Pobierz Pryncypat - skrypt z "Historii Rzymu" A. Ziółkowskiego i więcej Streszczenia w PDF z Historia starożytnego Rzymu tylko na Docsity!
PRYNCYPAT I ORGANIZACJA IMPERIUM
- Zasada dynastyczna: → August nie miał syna, tylko jedną córkę - Julię, jej drugim mężem był Marek Wipsaniusz Agryppa, Oktawian adoptował jej synów z tego małżeństwa - Gajusza i Lucjusza → Ich przedwczesna śmierć spowodowała, że adoptował syna swojej żony Livii Druzylii z poprzedniego małżeństwa - jako Tyberiusza Juliusza Cezara (14-37) (za niego wydano po raz drugi Julię), August chciał jednak, aby dziedziczenie przebiegało w linii jego potomków, dlatego Tyberiusz, mimo że miał syna, musiał adoptować swojego bratanka Klaudiusza Nerona Germanika, żonatego z wnuczką Augusta - Agryppiną → Postępowanie wyglądało jak w wypadku nieposiadającego synów paterfamilias, jednak tu kwestią dziedzictwa była władza monarsza, dlatego następcom nadawano specjalne prerogatywy (imperium prokonsularne i władzę trybuńską) na mocy ustawy ex senatusconsulto → Ten typ przekazywania władzy miał później na długi czas stać się normą, chociaż ważną rolę stale odgrywały więzy krwi pomiędzy następnymi cesarzami → W 37 r. Tyberiusz pozostawił jako władcę Gajusza Cezara Kaligulę (37-41) (syna Germanika, brata Klaudiusza Nerona, prawnuka Augusta) niespodziewanie zamordowano go jednak w 41 r., wygasła linia julijska → Wtedy po raz pierwszy padła opinia, że wybór princepsa powinien należeć do senatu, zasada dynastyczna okazała się jednak silniejsza – pretorianie obwołali princepsem brata Germanika, Tyberiusza Klaudiusza (41-54) → Klaudiusz jak mógł podkreślał swoje związki dynastyczne, przybrał cognomen Caesar, był pierwszym cesarzem, przeciw któremu próbowano podnieść otwartą rebelię w 42 r. namiestnika Dalmacji – Scribonianusa, legiony odmówiły mu jednak posłuszeństwa → Następcą jego został Neron Klaudiusz Germanicus (54-68) (adoptowany syn, siostrzeniec Kaliguli), gdyż naturalny syn był młodszy); zamordował Britannicusa, syna Klaudiusza, 64 r. katastrofalny pożar Rzymu, dokonywano grabieży Italii i prowincji, realizowano megalomański projekt Złotego Domu, który powodował zadłużenie, zalegano z żołdem, wstrzymywano frumentację → 65 r. - spisek Pisona, represje Nerona objęły wtedy nie tylko spiskowców, ale dotknęły i innych → W 66 r. Neron opuścił Rzym i przebywał w Grecji, bawiąc się na igrzyskach → 67/68 r. - namiestnicy prowincji zachodnich wypowiedzieli mu posłuszeństwo i powołali nowym princepsem namiestnik Hiszpanii Serwiusza Sulpicjusza Galbę ( 68 - 69), którego uznał senat, Neron opuszczony przez wszystkich popełnił samobójstwo, źródłem legalnej władzy senat
→ “rok czterech cesarzy” - 69 r., Galba zamordowany przez pretorianów, cesarzem Witellus po wygranej wojnie domowej z Othonem, został pokonany przez Tytusa Flawiusza Wespazjan (69-79) (namiestnik ogarniętej powstaniem Judei) - początek dynastii Flawiuszów → Miał on dwóch dorosłych synów, którzy sprawowali po sobie władzę - Tytus Flawiusz Wespazjan (79- 81), później Tytus Flawiusz Domicjan (81-96), który przez długi czas pozostawał w cieniu → Następcą został adoptowany syn kuzyna – Tytus Flawiusz Clemens - przywrócenie starej zasady dziedziczenia → Domicjan był niecierpiany, spiski na jego życie miały miejsce w latach 88-89 (Saturninus – namiestnik Górnej Germanii), w opozycji stali wobec niego także stoiccy filozofowie i senatorzy o takiej orientacji (autorytet moralny epoki), zamordowanie Domicjana w 96 r. → Namiestnicy prowincji wybrali dwukrotnego konsula o szlachetnym pochodzeniu – Marka Kokcejusza Nerwę (96-98) adoptował on wodza i namiestnika Górnej Germanii – Marka Ulpiusza Trajana (98-
