Przedmiot i funkcje nauki o polityce, Streszczenia z Politologia

Pobierz Przedmiot i funkcje nauki o polityce i więcej Streszczenia w PDF z Politologia tylko na Docsity!

TEMAT 1: 1. Zajęcia wprowadzające. Istota przedmiotu. Przedmiot i funkcje nauki o polityce. Rozwój myśli politycznej i nauki o polityce (rys historyczny). Politologia we współczesnym świecie oraz w Polsce. Metody badawcze w politologii. Omówienie literatury. Chmaj M., Żmigrodzki M., Wprowadzenie do teorii polityki, Lublin 1996, rozdział I.

1. POJĘCIE POLITYKI a) Etymologia. Polityka jest obecnie w życiu społeczeństwa zjawiskiem stałym i dotyczącym wszystkich sfer jego funkcjonowania, dlatego bez niej nie wyobrażamy sobie funkcjonowania współczesnego świata. Językoznawcy dowodzą, że „polityka” pochodzi z greckiego, od przymiotnika „politikon” – społeczne, publiczne, państwowe, powszechne, obywatelskie, codzienne, zwyczajne, towarzyskie, uprzejme. Tę nazwę stosowano w Helladzie – w polis. „Polis” – organiczną wspólnotę wolnych obywateli, podporządkowanych wspólnym celom i interesom. W dosłownym tłumaczeniu oznaczał – ‘kraj, ojczyznę, państwo, społeczność gród, zamek, miasto, obywatelstwo, rządy, sprawy polityczne’. Inny wywodzi się od greckiego „politea” – republika. Istoty można się doszukać w pismach Platona (V-VI w p.n.e.) oraz Arystotelesa (IV w p.n.e.), gdzie położono akcent na umiejętne kierowanie ludźmi, organami państwowymi lub całym państwem. Politykę określano jako ‘sztukę rządzenia państwem’. ‘posiadanie kunsztu, zdolności rządzenia państwem’, ‘predyspozycje’ w tym względzie. Próbę wytłumaczenia terminu polityka podejmowało wielu myślicieli: św. Tomasz z Akwinu, Marsyliusz z Padwy, N. Machiavelli, F. Bacon, J. Locke, Ch. De S. Montesquieu, J. J. Rousseau i wielu innych. Przy tym nazwy „polityka” używali w najrozmaitszych znaczeniach, najczęściej łącząc je ze sztuką rządzenia państwem. Znamienną ewolucję to słowo przechodziło w dawnej polszczyźnie:  Andrzej Frycz Modrzewski „O naprawie Rzeczypospolitej” – wykazywał, że naprawa władzyRP wymagała poprawnego, właściwego wykonywania władzy.  Dzieło Frycza – tłumaczone z łaciny na polski przez C. Bazylik – posłużył się terminem „policja”, który miał oznaczać „kunszt dobrego rządzenia ekonomicznego”.  S. Petrycy – policją nazwał rząd RP – używany przez ówczesne elity polityczne  W XVIII wieku policją zaczęto nazywać królewskie komisje (boni ordinis – dobrego porządku). Niedługo po wyborze S. A. Poniatowskiego na króla Polski w 1775 ustanowiono Radę Nieustającą, działający pod przewodnictwem króla rząd centralny, mający pokierować całością zarządu krajem. Rada zbierała się na zebraniach plenarnych o charakterze ustawodawczym, a także wykonawczych w tzw. 5 departamentach, z czego jeden, sprawujący nadzór nad miastami królewskimi, nosił miano „policji”, czyli „komisji” – pojawiła się w porządku po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja – „Straż Praw”, której podlegały „komisje wielkie”. Dla miast ustanowiono wtedy „Komisje Policji” – na jej czele minister, jeden z marszałków (koronny lub litewski). W XVII wieku następuje inwazja francuszczyzny na język polski – poprzez dwory Władysława IV, Jana Kazimierza, a zwłaszcza Jana III Sobieskiego. Pojawił się wtedy termin „politique” – „sztuka rządzenia państwem utrzymywana i wyzyskiwania stosunków z innymi państwami’. Pochodzące od tego terminu „polityk – człowiek biegły w polityce, znającego świat, zdolnego do rządzenia państwem, dyplomatę”. Jednocześnie „polityczność – cecha, grzeczność, układność, delikatność, etykieta, dobre maniery i obyczajność”.

Słowo „polityka” było rozumiane w naszym języku wielorako aż do końca XIX wieku. Jeszcze słownik Lindego z 1858r. wyjaśnia, że polityka jest to:

