Prostytucja i czerpanie z niej korzyści majątkowych, Schematy z Kryminologia

Pobierz Prostytucja i czerpanie z niej korzyści majątkowych i więcej Schematy w PDF z Kryminologia tylko na Docsity! INSTYTUT WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI dr Magdalena Kowalewska-Łukuć Prostytucja i czerpanie z niej korzyści majątkowych – analiza prawnoporównawcza Warszawa 2017 I. Wprowadzenie 1. Prostytucja jako zjawisko społeczno-prawne Termin prostytucja wywodzi się od łacińskiego słowa prostitutio, które oznacza uprawianie nierządu. We współczesnych definicjach prostytucji eksponowane są najczęściej trzy kluczowe jej elementy, tj. świadczenie usług seksualnych, otrzymywana w zamian ekonomiczna gratyfikacja oraz brak zaangażowania uczuciowego1. Także w niniejszej analizie prawnoporównawczej pojęcie prostytucji będzie używane właśnie jako określenie zjawiska polegającego na świadczeniu innym osobom usług seksualnych w zamian za ekonomiczne korzyści. Kwestia zaangażowania uczuciowego może być kluczowa przy badaniach socjologicznych czy kryminologicznych nad prostytucją. Na potrzeby analizy prawnej wydaje się mniej istotna, za to może mieć duże znaczenie przy formułowaniu wniosków de lege ferenda2. Prostytucja jest zjawiskiem występującym we wszystkich kulturach i we wszystkich warstwach społecznych. Pomimo tego dominujący jest pogląd klasyfikujący prostytucję jako pewną patologię społeczną3. Zwraca się uwagę nie tylko na duże koszty społeczne, ale i prawne, związane z prostytucją, przede wszystkim w postaci ryzyka kryminogennego i wiktymogennego4. W związku z tym, trudno określić prostytucję jako tzw. przestępstwo bez ofiar. Należy przy tym podkreślić, że w niektórych państwach (np. Rosja czy Ukraina) uprawianie prostytucji jest uznawane za wykroczenie o charakterze administracyjnym. W wielu państwach penalizowane są natomiast tzw. czyny okołoprostytucyjne, tj. takie, które same w sobie nie polegają na uprawianiu prostytucji czy korzystaniu 1 Zob. M. Antoniszyn, A. Marek, Prostytucja w świetle badań kryminologicznych, Warszawa 1985, s. 9–11. 2 Por. K. Więckiewicz, Polskie prawo karne wobec zjawiska prostytucji w świetle międzynarodowych standardów praw człowieka [w:] Prostytucja. Studium Zjawiska, red. R. Kowalczyk, M. Leśniak, Kraków 2013, s. 240; M. Kotowska, Problematyka eksploatacji prostytucji w świetle polskiego ustawodawstwa, „Studia Prawnoustrojowe” 2013, nr 19, s. 53. 3 Zob. m.in. M. Kowalczyk-Jamnicka, Społeczno-kulturowe uwarunkowania prostytucji w Polsce, Bydgoszcz 1998, s. 8; M. Antoniszyn. A. Marek, Prostytucja6, s. 7. 4 Zob. B. Hołyst, Kryminologia, Warszawa 2001, s. 677. 2 z usług seksualnych oferowanych przez prostytutki, lecz związane są z prostytucją innej osoby przede wszystkim przez czerpanie z niej korzyści majątkowych. Do najczęściej penalizowanych czynów okołoprostytucyjnych należą sutenerstwo, stręczycielstwo, kuplerstwo i zmuszanie do uprawiania prostytucji. Z prostytucją związany jest także niejednokrotnie handel ludźmi. Nie będzie on jednak przedmiotem analizy w niniejszym badaniu. Handel ludźmi obejmuje bowiem również takie zjawiska jak wykorzystywanie siły roboczej czy handel narządami ludzkimi. Nie jest więc stricte przestępstwem okołoprostytucyjnym i nie zawsze wiąże się z prostytucją i czerpaniem z niej korzyści majątkowych. 2. Modele prawnej regulacji prostytucji Wyróżnić można pięć historycznie ukształtowanych modeli prawnej regulacji zjawiska prostytucji: 1) prohibicyjny, 2) reglamentacyjny, 3) neoreglamentacyjny, 4) abolicjonistyczny, 5) dekryminalizacyjny5. W modelu prohibicyjnym, nazywanym też eksterminacyjnym, prostytucja jest przestępstwem, a więc osoby ją uprawiające podlegają karze. Model reglamentacyjny nie penalizuje prostytucji, lecz opiera się na ewidencjonowaniu prostytutek, najczęściej przez organy administracyjne lub policję. Wiąże się z koncesjonowaniem domów publicznych i prostytucji jako takiej. Model neoreglamentacyjny kładzie zaś nacisk na nadzór sanitarny wiążący się przede wszystkim z przymusowymi badaniami prostytutek, zakłada też zazwyczaj penalizację prowadzenia domów publicznych. Wreszcie model abolicjonistyczny odrzuca represję i reglamentację, zakładając, że podejmowane działania prawne powinny być skierowane przeciwko prostytucji, a nie prostytutkom. W związku z tym postuluje się przede wszystkim podejmowanie działań profilaktycznych 5 Zob. J. Warylewski, Prostytucja (art. 203 i 204 KK) [w:] System Prawa Karnego, t. 10, Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, red. J. Warylewski, Warszawa 2016, s. 921; J. Janikowski, Wykroczenie proponowania czynu nierządnego, „Prokuratura i Prawo” 2017, nr 4, s. 110–111. 3 i resocjalizacyjno-wychowawczych. Najnowszym z wyróżnianych modeli jest model dekryminalizacyjny, zakładający nie tylko pełną legalność prostytucji, lecz również depenalizację tzw. czynów okołoprostytucyjnych, w tym także tych polegających na czerpaniu korzyści z czyjejś prostytucji6. Ponadto, o ile model abolicjonistyczny wstrzymując się od represjonowania samej prostytucji, nie akceptuje jej jako pełnoprawnej działalności gospodarczej czy zawodowej, o tyle w modelu dekryminalizacyjnym następuje usankcjonowanie prostytucji w prawie cywilnym, prawie pracy czy prawie podatkowym7. W dokonanej w niniejszym raporcie analizie prawnoporównawczej przedstawione zostaną przykłady ustawodawstw państw obcych, będących egzemplifikacją wyżej wymienionych modeli. 3. Zakres analizy prawnoporównawczej Jak już wyżej zasygnalizowano, przedmiotem analizy będzie zjawisko prostytucji i czerpania z niej korzyści majątkowych, a więc szereg tzw. czynów okołoprostytucyjnych. Zbadane zostaną też jednak regulacje pozaprawnokarne dotyczące prostytucji, w szczególności w zakresie jej koncesjonowania, opodatkowania czy uregulowania na gruncie prawa cywilnego. Polskie rozwiązania prawne w zakresie prostytucji zostaną zestawione z prawami holenderskim, niemieckim, rosyjskim, ukraińskim, szwedzkim, irlandzkim, łotewskim oraz angielskim i walijskim. Taki wybór rozwiązań prawnych funkcjonujących w poszczególnych państwach podyktowany był przede wszystkim dążeniem do zobrazowania wyżej wspomnianych modelowych regulacji w przedmiocie prostytucji, tj. prohibicyjnego, reglamentacyjnego, neoreglamentacyjnego, abolicjonistycznego i dekryminalizacyjnego. 6 Zob. J. Warylewski, Prostytucja6, s. 922. 7 Zob. A. Mathieson, Prostitution policy: legalization, decryminalization and the nordic model, „Seattle Journal for Social Justice” 2015, nr 2, s. 378–379, http://digitalcommons.law.seattleu.edu/sjsj/vol14/iss2/10/ (dostęp dnia 20 czerwca 2017 r.). 6 nierządu15. Dla realizacji znamion tego przestępstwa nieistotna pozostawała zatem pobudka sprawcy. Faktyczne czerpanie zysków zostało w art. 209 k.k. z 1932 r. włączone w skład znamion strony przedmiotowej i jako takie było konieczne do jego dokonania. W Kodeksie karnym z 1932 r. zdecydowano się również na penalizowanie stręczycielstwa. Przestępstwo to zostało stypizowane w art. 210 k.k. z 1932 r., zgodnie z którym znamiona sutenerstwa wyczerpywało nakłanianie innej osoby do zawodowego oddawania się nierządowi16. Na podkreślenie zasługuje wymóg, by nakłanianie dotyczyło zawodowego uprawiania nierządu. Ze znamienia tego wywodzono konieczność wielokrotności czynów nierządnych osoby nakłanianej oraz uczynienie sobie przez nią z nierządu źródła dochodów17. Chęć zysku oraz faktyczne ich czerpanie pozostawały w świetle art. 210 k.k. z 1932 r. bez znaczenia dla faktu realizacji znamion przestępstwa stręczycielstwa. Całość karnoprawnych regulacji dotyczących przestępstw okołoprostytucyjnych dopełniał art. 211 k.k. z 1932 r. penalizujący handel żywym towarem. Ponadto, w art. 212 k.k. z 1932 r. uregulowano swoisty typ kwalifikowany przestępstw z art. 208–211 k.k. z 1932 r., przewidując za dopuszczenie się tych przestępstw wobec własnej żony, dziecka, pasierba, wnuka, osoby oddanej pod nadzór, w opiekę lub na wychowanie, albo względem nieletniego poniżej lat 21, karę nie mniejszą niż 3 lata więzienia. 2. Kodeks karny z 1969 r. Kodeks karny z 1969 r.18 w stosunku do swojego poprzednika znacznie ograniczył zakres przestępstw okołoprostytucyjnych. Korespondowało to zresztą z założeniami podpisanej przez Polskę Konwencji z dnia 21 marca 1950 r. w sprawie zwalczania 15 Zgodnie z art. 209 k.k. z 1932 r.: „Kto czerpie z cudzego nierządu zyski, podlega karze więzienia do lat 5”. 16 Zgodnie z art. 210 k.k. z 1932 r.: „Kto nakłania inną osobę do zawodowego oddawania się nierządowi, podlega karze więzienia do 5 lat i grzywny”. 17 Zob. J. Makarewicz [w:] Kodeks6, s. 494. 18 Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 94). 7 handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji, której przyjęcie wiąże się z początkiem systemu abolicyjnego w Polsce19. W ustawie karnej z 1969 r. przestępstwom okołoprostytucyjnym poświęcono jedynie jeden artykuł, w rozdziale XXIII, zatytułowanym „Przestępstwa przeciwko obyczajności”, stypizowano stręczycielstwo (art. 174 § 1) oraz sutenerstwo i kuplerstwo (art. 174 § 2). Znamiona stręczycielstwa wyczerpywało nakłanianie innej osoby do uprawiania nierządu. Sutenerstwo polegało natomiast na czerpaniu korzyści majątkowych z cudzego nierządu, kuplerstwo zaś na ułatwianiu cudzego nierządu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej20. Jak wskazywano w doktrynie prawa karnego, dobrem chronionym we wszystkich trzech wymienionych typach czynu zabronionego była obyczajność stosunków seksualnych21. Stypizowanie stręczycielstwa i kuplerstwa za pomocą znamion czynnościowych „nakłania” i „ułatwia” powodowało określanie ich jako podżegania i pomocnictwa sui generis do czynu niebędącego czynem zabronionym22. Znamię korzyści majątkowej typizującej przestępstwa sutenerstwa i kuplerstwa rozumiano zgodnie z definicją legalną z art. 120 § 3 k.k. z 1969 r. jako korzyść zarówno dla sprawcy, jak i kogoś innego. Strona podmiotowa przestępstw okołoprostytucyjnych była w Kodeksie karnym z 1969 r., podobnie jak w Kodeksie karnym z 1932 r., ograniczona do umyślności. Kuplerstwo zostało ponadto stypizowane jako tzw. przestępstwo kierunkowe, znamienne celem, mogło być zatem popełnione jedynie w zamiarze bezpośrednim. Do zamiaru bezpośredniego, w analogii do podżegania, ograniczano też możliwy kształt strony podmiotowej stręczycielstwa. W przypadku sutenerstwa możliwe było także dopuszczenie się go w zamiarze quasi-ewentualnym, przede wszystkim w sytuacji niepewności sprawcy co do źródła pochodzenia pieniędzy23. 19 M. Antoniszyn, A. Marek, Prostytucja6, s. 38. 20 Art. 174 § 1 k.k. z 1969 r. przyjął następujące brzmienie: „Kto nakłania inną osobę do uprawiania nierządu, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.”. Zgodnie z § 2 tego przepisu „Tej samej karze podlega, kto czerpie korzyści majątkowe z cudzego nierządu albo w celu osiągnięcia korzyści majątkowej ułatwia cudzy nierząd”. 21 Zob. I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter, Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1973, s. 514. 22 Zob. I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter, Kodeks-, s. 514. 23 Zob. I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter, Kodeks-, s. 514–515. 8 3. Kodeks karny z 1997 r. Obecnie obowiązujący Kodeks karny z 1997 r.24, w myśl założeń modelu abolicjonistycznego, nie penalizuje prostytucji jako takiej. Przewiduje natomiast karalność czynów związanych w jakiś sposób, głównie przez czerpanie korzyści majątkowych, z cudzą prostytucją. W rozdziale XXV k.k., zawierającym przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, spenalizowane zostały w art. 204 sutenerstwo, stręczycielstwo i kuplerstwo. W art. 203 k.k. uregulowano zaś niewystępujące w poprzednich polskich kodeksach karnych przestępstwo zmuszania do prostytucji. Do 2010 r. art. 204 k.k. zawierał również § 4 przewidujący karalność czynu polegającego na zwabianiu lub uprowadzaniu innej osoby w celu uprawiania przez nią prostytucji za granicą. Przepis ten został uchylony ustawą z dnia 20 maja 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy o Policji, ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks karny oraz ustawy – Kodeks postępowania karnego25. Ustawą tą dodano jednocześnie do art. 115 k.k. § 22 definiujący handel ludźmi, włączając w jego zakres handel ludźmi w celu wykorzystania w prostytucji. Przedmiotową ustawą stypizowano ponadto w art. 189a k.k. przestępstwo polegające na handlu ludźmi. 