym utrudnieniem jest małe zaangażowanie rodziców w kontynuowanie ćwiczeń logopedycznych w domu. W związku z tym wskazane jest, by pracę logopedy wspierał nauczyciel (w naszym przypadku również wychowawca danej grupy). Harmonijna współpraca nauczyciela (wychowawcy) z logopedą może przynieść pomyślne efekty terapii. Taka ścisła współpraca umożliwia stałą kontrolę oraz utrwalanie poprawnej artykulacji wywołanych głosek, a także ułatwia osiągnięcie etapu automatyzacji poprawnej wymowy w każdej sytuacji. Biorąc pod uwagę potrzeby dzieci oraz możliwość wspierania pracy logopedy przez nauczyciela klas młodszych (zespołów edukacyjno-terapeutycznych), proponuję prowadzenie ćwiczeń logopedycznych w ramach zajęć metodą ośrodków pracy, z całym zespołem klasowym. Proponowane przeze mnie ćwiczenia logopedyczne to: I. Ćwiczenia oddechowe II. Ćwiczenia usprawniające narządy mowne (artykulacyjne) III. Ćwiczenia słuchu mownego (fonematyczno-fonetycznego) IV. Ćwiczenia logorytmiczne V. Ćwiczenia artykulacyjne. Ćwiczenia oddechowe mają na celu pogłębienie oddechu, wydłużenie fazy wydechowej, rozruszanie przepony, a także zapobieganie arytmii oddechowej. ZESTAW ĆWICZEŃ: 1) ćwiczenia wdechu i wydechu przeponą w pozycji stojącej i siedzącej, 2) ćwiczenia wdechu i wydechu przepona z równoczesnym podnoszeniem i opuszczaniem rąk, 3) ćwiczenia przepony – naśladowanie śmiechu różnych ludzi; - kobiety ha-ha-ha - mężczyzny ho-ho-ho - chłopca ha-ha-ha (hałaśliwie) - dziewczynki hi-hi-hi (piskliwie) 4) ćwiczenia wdechu i wydechu – przy wdechu głowa uniesiona, przy wydechu głowę opuszczamy, 5) ćwiczenia poprawnego oddechu z zastosowaniem form zabawowych: - dmuchanie na płomień świecy - dmuchanie na paski bibuły - dmuchanie na kulki z waty - dmuchanie na skrawki papieru opracowanie: mgr Dorota Gudebska1 - zdmuchiwanie papierków z gładkiej lub chropowatej powierzchni - dmuchanie na zawieszone na nitce krążki lub kulki waty - wydmuchiwanie kółek na lustrze - dmuchanie w trąbkę, baloniki, gwiazdki, itp. - puszczanie baniek mydlanych - chłodzenie gorącej zupy na talerzu – dmuchanie ciągłym strumieniem - odtajanie zamarzniętej szyby – długie chuchanie - wypuszczanie pary przez lokomotywę: ff lub szszsz - wypuszczanie powietrza z piłki lub dętki – długie sss - dmuchanie wolne na świecę, żeby nie zgasła, mecz piłek pingpongowych na stoliku lub na podłodze (według wcześniej ustalonych reguł) - wykonywanie ćwiczeń oddechowych połączonych z podrzucaniem piłeczki - śpiewanie piosenek. Stosując ćwiczenia oddechowe dzieci uczą się właściwej regulacji wdechu i wydechu w czasie mówienia. Szczególną trudność sprawia dziecku właściwe gospodarowanie powietrzem, np. w czasie wygłaszania wiersza lub w czasie napięcia nerwowego. Wówczas pojawiają się nienormalne artykulacje na wdechu. Z ćwiczeń oddechowych proponuje jeszcze kilka zabaw, których celem jest powiększenie pojemności płuc dziecka: 1. Wyścig łódek Do dwóch misek napełnionych wodą wkładamy łódki wykonane z papieru. W zabawie zwycięża to dziecko, którego łódka najszybciej przepłynie jedno okrążenie. Przesuwając łódkę dzieci używają siły wydychanego powietrza. 2. Wiatraczek Dzieci dmuchają każdy swój wiatraczek. Zwycięża to dziecko, którego wiatraczek dłużej będzie się kręcił. 3. Wąchanie kwiatów Dzieci stoją lub siedzą z kwiatkiem w ręku. Powoli wciągają powietrze nosem i równie powoli, aby zapamiętać ich zapach robią wydech ustami. 