Pobierz Wprowadzenie do Socjologii: Podstawowe Pojęcia i Metody Badawcze i więcej Ćwiczenia w PDF z Zarządzanie kryzysowe tylko na Docsity!
PRZEDMIOT BADAŃ SOCJOLOGII I MIEJSCE SOCJOLOGI
WŚRÓD NAUK SPOŁECZNYCH.
Twórcą terminu socjologia był wybitny filozof francuski August Comte. Wywodzi się ono od dwóch słów z języka łacińskiego „socjaolis” - społeczny i z języka greckiego „logos” – nauka. Socjologia jest to nauka o rozwoju, o społeczeństwie, nauka a prawidłowościach rządzących ludzkim rozwojem(definicja PWN). Nauka o procesach społecznych o regułach, formach i przejawach życia społecznego. Człowiek jest istotą społeczną, która rodzi się i funkcjonuje prawidłowo tylko w społeczeństwie. Tylko w kontakcie z innymi ludźmi tworzy swój charakter, system wartości, osobowość, umiejętności porozumiewania się itp. Socjologia jako nauka rozwinęła się na przełomie XIX i XX w. Wyodrębniła się z filozofii i ukształtowała jako samodzielna nauka. Postały teorie, podstawy i metody badawcze. Teoria naukowa to system twierdzeń logicznie uporządkowanych w taki sposób, że pewnych naczelnych zdań tego zbioru wynikają wszystkie pozostałe zdana zbioru. Przyzwoicie zbudowana teorii naukowa nie zawiera w sobie zdań sprzecznych. Teorie buduje się poprzez weryfikację hipotez ( twierdzenie, niepotwierdzone), czyli poprzez doświadczenia. Twórcami teorii socjologii byli wybitni badacze:Emil Durkncu , George Zimmel, współtwórcą był Teodor Abbel Max Weber,Charles Kule Według Jerzego Szarckiego teoria socjologii tym różni się od innych teorii, że jest prosta. Siłą socjologii jako nauki jest nie abstrakcyjna doskonałość formalna, lecz podejmowanie doniosłych problemów społecznych w sposób uporządkowany i racjonalny, czyli inaczej niż to czyni myślenie potoczne, w sposób konkretny, logicznie uporządkowany. Urlich Beg stworzył teorię socjologii ryzyka, wg. Niego dzisiejsza bardzo zaawansowana nowoczesność zwłaszcza, jeżeli chodzi o procesy wytwarzania, procesy ekonomiczne towarzyszy duże społeczne ryzyko. Życie dla współczesnych pokoleń stało się niezwykle ryzykowne i trudno przewidywalne. Na naszych oczach następuje erozja więzi społecznych. Różne grupy społeczne coraz bardziej się od siebie oddalają. Wynikiem tego jest alienacja jednostki. Powiększa się ryzyko osiągnięcia kariery i jednocześnie nastąpiła polaryzacja postaw społecznych. Każdy człowiek ma prawo do wolności, jednak ego wolność nie może szkodzić innym ludziom. Nadmiar wolności jest niebezpieczny, są pewne granice i normy, których należy przestrzegać. Beg twierdzi, że z jednej strony zwiększa się potencjał wolnościowy człowieka ( jest wolny świadomie) z drugiej strony coraz częściej podejmując samodzielne decyzje musi być przygotowany na konsekwencje złych wyborów. Każdy musi być przygotowany na to, że jego ścieżka życiowa może zakończyć się porażką. Wnikliwe badania empiryczne - kontynuowane po dzień dzisiejszy, dzięki którym rozwinęły się różne subdyscypliny. Socjologia zaczęła się dzielić adekwatnie do poszczególnych dziedzin życia społecznego. Powstały 33 subdyscypliny: Socjologia: miasta i wsi, pracy i przemysłu, nauki, wychowania, rodziny, medycyny, prawa, wojny, władzy sportu, stosunków międzynarodowych, socjopatologia, zoosocjologia, fitosocjologia itp. Zoosocjologia zajmuje się wpływem natury na życie człowieka. Badania socjologiczne dotyczą głównie ludzi, ale także obejmują swym zakresem życia społeczne innych gatunków.