3.1. Zmuszanie do prostytucji Zgodnie z art. 203 k.k., kto przemocą, groźbą bezprawną, podstępem lub wykorzystując stosunek zależności lub krytyczne położenie, doprowadza inną osobę do uprawiania prostytucji, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Przepis ten, jak już wyżej wspomniano, nie miał swojego odpowiednika w poprzednich kodeksach karnych. Jest więc swoistym novum wprowadzonym przez obecnie obowiązującą ustawę. 24 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 2016 r. poz. 1137 ze zm.) – dalej jako „k.k.”. 25 Dz.U. Nr 98, poz. 626. 11 jak i nieformalny, oraz stały lub przejściowy31. O wykorzystaniu stosunku zależności można mówić wówczas, gdy sprawca używa stosunku zależności do wywierania nacisku na osobę pokrzywdzoną i jej procesy decyzyjne. Na gruncie przestępstwa z art. 203 k.k. będzie to doprowadzenie do decyzji o uprawianiu prostytucji. Mianem krytycznego położenia określa się stan, w którym dobra prawne ofiary znajdują się w stanie niebezpieczeństwa, przy czym stan ten jest w pewien sposób zależny od sprawcy, np. jest on w stanie go uchylić. O wykorzystaniu krytycznego położenia, podobnie jak o wykorzystaniu stosunku zależności, można mówić wówczas, gdy osoba pokrzywdzona podejmuje się uprawiania prostytucji ze względu na możliwość ingerencji sprawcy w jej krytyczne położenie. Analizując znamię czynnościowe przestępstwa z art. 203 k.k., podkreślić trzeba, że doprowadzenie do uprawiania prostytucji oznacza nie tylko zmuszanie do rozpoczęcia prostytuowania się, lecz obejmuje także przypadki polegające na zmuszaniu do kontynuowania uprawianej uprzednio przez osobę pokrzywdzoną prostytucji. Czyn z art. 203 k.k. jest przestępstwem skutkowym. Skutkiem realizacji omówionego wyżej znamienia czynnościowego jest podjęcie się przez osobę pokrzywdzoną uprawiania prostytucji. 3.1.3. Podmiot Zmuszanie do prostytucji jest przestępstwem powszechnym. Jego podmiotem, co do zasady, może być każdy. Swoisty wyjątek stanowi tu zmuszanie do prostytucji poprzez wykorzystanie stosunku zależności. Czynu z art. 203 k.k. w takiej postaci może bowiem dopuścić się jedynie sprawca, od którego osoba pokrzywdzona pozostaje rzeczywiście w jakiś sposób uzależniona. W tym jednym przypadku przestępstwo z art. 203 k.k. będzie przestępstwem indywidualnym32. 31 Zob. M. Bielski [w:] Kodeks-, s. 756. 32 Zob. J. Warylewski, Prostytucja6, s. 934. 12 3.1.4. Strona podmiotowa Przestępstwo zmuszania do prostytucji zostało stypizowane jako czyn umyślny. Przy czym możliwy kształt jego strony podmiotowej ograniczony jest do zamiaru bezpośredniego. Zachowania się sprawcy ukierunkowane jest bowiem na osiągnięcie celu w postaci doprowadzenia ofiary do uprawiania prostytucji. O zamiarze bezpośrednim zdaje się też przesądzać zawarty w art. 203 k.k. katalog środków, jakimi ma się posłużyć sprawca33. 3.2. Stręczycielstwo Stręczycielstwo zostało uregulowane w obowiązującym Kodeksie karnym w art. 204 § 1 Zgodnie z tym przepisem, kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, nakłania inną osobę do uprawiania prostytucji, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Obecne uregulowanie przestępstwa stręczycielstwa różni się więc w pewnym stopniu od tego funkcjonującego na gruncie Kodeksu karnego z 1969 r. Zgodnie z obowiązującym Kodeksem karnym nie każde nakłanianie do prostytucji jest czynem zabronionym. Penalizowane jest jedynie nakłanianie podjęte w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. 3.2.1. Przedmiot ochrony Jako indywidualny przedmiot ochrony przestępstwa stręczycielstwa wskazuje się obyczajność. Czerpanie korzyści majątkowej z cudzej prostytucji jest z pewnością sprzeczne z akceptowanymi społecznie wzorcami postępowania w sferze życia seksualnego34. Ponadto, podobnie jak w przypadku przestępstwa zmuszania do prostytucji, należałoby uznać, że przedmiotem ochrony przy przestępstwie stręczycielstwa jest także godność ludzka35. 33 Zob. J. Warylewski, Prostytucja6, s. 935. 34 Zob. M. Bielski [w:] Kodeks6, s. 857. 35 Zob. B. Błońska, Zagadnienie6, s. 51 i n. 13 3.2.2. Strona przedmiotowa Stronę przedmiotową przestępstwa stręczycielstwa wyczerpuje nakłanianie innej osoby do uprawiania prostytucji, przy czym nakłanianie to musi następować w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Pojęcie uprawiania prostytucji powinno być rozumiane analogicznie do przestępstwa zmuszania do prostytucji, tj. jako powtarzalne świadczenie innym osobom usług seksualnych w zamian za ekonomiczne korzyści. Nakłanianie do uprawiania prostytucji będące znamieniem czynnościowym przestępstwa z art. 204 § 1 k.k. jest przykładem podżegania do czynu niekaralnego36. Prostytucja w polskim porządku prawnym, w myśl modelu abolicyjnego nie jest karalna. Penalizowane jest natomiast nakłanianie do jej uprawiania. Nakłanianie powinno być rozumiane analogicznie do podżegania stypizowanego w art. 18 § 2 k.k., tj. jako działanie zmierzające do wywołania u nakłanianego określonego zamiaru, w przypadku przestępstwa stręczycielstwa – zamiaru rozpoczęcia uprawiania prostytucji względnie kontynuowania takiego procederu. Nakłanianie do uprawiania prostytucji jest podejmowane w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Pojęcie korzyści majątkowej, podobnie jak na gruncie Kodeksu karnego z 1969 r., zostało wyjaśnione przez ustawodawcę w definicji legalnej. Zgodnie z art. 115 § 4 k.k. korzyścią majątkową jest korzyść zarówno dla siebie, jak i dla kogo innego. Przy czym za korzyść majątkową należy uznawać zarówno przysporzenie majątkowe zwiększające aktywa, jak i zmniejszające pasywa. Rozstrzygnięcie kwestii materialnego bądź formalnego charakteru przestępstwa stręczycielstwa uzależnione jest od przyjętego poglądu co do skutkowego albo bezskutkowego charakteru podżegania. Wydaje się, że ze względu na problematykę ewentualnej akcesoryjności podżegania zasadne jest opowiedzenie się za formalnym, tj. bezskutkowym, charakterem podżegania37. 36 Analogicznie skonstruowane zostało przestępstwo namowy lub pomocy do samobójstwa (art. 151 k.k.). 37 Zob. Ł. Pohl, Prawo karne. Wykład części ogólnej, Warszawa 2015, s. 166. 16 przestępstwie stręczycielstwa. Mianowicie dążenie do uniknięcia akcesoryjności pomocnictwa przemawia za przyjęciem jego bezskutkowego charakteru. 3.3.3. Podmiot Kuplerstwo, podobnie jak stręczycielstwo, jest powszechnym typem czynu zabronionego. Jego sprawcą może być każda osoba. 3.3.4. Strona podmiotowa Przestępstwa kuplerstwa, podobnie jak stręczycielstwa, można się dopuścić wyłącznie umyślnie i to jedynie w zamiarze bezpośrednim. Cel osiągnięcia korzyści majątkowej, o którym mowa w art. 204 § 1 k.k., w jakim ma działać sprawca, odnosi się bowiem zarówno do nakłaniania do uprawiania prostytucji, jak i ułatwiania jej uprawiania. 3.4. Sutenerstwo Sutenerstwo zostało stypizowane w art. 204 § 2 kk. jako trzecie przestępstwo okołoprostytucyjne. Zgodnie z tym przepisem znamiona sutenerstwa realizuje sprawca czerpiący korzyści majątkowe z uprawiania prostytucji przez inną osobę. Zagrożenie sankcją karną jest identyczne jak w przypadku stręczycielstwa i kuplerstwa. Jest to kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. 3.4.1. Przedmiot ochrony Za indywidualny przedmiot ochrony przestępstwa sutenerstwa, podobnie jak w przypadku stręczycielstwa i kuplerstwa, należy uznać obyczajność w sferze życia seksualnego oraz godność ludzką. 3.4.2. Strona przedmiotowa Znamiona strony przedmiotowej przestępstwa sutenerstwa realizują się w czerpaniu korzyści majątkowej z uprawiania prostytucji przez inną osobę. Znamię uprawiania prostytucji jest tożsame jak przy przestępstwach stręczycielstwa i sutenerstwa. 17 Znamieniem czynnościowym przestępstwa z art. 204 § 2 k.k. jest czerpanie korzyści majątkowych. Liczba mnoga użyta przez ustawodawcę dla sformułowania tego znamienia wskazuje, że sutenerstwo stypizowane zostało jako przestępstwo wieloczynowe. Aby mówić o dokonaniu czynu z art. 204 § 2 k.k., sprawca musi zatem uzyskać korzyść majątkową z cudzej prostytucji co najmniej dwukrotnie. Dla realizacji znamion sutenerstwa wystarczające będzie też jednak jednorazowe uzyskanie korzyści majątkowej z prostytucji co najmniej dwóch osób41. Podkreślić trzeba konieczność pochodzenia korzyści majątkowych sutenera bezpośrednio z procederu prostytucji oraz konieczność braku po stronie sutenera zachowań polegających na ułatwianiu uprawiania prostytucji lub nakłanianiu do jej uprawiania. Wówczas bowiem korzyści majątkowe zachodzące po stronie sprawcy nie decydowałyby o realizacji przez niego przestępstwa sutenerstwa, ale byłyby wpisane w realizację znamion stręczycielstwa lub kuplerstwa i przyświecający sprawcy cel osiągnięcia korzyści majątkowej. Zwrócić też należy uwagę, że pojęcie korzyści majątkowych przy przestępstwie sutenerstwa stanowi znamię strony przedmiotowej. Decyduje o sensie czynności sprawczej. Nie kreuje zaś, jak ma to miejsce w przypadku stręczycielstwa i kuplerstwa, kształtu strony podmiotowej. Osiągnięcie korzyści majątkowej jest przy przestępstwie sutenerstwa istotą działania sprawcy, a nie tylko jego celem. Z tego też względu przestępstwo sutenerstwa należałoby uznać za skutkowy typ czynu zabronionego, który zostaje dokonany dopiero z chwilą osiągnięcia przez sprawcę przynajmniej dwukrotnie korzyści majątkowej z uprawiania prostytucji przez inną osobę. 3.4.3. Podmiot Sutenerstwo jest powszechnym typem czynu zabronionego. Jego sprawcą może być każda osoba. 41 Zob. Ł. Pohl, Prawo-, s. 862. 18 3.4.4. Strona podmiotowa Przestępstwa sutenerstwa można się dopuścić wyłącznie umyślnie, w odróżnieniu jednak od stręczycielstwa i kuplerstwa, w obu odmianach zamiaru, tj. zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym. Cel działania sprawcy nie został bowiem w art. 204 § 2 k.k. wprost określony. Nie należy zatem sutenerstwa uznawać za przestępstwo kierunkowe. Odnotować jednak należy pogląd, wskazujący, że kierunkowość działania sprawcy wynikać może ze znamienia czynnościowego „czerpie”42. Wydaje się jednak, że czynność polegająca na czerpaniu korzyści majątkowych jest opisem pewnego stanu, który niekoniecznie musi być celem zachowania sprawcy. 3.5. Typ kwalifikowany kuplerstwa, stręczycielstwa i sutenerstwa W art. 204 § 3 k.k. przewidziano typ kwalifikowany przestępstw uregulowanych w tym artykule, tj. kuplerstwa, stręczycielstwa i sutenerstwa. Zgodnie z treścią art. 204 § 3 k.k., jeżeli osobą pokrzywdzoną kuplerstwem, stręczycielstwem lub sutenerstwem jest małoletni, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Przepis ten zwiększa zatem zarówno dolną, jak i górną granicę kary przewidzianej za penalizowane w art. 204 § 1 i 2 k.k. czyny w przypadku dokonania ich na szkodę osoby małoletniej. 4. Kodeks wykroczeń z 1971 r. 4.1. Wykroczenie z art. 142 k.w. W Kodeksie wykroczeń z dnia 20 maja 1971 r.43 w rozdziale XVI dotyczącym wykroczeń przeciwko obyczajności publicznej w art. 142 stypizowano wykroczenie polegające na proponowaniu czynu nierządnego, czyli tzw. racolage. Zgodnie z art. 142 k.w., kto natarczywie, narzucając się lub w inny naruszający porządek publiczny sposób, proponuje innej osobie dokonanie z nią czynu nierządnego, mając 42 Zob. Ł. Pohl, Prawo-, s. 866. 43 Dz.U. z 2015 r. poz. 1094 ze zm. – dalej „k.w.”. 