4. Długie głoski Wdech i wydech należy usprawniać także w czasie artykulacji. W zabawie „Długie głoski” posługujemy się głoskami, których artykulację można swobodnie przedłużyć, np. i, y, e, a, o, u, r, m, n, f, w, s, z, ś, ź, sz, ż, ch. W zabawie biorą udział dzieci poprawnie wymawiające wybraną przez nauczyciela głoskę. Z uwagi na dużą możliwość wyboru każde dziecko może uczestniczyć w zabawie. Zwycięża ten uczeń, który najdłużej poprawnie wymawiał daną głoskę. Zabawa ta powinna zachęcać do intensywnych ćwiczeń logopedycznych te dzieci, które niepoprawnie lub w ogóle nie wymawiają danej głoski. Ćwiczenia usprawniające narządy mowne (artykulacyjne) mają na celu wypracowanie celowych ruchów języka, warg, podniebienia miękkiego. Dziecko ćwiczy umiejętność wyczuwania określonego ruchu i położenia narządów mownych podczas artykulacji danej głoski. Dzieci upośledzone umysłowo charakteryzuje obniżona sprawność ruchowa narządów mownych, której symptomem jest niedbały sposób mówienia. Bywa, że sama gimnastyka narządów artykulacyjnych wystarczy do usunięcia prostych zniekształceń wypowiedzi. opracowanie: mgr Dorota Gudebska2 ruchowy. Tak więc doskonalenie motoryki całego ciała łączymy ściśle z usprawnianiem motoryki narządów mownych i ćwiczeniami oddechowymi. Bardzo dobre efekty rewalidacyjne w zakresie usprawniania rozwoju psychoruchowego daje stosowanie metody dobrego startu, w której wyodrębnia się trzy podstawowe rodzaje ćwiczeń: - ćwiczenia ruchowe (usprawniające analizator kinestetyczno-ruchowy) - ćwiczenia ruchowo-słuchowe (usprawniające analizator kinestetyczno-ruchowy i słuchowy) - ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe (usprawniające analizatory: kinestetyczno- ruchowy, słuchowy i wzrokowy). Zainteresowanych tą metodą odsyłam do książki M. Bogdanowicz „Metoda dobrego startu”. Ćwiczenia artykulacyjne (korekta głosek) należy prowadzić tylko w porozumieniu z logopedą, który opiekuje się dzieckiem. Logopeda może zalecić ćwiczenia w szkole, ale tylko utrwalające wywołane głoski. Ponadto chciałabym również zaproponować nauczycielom i wychowawcom klas i gryp młodszych aby wykorzystywali podczas prowadzonych zajęć, ćwiczenia ortofoniczne. Poniżej przedstawiam przykłady tychże ćwiczeń. ĆWICZENIA ORTOFONICZNE - to ćwiczenia wymowy w tekstach językowych słownych stosowane w celu prawidłowego kształtowania wymowy oraz zapobiegania zaburzeniom artykulacyjnym. Rodzaje: 1) wstępne ćwiczenia ortofoniczne: a) ćwiczenia oddechowe b) ćwiczenia fonacyjne – mające na celu ustawienie prawidłowej emisji głosu c) ćwiczenia logorytmiczne – muzyczno-ruchowe i słowno-ruchowe, których składnikiem wiodącym jest rytm d) ćwiczenia słuchu fonematycznego – mające na celu rozwijanie zdolności różnicowania głosek opozycyjnych e) ćwiczenia usprawniające narządy mowy – mające na celu podniesienie poziomu sprawności ruchomych narządów mowy oraz zdobycie umiejętności układania narządów mowy w sposób charakterystyczny dla danej głoski 2) ćwiczenia bezpośrednio związane z procesem mówienia – ćwiczenia artykulacyjne. Stosowanie ćwiczeń ortofonicznych szczególnie zalecane jest w przedszkolach. Przeprowadza się je ze wszystkimi dziećmi: - przy prawidłowym rozwoju mowy jako utrwalanie prawidłowej artykulacji, - przy opóźnionym rozwoju mowy jako zapobieganie wadom wymowy - w przypadku zaburzeń mowy, jako kontynuację terapii rozpoczętej przez logopedę. Ćwiczenia ortofoniczne należy przeprowadzać w formie zabawy jako integralną część wychowania. Podczas ćwiczeń ortofonicznych należy stosować wszystkie podstawowe elementy (oddychanie, fonację, logorytmikę, kształcenie słuchu fonematycznego, gimnastykę narządów mowy i artykulację). Wszystkie grupy ćwiczeń łączą się ze sobą i należy wykonywać je równolegle-łączyć np. proste ćwiczenia oddechowe z prostymi fonacyjnymi czy logorytmicznymi. Należy przy