→ Po jego śmierci władcą został krewny, Publiusz Eliusz Hadrian (117-138), którego jednak Trajan nie adoptował (wg żony zrobił to na łożu śmierci), gdyż obawiał się, że ten zaprzestanie jego podbojów na Wschodzie → Hadrian od początku na następcę upatrzył sobie Marka Aureliusza (161-180), adoptował jednak najpierw jego wuja, Tytusa Aureliusza Fulwiusza Antoninus Piusa (138-161); adoptował także Lucjusza Werusa, który pełnił funkcję rezerwowego, obu adoptowanym synom nadano tytuł Cezara (wybór “dobrego władcy”), co było nietypowe, od tego momentu w ten sposób naznaczano następcę → Po śmierci Lucjusza w 169 r. imperium znów pozostawało w rękach jednego władcy, w 175 r. doszło do uzurpacji wojskowej, namiestnik Syrii obwołał się cesarzem na fałszywą wieść o śmierci princepsa, w tej sytuacji Marek Aureliusz zapobiegawczo nadał imperium prokonsularne swemu synowi – Lucjuszowi Aureliuszowi Antoninusowi Kommodusowi (180-192), co ponownie przywróciło dyarchię → W 193 r. Commodus został zamordowany w wyniku spisku pałacowego, senat pod naciskiem prefekta praetorio wybrał następcą Publiusza Helwiusza Pertynaksa , który został zamordowany, princepsem został inny senator – Marek Didiusz Sewerus Julianus , w tym czasie cesarzami obwołali się namiestnicy Panonni (Lucjusz Septymiusz Sewer - 193 - 211) i Syrii, pierwszy z nich otrzymał desygnację senatu, doszło do detronizacji Didiusza i skazania go na śmierć; trwały też wojny domowe z Klodiuszem Albinusem i z Pescenniuszem Nigerem → Septymiusz Sewer chcą umocnić swoją pozycję samoadoptował się do rodziny Antoninów, przedstawiając się jako brat Marka Aureliusza i Kommodusa → Cezarem został mianowany Publiusz Septymiusz Geta (209-212), a jego starszy brat Marek Aureliusz Antoninus Karakalla (211-217) od 198 r. współrządził z ojcem jako August
→ Ze względu na wzrost liczby pretorów, zniżył się też cenzus wiekowy do ok. 30 lat, podobnie z konsulatem, którego jednak zwykle nie sprawowano już roku, ale krócej poprzez ustępowanie go na rzecz suffectów (od ok. 5 r. p.n.e.) → Funkcjonowała iteracja, dlatego wątpliwym było, aby każdy pretor miał szansę sprawować konsulat, zabiegano o nie ze względu na późniejszą karierę - urzędy bardziej odpowiedzialne, które obsadzał od 27 r. p.n.e. princeps (np. Prefekt aerarium militare i Saturni, legaci legionów, legaci prowincji cesarskich jako prefekci) → Wyjątek stanowili patrycjusze, którzy nie musieli robić specjalnych wybiegów, aby zdobyć konsulat, mogli go piastować już w wieku ok. 32 lat → Cesarz sam wyznaczał legatów pro praetore prowincji cesarskich rangi konsularnej i prefektów Miasta, którzy przejęli tam główne uprawnienia konsulów i pretorów (podporządkowano im np. Kohorty miejskie) → Konsulat Azji i Afryki był osiągalny dopiero po 10-15 latach od konsulatu, stanowisko jednoroczne, wyznaczane przez senat → Urzędy ekwickie – prefekci namiestnicy kilku prowincji, zaopatrywanie miasta w zboże, komenda nad pretorianami i wigilami, zarząd finansowy prowincji cesarskich wyznaczany prokuratorom – sfera prywatna, funkcjonowali także w prowincjach ludu, sprawując nadzór nad osobistymi dobrami princepsa → W czasach Klaudiusza prokuratorem zaczęto nazywać wszystkich namiestników prowincji ekwickich z wyjątkiem Egiptu, podkreślano w ten sposób niższość wobec pozostałych namiestników ekwickich