Socjotechnika to dział socjologii (inżynieria społeczna) zajmuje się formułowaniem lub przygotowywaniem na podstawie twierdzeń socjologicznych dyrektyw jak przez oddziaływanie społeczne lub oddziaływanie na społeczeństwo osiągnąć zamierzony cel w sposób sprawny i szybki. Wykorzystywana, na co dzień przez polityków, koncerny, instytucje finansowe. Socjologia jest spokrewniona z psychologią, politologia, filozofią, historią, prawem i ekonomią. W każdej z tych nauk społecznych w środku zainteresowania jest człowiek. Badane są motywy i skutki ludzkiego działania. Wszystkie te nauki wzajemnie się wypełniają. Socjologia podobnie jak wszystkie inne nauki posiada własna perspektywę badawczą, własny zestaw pytań także własny zbiór zasad interpretacyjnych. Tym, co decyduje o specyfice socjologii jako nauki jest zwyczaj spoglądania na ludzkie sprawy i czynności jako na fragment większych całości. Owymi całościami są nieprzypadkowe grupy ludzi powiązanych siecią wzajemnych zależności. Socjologowie zajmują się więziami socjologicznymi. Pytają, jaki wpływ wywierają te powiązania na rzeczywiste zachowanie ludzi i jak trwałe są te związki. Socjologię dzielimy na: -Teoretyczną, czyli ogólną zajmującą się formułowaniem twierdzeń i prawidłowościami zjawisk i procesów -Socjologia teorii struktur społecznych dotyczy form życia społecznego, bada więzi zbiorów społecznych -Socjologia teorii zmian społecznych dotyczy przemian społecznych i zachowania człowieka w społeczeństwie -Szczegółową, czyli subdyscypliny. Tradycje socjologii w Polsce W Polsce do czasu odzyskania niepodległości nie było warunków do rozwoju socjologii. Dopiero w stanie między wojennym pojawiają się trzy szkoły naukowe:
- Szkoła Poznańska, która była związana z prof. Florianem Znanieckim
- Warszawska związana z Ludwikiem Przywickim
- Lwowsko-Warszawska związana z Stefanem Czarnowskim oraz Stanisławem i Marią Ossowskimi, którzy badali współżycie społeczne mniejszości narodowej W okresie międzywojennej Polski powstaje Instytut socjologiczny, a osiągnięcia publikowane były na łamach periodyków, np. „Przegląd Socjologiczny”. Podczas II wojny światowej większość profesorów uniwersyteckich zostało umieszczonych w obozach. Będąc w sferze wpływów Rosji polska, socjologia uważana za naukę burżuazyjną zostaje wycofana z życia naukowego. Do 1956r. Była wykładana zamiast socjologii teoria marksizmu i leninizmu. Kiedy mija okres stalinizmu socjologia znowu stała się nauką dozwoloną, ale kontrolowaną przez cenzurę. Rozwijała się dwoma nurtami: okrojonym oraz badania polskich socjologów poza granicami kraju. Po 1989r. Następują wielorakie przemiany, dopiero po 1989r. Zmienia się struktura społeczna i na miejsce burżuazji wchodzą nowe grupy społeczne, pojawiają się grupy polityczne: np. lewica, centrum-pawica, chadecja, itp.
-terenowe expos – próby odtworzenia pewnych zjawisk i postaw społecznych znanych z przeszłości: np. osadnicy polscy, którzy przenieśli się po 45 roku na zachód. Podobnie jak historia socjologia stara się dostać do źródeł jak ktoś kiedyś żył, jak coś wyglądało. (2)obserwacja w odróżnieniu od przypadkowo dokonanych spostrzeżeń ma udzielić odpowiedzi na określone, naukowe pytania. Obserwację dzielimy na: - zewnętrzną – obserwacja tylko zewnętrznych zachowań ludzi oraz rezultaty tych zachowań. Nie obserwowany jest mechanizm określonych decyzji - z takich czy innych powodów - czyli motywy psychosomatyczne.
- uczestniczącą Na gruncie socjologii wszystkie metody są stosowane łącznie. Współczesne nowoczesne metody obserwacji to: telewizja przemysłowa – na halach produkcyjnych, gdy ciężko kontrolować wszystkich pracowników, monitoring, ukryta kamera – przy obecności ukrytej kamery wzrasta wydajność o 30 % zmniejszają także przestępczość np. na ulicach kierowcy popełniają mniej wykroczeń. (3)wywiad socjologiczny jest stosowany, gdy nie możliwe jest przeprowadzenie eksperymentu a obserwacja nie daje pożądanego efektu. Badamy za jego pomocą ludzkie wyobrażenia, uczucia, motywy różnych ludzkich zachowań. Wywiad socjologiczny to swoista rozmowa kontrolowana (kierowana), w której udział biorą ca najmniej 2 osoby – badacz i respondent. Nie jest to zwykła konwersacja, ponieważ wymaga dobrego przygotowania badacza, który musi określić cel przeprowadzanego wywiadu. Musi mieć określony zestaw pytań by w trakcie wywiadu nie improwizować. Najczęściej wywiad przeprowadzamy z obserwacją, jest to jedna z najbardziej elastycznych i wnikliwych metod badawczych. Wywiad dzielimy na: - ustne i pisemne
- skategoryzowane (ustne - badacz ma ściśle określony zestaw pytań)i nie skategoryzowane(na żywo)
- otwarte i zamknięte(test)
- jawne - (gdy wcześniej uprzedza grupę i następnie prowadzi wywiad z określonymi osobami) i ukryte(np. w wypadku wywiadu policyjnego)
- indywidualne i zbiorowe prace panelowe – wywiad panelowy jest staranie przygotowany dyskusja między specjalistami z określonych dziedzin (4)badania ankietowe to wywiad socjologiczny pisemny. Przedmiotem badań socjologicznych jest rzeczywistość społeczna, na którą składają się: a) - zbiorowości i zbiory społeczne b) - instytucje społeczne c) - procesy i zjawiska społeczne Poprzez badania empiryczne w socjologii dąży się do rozwijania teorii socjologicznych oraz aby służyć potrzebom praktyki. Efektem badań tak teoretycznych jak i praktycznych są twierdzenia o charakterze: diagnostycznym – takie, które orzekają o istniejącym stanie faktycznym badanego zjawiska. terapeutycznym – takie, które dają odpowiedź na pytanie jak doprowadzić do określonych przekształceń lub zmian to, co nas interesuje. prognostycznym – takie, które orzekają o przyszłym stanie badanych procesów lub zjawisk społecznych Procesami społecznymi nazywamy rozmaite, przebiegające po sobie regularnie, wzajemnie warunkujące się przeobrażenia w różnych tworach społecznych lub w życiu danego społeczeństwa.