21 przedmiotem prawnie skutecznej umowy. Podnosi się, że ratio legis tego przepisu jest wyeliminowanie ewentualnych sprzeczności pomiędzy przepisami przedmiotowej ustawy podatkowej a przepisami prawa cywilnego czy karnego54. Wyłączenie uregulowane w art. 2 ust. 1 pkt 4 u.p.d.o.f. zgodnie ze stanowiskiem doktryny dotyczy przychodów wynikających z czynności, które nie mogą być wskazane w treści ważnej i skutecznej czynności prawnej jako świadczenie strony, ze względu na fakt, że są to czynności obiektywnie niemożliwe, zakazane, niemoralne lub nieobyczajne55. W tak zakreślonych ramach czynności podpadających pod regulację art. 2 ust. 1 pkt 4 u.p.d.o.f. mieści się prostytucja, czyli świadczenie usługi seksualnej w zamian za korzyść majątkową. Poglądy orzecznictwa i doktryny są w tym zakresie raczej zgodne56. Argumentując za stosowaniem art. 2 ust. 1 pkt 4 u.p.d.o.f., wskazuje się, że prostytucja, choć legalna, jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. W związku z tym przychody osiągane przez osobę fizyczną z prostytuowania się nie podlegają w polskim porządku prawnym opodatkowaniu. W praktyce niejednokrotnie jest to wykorzystywane przez osoby, które nie są w stanie wykazać źródła swoich przychodów. Przychody z nieujawnionych źródeł są zgodnie z art. 25e u.p.d.o.f. opodatkowane podatkiem zryczałtowanym wynoszącym 75% podstawy opodatkowania. Wskazanie i udowodnienie przez podatnika, że dane przychody pochodzą z uprawiania prostytucji, powoduje brak ich opodatkowania. Siłą rzeczy, spod regulacji ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wyłączone są również przychody pochodzące z tzw. przestępstw okołoprostytucyjnych, tj. przestępstw stypizowanych w art. 203 i 204 k.k. Każde z tych przestępstw jest bowiem czynnością, która nie może być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. Niemożność opodatkowania wydaje się być w tym przypadku bezdyskusyjna. 54 Zob. M. Kępa, Podatkowe skutki prostytucji w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych, [w:] Prostytucja, red. M. Mozgawa, Warszawa 2014, s. 322. 55 Zob. M. Kępa, Podatkowe-, s. 325. 56 Zob. M. Kępa, Podatkowe-, s. 326; wyrok NSA z dnia 3 lutego 2000 r., I SA/Gd 1011/99, LEX nr 40390; wyrok WSA w Gdańsku z dnia 25 stycznia 2017 r., I SA/Gd 1266/16, LEX nr 2220632. Choć odnotować należy wątpliwości zgłaszane w tym zakresie przez J. Warylewskiego – zob. J. Warylewski, Prostytucja6, s. 919. 22 Odnotować natomiast należy postulaty de lege ferenda57 w przedmiocie opodatkowania przychodów z prostytuowania się. Jednym z najczęściej zgłaszanych argumentów na rzecz realizacji takiego postulatu jest brak penalizacji samej prostytucji oraz uczynienie zadość zasadom sprawiedliwości podatkowej i powszechności opodatkowania. Dodatkowo można wskazać na walor fiskalny, czyli wzrost wpływów do budżetu58. Argumentem podnoszonym przez przeciwników tych postulatów jest najczęściej wskazanie, że opodatkowanie przychodów z prostytucji stawiałoby państwo w roli sutenera. 6. Konkluzja Polskie uregulowania prawne dotyczące prostytucji konsekwentnie, z wyjątkiem art. 207 k.k. z 1932 r., hołdują modelowi abolicjonistycznemu. Sama prostytucja nie jest przestępstwem ani wykroczeniem. Penalizowane są natomiast tzw. czyny okołoprostytucyjne, polegające na wykorzystywaniu w różny sposób cudzej prostytucji, głównie przez czerpanie z niej korzyści majątkowych. Taki stan prawny czyni również zadość wymogom konwencji ONZ w sprawie zwalczania handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji z dnia 21 marca 1950 r. Konwencja ta jest uznawana za dekretację systemu abolicjonistycznego. Art. 6 przedmiotowej konwencji postrzegany jest jako wyraz odrzucenia przez nią modeli reglamentacyjnego i neoreglamentacyjnego w prawnej regulacji prostytucji. Zgodnie z tym przepisem strony konwencji mają zastosować wszelkie niezbędne środki w celu cofnięcia lub uchylenia jakichkolwiek regulacji prawnych dotyczących obowiązku rejestracji osób trudniących się prostytucją lub objęcia ich specjalnym nadzorem. W związku ze wskazaną konwencją w polskiej nauce prawa karnego formułowane są zarzuty pod adresem art. 142 k.w. Wskazuje się mianowicie, że art. 142 k.w. jest formą kryminalizacji prostytucji, kryminalizacji dokonywanej mimo podpisania przez Polskę konwencji abolicjonistycznej z 1950 r.59. Zauważyć jednak należy, że gdyby 57 Zob. m.in. D. Bunikowski, Czy prostytutki powinny oddać państwu zarobione pieniądze?, „Palestra” 2007, nr 3–4, s. 129. 58 Zob. M. Kępa, Podatkowe6, s. 344. 59 Zob. J. Warylewski, Prostytucja6, s. 915; M. Płatek, Genderowo-prawne6, s. 401. 23 nawet art. 142 k.w. uznać za pewną formę kryminalizacji prostytucji, to przedmiotowa konwencja możliwości takiej kryminalizacji w żaden sposób nie wyłącza. Przywoływany przez formułujących zarzut art. 6 konwencji wskazuje jedynie, że państwa będące stronami konwencji powinny dostosować swoje regulacje prawne tak, aby nie kreowały one obowiązku rejestracji lub kontroli prostytutek, czyli krótko mówiąc, by nie piętnowały one osób trudniących się prostytucją60. Wreszcie zauważyć trzeba, że ratio legis wykroczenia z art. 142 k.w. nie jest penalizacją prostytucji w ogóle, lecz tylko takiej, której sposób oferowania narusza porządek publiczny. Stwierdzenie więc, że art. 142 k.w. penalizuje prostytucję, jest nadużyciem. Prostytucja nie jest zatem w Polsce czynem zabronionym. Nie jest też jednak prawnie uregulowana. Stan ten wywołuje liczne kontrowersje. Regularnie więc powraca społeczna, prawna, ale i polityczna dyskusja dotycząca potrzeb i możliwości prawnego uregulowania zjawiska prostytucji i ewentualnego czerpania z niej korzyści majątkowych. 60 Zob. R. Krajewski, O potrzebie6, s. 36. 26 przez nią czynności seksualnych z osobą trzecią za zapłatą (pkt 365); nakłania osobę, która nie ukończyła 18 roku życia do wykonywania czynności seksualnych z osobą trzecią za zapłatą, lub podejmuje inne czynności wobec tej osoby, o których wie, lub powinien wiedzieć, że w ich wyniku osoba małoletnia podejmuje czynności seksualne z osobą trzecią za zapłatą (pkt 566); umyślnie czerpie korzyści majątkowe z wykonywania czynności seksualnych przez osobę, która nie ukończyła 18. roku życia z osobą trzecią za zapłatą (pkt 867); zmusza lub nakłania inną osobę z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia lub innej czynności, podstępem, z wykorzystaniem stosunku zależności lub krytycznego położenia, albo poprzez zapłatę lub udzielenie innej korzyści majątkowej osobie, która sprawuje nad nią pieczę, by ta świadczyła na jego rzecz albo osoby trzeciej czynności seksualne (pkt 968) dopuszcza się handlu ludźmi i podlega karze pozbawienia wolności do lat 12 lub karze grzywny piątej kategorii. W ust. 3 art. 273f holen. k.k. przewidziano dwa typy kwalifikowane w/w przestępstw, zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 15 lub grzywną piątej kategorii69. Pierwszy z nich polega na dopuszczeniu się tych przestępstw we współsprawstwie. Drugi na dopuszczeniu się ich wobec osoby, która nie ukończyła 16. roku życia. 65 „Als schuldig aan mensenhandel wordt met gevangenisstraf van ten hoogste twaalf jaren of geldboete van de vijfde categorie gestraf: [...] 3°. degene die een ander aanwerft, medeneemt of ontvoert met het oogmerk die ander in een ander land ertoe te brengen zich beschikbaar te stellen tot het verrichten van seksuele handelingen met of voor een derde tegen betaling”. 66 „Als schuldig aan mensenhandel wordt met gevangenisstraf van ten hoogste twaalf jaren of geldboete van de vijfde categorie gestraf [6] 5°. degene die een ander ertoe brengt zich beschikbaar te stellen tot het verrichten van seksuele handelingen met of voor een derde tegen betaling of zijn organen tegen betaling beschikbaar te stellen dan wel ten aanzien van een ander enige handeling onderneemt waarvan hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat die ander zich daardoor beschikbaar stelt tot het verrichten van die handelingen of zijn organen tegen betaling beschikbaar stelt, terwijl die ander de leeftijd van achttien jaren nog niet heeft bereikt”. 67 „Als schuldig aan mensenhandel wordt met gevangenisstraf van ten hoogste twaalf jaren of geldboete van de vijfde categorie gestraf [6] 8°. degene die opzettelijk voordeel trekt uit seksuele handelingen van een ander met of voor een derde tegen betaling of de verwijdering van diens organen tegen betaling, terwijl die ander de leeftijd van achttien jaren nog niet heeft bereikt”. 68 „Als schuldig aan mensenhandel wordt met gevangenisstraf van ten hoogste twaalf jaren of geldboete van de vijfde categorie gestraf [6] 9°. degene die een ander met een van de onder 1° genoemde middelen dwingt dan wel beweegt hem te bevoordelen uit de opbrengst van diens seksuele handelingen met of voor een derde of van de verwijdering van diens organen”. 69 „De schuldige wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vijftien jaren of geldboete van de vijfde categorie, indien: 1°. de feiten, omschreven in het eerste lid, worden gepleegd door twee of meer verenigde personen; 2°. degene ten aanzien van wie de in het eerste lid omschreven feiten worden gepleegd een persoon is die de leeftijd van achttien jaren nog niet heeft bereikt dan wel een ander persoon is bij wie misbruik van een kwetsbare positie wordt gemaakt”. 27 Kolejny typ kwalifikowany został przewidziany w ust. 4 art. 273f holen. k.k.70 Przewiduje on karę do 18 lat pozbawienia wolności lub grzywnę piątej kategorii za czyny stypizowane w ust. 1, jeżeli ich następstwem jest ciężki uszczerbek na zdrowiu, lub mogły one narazić pokrzywdzonego na utratę życia. Również w ust. 5 art. 273f holend. k.k.71 przewidziano typ kwalifikowany przestępstw z art. 273f ust.1. Znamieniem kwalifikującym jest w tym przypadku następstwo w postaci śmierci pokrzywdzonego. Grożącą karą jest wówczas 30 lat pozbawienia wolności lub grzywna piątej kategorii. W ust. 7 art. 273f72 holend. k.k. ustawodawca wskazuje, że art. 25173 powinien być stosowany w przypadku przestępstw z art. 273f ust. 1 odpowiednio. Przepis art. 251 holend. k.k. dotyczy zaś możliwości pozbawienia sprawcy praw wymienionych w art. 28 ust. 1 pkt 1, 2 i 4 holen. k.k.74, tj. zajmowania określonych stanowisk lub pełnienia funkcji, służenia w służbach mundurowych, pełnienia funkcji obrońcy oraz możliwości pozbawienia prawa wykonywania zawodu, jeżeli przestępstw tych sprawca dopuścił się w ramach wykonywania tego zawodu. Wreszcie w art. 273f ust. 6 holen. k.k. sformułowano definicję krytycznego położenia, wskazując, że należy przez to pojęcie rozumieć sytuację, w której osoba nie ma możliwości swobodnego wyboru75. Artykuł 273f holend. k.k. jest dość często krytykowany zarówno przez holenderską doktrynę, jak i praktykę prawa karnego. Wskazuje się przede wszystkim, że 70 „Indien een van de in het eerste lid omschreven feiten zwaar lichamelijk letsel ten gevolge heeft of daarvan levensgevaar voor een ander te duchten is, wordt gevangenisstraf van ten hoogste achttien jaren of geldboete van de vijfde categorie opgelegd”. 71 „Indien een van de in het eerste lid omschreven feiten de dood ten gevolge heeft, wordt levenslange gevangenisstraf of tijdelijke van ten hoogste dertig jaren of geldboete van de vijfde categorie opgelegd”. 72 „Artikel 251 is van overeenkomstige toepassing”. 73 „Bij veroordeling wegens een der in de artikelen 240b tot en met 247 onderscheidenlijk 248a tot en met 250 omschreven misdrijven, kan ontzetting van de in artikel 28, eerste lid, onder 1°, 2° en 4°, vermelde rechten worden uitgesproken. Indien de schuldige aan een der misdrijven in de artikelen 240b tot en met 247 en 248a tot en met 250 omschreven, het misdrijf in zijn beroep begaat, kan hij van de uitoefening van dat beroep worden ontzet. 74 „De rechten waarvan de schuldige, in de bij de wet bepaalde gevallen, bij rechterlijke uitspraak kan worden ontzet, zijn: het bekleden van ambten of van bepaalde ambten; het dienen bij de gewapende macht; het zijn van raadsman of gerechtelijk bewindvoerder”. 