- prefektów, np. Z Egiptu czy Mezopotamii → Pod koniec I w. istniała wewnętrzna hierarchia prefektur i prokonsulatów, oparta na wysokości rocznej pensji → Większość swojego personelu cesarz kompletował z niewolników i wyzwoleńców, gdyż praca za pensję u kogoś uchodziła wtedy za niegodną człowieka wolnego, byli oni odpowiedzialni za różne specjalistyczne zadania w kancelarii: a rationibus, ab epistuli, a libellis, a studiis, a cognitionibus → Po Tyberiuszu cesarze często pozwalali im na zbyt wiele, stąd utrwalił się wizerunek chciwych i okrutnych wyzwoleńców, dopiero od rządów Dominicjana, kiedy zaczęli się tymi zawodami parać ekwici (zmiana nastawienia społecznego, jedyny, poza prefektem praetorio, bezpośredni dostęp do władcy), ich pozycja zaczęła słabnąć → Średni i niższy personel w prowincjach rekrutował się do końca II w. spośród niewolników i wyzwoleńców princepsów - familia Caesaris , od Septymiusza Sewera ich miejsce zaczęli zajmować żołnierze → Na pewno wiele w karierze zależało od suffragio , czyli protekcji osób wysoko postawionych, cesarz nie znał osobiście wszystkich nominowanych przez niego na istotne stanowiska i polegał często na
tych poleceniach, jednak w większości składała się na to również ciężka praca, jeśli ktoś nie był patrycjuszem, i realne umiejętności, przede wszystkim zarządzania wszystkimi urzędnikami niższego rzędu, za których byli odpowiedzialni
- Zarząd prowincji: → Podstawą organizacji była iście śródziemnomorska forma polis/civitas - samorządnej gminy obywatelskiej, która była zdolna do wprowadzania zarządzeń w życie, nadzorowania poboru rekrutów i pobierania podatków, jej obywatele byli zobowiązani do pełnienia różnych urzędów nieodpłatnie (co powodowało, że skarbiec imperium nie był nadwyrężony) → Ekspansja wiązała się więc i z urbanizacją, która ułatwiała i administrowania, i kontrolę → W prowincjach wewnętrznych, gdzie nie stacjonowały z reguły wojska, utrzymanie porządku opierało się głównie na szacunku elit miejskich wobec władzy, co wzbudzano traktując wszelkie rozruchy jako bunty, ani niższym urzędnikom ani lokalnym elitom nie zależało jednak na wzbudzeniu potrzeby użycia imperium przez namiestnika → Namiestnicy mieli dość szeroką władzę, jednak zasięg ich efektywnych działań był dość wąski, dlatego obserwuje się stałe zmniejszanie ich samodzielności - poprzez formalne instrukcje cesarskie ( mandata , które już prawdopodobnie od najwcześniejszego pryncypatu udzielane były także prowincjom ludu rzymskiego) oraz zwyczaj konsultowania wszelkich decyzji z cesarzem (np. Korespondencja Pliniusza jako namiestnika Bitynii i Pontu z cesarzem Trajanem), prawdopodobnie z tego względu w pocz. III wieku wprowadzono zakaz dokonywania egzekucji osób o wyższym statusie dla namiestników (duża liczba petycji i odwołań) → Szczupłość aparatu administracyjnego nie świadczy o słabości imperium, a wręcz przeciwnie
- Italia i Rzym w okresie pryncypatu: → Tworzące Italię municipia rządziły się same, nie istniała ponad nimi struktura administracyjna łącząca je z centrum władzy → Ok. 165/6 Italia poza strefą podmiejską została podzielona na 4 regiony, w których działali iuridicus , wybierani spośród ex-pretorów do jurysdykcji kryminalnej, od III w. sprawy poza Rzymem mieli sądzieć prefekci praetorio → Curatores rei publicae – mianowani przez cesarza, także spośród miejskiej elity, mieli dokonać naprawy finansów miejskich i stosunków tam panujących, jako osoby bezstronne z zewnątrz, dopiero od III w. zaczęli być wykorzystywani jako instrument tłamszenia niezależności municipiów
udzielane magistratom), miały walor normatywny, stanowiły exempla, formułowane były przez prawników, których opinia miała walor wiążący sędziów → W II w. prawnicy zaczęli rezygnować z funkcji jurysprudentów na rzecz kariery w kancelarii princepsa, dlatego szybko to do niej przeniosła się “produkcja prawa”