Zjawisko społeczne to wszelkie uzewnętrznione i masowe wytwory współżycia oraz wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie np. postawy ludzi, mody, zainteresowania, hobby, alkoholizm, narkomania. Badania ankietowe stosuje się najczęściej w celu przebadania bardzo licznych zbiorowości. Polegają na swoistym rodzaju, typie wywiadu:
- wywiadzie pisemnym, w którym istotną rolę odgrywa ankieta. Jest to wywiad bardzo oszczędny ze względu na czas i środki. Aby badanie było wygodne musimy wybrać odpowiednią ilość respondentów. W Polsce 12000 osób, kiedy badanie dotyczy całego narodu Ankiety muszą być pisane językiem prostym (z powodu dużego zjawiska analfabetyzmu wtórnego). W badaniach obowiązuje uczciwość. Badanie ankietowe mają również wady: anonimowość (to zarazem minus i plus) powoduje obiektywizm wypowiedzi, jest bardziej wiarygodne ale nie ma tutaj obserwacji, która pozwala ocenić motywy, zachowanie człowieka. jest tania, jednak około 31% nie jest w stanie udzielić poprawnej odpowiedzi na zadawane pytania (analfabetyzm wtórny- z różnych powodów zaniechali jakiś czas temu czytania ich zdolności z nim związane uległy radykalnemu obniżeniu) musimy się liczyć z tym że część tych ankiet do nas nie wróci muszą być bardzo starannie przygotowane Ankiety dzielimy na: środowiskowe(bezpośrednio przeprowadzane w danym środowisku), pocztowe, prasowe. Badania ankietowe po raz pierwszy na szeroka skalę zastosowana w USA jeszcze w stanie wojennym. Zainicjował je Georgie Gallup. Specjalizował się w badaniach sondażowych przedwyborczych. Badał preferencje, poleca ł skupiać się na tych regionach, gdzie społeczeństwo nie było zdecydowane, na kogo głosować.. tam gdzie wyborcy już wybrali nie ma sensu organizować żadnych kampanii. W Polsce w okresie komunizmu już w 1958 roku został powołany pierwszy Ośrodek Badań Opinii Publicznej. Zostało także uruchomione Centrum Badań Opinii Społecznej na polecenie Wojciecha Jaruzelskiego.
STRATYFIKACJA SPOŁECZNA
- Przyczyny stratyfikacji
- Wymiany stratyfikacji
- Badania n nad stratyfikacją społeczną
- Kasty, warstwy i grupy społeczne
(lektura dodatkowa Jan Jurowski „Socjologia, małe struktury”)
W krajach zachodnich wysoko rozwiniętych proces rozwoju przebiegał w dwóch fazach: -okres początkowego rozwoju kapitalizmu, kiedy klasa chłopska jest rozbita, na tym etapie nie posiada świadomości swojej siły -zdobywa wykształcenie, organizuje się poprzez związki zawodowe, nie tylko sprzedaję swoja siłę fizyczną, ale też żąda przywilejów, praw (również politycznych)
Po wojną były trzy podstawowe klasy społeczne:
- Obszarnicza (ziemiańska)
- Burżuazyjna (bogatsi właściciele ziemscy i właściciele fabryk)
- Robotnicza W ustroju komunistycznym musiano zlikwidować klasę pierwszą i drugą, aby umocnić swoja pozycję społeczną. Rozpoczęła się budowa gospodarki centralnie sterowanej oparta na wzorcu rosyjskim. Komuniści rozpoczęli industrializacje polskiego przemysłu lekkiego, chemicznego, samochodowego, itp. Dotychczas 70% ludności mieszkało na wsi, gdzie było duże tzw. ukryte bezrobocie. Osiem milionów tych ludzi (60% analfabetów) zasiliło szeregi rozwijającej się klasy robotniczej. Państwo dało możliwość wykształcenia się w szkołach podstawowych i zawodowych. Po 1970r. Klasa robotnicza liczy 14,5mln ludzi. Wykształcona klasa robotnicza, w końcu świadoma problemów trawiących kraj domaga się władzy. Wydarzenia poznańskie 28 czerwca 1956 r w zakładach Henryka Cegielskiego, wtedy Stalina, buntuje się. Domagają się poprawy warunków pracy, norm pracy, podniesienia płacy, dla siebie żądali praw politycznych, zniesienia cenzury, demokratyzacji życia. Na uczelniach wyższych było 8% dzieci chłopskich i 20% robotniczych. Gronkiewicz i Gomułka wydali rozkaz użycia czołgów i broni w Poznaniu. Do strajkujących otworzono ogień i w wyniku zginęło 82 robotników 14 grudnia 1969 r dochodzi do wydarzeń na wybrzeżu. Nowy kryzys zostaje spacyfikowany za pomocą siły ( 45 zabitych). W 1976 r kolejno dochodziło do strajków w radomiu, Częstochowie i Rzeszowie. Państwo tym razem nie użyło siły jednak doszło do licznych aresztowań. Powstała tajną organizację Komitet Obrony Robotników, w której skład wchodzą nie tylko robotnicy, ale również wybitni ludzie tego okresu. W 1980 r zostaje zarządzony strajk generalny i zażądano zmian ustawowych. 