tym tak dobierać zabawy, by zwiększając stopień trudności opracowanie: mgr Dorota Gudebska5 przyzwyczajać dzieci do poprawnego wypowiadania się na co dzień. Ćwiczenia na głoskach należy zawsze poprzedzić ćwiczeniami usprawniającymi narządy mowy. PRZYKŁADY ĆWICZEŃ ORTOFONICZNYCH A. ćwiczenia 2-minutowe Ćwiczenia na głoskach 1. Po obserwacji trzmiela lub pszczoły dzieci naśladują dźwięki ,,żż..., zz...". Jest to ćwiczenie wyrabiające przód języka, który zbliża się do dziąseł (ż) lub do zębów (z), tworząc szczelinę. Jednocześnie przy wymawianiu głoski ż wargi wysuwają się naprzód, przy wymawianiu głoski z cofają się ku tyłowi; jest to więc również ćwiczenie na wyrobienie mięśni warg. Ćwiczenie nadaje się dla 4 — 4,5-letnich dzieci jako indywidualne, dla 5 - 6- letnich — jako grupowe. 2. Usypiając lalki w ich łóżeczkach lub w wózkach na dworze, dzieci powtarzają rytmicznie dźwięk ,,a-a-a, a-a-a". Lalka nie może usnąć i cichutko płacze — dzieci wymawiają cicho, ale bardzo wyraźnie: ,,u-u-u... u-u-u.... Jest to ćwiczenie mięśni szczęki i warg, które rozwierają się szeroko (a), a następnie wysuwaj ą się ku przodowi i zwężają (u). Ćwiczenie odpowiednie dla trzylatków w niewielkich grupkach, dla dzieci 4-letnich — w całym zespole. 3. Podczas opowiadania o koniu, względnie podczas omawiania obserwacji poczynionych o koniu, dzieci naśladują jego rżenie: ,,e-e-e-e-e... e-e-e-e-e-e" i głos źrebięcia: „i-i-i-i-i-i... i-i- i-i-i", przy czym wargi cofają się ku tyłowi, rozwarcie ich zwęża się, język nieznacznie wysuwa się ku przodowi. Ćwiczenie odpowiednie dla dzieci 5—6-letnich jako zbiorowe. ćwiczenia na zgłoskach i wyrazach 1. Dzieci wybrały się na wycieczkę na łąkę, gdzie zobaczyły bociana. Naśladują jego głos i głos żab: ,,kle-kle-kle-kle", ,,rech-rech- rech-rech" lub ,,kum-kum-kum-kum". Ćwiczenie ma na celu pracę mięśni warg (e, u, m), tyłu języka (k), przodu języka (r, l), Odpowiednie jest dla dzieci 4 — 5-letnich. Wartość ćwiczenia jest większa, o ile odbywa się ono na świeżym powietrzu. Przy rytmicznym czterokrotnym powtarzaniu zgłoski staje się doskonałym ćwiczeniem oddechowym. Można też przeprowadzić to ćwiczenie przy oglądaniu i omawianiu odpowiednich ilustracji, np. w książce Łąka Różańskiej, Wiosna Siemaszkowej. 2. Oglądając książkę Las Juriewicza, omawiając niektóre ilustracje, dzieci naśladują szum wiatru w krzewach: „szszu-szszu" lub usłyszany podczas wycieczki głos kukułki: ,,ku- ku, ku-ku".Ćwiczenie ma na celu pracę przodu języka (sz) i warg (u), przy wymawianiu „ku- ku" — tyłu języka (k), ćwiczenie nadaje się również do wykonywania podczas pobytu na powietrzu. Odpowiednie dla dzieci 4- i 5-letnich a nawet 6 letnich. 3. Podczas 4-minutowej gimnastyki dzieci naśladują ruchy wykonywane przy szorowaniu podłogi i wypowiadają zgłoski: ,,szuru--buru". Jest to ćwiczenie na wyrobienie warg (sz, b, u) i przodu języka (r). Nadaje się dla dzieci 5—6-letnich. 4. Ćwiczenia ortofoniczne stosowane podczas zabaw ruchowych. Podczas zabawy w samochody, wyjeżdżające i wracające do garażu, można zachęcić dzieci do powtarzania dźwięku trąbki samochodowej ,,truu, truu" lub ,,tru"tru- „tru-tru”, ,, tuu... tuu... tuu" (zabawa dla grupy średniej — dzieci 5-letnie). W zabawie „Myszki i kot" dzieci mogą powtórzyć kilka razy miauczenie kota. Po zabawie „Wiatraki i wiatr" można zaproponować dzieciom naśladowanie szumu wiatru, zmieniając natężenie głosu ,,szu-szu-szu, szu-szu-szu". Podczas trwania samej zabawy nie należy jednak stosować powtarzania dźwięków, gdyż łączenie intensywnego ruchu dzieci z jednoczesnym wypowiadaniem dźwięków jest nie wskazane, a nawet szkodliwe. Wykorzystując niektóre zabawy ruchowe do ćwiczeń ortofonicznych, należy pamiętać, że te opracowanie: mgr Dorota Gudebska6 ostatnie — w tym wypadku — są jedynie drobnym elementem i nie mogą w żadnym razie przesłonić celu ruchowej zabawy. 