- Wojsko i polityka zewnętrzna: → w 40 r. anektowano Mauretanię, w Europie w 44 r. Trację, anektowano Kapadocję i wsch. Pont ( r.), więc A. Mniejsza po Armenię była we władzy Rzymu, w 43-83 Brytania (Klaudiusz), w 101- 107 Dacja (Trajan), podbito Królestwo Nabatejskie (107 r.) i utworzono Arabię, za Eufratem powstały prowincje Osrhoene w 195 r. i Mezopotamia w 198 r. (Septymiusz Sewer) → Szybko postępująca romanizacja elit prowincjonalnych powodowała, że już po kilku pokoleniach nie było potrzeby utrzymywania tam wojsk, co uwalniało legiony do dalszej ekspansji, nie robiono tego jednak (wszystkie te terytoria już wcześniej w jakimś stopniu były podporządkowane Rzymowi), armii używano jako straży granicznej → Liczba legionów po Auguście stopniowo rosła (do 33 za Septymiusza Sewera), auxilia rosły w miarę proporcjonalnie → Kadry armii: centurionowie, oficerowie promowani z szeregów, wyżsi oficerowie mianowani przez cesarza (w legionach – trybuni wojskowi, w auxiliach – prefekci kohort i alae) - tych rekrutowano od Klaudiusza prawie wyłącznie spośród ekwitów, z wyjątkiem tribunis laticlavus , który był przyszłym senatorem i służył tylko rok (element cursus honorum) → Dla niektórych ekwitów służba w wojsku też była tylko kamieniem na drodze do prokuratury – tres militiae - prefektura kohorty, trybunat legionu i prefektura alae, ale niektórzy ograniczali się wyłącznie do kariery oficerskiej → Większość ekwitów z arystokracji municipalnej, niektórzy byli ex-pierwszymi centurionami legionów ( primi pili ) → Na początku III w. armia nominalnie liczyła 330-396 tys. Żołnierzy + 10 000 pretorianów i gwardzistów → W okresie pryncypatu legiony uzupełniały się właściwie z ochotników, gdyż liczebność imperium była wystarczająca → Tylko pretorianie i żołnierze kohort miejskich rekrutowali się prawie wyłącznie spośród Italików, jednostki etniczne szybko traciły swoją homogeniczność, coraz ważniejszą rolę przy rekrutacji zaczynali odgrywać synowie żołnierzy i lokalnych kobiet → Pomimo bierności armii rzymskiej, stale się ona rozwijała (taktyka wojenna, machiny oblężnicze, uzbrojenie specyficzne dla regionu), dodatkowo de facto dowodzona była przez amatorów lub osoby bez zainteresowań militarnych, legaci legionów byli zwykle młodymi ex-pretorami, dla których służba
była tylko kolejnym etapem kariery, namiestnicy prowincji cesarski gdzie stacjonowało wojsko skupiali się głównie na funkcjach administracyjnych i sądowniczych, a w sytuacjach kryzysowych sięgali po doświadczenie oficerów → Nie było czegoś takiego jak “wielka strategia” imperium Azja Europa
- Od Augusta następował powolny proces aneksji państw lennych, posuwała się aż do naturalnych granic, gdzie dalej nie było już miast i życia osiadłego
- W Armenii po wygaśnięciu Artaxiadów w 2 r. p.n.e. Rzym nie zdołał utrzymać żadnej dynastii, wkrótce górę wzięły wpływy Partów (ok. 52 r. Tiridates, brat króla Partów, umocnił się na tronie)
- Po kompromisie w Armenii rządziła, a więc młodsza linia partyjskich Arsakidów, będących lennikami Rzymu
- Powstanie żydowskie 66 - 73 r. zostało stłumione
- Partów uznano za równorzędnych partnerów, co było ewenementem
- Mimo wszystko na wschodzie stacjonowało 6 legionów, na Eufracie działała rzymska flota
- Trajan znajdują pretekst w nowym władcy Armenii, którego nie chciał uznać, wypowiedział Partom wojnę w 114 r., ogłosił Armenię rzymską prowincją, w 115 r. utworzył prowincję Mezopotamię, a w 116 r. zdobył stolicę Partów - Ktesifont; gdy wybuchło powstanie na tyłach armii opuścił Babilonię i zmarł w drodze powrotnej