75 „Onder kwetsbare positie wordt mede begrepen een situatie waarin een persoon geen andere werkelijke of aanvaardbare keuze heeft dan het misbruik te ondergaan”. 28 przestępstwa w nim stypizowane, w szczególności czyn z art. 273f ust. 3, zostały ujęte zbyt szeroko. Podnosi się ponadto, że jest to najdłuższy i zarazem najmniej klarowny artykuł w całym holenderskim kodeksie karnym76. 3. Regulacje o charakterze administracyjnoprawnym Stosownie do art. 151a ust. 1 holenderskiej ustawy o samorządzie terytorialnym (Gemeentewet) władze samorządowe mogą samodzielnie uregulować zasady prowadzania na obszarze danej jednostki terytorialnej działalności gospodarczej polegającej na świadczeniu usług seksualnych, w tym przede wszystkim prowadzenia domów publicznych. Regulacje miejscowe mogą w szczególności dotyczyć wymogu uzyskania licencji na prowadzenie takiej działalności77. W praktyce większość gmin zdecydowała się na uregulowanie zasad świadczenia usług seksualnych na swoim terytorium oraz na wprowadzenie wymogu posiadania licencji78. Częstą praktyką jest również wyznaczanie przez samorządy specjalnych stref terytorialnych, w których mogą być prowadzone domy publiczne oraz określenie maksymalnej liczby licencji, które mogą zostać wydane w danej gminie79. 76 H. Wagenaar, S. Altink, H. Amesberger, Final report on the international comparative study of prostitution policy: Austria and the Netherlands, Haga 2013, s. 81, http://kks.verdus.nl/upload/documents/P31_prostitution_policy_report.pdf (dostęp dnia 5 września 2017 r.). 77 „De raad kan een verordening vaststellen waarin voorschriften worden gesteld met betrekking tot het bedrijfsmatig geven van gelegenheid tot het verrichten van seksuele handelingen met of voor een derde tegen betaling”. 78 Zob. A. Daalder, Prostitution in the Netherlands in 2014, Haga 2015, s. 14, https://www.government.nl/binaries/goverment/documents/reports/2015/06/01/prostitution-in- the-netherlands-in-2014.pdf (dostęp dnia 20 czerwca 2017 r.). W tym kontekście warto przywołać jeszcze jednej przepis z holenderskiego kodeksu karnego, tj. art. 436 ust. 1, zgodnie z którym, kto bez posiadania licencji prowadzi działalność, dla której taka licencja jest wymagana podlega karze grzywny drugiej kategorii („Hij die, niet toegelaten tot de uitoefening van een beroep waartoe de wet een toelating vordert, buiten noodzaak dat beroep uitoefent, wordt gestraft met geldboete van de tweede categorie”). Przepis ust. 2 art. 436 przewiduje penalizację zachowania polegającego na przekroczeniu podczas wykonywania danej działalności uprawnień wynikających z licencji („Hij die, toegelaten tot de uitoefening van een beroep waartoe de wet een toelating vordert, buiten noodzaak in de uitoefening van dat beroep de grenzen van zijn bevoegdheid overschrijdt, wordt gestraft met geldboete van de tweede categorie”). W ust. 3 przewidziano zaś surowszy wymiar kary dla sprawcy dopuszczającego się przestępstwa z ust. 1 lub 2 ponownie, w okresie 2 lat od poprzedniego skazania („Indien tijdens het plegen van de overtreding nog geen twee jaren zijn verlopen sedert een vroegere veroordeling van de schuldige wegens gelijke overtreding onherroepelijk is geworden, kan in het geval van het eerste lid hechtenis van ten hoogste twee maanden of geldboete van de derde categorie, in het geval van het tweede lid hechtenis van ten hoogste een maand of geldboete van de derde categorie worden opgelegd”). 79 Zob. A. Daldder, Prostitution in the Netherlands since-, s. 48. 31 zapewnia mieszkanie w celu uprawiania prostytucji, angażuje w uprawianie prostytucji lub ją w tym zakresie wyzyskuje86. Wskazuje się, że ratio legis analizowanego przepisu jest ochrona prostytutek przed wykorzystaniem, do którego może dojść poprzez uzależnienie osobiste lub ekonomiczne (ust. 1) bądź też, szczególnie w przypadku prostytutki nieletniej, poprzez zapewnianie mieszkania lub miejsca w celu uprawiania prostytucji (ust. 2)87. Zgodnie z poglądami doktryny niemieckiej przez zakład, w którym uprawia się prostytucję, a o którym mowa w § 180a ust. 1 niem. k.k., należy rozumieć miejsce, w którym kilka osób (minimum dwie) uprawia prostytucję w stały i zorganizowany sposób88. Osoby uprawiające w tym zakładzie prostytucję mają pozostawać w uzależnieniu osobistym lub ekonomicznym. Wskazuje się, że o uzależnieniu ekonomicznym można mówić wówczas, gdy osoba uprawiająca prostytucję nie otrzymuje wynagrodzenia za świadczone przez siebie usługi, jak również wtedy, gdy otrzymuje tylko część należnego jej wynagrodzenia. Za uzależnienie osobiste uznaje się zaś sytuację, w której osoba prowadząca zakład lub zarządzająca nim może podejmować szereg decyzji dotyczących prostytutki, w tym także decydować o jej dalszym prostytuowaniu się89. Niemieccy komentatorzy, analizując § 180a ust. 2 niem. k.k., wskazują, że przez miejsce, które ma służyć uprawianiu prostytucji (niemieckie słowo Aufenthalt), należy rozumieć pomieszczenie, które może być wykorzystywane przez bardzo krótki czas. Wskazuje się w związku z tym, że wypełnienie znamion czynu zabronionego z § 180a ust 2 niem. k.k. będzie stanowiło również wynajmowanie pokoi na godziny. Zwraca się przy tym uwagę, że znamiona strony przedmiotowej zostały w tym przepisie nieco odmiennie ukształtowane w zależności od tego, ile lat ma prostytutka, 86 Ebenso wird bestraft, wer 1. einer Person unter achtzehn Jahren zur Ausübung der Prostitution Wohnung, gewerbsmäßig Unterkunft oder gewerbsmäßig Aufenthalt gewährt oder 2. eine andere Person, der er zur Ausübung der Prostitution Wohnung gewährt, zur Prostitution anhält oder im Hinblick auf sie ausbeutet”. 87 Report by the Federal Government on the impact of the act regulating the legal situation of prostitutes (Prostitution Act), s. 42, https://www.bmfsfj.de/blob/93346/f81fb6d56073e3a0a80c442439b6495e/bericht-der-br-zum-prostg- englisch-data.pdf (dostęp dnia 20 czerwca 2017 r.). 88 Zob. M. Kulik, Przestępstwa „okołoprostytucyjne” w ujęciu porównawczym [w:] Prostytucja, red. M. Mozgawa, Warszawa 2014, s. 141. 89 Zob. M. Kulik, Przestępstwa-, s. 141–142. 32 której udostępnia się lokum. W przypadku gdy jest to osoba poniżej 18. roku życia, przepis § 180a ust. 2 niem. k.k. penalizuje udostępnienie jej w zasadzie każdego pomieszczenia (niem. Wohnung i Aufenthalt). W przypadku osoby pełnoletniej penalizowane jest już jedynie udostępnienie mieszkania (niem. Wohnung)90. 1.2. Sutenerstwo Zgodnie z treścią § 181a ust. 1 niem. k.k., kto wykorzystuje prostytucję innej osoby lub w celu osiągnięcia korzyści materialnych nadzoruje zaangażowanie innej osoby w prostytucję, określając jej miejsce, czas, zakres i inne okoliczności dotyczące uprawiania prostytucji, lub podejmuje środki mające na celu powstrzymanie innej osoby od zaprzestania uprawiania prostytucji i w tych celach utrzymuje relację z tą osobą, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat91. Niemiecka doktryna prawa karnego w ramach wyżej przytoczonego przepisu wyróżnia tzw. sutenerstwo wyzyskujące i sutenerstwo nadzorcze92. Wskazuje się, że wykorzystywanie może mieć charakter zarówno ekonomiczny, jak i osobisty. Sposoby nadzorowania prostytucji zostały zaś przez ustawodawcę wprost wymienione w § 181a ust. 1 niem. k.k. Oprócz wyliczenia nadzorowaniu czasu, miejsca i zakresu świadczenia usług seksualnych, ustawodawca posłużył się również znamieniem „inne okoliczności”, co czyni katalog czynności nadzorczych otwartym. W niemieckiej nauce prawa karnego wskazuje się, że obustronne dobrowolne porozumienie między prostytutką a np. osobą prowadzącą dom publiczny np. co do godzin jej pracy nie stanowi realizacji znamion czynu zabronionego z § 181a ust. 193. Stanowisko takie zajął również niemiecki Sąd Federalny, wskazując, że jeżeli prostytutka świadczy swoje usługi seksualne, pracując w domu publicznym, to oczywiste jest, że podlega jakiejś strukturze organizacyjnej, w tym także w zakresie 90 Zob. M. Kulik, Przestępstwa-, s. 142. 91 „Mit Freiheitsstrafe von sechs Monaten bis zu fünf Jahren wird bestraft, wer 1. eine andere Person, die der Prostitution nachgeht, ausbeutet oder 2. seines Vermögensvorteils wegen eine andere Person bei der Ausübung der Prostitution überwacht, Ort, Zeit, Ausmaß oder andere Umstände der Prostitutionsausübung bestimmt oder Maßnahmen trifft, die sie davon abhalten sollen, die Prostitution aufzugeben und im Hinblick darauf Beziehungen zu ihr unterhält, die über den Einzelfall hinausgehen”. 92 Zob. M. Kulik, Przestępstwa6, s. 143. 93 Zob. Report by the Federal6, s. 42. 33 czasu czy miejsca pracy. Ponadto osoba prowadząca dom publiczny jako pracodawca może określać zakres pracy prostytutki. Sytuacja taka nie stanowi jednak, zdaniem sądu, wypełnienia znamion czynu zabronionego z § 181a ust. 1 niem. k.k., o ile stosunek pracy został nawiązany dobrowolnie, a prostytutka ma pełną swobodę w jego zakończeniu94. W § 181a ust. 2 niem. k.k. przewidziano typ uprzywilejowany przestępstwa sutenerstwa polegający na ograniczaniu finansowej lub osobistej niezależności innej osoby przez zawodowe zajmowanie się ułatwianiem jej prostytucji w drodze pośredniczenia w nawiązywaniu kontaktów seksualnych w celach zarobkowych i w tym celu utrzymywania relacji z daną osobą95. Grożącą wówczas karą jest grzywna lub kara pozbawienia wolności do lat 3. W § 181a ust. 3 niem. k.k. ustawodawca niemiecki przewidział odpowiedzialność za zrealizowanie znamion czynów określonych w ust. 1 i 2 osoby, która dopuściła się ich wobec swojego małżonka lub partnera96. 2. Prostitutionsgesetz W dniu 1 stycznia 2002 r. weszła w życie ustawa regulująca świadczenie usług seksualnych w Niemczech. Ratio legis Prostitutionsgesetz miało być uregulowanie sytuacji prawnej prostytutek, zarówno w zakresie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, jak i prawa podatkowego. Przede wszystkim wskazywano jednak na konieczność ochrony osób trudniących się prostytucją97. 94 Zob. Report by the Federal6, s. 42–43. 95 „Mit Freiheitsstrafe bis zu drei Jahren oder mit Geldstrafe wird bestraft, wer die persönliche oder wirtschaftliche Unabhängigkeit einer anderen Person dadurch beeinträchtigt, dass er gewerbsmäßig die Prostitutionsausübung der anderen Person durch Vermittlung sexuellen Verkehrs fördert und im Hinblick darauf Beziehungen zu ihr unterhält, die über den Einzelfall hinausgehen”. 96 „Nach den Absätzen 1 und 2 wird auch bestraft, wer die in Absatz 1 Nr. 1 und 2 genannten Handlungen oder die in Absatz 2 bezeichnete Förderung gegenüber seinem Ehegatten oder Lebenspartner vornimmt”. 97 Zob. D. Czarnecki, H. Engels, B. Kavemann, W. Schenk, E. Steffan, D. Türnau, Prostitution in Germany – a comprehensive analysis of complex challenges, Berlin 2014, s. 4 i 9, https://www.frauenrat.de/fileadmin/user_upload/frauenrat/infomaterial/ProstitutioninGermanyEN_main __2_.pdf (dostęp dnia 20 czerwca 2017 r.). 36 Duże nadzieje są pokładane w tym zakresie we wspomnianej ustawie, która weszła w życie w lipcu 2017 r. Z oceną jej efektywności i znaczenia dla zjawiska prostytucji i czerpania z niej korzyści majątkowych należy jednak jeszcze poczekać. 37 V. Prawo rosyjskie Na przeciwległym biegunie względem rozwiązań holenderskich w przedmiocie prostytucji i czerpania z niej korzyści majątkowych lokuje się prawo rosyjskie, noszące znamiona modelu prohibicyjnego. W Rosji karalne pozostają nie tylko typowe czyny okołoprostytucyjne takie jak np. kuplerstwo, ale karalne jest również samo uprawianie prostytucji. Zwrócić przy tym trzeba uwagę na swoisty dualizm w rosyjskim porządku prawnym. Niektóre czyny związane z uprawianiem prostytucji są karalne jako tzw. przekroczenia administracyjne. Niektóre zaś zostały stypizowane w rosyjskim kodeksie karnym106 (dalej: „rosyjski k.k.”) jako przestępstwa. 