31 Sierpnia 1980 roku doszło do podpisania 21 postulatów, których państwo nie spełniło. 13 Grudnia rząd. Jaruzelskiego wprowadza stan wojenny. W czerwcu 1989 roku Polska odzyskuje suwerenność. Od 1989 roku mamy OSOBOWOŚĆ Polsce tylko dwie kasty społeczne:
- robotniczą
- chłopską Teraz powstaje szereg innych warstw:
- inteligencja i pracownicy naukowi
- warstwa rządząca
- warstwa prywatnych producentów
- warstwa spółdzielców
- warstwa sprzedawców ulicznych Można wyróżnić dwa znaczenia warstwy : 1.zbiór ludzi w sensie statystycznym tzn. wyodrębnionych spośród innych na tej podstawie, że znajdują się w podobnej pozycji pod względem stosunków do jakiejś cechy społeczeństwa np. z tytułu wykonywania zawodu
2.może nią być zbiorowość, która ma poczucie, świadomość swoje odrębności i wytwarza określone zasady odrębności np. cechy świata lekarzy i prawników
GRUPY SPOŁECZNE
Według prof. Szczepańskiego grupa społeczna to pewna liczba osób, co najmniej 3, powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje posiadające pewne wspólne wartości i oddzielona od innych wyraźną zasadą odrębności. Rodzaje pod względem wielkości: małe np. rodzina duże np. naród o formalne np. klasa szkolna o nieformalne np. koledzy pierwotne np. rówieśnicy wtórne – skupiają ludzi, którzy pozostają we wzajemnych stycznościach ze względu na sprawy służbowe czy organizacyjne np. stowarzyszenia kulturalne Każda jednostka może należeć do różnych grup społecznych. Istnieją również jednostki wyalienowane, nienależące do żadnych grup. Można również należeć tylko formalnie do jakiejś grupy. Izolacja- większa część grupy izoluje daną jednostkę.
OSOBOWOŚĆ I POSTAWY SPOŁECZNE
Osobowość – pewne cechy,wartości, sposób myślenia właściwie dane jednostce zespół cech psychicznych, emocjonalnych, umysłowych a także dążeń i przekonań. To przede wszystkim nasza tożsamość, coś jedynego i niepowtarzalnego. Kształtuje się wciągu życia w kontaktach z ludźmi, nowymi doświadczeniami, wyzwaniami. Człowiek mający określoną osobowość, dążenia i przekonania może funkcjonować normalnie. Znajomość cech osobowościowych pozwala nam przewidywać zachowanie jednostki w określonych sytuacjach. Czasami ludzie przyjmują pewne postawy z różnych powodów nazywamy to dualizmem postaw , gdy co innego człowieka ma w środku a co innego pokazuje na zewnątrz. Przykładem może być zachowanie ludzi w państwie totalitarnym, narzucającym postawy myślowe. Człowiek przyjmuje również różne, pozy aby nie pokazywać, że coś jest sprzeczne z naszymi wewnętrznymi przekonaniami. Rdzeniem osobowości jest poczucie własnego JA (ergo, jaźń), jako odrębnego od otoczenia, zachowującego trwałość jednostki byt. Jaźń kształtuje się w najwcześniejszym okresie życia. Dziecko stopniowo rozpoznaje świat, określa siebie w społeczeństwie, nabywa świadomości, że należy do rodziny, jest chłopcem, dziewczynką, zaczyna myśleć operować uczuciami. Jaźń kształtuje się w ciągłym kontakcie z ludźmi przez całe życie. Ograniczenie kontaktu powoduje zaburzenia a JA. W tworzeniu osobowym człowieka istotne jest powstawanie silnych więzi, ale również dużą rolę odgrywa przeciwstawianie się tym uczuciom np. negatywizm – obrona przed za dużą zaborczością. W procesie formowania się jaźni kształtuje się tożsamość człowieka - przekonanie do siebie samego, poznanie swoich predyspozycji, identyfikuje się z pewnymi zbiorowościami i interna lizuje pewne życiowe cele.