- Jego następca Hadrian dobrowolnie przywrócił stan sprzed wojny, pomimo, że wcale nie musiał tego robić
- 161 r. Partowie na tronie armeńskim obsadzili członka swojej dynastii, czym dale pretekst Rzymowi do wojny
- 162 - 165r – wojska pod dowództwem Lucjusza Werusa ponownie dotarły do Ktesifontu, legiony pozostały już na wschodnim brzegu Eufratu
- Gdy król Partów uznał obwołanego princepsem w Antiochii Pecynniusza Nigera królem, Septymiusz Sewer w 195 r. utworzył na wsch. brzegu Eufratu prowincję Osrhoene, w latach 197/8 złupił Ktesifont i - Klaudiusz w 43 r. dokonał inwazji na Brytanię, rozpoczynając podbój wyspy - Za jego rządów zaczęło się utrwalanie granic na Renie i Dunaju, po obu stronach tych rzek ciągnęły się prowincje, których status podlegał ciągłym zmianom - Za Tyberiusza widać było brak inicjatywy dowódców - bo wybuchu buntu Fryzów w 28 r. pozostawiono ich samych sobie - Gdy Gnejusz Domicjusz Korbulon ponownie podporządkował Rzymowi Fryzów i rozpoczął podbój innych ludów w regionie w 47 r., akcję jego powstrzymał jednak Klaudiusz, aby nie pozwolić mu na realizowanie inicjatywy i otrzymanie tryumfu - Po wojnie Dominicjana z Chattami w latach 83 - 85 Germanów odsunięto całkowicie od rzeki i utworzono limes (system fortów, wież strażniczych i wałów) - dwie prowincje Germania Górna i Dolna oraz Agri Decumates (dzisiejszy teren Schwarzwaldu) - Niziny Węgierska i Wołoska były najeżdżane przez ludy sarmackie, dlatego armia stale musiała stacjonować nad Dunajem, w 44 r. Moesia stała się oddzielną prowincją, stanowiącą zaplecze armii - W 85 r. odrodziło się agresywne państwo Daków, dlatego definitywnie zorganizowano tam władzę rzymską, Moesię podzielono na Dolną i Górną - W latach 85-89 zmuszono króla Decebala do zawarcia foedus, ale kryzys związany z Markomannami, Kwadami i Sarmatami podważał ich pozycję - Wpływy rzymskie sięgały po Karpaty i Łabę, funkcjonowały tam państwa sprzymierzone - Upadło imperium Marobodusa, na jego miejscu pojawiło się państwo Wanniusza z plemienia Kwadów - W latach 101-106 Trajan anektował tereny Daków jako prowincję Dację
→ Z czasem pod wpływem urbanizacji drugi typ zaczął zanikać, ale fakt, że tylko cesarz mógł powołać nowe miasto sprawiał, że był to element świadomej polityki (zrzucenie zobowiązań fiskalnych i administracyjnych na notabli miejskich? Krzewienie cywilizacji? Dla ludności lokalnej oznaczało to życie wg najwyższych dostępnych standardów) → Miasta bardzo różniły się liczebnością, niekiedy podporządkowywano im inne gminy, ich ustój ujednolicił się bardzo szybko - podział na plebs i notabli, w I w. uprawnienia ludu municipialnego były zapewne dość wysokie (graffitti wyborcze z Pompejów), ale ulegały stałej erozji, choć ich poparcie dla funkcjonowania notabli było i tak bardzo istotne → Zarząd miasta oraz wypełnianie obowiązków wobec państwa był monopolem stanu dekurionów , którzy jako jedyni sprawowali urzędy i zasiadali w radzie miejskiej – kurii; ich status także był różny w zależności od municipium, z którego pochodzili → Przekazywano dobrowolne świadczenia materialne na rzecz wspólnoty, co było objawem patriotyzmu i manifestacją przynależności do grupy, wspomagało też wiecznie kulejące skarbce municipilane, wynikało to z poczucia, że bycie bogatym daje zarówno przywileje, jak i zobowiązuje do świadczeń na rzecz ogółu → Urbanizacja dokonywała się albo poprzez nadawanie statusów miast społecznościom już istniejącym, albo poprzez zakładanie kolonii; szczególnie chętnie składano kolonie weteranów, zwykle na terenach pogranicznych, obserwowano też coraz większą tendencję do osiedlania się weteranów na