1. Przestępstwa okołoprostytucyjne w rosyjskim kodeksie karnym 1.1. Zmuszanie do prostytucji Zgodnie z art. 240 ust. 1 rosyjskiego k.k., kto wciąga inną osobę w uprawianie prostytucji, lub zmusza ją do dalszego zajmowania się prostytucją podlega karze grzywny do 200 000 rubli lub w wymiarze wynagrodzenia za pracę lub innego dochodu skazanego za okres do 18 miesięcy, ograniczenia wolności do lat 3, prac poprawczych do lat 3, lub pozbawienia wolności do lat 3107. Typ czynu zabronionego z przywołanego przepisu jest przestępstwem zbliżonym do stypizowanego w art. 203 polskiego k.k. przestępstwa zmuszania do prostytucji. Polski ustawodawca określił stronę przedmiotową tego przestępstwa jako doprowadzenie do uprawiania prostytucji. Ustawodawca rosyjski znamię czasownikowe wyraził jako „wciągnięcie”, rosyjskie słowo „вовлечение”, może być 106 Tekst dostępny na stronie http://www.uwm.edu.pl/kpkm/uploads/files/rosyjski-kodeks-karny.pdf (dnia 5 września 2017 r.). 107 „Вовлечение в занятие проституцией или принуждение к продолжению занятия проституцией - наказываются штрафом в размере до двухсот тысяч рублей или в размере заработной платы или иного дохода осужденного за период до восемнадцати месяцев, либо ограничением свободы на срок до трех лет, либо лишением свободы на тот же срок”. 38 także rozumiane jako zaangażowanie. Wydaje się jednak, że w obu przypadkach, tj. zarówno na gruncie art. 203 polskiego k.k., jak i art. 240 ust. 1 rosyjskiego k.k., chodzi o takie zachowanie się sprawcy, które powoduje rozpoczęcie uprawiania prostytucji przez inną osobę lub kontynuację takiego procederu. Ten drugi przypadek ustawodawca rosyjski przewidział zresztą wprost w przepisie art. 240 ust. 1. Pierwsze z użytych przez rosyjskiego ustawodawcę znamion czasownikowych może być, podobnie jak w ukraińskim prawie karnym, rozumiane także jako działania polegające na nakłanianiu innej osoby do zajęcia się prostytucją108, co zbliżałoby art. 240 ust. 1 rosyjskiego k.k. w tym zakresie do polskiej konstrukcji stręczycielstwa. Przestępstwo z art. 240 ust. 1 rosyjskiego k.k. należy uznać za typ powszechny, znamienny skutkiem w postaci rozpoczęcia lub kontynuowania uprawiania prostytucji. Jest to przestępstwo umyślne w rozumieniu art. 24 ust. 1 rosyjskiego k.k. W art. 240 ust. 2 rosyjskiego k.k. przewidziany został typ kwalifikowany wyżej analizowanego czynu109. Znamieniem kwalifikującym jest dopuszczenie się czynu zabronionego stypizowanego w ust. 1 z użyciem przemocy lub groźby jej użycia, przewiezienia osoby pokrzywdzonej zza granicy lub bezprawnego przetrzymywania jej za granicą oraz dopuszczenie się tego czynu przez grupę osób w ramach zmowy. W art. 240 ust. 3 rosyjskiego k.k. przewidziany został kolejny typ kwalifikowany przewidujący surowszą karę za dopuszczenie się czynów z ust. 1 lub 2 w zorganizowanej grupie przestępczej lub na szkodę małoletniego110. 108 Zob. W. Nawrocki, M. Seńko, Przestępstwa okołoprostytucyjne w ukraińskim kodeksie karnym [w:] Prostytucja, red. M. Mozgawa, s. 189. 109 „Те же деяния, совершенные: а) с применением насилия или с угрозой его применения; б) с перемещением потерпевшего через Государственную границу Российской Федерации или с незаконным удержанием его за границей; в) группой лиц по предварительному сговору, наказываются лишением свободы на срок до шести лет с ограничением свободы на срок до двух лет либо без такового”. 110 „Деяния, предусмотренные частями первой или второй настоящей статьи, совершенные организованной группой либо в отношении заведомо несовершеннолетнего, - наказываются лишением свободы на срок от трех до восьми лет с ограничением свободы на срок до двух лет либо без такового”. 41 3. Konkluzja Jak już wyżej wspomniano, rosyjskie regulacje prawne w przedmiocie prostytucji i czerpania z niej korzyści majątkowych noszą znamiona modelu prohibicyjnego. Samo uprawianie prostytucji nie jest jednak przestępstwem, lecz jedynie przekroczeniem administracyjnym, co może nieco przybliżać rozwiązania rosyjskie do modelu abolicjonistycznego. Zwrócić też trzeba uwagę, że prawnie irrelewantne pozostaje korzystanie z usług seksualnych oferowanych przez prostytutki. Z tego też względu model rosyjski jest w tym zakresie swoistym odwróceniem tzw. modelu skandynawskiego, który zanalizowany zostanie w dalszej części rozważań. 42 VI. Prawo ukraińskie Ukraińskie rozwiązania prawne w przedmiocie prostytucji wykazują duży stopień podobieństwa do rozwiązań rosyjskich. W ukraińskim kodeksie karnym118 (dalej: „ukraiński k.k.”) penalizowane są czyny okołoprostytucyjne. Samo uprawianie prostytucji jest natomiast na Ukrainie, podobnie jak w Rosji, wykroczeniem administracyjnym, chociaż warto odnotować, że do 2006 r. było penalizowane w kodeksie karnym jako przestępstwo119. Regulacje ukraińskie mają zatem rys modelu prohibicyjnego, zbliżają się też jednak do modelu abolicjonistycznego. 1. Przestępstwa okołoprostytucyjne w ukraińskim kodeksie karnym 1.1. Prowadzenie domu publicznego i pośredniczenie w prostytucji Przepis art. 302 ukraińskiego k.k. typizuje przestępstwa prowadzenia domu publicznego oraz pośredniczenia w prostytucji. Zgodnie z art. 302 ust. 1 ukraińskiego k.k., kto tworzy lub utrzymuje dom publiczny lub pośredniczy w prostytucji, podlega karze grzywny do pięćdziesięciokrotności niepodlegających opodatkowaniu miesięcznych dochodów minimalnych lub karze ograniczenia wolności do 2 lat120. W typizacji przestępstw z art. 302 ust. 1 zd. 1 ukraińskiego k.k. ustawodawca posłużył się znamionami czynnościowymi „tworzy” lub „utrzymuje”. Wskazuje się, że przez pierwszą z tych czynności należy rozumieć utworzenie miejsca służącego, przynajmniej w części, uprawianiu prostytucji. Zachowanie polegające na utrzymywaniu domu publicznego ma mieć na celu zapewnienie dalszego funkcjonowania już istniejącego miejsca służącego do uprawiania prostytucji121. Są to przestępstwa, których można się dopuścić jedynie umyślnie. W przypadku tworzenia 118 Tekst dostępny na stronie http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/2341-14 (dnia 5 września 2017 r.). 119 Zob. W. Nawrocki, M. Seńko, Przestępstwa6, s. 180–181. 120 „Створення або утримання місць розпусти, а також звідництво для розпусти – караються штрафом до п'ятдесяти неоподатковуваних мінімумів доходів громадян або обмеженням волі на строк до двох років”. 121 Zob. W. Nawrocki, M. Seńko, Przestępstwa6, s. 185–186. 43 domu publicznego do dokonania konieczne jest zaistnienie skutku w postaci utworzenia domu publicznego. Utrzymywanie już istniejącego domu publicznego jest zaś przestępstwem formalnym. W art. 302 ust. 1 zd. 1 ukraińskiego k.k. ustawodawca na określenie przedmiotu czynności wykonawczej posłużył się ukraińskim sformułowaniem „місцe розпусти”. Dosłowne tłumaczenie tego zwrotu brzmi „miejsce rozpusty”. W większości publikacji nieukraińskojęzycznych używa się jednak tłumaczenia dom publiczny. W art. 302 ust. 1 zd. 2 ukraińskiego k.k. stypizowano przestępstwo polegające na pośredniczeniu w prostytucji. Znamię czynnościowe wyrażono za pomocą imiesłowu czasownikowego „звідництво”. Problematyczne pozostaje polskie tłumaczenie tego słowa. Niektórzy autorzy tłumaczą je jako kuplerstwo122. Wydaje się jednak, że właściwsze jest posłużenie się pojęciem pośrednictwa. Wskazuje się bowiem, że art. 302 ust. 1 zd. 2 ukraińskiego k.k. ma właśnie penalizować zachowania polegające na pośredniczeniu między osobą uprawiającą prostytucję a jej potencjalnymi klientami, w szczególności poprzez aranżację spotkań i kontaktu123. Podnosi się przy tym, że pośrednictwo to nie musi być wykonywane odpłatnie124. W art. 302 ust. 2 i 3 ukraińskiego k.k. przewidziano typy kwalifikowane. Zgodnie z art. 302 ust. 2 ukraińskiego k.k. dopuszczenie się jednego z czynów z ust. 1 w celu zysku, powtórnie lub w zorganizowanej grupie przestępczej zagrożone jest karą ograniczenia wolności do lat 5 albo karą pozbawienia wolności na ten sam okres125. Typ kwalifikowany z art. 302 ust. 3 ukraińskiego k.k. polega zaś na dopuszczeniu się czynu z ust. 1 lub 2 przy zaangażowaniu w prostytucję osoby nieletniej, tj. poniżej 18. roku życia126. 122 Zob. W. Nawrocki, M. Seńko, Przestępstwa6, s. 184. 123 Zob. W. Nawrocki, M. Seńko, Przestępstwa6, s. 186. 124 Zob. W. Nawrocki, M. Seńko, Przestępstwa6, s. 186. 125 „Ті самі дії, вчинені з метою наживи або особою, раніше судимою за цей злочин, або вчинені організованою групою, - караються обмеженням волі на строк до п'яти років або позбавленням волі на той самий строк”. 126 „Дії, передбачені частинами першою або другою цієї статті, вчинені із залученням неповнолітнього, - караються позбавленням волі на строк від двох до семи років”. 46 Uprawianie prostytucji zostało uregulowane w ukraińskim kodeksie wykroczeń administracyjnych w rozdziale XIV zatytułowanym „Wykroczenia administracyjne naruszenia porządku publicznego i bezpieczeństwa publicznego”. Zgodnie z art. 1811, mieszczącym się w tym rozdziale, zajmowanie się prostytucją pociąga za sobą pouczenie lub grzywnę w wysokości od pięciokrotności do dziesięciokrotności niepodlegających opodatkowaniu miesięcznych dochodów minimalnych135. Surowiej karane jest dopuszczenie się tego wykroczenia ponownie, wielokrotnie w ciągu jednego roku. Karą wówczas grożącą jest kara grzywny od ośmiokrotności do piętnastokrotności niepodlegających opodatkowaniu miesięcznych dochodów minimalnych. 3. Konkluzja Jak już wyżej wspomniano, ukraińskie regulacje prawne w przedmiocie prostytucji i czerpania z niej korzyści majątkowych mają pewne cechy modelu prohibicyjnego. Samo uprawianie prostytucji, podobnie jak w prawie rosyjskim, nie jest jednak przestępstwem, lecz jedynie wykroczeniem administracyjnym, co nadaje rozwiązaniom ukraińskim również cech modelu abolicjonistycznego. Analogicznie do uregulowań rosyjskich dotyczących prostytucji i przestępstw okołoprostytucyjnych, zwrócić trzeba uwagę, że prawnie irrelewantne pozostaje korzystanie z usług seksualnych oferowanych przez prostytutki. 135 „Заняття проституцією тягне за собою попередження або накладення штрафу від п'яти до десяти неоподатковуваних мінімумів доходів громадян. Ті самі дії, вчинені повторно протягом року після накладення адміністративного стягнення, тягнуть за собою накладення штрафу від восьми до п'ятнадцяти неоподатковуваних мінімумів доходів громадян”. 47 VII. Prawo szwedzkie Szwedzkie rozwiązania prawne w zakresie prostytucji i czerpania z niej korzyści majątkowych trudno umieścić w ramach jednego z wyróżnianych rozwiązań modelowych, tj. modelu prohibicyjnego, reglamentacyjnego, neoreglamentacyjnego, abolicjonistycznego czy dekryminalizacyjnego. Prawo szwedzkie oprócz penalizowania tzw. przestępstw okołoprostytucyjnych, takich jak sutenerstwo czy stręczycielstwo, czyni karalnym również samo odpłatne korzystanie z usług seksualnych. Jednocześnie jednak świadczenie takich usług, czyli krótko mówiąc uprawianie prostytucji, jest legalne. Nie jest to zatem czysty model prohibicyjny. Nie jest to też jednak model abolicjonistyczny czy dekryminalizacyjny. Z tego względu szwedzkie rozwiązania w przedmiocie prostytucji i czerpania z niej korzyści majątkowych postrzegane są jako oddzielny model rozwiązań prawnych, określany mianem modelu skandynawskiego136. 1. Przestępstwo korzystania z usług seksualnych Obecny kształt szwedzkich przepisów prawa karnego dotyczących prostytucji i przestępstw okołoprostytucyjnych funkcjonuje od początku 1999 r. Wówczas weszła w życie ustawa nowelizująca szwedzki kodeks karny137 (dalej jako: „szwedzki k.k.”) i wprowadzająca do niego przepisy penalizujące samo korzystanie z usług seksualnych oferowanych przez prostytutki. Zgodnie z § 11 ust. 1 rozdział VI szwedzkiego k.k. zatytułowanym przestępstwa seksualne, kto uiszczając wynagrodzenie, podejmuje stosunki seksualne z inną osobą, która podejmuje takie stosunki za wynagrodzeniem inaczej niż dorywczo, podlega karze grzywny lub pozbawienia wolności do roku138. Zgodnie z § 11 ust. 2 136 Zbliżone do rozwiązań szwedzkich są zresztą regulacje prawne funkcjonujące w Finlandii, Norwegii i przede wszystkim w Islandii – zob. M. Kulik, Przestępstwa6, s. 163–164. 