Zawsze dążyć do tego, aby być liderem zespołu Przestrzegać reguł gry, norm Nie obrażać się i przyjmować krytykę i pochwały z równą wdzięcznością Pomimo że kierujemy się racjonalnymi przesłankami ufać również intuicji i mieć nadzieję Sami określać swoją postawę i nie pozwalać, aby ktoś ją nam narzucił, nie poddawać się zewnętrznej presji
SOCJOLOGICZNE ASPEKTY PAŃSTWA I NARODU
Państwo (potocznie)organizacja szczególnego rodzaju, instytucja bardzo stara np. starożytne Chiny, Grecja, Babilon). Państwo jest instytucją organizującą określony naród w ramach systemu politycznego, narodowego. Wyróżnia się 2 podejścia do teorii państwa i jego genezę: -Wg filozofii świeckiej państwo jest wieczne -Wg filozofii teologicznych państwo kiedyś powstało jako akt woli namaszczonego prze Boga człowieka i państwo kiedyś zniknie Termin Państwo Polskie pojawiło się dopiero w XIX w. Wcześniej do określenia tego obszaru używano: republika, królestwo, Rzeczpospolita. W czasach zaborów powstało pojęcie narodu, do którego zostali włączeni chłopi. Chłopi do 1918r byli pozbawieni wszelkich praw. Państwo jest organizacją polityczną społeczeństwa w obrębie, której występuje stosunek władztwa i podporządkowania a odpowiednie organy państwowe zapewniają władzę społeczeństwa. Państwo to organizacja polityczno-terytorialna kierowane przez suwerenną władzę a przynależność do niej na charakter sformalizowany. Państwo jest organizacją suwerenną tak w aspekcie zewnętrznym (politycznym) jak i wewnętrznym(narodowym). Suwerenność w aspekcie wewnętrznym danego państwa oznacza, że władza państwa jest najwyższą na danym obszarze i sama decyduje o swoim zakresie działania a wszystkie inne organizacje działają za zgodą i na
warunkach ustalonych przez państwo. Suwerenność w aspekcie zewnętrznym oznacza, że państwo jest organizacją niezależną od innych państw a tylko za zgodą narodu jego władza(rząd) może zgodzić się na świadome ograniczenie swojej wolności ze względu na przynależność do struktur ponadnarodowych (NATO,UE) Sposób sprawowania władzy określają następujące elementy: -Wskazanie suwerena, czyli podmiotu, od którego dana władza pochodzi np. władca, cesarz, król, naród -Wskazanie organów państwa ich kompetencji i obowiązków -Określenie relacji między organami państwa W państwie demokratycznym jest trójpodział władzy na: 1.władze wykonawczą (prezydent) 2.władzę ustawodawczą (parlament)
- władzę sądowniczą (trybunały i sądownictwo) Ustrój każdego państwa jest określony w konstytucji. Konstytucja jest najważniejszym dokumentem w państwie. Ustrój państwa – urządzenie, system polityczny to prawa i obowiązki obywateli określone w konstytucji. Stroje państw są zmienne. Zmiany te dokonują się drogą ewolucyjną (1989 Okrągły Stół w Polsce), drogą rewolucyjną (rewolucja bolszewicka 1917, rewolucja listopadowa w Niemczech 1918) lub interwencji zewnętrznej (reżim Saddama Husajna). Wszelkie zmiany ustroju państwa pociągają za sobą zmianę obowiązującego prawa. Nową konstytucję musi zatwierdzić naród w referendum lub też może być uznana przez parlament. Nowa polska konstytucja pochodzi z 1997r. Państwa jako instytucje klasyfikujemy ze względu na ich strukturę na: 1.unitarne (jednolite) - władza dotyczy całego obszaru w takim samym zakresie 2.złożone (federacyjne, państwa związkowe) – państwa składające się z wielu państw, które zgodziły się na ograniczenie suwerenności na rzecz powołanego wspólnie państwa związkowego (Stany Zjednoczone). W Republice Zjednoczonych Niemiec każdy land posiada swój parlament i premiera, swoją konstytucje. Dla całego państwa wspólny jest parlament federalny, budżet i polityka zewnętrzna. Wielkość kraju nie przesądza czy kraj jest unitarny czy federalny, np.: Szwajcaria jest państwem kantonowym a Chiny jednolitym. Innym podziałem państw jest podział ze względu na to, kto nominalnie stoi na czele państwa: monarchia głową państwa był cesarz lub król a obecnie są to kraje nazywane monarchiami konstytucyjnymi lub parlamentarnymi. W Europie monarchią jest Wielka Brytania, Hiszpania, Belgia, Luksemburg, Monako, Dania. republika na czele państwa stoi jedna lub wiele osób wybieranych na określony czas Naród - zbiorowość terytorialna (może ale nie musi być grupą terytorialną) o określonym składzie etnicznym, która w procesie dziejowym ujawnia się jako wspólnota gospodarcza, polityczna oraz wyraża się w świadomości swoich członków. Aby ukształtował się naród potrzebna jest struktura państwa. Od 945r Polska była krajem o złożonej strukturze etnicznej ( 68% społeczeństwa stanowili Polacy). Po wojnie polska w wyniku zmian politycznych stała się prawie jednolitym państwem etnicznym. Niewielka grupa mniejszości etnicznych była poddana procesom repolizacyjnym, likwidowano jej ośrodki oświatowe. Naród bez względu a budowę etniczną daję poczucie określonej odrębności, która wiąże się miejscem w dziejach, więzią terytorialną, językiem, kulturą, daje świadomość narodową, czyli możliwość identyfikacji z jakąś grupą ludzi. Warunkiem powstania narodu jest dłuższe pozostawanie w ramach wyodrębnionej społeczności.