terytoriach, na których pełnili służbę wojskową (Bonna – Bonn, Vindobona - Wiedeń) → W europejskiej części społecznością miejskim często nadawano autonomię wewnętrzną i podciągano je pod administracje prowincjonalną, urbanizacja więc miała głónie charakter materialny, na terenach zaludnionych np. Bałkanach, urbanizacja odbywała się głównie przez zakładanie kolonii – z ciasnych oppida do aglomeracji → Tereny mocno rozwinięte o dawnej tradycji, jak te na wschodzie kolonizowano głównie “politycznie”, tam romanizacja równała się hellenizacji → Miasta miały zróżnicowany status prawny – kolonie zwykle tworzone ex nihilo, obowiązywało w nich prawo wyłącznie rzymskie, municipia, wspólnoty perigrinów, podnoszone do statusu miasta, organizowane były na wzór rzymski, ale z uwzględnieniem prawa miejscowego - różnica między tymi typami szybko jednak zaniknęła → Gminy latyńskie - funkcjonujące wg prawa latyńskiego, które właściwie stanowiło drugą kategorię obywatelstwa rzymskiego, nadawano je np. Wyzwalanym niewolnikom, których panowie nie respektowali ograniczeń Augusta; sprawowanie magistratury w gminie latyńskiej dawało obywatelstwo rzymskie; w II w. niektóre miasta latyńskie dostawały ten przywilej dla wszystkich dekurionów i ich rodzin; ius Latinum było fenomenem zachodniej części imperium, jego nadawanie było związane z postępem romanizacji terytoriów
→ Miasta perigrinów: sprzymierzone – stosunki z Rzymem regulowane foedus , wolne – uprzywilejowane jednostronnie w wyniku decyzji Rzymu oraz stiependariae – zmuszone do płacenia podatków (pozostałe były z tego zwolnione), w teorii pozbawione ingerencji rzymskiej → Różnice nie musiały być aż tak duże, bo w prowincjach nawet statusu kolonii rzymskich nie dawał automatycznego immunitetu fiskalnego, które był nadawany indywidualnie, najkorzystniejsze były gminy działające na zasadzie ius Italicum , które były całkowicie autonomiczne i zwolnione od normalnych podatków (prawo to utrzymały nieliczne kolonie rzymskie) → W 212 r. Karakalla ogłosił edykt, który nadał rzymskie obywatelstwo praktycznie wszystkim wolnym mieszkańcom imperium - było to dyktowane prawdopodobnie chęcią zwiększenia dochodu z podatku od spadków (Kasjusz Dion), wg innych źródeł miało powiększyć majestat ludu rzymskiego i bogów - w każdym razie edykt ten wieńczył wielowiekowy proces romanizacji, do IV w. wszyscy mieszkańcy imperium czuli się już Rzymianami → Romanizacja była skutkiem współpracy władz rzymskich i społeczności lokalnych, czemu zapewne sprzyjała stabilizacja polityczna imperium, tłamszenie wszelkich nawet najmniejszych rozruchów (urzędnicy byli odpowiedzialni za bunty, do których dopuszczali) → Jednym z przejawów romanizacji był kult cesarzy, szczególnie na wschodzie, także urbanizacja wspomagała rozwój patriotyzmu i przywiązania do cesarza, który jako jedyny miał moc powołania miasta → Na wschodzie w grę nie wchodziło przejmowanie języka i kultury zdobywcy, gdyż ich własna było dużo starsza, bardziej rozwinięta, dodatkowo cechowała ich wielka duma z własnej kultury, wszystko to wzmagał także częsty filhellenizm urzędników - romanizacja na zasadzie autoidentyfikacji świata greckiego z imperium (greko-rzymskość), wiązało się to też z przejmowanie pewnej świadomości a także wzorców, np. Dotyczących kampanii wyborczych → Niepowodzenie romanizacji dotyczyło jedynie Żydów - ich powstania w Judei w latach 33-73, 129/132-135, a także na Cyprze, w Kyrene i Egipcie w 115-117 r.; postania płynęły z przekonania, że podległości wobec Rzymu nie da się pogodzić z wiernością wobec Praw, w konfliktach z poganami prokuratorzy nigdy