137 Tekst dostępny na stronie https://www.riksdagen.se/sv/dokument-lagar/dokument/svensk- forfattningssamling/brottsbalk-1962700_sfs-1962-700 (5 września 2017 r.). 138 „Den som, i annat fall än som avses förut i detta kapitel, skaffar sig en tillfällig sexuell förbindelse mot ersättning, döms för köp av sexuell tjänst till böter eller fängelse i högst ett år”. 48 szwedzkiego k.k. ust. 1 ma zastosowanie również w przypadku udzielenia obietnicy wynagrodzenia. Wynagrodzenie może być także uiszczone przez osobę trzecią139. Znamienne jest, że ustawodawca szwedzki konstruując ten przepis, nie posłużył się w nim pojęciem prostytucji czy świadczenia usług seksualnych, lecz odbywania stosunku seksualnego. Okoliczność ta jest swoistym wyrazem założeń twórców nowelizacji szwedzkiego prawa karnego. Wprost podkreślali oni bowiem konieczność zdjęcia odium negatywnych ocen społecznych z osób trudniących się prostytucją i dostrzeżenia problemu po drugiej stronie zjawiska prostytucji, tj. po stronie osób korzystających z usług prostytutek. Twórcy i zwolennicy modelu skandynawskiego wprost też wskazywali, że celem przedmiotowej nowelizacji szwedzkiego prawa karnego jest zniesienie dotychczasowych dysproporcji między prostytutkami a ich klientami oraz nierówności płci w ogóle140. Podkreślenia wymaga także okoliczność, że poza zakresem penalizacji przepisu § 11 ust. 1 szwedzkiego k.k. pozostaje odbywanie za wynagrodzeniem stosunków seksualnych z osobą, która prostytuuje się jedynie okazjonalnie. Zwraca się przy tym uwagę, że specyficzna konstrukcja strony podmiotowej w szwedzkim prawie karnym powoduje znaczne trudności w ocenie odpowiedzialności karnej sprawcy, który dopuścił się swego czynu z osobą zawodowo trudniącą się prostytucją, pozostając w błędnym przekonaniu, że jest to osoba prostytuująca się tylko dorywczo141. Wynagrodzenie, o którym mowa w § 11 szwedzkiego k.k., nie musi być pieniężne. Wskazuje się, że mogą to być różne przedmioty materialne – używki, jedzenie. Szwedzki kodeks karny penalizuje również odbywanie za wynagrodzeniem stosunku seksualnego z osobą małoletnią, tj. poniżej 18. roku życia. Zgodnie z § 9 ust. 1 rozdział VI szwedzkiego k.k. karą wówczas grożącą jest kara grzywny lub kara 139 „Vad som sägs i första stycket gäller även om ersättningen har utlovats eller getts av någon annan”. 140 Zob. A. Mathieson, Prostitution6, s. 397. Wśród pozostałych motywów szwedzkiej regulacji wskazuje się zredukowanie liczby kobiet trudniących się prostytucją, zredukowanie rozmiarów przestępczości związanej z handlem ludźmi, zredukowanie liczy osób korzystających z usług seksualnych prostytutek, zredukowanie liczby domów publicznych oraz osób trudniących się sutenerstwem oraz propagowanie modelu skandynawskiego – zob. A. Mathieson, Prostitution6, s. 401. 141 Zob. M. Kulik, Przestępstwa6, s. 162. 51 Wydaje się, że mimo to, model skandynawski można ocenić jako oryginalne i w wielu punktach efektywne rozwiązanie w przedmiocie prawnokarnej regulacji prostytucji. 52 VIII. Prawo irlandzkie Prawo irlandzkie w przedmiocie prostytucji i czerpania z niej korzyści majątkowych wykazywało znaczne podobieństwo do rozwiązań polskich i zaliczane było do modelu abolicjonistycznego. Samo uprawianie prostytucji oraz korzystanie z usług prostytutek pozostawało w Irlandii prawnokarnie irrelewantne. Karalne były natomiast tzw. czyny okołoprostytucyjne. Po ostatniej nowelizacji przepisów tzw. Sexual Offences Act149 w lutym 2017 r. rozwiązania irlandzkie zbliżają się jednak do modelu skandynawskiego. Przedmiotowa nowelizacja zakłada bowiem penalizację korzystania z usług prostytutki. Samo uprawianie prostytucji pozostało w Irlandii prawnokarnie irrelewantne. Penalizacji, obok korzystania z usług prostytutki, podlegają natomiast nadal pozostałe czyny okołoprostytucyjne. 1. Przestępstwo korzystania z usług prostytutki Jak już wcześniej wspomniano, penalizacja korzystania z usług prostytutki ma miejsce w prawie irlandzkim dopiero od lutego 2017 r. Dokonaną wówczas nowelizacją Sexual Offences Act dodano do tej ustawy sekcję 7a. Zgodnie z ust. 1 tej sekcji przestępstwa tego dopuszcza się ten, kto płaci, oferuje lub obiecuje zapłacić innej osobie (w tym także prostytutce) pieniądze lub inną formę wynagrodzenia w celu doprowadzenia do aktywności seksualnej z prostytutką150. Karą wówczas grożącą jest kara grzywny. Sekcja 7a ust. 2 definiuje pojęcie aktywności seksualnej, wskazując, że jest to każda aktywność, którą rozsądny obywatel za taką uznaje151. 149 Tekst dostępny na stronie http://revisedacts.lawreform.ie/eli/1993/act/20/revised/en/pdf?annotations=false (5 września 2017 r. ). 150 „A person who pays, gives, offers or promises to pay or give a person (including a prostitute) money or any other form of remuneration or consideration for the purpose of engaging in sexual activity with a prostitute shall be guilty of an offence and shall be liable on summary conviction – (a) in the case of a first offence, to a class E fine, and (b) in the case of a second or subsequent offence, to a class D fine”. 151 „In this section ‘sexual activity’ means any activity where a reasonable person would consider that – (a) whatever its circumstances or the purpose of any person to it, the activity is because of its nature 53 Przestępstwo korzystania z usług prostytutki zostało zatem stypizowane jako przestępstwo umyślne, przy czym sprawca musi działać w określonym celu. Jednakże w zakresie znamienia „aktywności seksualnej” ustawodawca irlandzki posłużył się normatywem rozsądnego obywatela (reasonable person). Trzeba przy tym zwrócić uwagę, że Irlandia przynależy do systemu common law, dlatego konstrukcje umyślności i nieumyślności nie znajdują pełnego przełożenia na pojęcie mens rea. Podkreślenia wymaga też fakt, że przestępstwo z sekcji 7a nie zostało stypizowane jako skutkowe, w związku z tym karalne jest już samo oferowanie lub uiszczanie wynagrodzenia za usługę seksualną, niezależnie od tego, czy do niej doszło czy nie. Zakres karalności jest zatem szerszy niż w przypadku § 11 ust. 1 szwedzkiego k.k. Ponadto prawo szwedzkie wymaga, aby osoba, z której usług seksualnych sprawca korzysta, zajmowała się prostytucją stale, tj. nie tylko dorywczo. Irlandzki Sexual Offences Act takich ograniczeń nie przewiduje. 2. Przestępstwo narzucania się prostytutki w miejscu publicznym Zgodnie z sekcją 7 Sexual Offences Act, kto na ulicy lub w innym miejscu publicznym zwraca się z prośbą lub naprzykrza się innej osobie w celu oferowania prostytucji, podlega karze grzywny152. Wysokość tej kary jest przy tym zależna od ewentualnej recydywy sprawcy. W przypadku skazania po raz trzeci i każdy kolejny za przestępstwo stypizowane w sekcji 7 sąd może orzec karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 4 tygodni. Sekcja 7 irlandzkiego Sexual Offences Act jest zatem odpowiednikiem art. 142 polskiego kodeksu wykroczeń. Ponadto penalizacja narzucania się przez prostytutkę ze swoimi usługami jest w prawie irlandzkim wsparta treścią sekcji 8 Sexual Offences Act. Zgodnie z sekcją 8 ust. 1 funkcjonariusz policji (irlandzka Garda Síochána) mający uzasadnione podejrzenie, że dana osoba porusza się po ulicy lub w miejscu sexual, or (b) because of its nature the activity may be sexual and because of its circumstances or the purposes of any person in relations to it (or both) the activity is sexual”. 152 „A person who in a street or public place solicits or importunes another person or other persons for the purposes of prostitution shall be guilty of an offence and shall be liable on summary conviction to a fine”. 56 3.3. Prowadzenie domu publicznego Zgodnie z sekcją 11 Sexual Offences Act, kto a) utrzymuje, zarządza domem publicznym lub bierze udział bądź pomaga w zarządzaniu nim; b) będąc najemcą, posiadaczem lub jakąkolwiek osobą odpowiedzialną za nieruchomość lub jej część świadomie pozwala, by nieruchomość lub jej część były używane w charakterze domu publicznego; c) będąc wynajmującym, właścicielem albo agentem jednej z tych osób, wie, że dana nieruchomość lub jej część jest lub ma być używana jako dom publiczny i na to pozwala, podlega karze grzywny, pozbawienia wolności do 12 miesięcy lub obu tym karom łącznie (w przypadku postępowania uproszczonego) albo karze grzywny, karze pozbawianie wolności do lat 5 (w przypadku postępowania zwykłego)157. Przywołany przepis penalizuje zatem właściwie każde zachowanie, którym sprawca w jakiś sposób związany z nieruchomością umyślnie, tj. wiedząc o przeznaczeniu nieruchomości do uprawiania prostytucji, przyczynia się do takiego jej wykorzystania. Zakres penalizacji jest więc w przypadku sekcji 11 Sexual Offences Act bardzo szeroki. Zwrócić przy tym należy uwagę, że przestępstwa stypizowanego w tym przepisie można się dopuścić także przez zaniechanie, pozwalając na istniejący stan rzeczy, tj. wykorzystywanie nieruchomości jako domu publicznego. 4. Konkluzja Szwedzki model prawnokarnej regulacji prostytucji i przestępstw okołoprostytucyjnych stał się inspiracją dla rozwiązań funkcjonujących od kilku miesięcy w Irlandii158. Twórcy nowelizacji Sexual Offences Act nie ukrywali, że ich 157 „A person who (a) keeps or manages or acts or assists in the management of a brothel, (b) being the tenant, lessee, occupier or person in charge of a premises, knowingly permits such premises or any part thereof to be used as a brothel or for the purposes of habitual prostitution, or (c) being the lessor or landlord of any premises or the agent of such lessor or landlord, lets such premises or any part thereof with the knowledge that such premises or some part thereof are or is to be used as a brothel, or is wilfully a party to the continued use of such premises or any part thereof as a brothel, shall be guilty of an offence and shall be liable on summary conviction to a class A fine or imprisonment for a term not exceeding 12 months or both, or on conviction on indictment to a fine not exceeding £10,000 or to imprisonment for a term not exceeding 5 years or to both”. 158 Zob. R. Beegan, Prostitution and sex work: situating Ireland’s new law on prostitution in the radical and liberal feminist paradigms, „Irish Journal of Applied Social Studies” 2017, nr 1, s. 69, http://arrow.dit.ie/ijass/vol17/iss1/6/ (dostęp dnia 20 czerwca 2017 r.). 57 zamiarem jest uzyskanie analogicznych efektów do tych odnotowanych w Szwecji, w szczególności obniżenie liczby osób korzystających z usług prostytutek. Motywem nowelizacji z 2017 r. miała być także walka z nierównością płci159. Brak jeszcze badań mogących potwierdzić osiągnięcie przez ustawodawcę irlandzkiego zamierzonych celów. Sam kształt przepisów Sexual Offences Act po nowelizacji z 2017 r. z pewnością na to pozwala. Jak już bowiem wyżej wskazano, przestępstwo korzystania z usług prostytutki zostało w sekcji 7a stypizowane bardzo szeroko. 159 Zob. Report on hearings and submissions on the Review of Legislation on Prostitution 2013, http://www.oireachtas.ie/parliament/media/committees/justice/1.Part-1-final.pdf (dostęp dnia 20 czerwca 2017 r.). 58 IX. Prawo łotewskie Prawo łotewskie stanowi egzemplifikację modelu neoreglamentacyjnego. Uprawianie prostytucji na Łotwie jest w pełni legalne, jednakże obwarowane wieloma warunkami wykreowanymi na gruncie prawa administracyjnego. Łotewski kodeks karny160 (dalej: „łotewski k.k.”) penalizuje natomiast szereg czynów okołoprostytucyjnych. 