SOCJOLOGIA WYCHOWANIA I INSTYTUCJE WYCHOWAWCZE
1.Istota i zadania wychowania 2.Instytucje wychowawcze 3.Rodzina jako podstawowa grupa społeczna i wychowawcza 4.Rola środków masowego przekazu Wychowanie – wg podstawowej definicji sformułowanej przez Floriana Znanieckiego- jest to działalność społeczna, której przedmiotem jest człowiek będący kandydatem na członka grupy społecznej i zadaniem tej działalności jest przygotowanie tego osobnika do pełnienia funkcji członka w społeczeństwie zorganizowanym. Wychowanie podobnie jak kultura towarzyszy nam przez całe życie, rozwija się i udoskonala przez cały ten okres. Najważniejszą komórką wychowawczą powinna być pełna rodzina. Obowiązkiem rodziców jest wychowywanie dzieci przez całe dorosłe życie. Cele wychowywania jest przygotowanie człowieka do życia w zbiorowości społecznej. Rolą wychowania jest: Zapewnianie ciągłości tradycji narodowych, religijnych i ideologicznych(ukształtowanie świadomości narodowej) Rozwijanie uzdolnień i umiejętności Uczenie rozwiązywania sytuacji konfliktowych w każdej zbiorowości Przygotowanie do aktywnego i kreatywnego udziału jednostki w życiu politycznym, gospodarczym i kulturowym Kształtowanie pożądanych potrzeb społecznych, emocjonalnych i konsumpcyjnych ludzi Kształtowanie określonych nawyków kulturowych (gusty, upodobania, estetyka)
Wychowanie musi być prowadzone odpowiedzialnie i konsekwentnie. Aby wychowanie było skuteczne: Musi być działaniem świadomym Wychowawca musi wiedzieć, co to znaczy wychowywać kogoś Wychowawca musi znać i uwzględniać w procesie wychowawczym kulturę danego społeczeństwa (tradycje, wzory osobowościowe) Powinno prowadzić do emocjonalnego przywiązania wychowanków do powszechnie uznawanych norm i wartości społecznych Metody wychowania muszą być zawsze adekwatne do psychiki wychowanka (wieku, inteligencji, ważne jest indywidualizowanie procesu wychowawczego) Kształtujemy człowieka, aby był odpowiedzialny za swój los, samodzielny i aktywny w życiu społecznym
Dwa zjawiska kształtujące życie społeczne:
- Akceleracja życia społecznego (dynamika zmian społecznych)
- Akceleracja dojrzewania fizycznego (szybkie dojrzewanie fizyczne nie idące w parze z dojrzewaniem psychicznym)
Instytucjami wychowawczymi są: rodzina, szkoła oraz Kościół .
Rodzina to dwie lub więcej osób żyjących razem, powiązanych więzią krwi, małżeństwa lub adopcji. Rodzina jest grupą złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim. Jest podstawową komórką społeczną. Rodzina jest
niezastąpiona, stanowi zalążek szerszej społeczności narodu, plemienia. Rodzina jest wyjątkowa ze względu na swoje funkcje:
- utrzymanie ciągłości biologicznej
- utrzymanie ciągłości kulturalnej
- zapewnienie pozycji dzieciom( przez najlepsze wykształcenie)
- zaspokajanie potrzeb emocjonalnych (np. miłość matczyna)
- sprawowanie kontroli nad zachowaniami swoich członków (uczy wzajemnej tolerancji, współżycia społecznego na płaszczyźnie partnerskiej) Jest wiele innych funkcji, które pełni rodzina: ekonomiczną, opiekuńczą, seksualną itp. rodziny wielodzietne lepiej wypełniają swoje funkcje niż popularny obecnie model rodziny 2+1. Wyższe wykształcenie rodziców nie ma wpływu na dziecko. Szkoła jest specyficzną instytucją wychowawczą, pełni, bowiem jednocześnie funkcję wychowawczą i edukacyjną. Ponad 50% procent nauczycieli to nauczyciele z przypadku, bez wykształcenia wyższego. Aktualnie zawód nauczyciela jest bardzo sfeminizowany, są to głównie stare panny, które często swoje frustrację i stres rozładowywują na dzieciach. Szkoła niestety w większości przypadków szkoła tylko edukuje i nie ma możliwości wychowawczych ( za duże grupy uczniów w grupie). Najczęściej nauczyciele mają rozbieżne oczekiwania z oczekiwaniami rodziców. Polskie szkolnictwo jest bardzo źle zorganizowane w punktu widzenia wykształcania stosunków społecznych przez uczniów w grupie. Wzrasta odsetek samobójstw wśród uczniów, chorób na tle psychosomatycznym u coraz młodszych osób. Uczęszczanie do Kościoła i praktyki religijne wcale nie oznaczają, że jesteśmy lepiej wychowani a wręcz przeciwnie. Wychowywanie dzieci w atmosferze religijności wcale ni musi mieć wpływu na ich dalsze życie.