nie stawali po ich stronie, ze względu na pogardę, dla ludu który świadomie odrzucał cywilizację grecko-rzymską; konflikty zwykle wybuchały o kwestie religijne → W senacie z biegiem czasu pojawiało się coraz więcej osób obcego pochodzenia – najpierw z zachodu, z najbardziej zromanizowanych prowincji, potem także ze wschodu, choć i tak element italski był dominujący, przez cały okres pryncypatu senat pozostawał jednak “ciałem śródziemnomorskim”, nie dopuszczano do niego np. Członku plemion germańskich, co był nagminne w okresie dominatu
- Zmiany w stratyfikacji społecznej:
- Chrześcijanie: → Główne źródła - Euzebiusz z Cezarei, Tertulian → Przez większą część pryncypatu chrześcijanie jawili się jako zagrożenie drugorzędne - sekta rozpowszechniona, zresztą niezbyt licznie → Za Klaudiusza doszło do wygnania Żydów z Rzymu, którzy wzbudzali rozruchy w imię “jakiegoś Chrestosa” - początek kształtowania się świadomości odrębności tej grupy od reszty żydów → Za pryncypatu doszło do drugiej po pogromie wyznawców Bakkchosa w 186 r. p.n.e. tego typu akcji, zorganizowanej za Nerona w 64 r., pobudki były jednak inne – Neronowi zależało na tym, aby znaleźć kozła ofiarnego w prawie pożaru (który był odbierany jako jedna z największych zbrodni), ale i rozrywki dla ludy, by odwrócić jego uwagę od problemów → Do głównych prześladowań nie dochodziło jednak z inicjatywy władzy, choć chrześcijaństwo było postrzegane jako przestępstwo (było religią nową, nie miano dla niej takiego poszanowania jak np. Dla judaizmu, który wiązał się z bardzo dawną tradycją), dodatkowo niesamowity upór, wrogość wobec imperium, niechęć do podporządkowania się odbierane były jako największa przewina – one zwykle wywoływały reakcję urzędników, większość wyznawców pozostawiano w spokoju → Wrogość społeczności lokalnych mogła wynikać z ostentacyjnego odwrócenia się od kultów tradycyjnych, oczekiwania rychłego końca świata, ascetyzmu – odbierano to jako uderzające w cywilizację grecko-rzymską → Chrześcijanie różnili się tym od innych wspólnot, że nie hierarchizowali członków, dopuszczali kobiety, nazywali się braćmi i siostrami (oskarżenia o niemoralność), spożywali eucharystię (interpretowaną jako “kanibalizm”), dodatkowo stanowili mniejszość, a więc byli łatwym obiektem do zrzucania winy → Pierwszy znany ślad materialny po chrześcijanach - aedicula pod memorią Bazyliki Watykańskiej, ok. 165 r. → Po powstaniu judejskim z 66-73 r., w którym chrześcijanie nie udzielili żydom wsparcia (choć dotychczas utrzymywali bliskie stosunki), zburzenie świątyni Jerozolimskiej, a więc i odcięcie chrześcijan od tradycji przodków, doprowadziło do zakończenia ich działalności apostolskiej w gminach żydowskich → Od połowy II w. zaczęły pojawiać się pisma apologetyczne (czas działalności Orygenesa) były one skierowane do wewnątrz wspólnoty, pokazywały, że specyfika cywilizacji grecko-rzymskiej nie jest sprzeczna z chrześcijaństwem, a wręcz chrześcijaństwo jest jej kwintesencją → W początkach nie udzielali się politycznie, gdyż wiązało się to ze składaniem modłów bóstwom rzymskim, co było niezgodne z ich religią, z czasem jednak, kiedy obie grupy zaczęły jakoś ze sobą funkcjonować, a i wśród elit pojawiali się chrześcijanie, znaleziono na to rozwiązanie; popularniejsze stawały się też małżeństwa/rodziny mieszane
→ Brak indywidualnych opisów nawróceń (oprócz Wyznań św. Augusta), nie wiemy co dokładnie kierowało tymi ludźmi, być może chęć bardziej osobistego kontaktu z Bogiem, prawdziwej wiary, a nie tylko rytuałów, inspiracja siłą jaką mają w sobie męczennicy, kontakty osobiste, później może i lektury?