1. Przestępstwa okołoprostytucyjne w prawie łotewskim 1.1. Prowadzenie domu publicznego Zgodnie z art. 1631 łotewskiego k.k., kto zakłada, utrzymuje, zarządza lub finansuje dom publiczny (nielegalne miejsce do organizowania i świadczenia prostytucji), podlega karze pozbawienia wolności do lat 3, karze ograniczenia wolności, karze pracy społecznej albo karze grzywny161. Przywołany przepis penalizuje cztery zachowania związane z funkcjonowaniem domu publicznego. Karalne jest mianowicie jego założenie, utrzymywanie, zarządzanie oraz finansowanie. Jest to zatem typowe przestępstwo wieloodmianowe, które zostaje dokonane już w momencie realizacji jednego ze wskazanych zachowań. Wątpliwości wzbudza wytyczenie wyraźnej granicy między utrzymywaniem (uzturēšanu) a finansowaniem (finansēšanu) domu publicznego. Wydaje się, że przez utrzymywanie należy rozumieć takie zachowania, które pozwalają na dalsze funkcjonowanie domu publicznego. Przez finansowanie zaś przekazywanie środków pieniężnych na prowadzenie takiego domu. W art. 1631 łotewskiego k.k. zawarto również definicję legalną domu publicznego. Ustawodawca wskazuje, że jest to nielegalne miejsce do organizowania i świadczenia prostytucji. Określenie domu publicznego mianem miejsca nielegalnego jest ściśle związane z ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów Republiki 160 Tekst dostępny na stronie https://likumi.lv/doc.php?id=88966#p163.1 (5 września 2017 r.). 161 „Par bordeļa (neatļauta prostitūcijas pakalpojumu organizēšanas un sniegšanas vieta) izveidošanu, uzturēšanu, vadīšanu vai finansēšanu, soda ar brīvības atņemšanu uz laiku līdz trim gadiem vai ar īslaicīgu brīvības atņemšanu, vai ar piespiedu darbu, vai ar naudas sodu”. 61 Wreszcie w art. 164 § 5 łotewskiego k.k. został stypizowany ostatni typ kwalifikowany przestępstwa stręczycielstwa169. Zgodnie z tym przepisem, w sytuacji gdy sprawca czynów z art. 164 § 1–4 dopuścił się ich, działając w zorganizowanej grupie przestępczej, podlega karze pozbawienia wolności od lat 5 do lat 15, z możliwością konfiskaty mienia oraz z możliwością dozoru na okres nieprzekraczający 3 lat. 1.3. Sutenerstwo Zgodnie z art. 165 łotewskiego k.k., kto w celu wzbogacenia się czerpie korzyści majątkowe z cudzej prostytucji, podlega karze pozbawienia wolności nieprzekraczającej 5 lat, karze krótkotrwałego pozbawienia wolności, karze pracy społecznej, albo karze grzywny, z możliwością konfiskaty mienia oraz z możliwością dozoru na okres nieprzekraczający 3 lat170. Dla dokonania przestępstwa sutenerstwa w łotewskim prawie karnym nie wystarczy zatem samo faktyczne czerpanie korzyści majątkowych z cudzej prostytucji. Sutenerstwo zostało w nim bowiem ukształtowane jako przestępstwo kierunkowe, znamienne celem wzbogacenia się. Dyskusyjne może się wydawać, czy korzyści majątkowe mogą być czerpane w innym celu niż wzbogacenie się. Wydaje się, że istotą kierunkowości przestępstwa z art. 165 § 1 łotewskiego k.k. jest wymóg, by osiągnięte korzyści majątkowe przypadły rzeczywiście sprawcy i w ten sposób stanowiły przysporzenie w jego majątku. Artykuł 165 § 2 łotewskiego k.k. kreuje typ kwalifikowany przestępstwa sutenerstwa, ze względu na dopuszczenie się go działaniem w grupie, lub na szkodę małoletniego171. Karą wówczas grożącą jest kara pozbawienia wolności do lat 8, z możliwością konfiskaty mienia oraz z możliwością dozoru na okres 169 „Par šajā pantā paredzētajām darbībām, ja tās izdarījusi organizēta grupa, soda ar brīvības atņemšanu uz laiku no pieciem līdz piecpadsmit gadiem, konfiscējot mantu vai bez mantas konfiskācijas, un ar probācijas uzraudzību uz laiku līdz trim gadiem”. 170 „Par tādas personas izmantošanu iedzīvošanās nolūkā, kura nodarbojas ar prostitūciju, soda ar brīvības atņemšanu uz laiku līdz pieciem gadiem vai ar īslaicīgu brīvības atņemšanu, vai ar piespiedu darbu, vai ar naudas sodu, konfiscējot mantu vai bez mantas konfiskācijas, un ar probācijas uzraudzību uz laiku līdz trim gadiem vai bez tās”. 171 „Par tādām pašām darbībām, ja tās izdarījusi personu grupa vai arī tās izdarītas attiecībā uz nepilngadīgām personām, soda ar brīvības atņemšanu uz laiku līdz astoņiem gadiem, konfiscējot mantu vai bez mantas konfiskācijas, un ar probācijas uzraudzību uz laiku līdz trim gadiem”. 62 nieprzekraczający 3 lat. Kolejny typ kwalifikowany został przewidziany w art. 165 § 3 łotewskiego k.k.172 Jeżeli sprawca dopuścił się czynu z art. 165 § 1 lub 2, działając w zorganizowanej grupie przestępczej lub na szkodę dziecka, podlega karze pozbawienia wolności od lat 5 do lat 15, z możliwością konfiskaty mienia oraz z możliwością dozoru na okres nieprzekraczający 3 lat. 2. Regulacje o charakterze administracyjnoprawnym Administracyjne regulacje kreujące ograniczenia w uprawianiu prostytucji na Łotwie zostały zawarte w rozporządzeniu nr 32 Rady Ministrów Republiki Łotwy z dnia 22 stycznia 2008 r. Zgodnie z przepisami tego aktu prostytucji nie mogą uprawiać osoby małoletnie oraz nieposiadające książeczki zdrowia (ust. 2)173. W ust. 4 rozporządzenia wyliczono miejsca, w których niedopuszczalne jest uprawianie prostytucji174. Niedopuszczalne jest również tworzenie podmiotów zbiorowych w celu oferowania i świadczenia usług seksualnych za opłatą (ust. 6)175. Zabronione jest także reklamowanie i oferowanie usług seksualnych za pośrednictwem Internetu, prasy i innych środków masowego przekazu, jak również czynienie tego za pośrednictwem innych osób (ust. 11)176. Zgodnie zaś z ust. 14 egzekwowanie regulacji zawartych w przedmiotowym rozporządzeniu pozostaje kompetencją policji i straży miejskiej177. 172 „Par tādām pašām darbībām, ja tās izdarījusi organizēta grupa vai ja tās izdarītas attiecībā uz mazgadīgām personām, soda ar brīvības atņemšanu uz laiku no pieciem līdz piecpadsmit gadiem, konfiscējot mantu vai bez mantas konfiskācijas, un ar probācijas uzraudzību uz laiku līdz trim gadiem”. 173 „Ar prostitūciju aizliegts nodarboties nepilngadīgai personai”. 174 „Personai aizliegts piedāvāt vai sniegt seksuālos pakalpojumus par maksu, kā arī saņemt šos pakalpojumus šo noteikumu 3.punktā minētajā dzīvojamā telpā: ja tā atrodas tuvāk par 100 metriem no izglītības iestādes vai baznīcas; ja tajā atrodas nepilngadīgais; ja pret to iebilst citas personas, kuras dzīvo šajā telpā vai mājā, kurā tā atrodas”. 175 „Personām aizliegts apvienoties grupās, lai piedāvātu un sniegtu seksuālos pakalpojumus par maksu, kā arī pieņemtu pasūtījumus seksuālo pakalpojumu sniegšanai par maksu”. 176 „Seksuālos pakalpojumus aizliegts piedāvāt un reklamēt internetā, presē un citos plašsaziņas līdzekļos (izņemot erotiska rakstura izdevumus), kā arī izmantojot citu personu starpniecību”. 177 „Šo noteikumu izpildi atbilstoši kompetencei kontrolē Valsts policija un pašvaldības policija”. 63 3. Konkluzja Łotewskie regulacje prawne dotyczące prostytucji i czerpania z niej korzyści majątkowych znacząco różnią się od modelu szwedzkiego, rosyjskiego czy holenderskiego. Korzystanie z usług oferowanych przez prostytutki jest w pełni legalne. Legalne jest także samo uprawianie prostytucji, aczkolwiek obwarowane określonymi warunkami. Penalizowane pozostają natomiast tzw. czyny okołoprostytucyjne, takie jak sutenerstwo, stręczycielstwo czy zmuszanie do prostytucji. Wydaje się, że nieco bliżej jest rozwiązaniom łotewskim do modelu abolicjonistycznego, chociażby w polskim wydaniu. Zauważyć jednak należy, że model abolicjonistyczny, w tym także przepisy funkcjonujące w Polsce, nie nakładają w zasadzie żadnych ograniczeń w zakresie możliwości uprawiania prostytucji. Wyjątkiem jest jedynie art. 142 polskiego k.w. 66 prostytutki ma zostać wykonana, w szczególności może to być miejsce poza terytorium Anglii i Walii. Ponadto, nie jest także konieczne, by sprawca wiedział o działaniach eksploatacyjnych podjętych wobec prostytutki przez osobę trzecią186. Przestępstwo korzystania z wymuszonej prostytucji zostało zatem oparte na tzw. strict liability, czyli odpowiedzialności obiektywnej. Nie jest konieczne stwierdzenie po stronie sprawcy umyślności lub nieumyślności czy mens rea. Istotna jest jedynie sama realizacja zachowania przedmiotowo stypizowanego w analizowanym przepisie. 1.3. Stręczycielstwo Stręczycielstwo zostało w angielsko-walijskim Sexual Offences Act z 2003 r. stypizowane w sekcji 52. Zgodnie z tym przepisem czynu tego dopuszcza się ten, kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej dla siebie lub dla kogoś innego doprowadza inną osobę do uprawiania prostytucji, lub ją do tego nakłania. Podobnie jak w przypadku przestępstwa z sekcji 53A nieistotne pozostaje miejsce, w którym prostytucja ma być uprawiana. Może to być miejsce poza terytorium Anglii i Walii187. Karą grożącą za stręczycielstwo jest kara grzywny, kara pozbawienia wolności do 6 miesięcy lub obie te kary łącznie (w przypadku postępowania uproszczonego), albo kara pozbawienia wolności do lat 7 (w przypadku zwykłego postępowania)188. Przez korzyść majątkową, o której mowa w sekcji 52 oraz w innych przepisach Sexual Offences Act z 2003 r., należy zgodnie z sekcją 54 ust. 1 rozumieć każdą korzyść o charakterze finansowym, obejmującą także zwolnienie z długu, oraz otrzymanie dóbr i usług bezpłatnie lub po niższej cenie189. 186 „The following are irrelevant (a) where in the world the sexual services are to be provided and whether those services are provided, (b) whether A is, or ought to be, aware that C has engaged in exploitative conduct”. 187 „A person commits an offence if he intentionally controls any of the activities of another person relating to that person’s prostitution in any part of the world, and he does so for or in the expectation of gain for himself or a third person” 188 „A person guilty of an offence under this section is liable on summary conviction, to imprisonment for a term not exceeding 6 months or a fine not exceeding the statutory maximum or both; on conviction on indictment, to imprisonment for a term not exceeding 7 years”. 189 „In sections 52, 53 and 53A, «gain» means any financial advantage, including the discharge of an obligation to pay or the provision of goods or services (including sexual services) gratuitously or at 67 Zaznaczyć trzeba, że doprowadzenie do uprawiania prostytucji, o którym mowa w sekcji 52 Sexual Offences Act z 2003 r., może nastąpić również z użyciem tzw. działań eksploatacyjnych190. Z tego też względu stypizowany w sekcji 52 czyn nosi również pewne znamiona zmuszania do prostytucji. 1.4. Kontrolowanie cudzej prostytucji Zgodnie z treścią sekcji 53 Sexual Offences Act z 2003 r., kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej umyślnie kontroluje jakąkolwiek aktywność innej osoby związaną z jej prostytucją w jakiejkolwiek części świata, podlega karze grzywny, karze pozbawienia wolności do 6 miesięcy lub obu tym karom łącznie (w przypadku postępowania uproszczonego), albo karze pozbawienia wolności do lat 7 (w przypadku zwykłego postępowania)191. Wskazuje się, że dla bytu tego przestępstwa istotne jest znaczące ograniczenie wolności decyzji i wyboru osoby prostytuującej się i podobnie jak przy przestępstwie stręczycielstwa może nastąpić to przez tzw. działania eksploatacyjne192. Przykładem kontroli bez eksploatacji może być tutaj kontrola finansów prostytutki, pobieranie części jej zarobków, dobór klientów czy ustalanie warunków pracy193. Taka wykładnia przestępstwa kontrolowania prostytucji, jak również określenie jego subiektywnej strony przez wskazanie celu zachowania się sprawcy (osiągnięcia korzyści majątkowej) zbliża to przestępstwo do znanych z polskiego kodeksu karnego konstrukcji przestępstw sutenerstwa i zmuszania do prostytucji. a discount; or the goodwill of any person which is or appears likely, in time, to bring financial advantage”. 190 Zob. Sexual Offences. Definitive Guideline, s. 82, http://www.sentencingcouncil.org.uk/wpcontent/uploads/Final_Sexual_Offences_Definitive_Guideline_ content_web1.pdf (dostęp dnia 20 czerwca 2017 r.).. 