W procesie wychowawczym bardzo dużą rolę odgrywa motywacja( w sensie pokazywania perspektyw i możliwości)wychowanie powinno być prowadzone w sposób kompleksowy- obejmujący całą naszą osobowość- a nie w sposób selektywny.
Według Jana Szczepańskiego kultura to ogół wytworów działalności ludzkiej materialnych i niematerialnych wartości i uznawanych sposobów postępowania człowieka, przekazywanych innym zespołom, kolejnym pokoleniom. Kultura kształtuje postawę patriotyczną i jest konieczną podstawą istnienia narodu. Naród może istnieć bez terytorium, ale nie może istnieć bez swojej kultury. Pojęcie kultury do obiegu naukowego weszło p 1850r użyte w dziele Edwarda Tailora pt. „Kultura pierwotna”, które opisywało dorobek cywilizacyjny Europy. Według E. Tailora kultura europejska to złożona całość, na którą składają się: wiedza, wierzenia, sztuka, moralność, prawa, obyczaje oraz inne umiejętności i przyzwyczajenia nabywane przez człowieka jako członka społeczeństwa. Skrajna definicja kultury na przykładzie ujęcia wg Freuda- kultura to ludzki wytwór zdeterminowany życiem biologicznym i psychicznym człowieka. Człowiek z natury rzeczy ma niechętny stosunek do pracy, w swoim działaniu nie kieruje się racjonalnymi przesłankami tylko popędem. Tłumiony przez normy i zakazy popęd powoduje, że człowiek staje się nieszczęśliwy, bo nie może realizować swoich instynktów. Bywa, że ucieka w stworzony sobie świat zastępczy, ucieka w twórczość. Wg Freuda nie ma ludzi chorych są tylko nieszczęśliwi. Bronisław Malinowski, który prowadził badania empiryczne na plemionach, ma inny pogląd na kulturę niż Freud. Kultura wg niego to zespół ludzkich wytworów materialnych i system zwyczajów, który służy zaspokojeniu potrzeb człowieka.
Mamy również różne typy kultury: narodową, masową, kontrkulturę, podkulturę, kulturę symboliczną. Kultura narodowa odgrywa najważniejszą rolę jako państwotwórczy i narodowotwórczy czynnik. Kultura jest to całokształt wytworów materialnych i niematerialnych, zwyczajów i norm społecznych oraz wzorów ludzi mieszkających na danym terytorium. Kultura narodowa jest dzisiaj wypierana przez kulturę masową. Dziś granice kul.naro w dobie łączności sate,w dobie techniki są tylko umownymi granicami. Występuje proces szybkiego mieszania się kul(interwencjonalizacja. Kultura masowa to fenomen XX-XXI wieku. Bazuje ona na dorobku kultury narodowej. Jest to swoisty przekaz treści, obrazów i muzyki a więc tego, co w sposób szyki i zrozumiały można przekazać dużej ilości odbiorców. W 1941 r McDonald (brat cioteczny McDonalda) zwrócił uwagę, że kultura masowa to kultura wolnego czasu. Ma ona wypełnić nasz wolny czas i oderwać nas od szarej rzeczywistość. Nie zawsze jednak przesyłane treści pełnią funkcje kultury i mogą być przyczyną demoralizacji. Reklama,kino,tv,moda,
Aktualnie dominującymi wartościami w kulturze narodowej są: 1.wolności i niezależność 89% 2.szczęście rodzinne i udane dzieci 79% 3.czyste sumienie 76% 4.prawdziwa przyjaźń 75% 5.praca którą się lubi 69% 6.powszechny szacunek 67% 7.duże zarobki 42% 8.obcowanie z przyrodą 38,7% 9.powodzenie w miłości i sexie 37,4%
- mieszkanie 36,2%
- wykształcenie 35,2%
- książki 32,5%
- nauka i praca naukowa 25,5%
- pomoc ludziom i praca społeczna 24,8%
- podróże po świecie 24%
- kariera zawodowa 19,9%
- dobre jedzenie i picie 17%
- obcowanie z teatrem 12,7%
Z powyższych danych wynika, że Polacy przywiązują większe znaczenie do wartości emocjonalno - moralnych niż do intelektualno-artystycznych. Subkultura - specyficzny rodzaj kultury wytwarzany w wąskich grupach, która ma na celu, wyróżnienie małej grupy w szerszych kręgach społecznych: studenci, armia, mafia. Klasyczną subkulturą był rozwijający się w latach 60-tych w Ameryce i Europie ruch hipisowski. Subkultury wyróżniają się swoistymi wartościami, odpowiednimi wzorami zachowania oraz normami społecznymi. Najczęściej jest tak subkultura zawiera pewne elementy kultury masowej, ale także czasami kultury narodowej. Posiada określony kanon językowy i mody. Kontrkultura – również jest właściwa małym zbiorowościom, które butują się, przeciwstawiają się powszechnie uznawanym wartościom, wzorom i normom społecznym. Najczęściej pojawia się wśród młodzieży, w grupach i kręgach społecznych biorących udział w buntach, społecznych protestach. Kultura symboliczna – wytwory materialne mające symboliczne, duchowe znacznie np. krzyż(cierpienie, miłość). Kultura symboliczna była bardzo modne w okresie średniowiecza i ma duże znaczenie w religii. Kultura narcyzmu – pojawiła się w latach 60 Stanach Zjednoczonych. Polega na zapatrzeniu się w siebie, gloryfikowaniu własnej osoby i swoich zasług. Koncentrując się na sobie narcyz nie wykazuje zainteresowania tym, co jest dookoła niego. Zachowanie takie może mieć podłoże psychosomatyczne i wtedy jest to choroba psychiczna.