5. Podczas krótkiego opowiadania, np. o lalce zapomnianej w parku, dzieci naśladują jej wołanie „ma-ma", „ma-ma" — to ciszej, to znów głośniej. Jest to ćwiczenie mięśni warg. ćwiczenie nadaje się dla dzieci 3—4-letnich. 6. Podczas opowiadania wychowawczyni O tym, jak się rzep do psiego ogona przyczepił L. Krzemienieckiej dzieci włączają się, powtarzając po słowach „Odczep się rzepie!: „A właśnie że się nie odczepię". Jest to ćwiczenie przodu języka (przy wymawianiu grupy spółgłoskowej dcz; stosować je można dla 5,5— 6-letnich dzieci. B. ćwiczenia ortotoniczne jako zajęcia 10—20-minutowe Zabawy oparte na wymawianiu głosek l. Dzieci siedzą półkolem przed wychowawczynią, która wyraźnie, prawidłowo wymawia głoski a, i, u. Następnie „wymawia" je bezgłośnie, a dzieci rozpoznają każdą z nich z ruchów warg. Po tym wstępie dzieci umawiają się, jaką głoskę będą bezgłośnie wypowiadać, a wychowawczyni zgaduje, wskazując u których dzieci ruchy warg były prawidłowe. Ostatnim etapem zabawy może być indywidualne bezgłośne wypowiadanie głosek przez dzieci i zgadywanie również przez poszczególne dzieci. Zgaduje ten, kto uprzednio dobrze wargami pokazał wymawiane głoski. Same głoski a, i, u odpowiednie są jako ćwiczenia dla 4 — 5-letnich dzieci, różnice ruchów warg przy ich wypowiadaniu są duże, łatwe do zaznaczenia. Dobierając głoski a — e — i, a — o — u, lub a — e—o, wymagamy większej precyzji ruchów warg, gdyż różnice są tu małe (zwłaszcza przy wymawianiu e — i, o —u). Te trudniejsze ćwiczenia nadają się przede wszystkim dla 51/2 — 6-latków. W zabawie tej dzieci ćwiczą mięśnie warg. 2. Zabawa w pociąg. Dzieci ustawiają się jedno za drugim, naśladując pociąg. Na dany sygnał „pociąg" rusza, a dzieci wypowiadają dźwięk ,,sz-sz-sz... sz-sz-sz" początkowo wolniej, później prędko (wargi wysuwają się, przód języka zbliża się do dziąseł). W oznaczonym miejscu ,,pociąg" wjeżdża na most, słychać dudnienie kół — dzieci naśladują je: ,,dż-dż-dż... dż-dż-dż" i znów ,,sz-sz-sz... sz-sz-sz". Wreszcie pociąg staje, wydając coraz ciszej dźwięk ,,ssss...". Jest to ćwiczenie przodu języka, który początkowo zbliża się do dziąseł, tworząc szczelinę (sz), następnie zwiera się z nimi na krótki ułamek sekundy, po czym znów tworzy szczelinę (dż — zwarto-szczelinowe), przy wymawianiu ostatniej głoski (s) przód języka zbliża się do zębów. Ćwiczenie jest odpowiednie dla 5 — 6-letnich dzieci. Początkowo należy je prowadzić w niewielkich zespołach liczących od czworga do ośmiorga dzieci, gdyż wymaga ono wnikliwej kontroli sposobu wymawiania głosek przez poszczególne dzieci. Następnie można je stosować w całej grupie. Różne akcesoria, jak czapka dla konduktora, sygnał dla zawiadowcy, latarki i komin dla lokomotywy wzmagają zainteresowanie zabawą. Musimy jednak pamiętać, żeby nie dawać ich dzieciom od razu, początkowo muszą się bawić bez tych pomocy. Zabawę można uzupełnić (dla sześciolatków) jazdą pociągu przez tunel — naśladowanie dźwięku ,,ż- ż-ż-ż" i gwizdu lokomotywy ,,uuu...". Podczas ćwiczenia należy zwracać uwagę na wyraźne, rytmiczne powtarzanie dźwięków. Zbiorowy charakter zabawy nie wyklucza zajęcia się poszczególnymi dziećmi: ,,wagony zepsute" (dzieci źle powtarzające dźwięki) ,,odczepiamy" na najbliższej ,,stacji" i po ,, naprawieniu" (przećwiczeniu dźwięku indywidualnie), włączamy znów do szeregu lub dajemy dziecku inną rolę. opracowanie: mgr Dorota Gudebska7