191 „A person commits an offence if he intentionally controls any of the activities of another person relating to that person’s prostitution in any part of the world, and he does so for or in the expectation of gain for himself or a third person. A person guilty of an offence under this section is liable on summary conviction, to imprisonment for a term not exceeding 6 months or a fine not exceeding the statutory maximum or both; on conviction on indictment, to imprisonment for a term not exceeding 7 years”. 192 Zob. Sexual6, s. 82. 193 Zob. Sexual6, s. 82. 68 1.5. Przestępstwa związane z prowadzeniem domu publicznego Przestępstwa związane z prowadzeniem domu publicznego zostały uregulowane w Sexual Offences Act z 1956 r. i znowelizowane przepisami Sexual Offences Act z 2003 r. Za dom publicznym w prawie angielsko-walijskim uznaje się nieruchomość, którą przynajmniej dwie osoby używają w celu świadczenia usług seksualnych194. W aktualnym brzmieniu sekcja 33 Sexual Offences Act z 1956 r. penalizuje utrzymywanie domu publicznego oraz zarządzanie nim. W myśl tego przepisu karalna jest także współpraca w zarządzaniu domem publicznym, jak również pomoc w jego zarządzaniu195. Uzupełnieniem tej regulacji jest dodana w 2003 r. sekcja 33A, zgodnie z którą karalne jest utrzymywanie domu publicznego, zarządzanie nim oraz współpraca w zarządzaniu domem publicznym, jak również pomoc w jego zarządzaniu także wtedy, gdy domem publicznym jest miejsce o jakimś innym, dodatkowym przeznaczeniu196. Zakresy kryminalizacji czynów z sekcji 33 i 33A częściowo zatem pokrywają się, co może powodować liczne problemy w praktyce ich stosowania. Ponadto zaskakująca jest rozbieżności w przewidzianych za te czyny karach. Czyn z sekcji 33 zagrożony jest bowiem karą do 3 miesięcy pozbawienia wolności lub w razie powtórnego skazania – do 6 miesięcy pozbawienia wolności. Za czyn z sekcji 33A grozi zaś kara do 7 lat pozbawienia wolności (w przypadku zwykłego postępowania)197. Sexual Offences Act z 1956 r. penalizuje również zachowania niezwiązane bezpośrednio z prowadzeniem domu publicznego. Zgodnie z sekcją 34, kto jako właściciel nieruchomości, wynajmujący lub agent jednej z tych osób pozwala, mimo posiadanej w tym zakresie wiedzy, na używanie całości lub części nieruchomości jako domu publicznego oraz kto dowiadując się o wykorzystywaniu całości lub części nieruchomości jako domu publicznego, pozwala na kontynuowanie tego 194 Zob. House of Commons, Home Affairs Committee, Prostitution. Third Report of Session 2016-17, Londyn, 2016, s. 18, https://www.publications.parliament.uk/pa/cm201617/cmselect/cmhaff/26/26.pdf (dostęp dnia 20 czerwca 2017 r.). 195 „It is an offence for a person to keep a brothel, or to manage, or act, or assist in the management of a brothel”. 196 „It is an offence for a person to keep, or to manage, or act or assist in the management of, a brothel to which people resort for practices involving prostitution (whether or not also for other practices)”. 197 Zob. M. Kulik, Przestępstwa6, s. 161. 71 od tego, czy osoba pokrzywdzona ukończyła 13 lat. Kara grożąca za czyn z sekcji 49 jest tożsama z tą, przewidzianą za przestępstwo z sekcji 48206. Wreszcie sekcja 50 penalizuje zachowanie polegające na umyślnym organizowaniu lub ułatwianiu innej osobie uprawiania prostytucji lub udział w produkowaniu pornografii w jakiejkolwiek części świata, w sytuacji gdy osoba ta nie ukończyła 18. roku życia207. Podobnie jak w przypadku sekcji 47–49 ustawodawca przewidział różne wymogi w zakresie stanu świadomości sprawcy w zależności od wieku osoby pokrzywdzonej. Kara grożąca za czyn z sekcji 50 jest tożsama z tymi przewidzianymi za przestępstwa z sekcji 48 i 49208. W sekcji 51 ust. 1 ustawodawca zawarł definicję osoby zaangażowanej w produkcję pornografii, o której mowa w sekcjach 48–50, wskazując, że jest to osoba, której nieobyczajny wizerunek został w jakiś sposób utrwalony209. 3. Konkluzja Jak już wspomniano na wstępie, angielsko-walijskie rozwiązania prawne w zakresie prostytucji i czerpania z niej korzyści majątkowych uznać należy za egzemplifikację modelu abolicjonistycznego. Jednocześnie jednak sekcje 51A i 53A Sexual Offences Act z 2003 r. charakterystyczne są raczej dla modelu skandynawskiego, który zresztą, z pewnymi modyfikacjami, funkcjonuje od kilku miesięcy w Irlandii. Ponadto należy zwrócić uwagę, że model skandynawski jest przez specjalistów w Anglii i Walii oceniany raczej pozytywnie210. Być może więc rozwiązania angielsko- 206 „A person guilty of an offence under this section is liable on summary conviction, to imprisonment for a term not exceeding 6 months or a fine not exceeding the statutory maximum or both; on conviction on indictment, to imprisonment for a term not exceeding 14 years”. 207 „A person (A) commits an offence if he intentionally arranges or facilitates the prostitution or involvement in pornography in any part of the world of another person (B), and either B is under 18, and A does not reasonably believe that B is 18 or over, or B is under 13”. 208 „A person guilty of an offence under this section is liable on summary conviction, to imprisonment for a term not exceeding 6 months or a fine not exceeding the statutory maximum or both; on conviction on indictment, to imprisonment for a term not exceeding 14 years”. 209 „For the purposes of sections 48 to 50, a person is involved in pornography if an indecent image of that person is recorded; and similar expressions, and «pornography», are to be interpreted accordingly”. 210 Zob. House6, s. 22. 72 walijskie będą ewoluowały w tym kierunku, choć obecnie wskazuje się, że brak wystarczającej liczby badań nad efektywnością modelu skandynawskiego, aby bezkrytycznie przyjmować go w Anglii i Walii211. 211 Zob. House6, s. 38. 73 XI. Podsumowanie Powyżej przedstawione regulacje prawne dotyczące prostytucji i czerpania z niej korzyści majątkowych, funkcjonujące w Polsce, Anglii i Walii, Holandii, Niemczech, Łotwie, Rosji, Ukrainie, Szwecji oraz Irlandii, ukazują różnorodność możliwych rozwiązań w tym zakresie oraz ich konsekwencji. Model abolicjonistyczny funkcjonuje od wielu lat w Polsce. Nie brak jest jednak pod jego adresem zarzutów i zgłaszanych postulatów rewizji. Za przykład modelu abolicjonistycznego należy również uznać prawo angielskie i walijskie. Jednakże również w tych krajach niezadowolenie z istniejącego stanu prawnego i faktycznego wywołuje dyskusje nad wprowadzeniem rozwiązań zbliżonych do modelu skandynawskiego. Na taki krok zdecydowała się już w 2017 r. Irlandia, penalizując korzystanie z usług seksualnych oferowanych przez prostytutki. Od kilkunastu lat rozwiązania takie funkcjonują w Szwecji i innych krajach skandynawskich. W zupełnie innym kierunku model abolicjonistyczny ewoluował w Holandii i Niemczech. W tych krajach tendencje do liberalizacji regulacji prawnych dotyczących prostytucji i czerpania z niej korzyści majątkowych doprowadziły do depenalizacji wielu czynów okołoprostytucyjnych, a ponadto uzawodowiły i opodatkowały prostytucję. Odmienny od pozostałych krajów jest model rozwiązań prawnych przyjętych przez Łotwę. Nosi on cechy modelu neoreglamentacyjnego. Prowadzenie domów publicznych nie jest na Łotwie legalne, tak jak to ma miejsce w Holandii czy w Niemczech. Uprawianie prostytucji zostało jednak, odmiennie niż w większości państw hołdujących modelowi abolicjonistycznemu, prawnie uregulowane. Wreszcie pomiędzy modelem abolicjonistycznym a prohibicyjnym lokują się regulacje prawne funkcjonujące w Rosji i na Ukrainie. W państwach tych penalizowane są określone czyny okołoprostytucyjne. Karalne jest również samo uprawianie prostytucji. 76 http://kks.verdus.nl/upload/documents/P31_prostitution_policy_report.pdf (dostęp dnia 5 września 2017 r.). Artykuły i rozdziały w opracowaniach zbiorowych: Beegan R., Prostitution and sex work: situating Ireland’s new law on prostitution in the radical and liberal feminist paradigms, „Irish Journal of Applied Social Studies” 2017, nr 1. Błońska B., Zagadnienie przedmiotu ochrony prawnokarnej w przypadku przestępstw eksploatacji prostytucji, „Studia Iuridica” 2006, nr 46. Bunikowski D., Czy prostytutki powinny oddać państwu zarobione pieniądze?, „Palestra” 2007, nr 3–4. Huisman W., Kleemans E.R., The challenges of fighting sex trafficking in the legalized prostitution market of the Netherlands, „Crime Law and Social Change” 2014, nr 1. Janikowski J., Wykroczenie proponowania czynu nierządnego, „Prokuratura i Prawo” 2017, nr 4. Kotowska M., Problematyka eksploatacji prostytucji w świetle polskiego ustawodawstwa, „Studia Prawnoustrojowe” 2013, nr 19. Kępa M., Podatkowe skutki prostytucji w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych [w:] Prostytucja, red. M. Mozgawa, Warszawa 2014. Krajewski R., O potrzebie kryminalizacji przydrożnej prostytucji, „Prokuratura i Prawo” 2011, nr 9. Kulik M., Przestępstwa „okołoprostytucyjne” w ujęciu porównawczym [w:] Prostytucja, red. M. Mozgawa, Warszawa 2014. Mathieson A., Prostitution policy: legalization, decryminalization and the nordic model, „Seattle Journal for Social Justice” 2015, nr 2. Mozgawa M., Uwagi na temat wykroczenia z art. 142 k.w. [w:] Prostytucja, red. M. Mozgawa, Warszawa 2014. 77 Nawrocki W., Seńko M., Przestępstwa okołoprostytucyjne w ukraińskim kodeksie karnym [w:] Prostytucja, red. M. Mozgawa, Warszawa 2014. Outshoorn J., Policy change in prostitution in th Netherlands: from legalization to strict control, „Sexuality Research and Social Policy” 2012/3(9), https://link.springer.com/article/10.1007/s13178-012-0088 (dostęp dnia 20 czerwca 2017 r.). Płatek M., Genderowo-prawne aspekty usług seksualnych w Polsce [w:] Nauki penalne wobec szybkich przemian socjokulturowych. Księga jubileuszowa Profesora Mariana Filara, red. A. Adamski, J. Bojarski, P. Chrzczonowicz, M. Leciak, t. 2, Toruń 2012. Warylewski J., Prostytucja (art. 203 i 204 KK) [w:] System Prawa Karnego, t. 10, Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, red. J. Warylewski, Warszawa 2016. Więckiewicz K., Polskie prawo karne wobec zjawiska prostytucji w świetle międzynarodowych standardów praw człowieka [w:] Prostytucja. Studium Zjawiska, red. R. Kowalczyk, M. Leśniak, Kraków 2013. Komentarze i podręczniki: Andrejew I., Świda W., Wolter W., Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1973. Daniluk P. (red.), Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 2016. Grzegorczyk T. (red.), Kodeks wykroczeń, Warszawa 2013. Makarewicz J. [w:] Kodeks karny z komentarzem, red. A. Grześkowiak, K. Wiak, Lublin 2012. Pohl Ł., Prawo karne. Wykład części ogólnej, Warszawa 2015. Zoll A. (red.), Kodeks karny. Część szczególna, t. 2, Komentarz do art. 117–277 k.k., Warszawa 2013. 78 Orzecznictwo: Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 1977 r., VII KZP 30/76, OSNKW 1977, nr 6, poz. 58. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 3 lutego 2000 r., I SA/Gd 1011/99, LEX nr 40390. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 25 stycznia 2017 r., I SA/Gd 1266/16, LEX nr 2220632. Wyrok Sądu Administracyjnego w Berlinie z dnia 1 grudnia 2000 r., VG 35 A 570.99. Inne: House of Commons, Home Affairs Committee, Prostitution. Third Report of Session 2016-17, Londyn 2016,https://www.publications.parliament.uk/pa/cm201617/cmselect/cmhaff/26/26.pd f (dostęp dnia 20 czerwca 2017 r.). Report by the Federal Government on the impact of the act regulating the legal situation of prostitutes (Prostitution Act), https://www.bmfsfj.de/blob/93346/f81fb6d56073e3a0a80c442439b6495e/bericht-der- br-zum-prostg-englisch-data.pdf (dostęp dnia 20 czerwca 2017 r.) Report on hearings and submissions on the Review of Legislation on Prostitution 2013, http://www.oireachtas.ie/parliament/media/committees/justice/1.Part-1-final.pdf (dostęp dnia 20 czerwca 2017 r.). Sexual Offences. Definitive Guideline, http://www.sentencingcouncil.org.uk/wpcontent/uploads/Final_Sexual_Offences_Defi nitive_Guideline_content_web1.pdf (dostęp dnia 20 czerwca 2017 r.).