Życie kulturalne społeczeństwa polskiego
Każdy naród posiada swoją kulturę i korzysta z niej, ale również uczestniczy w kulturze w trójnasób:
- przyswajanie sobie treści kultury masowej
- przyswajanie sobie treści książek, programów radiowych i telewizyjnych, treści filmów, przedstawień teatralnych, koncertów itp.
- tworzenie i przyswajanie wartości, wzorów i norm społecznych, zwyczajów i obyczajów przez uprawienie różnego rodzaju hobby i twórczość artystyczną
Kultura polityczna – przestrzeganie praw i obowiązków, stosunek do polityki. O niskiej kulturze politycznej Polaków świadczy duże rozdrobnienie partii na scenie politycznej, powtórzone wybory, nieskończone kadencje. Co to znaczy być kulturalnym?? Socjologia odpowiada na to pytanie w dwojaki sposób: 1.na podstawie teorii poprzez którą próbuje się zdefiniować czym odznacza się człowiek kulturalny: Człowiek kulturalny to osoba uznająca za swoje najbardziej cenione w danym społeczeństwie wartości, wzory i normy społeczne, dostosowująca swoje zachowanie do nich, wykazująca umiejętności twórczego spożytkowanie dorobku kulturalnego
1970 – 1980 (dekada Gierkowska, otworzenie Polski na zachód, próba wprowadzenia nowej technologii) 1980 – 1989 (pseudoreformy Jarózelskiego, upadek gospodarki, stan wojenny) 1989 – po dzień dzisiejszy (likwidacje, upadki, prywatyzacje, reprywatyzacje firm, duże bezrobocie)
KOŚCIÓŁ KATOLICKI I JEGO SPOŁECZNA ROLA
- Rola Kościoła Katolickiego w życiu państwa i narodu
- Etyka chrześcijańska
- Miejsce religii w życiu społeczeństwa polskiego
Kościół jako instytucja wychowawcza odgrywał rolę obrońcy narodowego. Przekazuje system wartość wynikające z religii. Nie ma ludzi nie wierzących. Jeżeli człowiek nie wierzy w Boga to wierzy np. w przypadek, ludzi, pieniądze itp. religia ma wiele form. Trudno się podać jednoznaczną definicję religii. Ogólnie można powiedzieć, że religia to system wierzeń i rytuałów dotyczących obszarów świętości, przy czym święte na gruncie religii jest wszystko co nadprzyrodzone, a każdy przedmiot lub wydarzenie można otoczyć aurą świętości. Obok świętości koniecznym elementem religii jest rytuał, czyli formalne i uroczyste praktyki związane ze sferą świętości. Religia przez jej przeciwników jest uważana za „opium dla mas”, służy ogłupieniu mas społecznych, co pozwala wyzyskiwać ludzi biednych. We wszystkich społeczeństwach istniała jakaś forma religii, wiary lub wierzenia. Formy te były zróżnicowane a ludzie poddawali się różnym obrządkom, oddawali cześć różnym rzeczom. Wyróżniamy: Wiara w zjawiska nadprzyrodzone – jest to typ religii przyjmujący istnienie ił poza światem realnym, które determinują ludzkie życie. W tej religii niema żadnego boga czy duch, jest tylko bezosobowa nadprzyrodzona moc. Typowa dla społeczeństw przed przemysłowych np. wiara w amulety. Animizm – to typ religii zakładający istnienie duchów i ich wpływ na ludzkie losy i zachowania. Wierzono, że duchy mogą żyć w bytach świata naturalnego - roślinach i zwierzętach i można na nie wpływać magią. Religia animistyczna była rozpowszechniona wśród ludów Afryki i plemion indiańskich. Teizm – mówi o istnieniu bogów, którzy są potężni, wszechmocni i interesują się ludzkim losem. Teizm występuje pod dwoma postaciami Politeizm – wiara w istnienie wielu bogów, wśród których istniał najpotężniejszy. Są to religie starożytnego Rzymu, Grecji i Egiptu Monoteizm – wiara w istnienie jednego boga. Dzisiaj występuje w postaci religii judaistycznej czy też chrześcijaństwa, islamu. Monoteizm, choć nie jest tak powszechny to liczba wyznawców monoteistycznych wzięta razem jest większa od liczby ludzi wyznających politeizm. Idealizm (transtendencyjny?) – polega na oddawaniu czci samemu sobie. Celem jest tutaj samodoskonalenie człowieka. Są to np. odmiany buddyzmu wśród ludów Tybetańskich. Dzisiaj wyzwania oddają część różnym przedmiotom. Jednym z nich jest rozróżnienie pomiędzy sacrum(tym co nadprzyrodzone) a profanum(tym co świeckie).