1. „Nauka jak Rzeplitą rządzić i zachować wcale”
2. „nauka poznawania spraw i potrzeb państwa”
3. „roztropność podająca rządzącym środki do wykonywania zamysłów przedsięwziętych”
4. „grzeczność, manierność obyczajów”. Dalsza ewolucja znaczenia tego pojęcia w języku polskim wpływała raczej zawężająco na jego zakres. W 1908 roku słownik J. Karłowicza, A. Kryńskiego i W. Niedźwieckiego podaje:
5. Sztuka rządzenia państwem, utrzymywania i wyzyskiwania stosunków z obcymi państwami,
6. Nauka, wiadomości tyczące się takiej polityki,
7. Zasada, system, taktyka – plan postępowania osób rządzących w kraju. Wynika z tego, że już na początku XX wieku przestano używać terminu „polityka” w kategoriach kulturowych, odnosząc go głównie do „sztuki rządzenia”. b) Koncepcje klasyfikacyjne Trudności wyjaśnienia „polityki”, wynikają z tego, że polityka jest zjawiskiem różnorodnym. Wszystkie definicje polityki albo akcentują jeden z jej głównych aspektów, albo określają jej zakres nieprecyzyjnie. Koncepcja Jabłońskiego – jego zdaniem, można wyróżnić 5 głównych tendencji w sposobie definiowania polityki, określanych jako:
8. Działalność instytucji państwowych – politolodzy zajmowali się głównie formalno-prawnymi strukturami życia politycznego, podstawą badań były zaś podejścia prawnicze i historyczne. Definicja polityki opierała się na pojęciu „rządu”, rozumianego jako formalne instytucje władzy państwowej. Powyższa koncepcja zawęża pole polityki, omijając ten jej obszar, który nie jest objęty działalnością instytucji państwowych.
9. Wzajemny stosunek władzy, wpływu i konfliktu – istnieją niezależnie od poziomu rozwoju organizacji społecznej. Politolodzy, którzy w ten sposób definiują przedmiot swoich badań, krytykowani są często za to, że nadmiernie rozszerzające granice polityki pomijają jej najistotniejsze cechy i roztapiają działania polityczne w masie zachowań społecznych uwikłanych w konflikty i przetargi.
10. Funkcję w systemie społecznym – związana z funkcjonalną szkołą analizy politologicznej. W ujęciu funkcjonalnym polityka interpretowana jest jako jedna z funkcji systemu społecznego. W dziejach filozofii politycznej przypisywano polityce szereg funkcji, takich jak: utrzymanie porządku społecznego, rozwiązywanie konfliktów, wcielanie zasad sprawiedliwości społecznej etc. Polityka była tu głównie interpretowana jako sfera działalności mająca służyć realizacji określonych celów istotnych dla społeczeństwa. Cele te miała zaś wypełniać przy pomocy środków państwowego przymusu.
11. Proces podejmowania decyzji – podejście to jest antytezą rozumowania, według którego ośrodek decyzji rządowych działa w oparciu o procedurę racjonalnego wytyczania i osiągania celów. Taki sposób patrzenia na politykę nie pozwala bowiem na dostrzeżenie ściśle politycznych aspektów podejmowania decyzji. Tymczasem podejmowanie decyzji jest skomplikowanym procesem nie mającym precyzyjnie określonych granic, wyraźnego początku ani końca. Centralnym elementem tego procesu jest władza (oraz gra o władzę), przy czym jest ona zawsz realizowana przez pewną grupę ludzi, nie zaś przez pojedynczych

jednak w gruncie rzeczy raczej sprawa konwencji niż meritum kwestii, jej znaczenie praktyczne występuje zaś bardziej w sferze organizacji życia naukowego niż w dziedzinie samych badań. G. K. Roberts wskazał na 3 poziomy znaczeniowe terminu „nauka o polityce”:

1. Odnoszący się do przedmiotu ogólnie (nauka o samej polityce),
2. Używany do rozróżnienia nauki o procesach i instytucjach politycznych od nauki o ideach politycznych,
3. Odnoszący się do tych aspektów przedmiotu, które bazują na teorii empirycznej. Pod pojęciem „nauka o polityce” będziemy rozumieć jedną z nauk społecznych, zajmującą się funkcjami i charakterem państwa, a także teorią organizacji i władzy państwowej. H. Groszyk sklasyfikował próby określenia przedmiotu nauki o polityce:
4. minimalistycznego – nauka o państwie, związek polityki i państwa, sztuka rządzenia
5. pośredniego – nie ograniczać tylko do państwa, ale nie jak maksymaliści
6. maksymalistycznego – nauka o wszelkiej władzy Problemy, którymi powinna zajmować się nauka o polityce.
   1. Teoria polityczna a) Teoria polityczna, b) Historia myśli politycznej.
   2. Instytucje polityczne: a) Konstytucja, b) Władza centralna, c) Władza regionalna i lokalna, d) Administracja publiczna, e) Funkcje ekonomiczne i społeczne rządu, f) Instytucje polityczne porównawcze.
   3. Partie, grupy i opinia publiczna: a) Partie polityczne, b) Grupy i stowarzyszenia c) Udział obywateli w zarządzaniu, d) Opinia publiczna.
   4. Stosunki międzynarodowe: a) Polityka międzynarodowa, b) Organizacja międzynarodowa, c) Prawo międzynarodowe. Nauki o polityce:  Teoria polityki,  Systemy polityczne oraz ich funkcjonowanie,  Historia oraz współczesne ruchy i doktryny polityczne,  Współczesne stosunki międzynarodowe,  Polityki szczególne (gospodarcza, społeczna)

Przedmiotem nauki o polityce są fakty z dziedziny polityki wewnętrznej i międzynarodowej, zjawiska i procesy polityczne, działania polityczne, ich rodzaje i następstwa oraz potrzeby i interesy polityczne. Nauka obejmuje również zjawiska i procesy formowania się, funkcjonowania i rozkładu władzy państwowej, walki o tę władzę, wpływanie na działalność organów tej władzy wraz z analizą strukturalną organizacji, które sprawują władzę w państwie, uczestniczą w niej lub wpływają na nią. b) Funkcje nauki o polityce Wg. A. Bodnara zadaniem politologii jest badanie zjawisk i procesów politycznych, analiza problematyki władzy, jej działań i oddziaływań, wykrywanie prawidłowości zjawisk politycznych. Najczęściej mówi się, że nauka o polityce pełni 4 funkcje:

1. Opisowa (deskryptywna, faktograficzna) - opisuje zjawiska polityczne, porządkuje zagadnienia, wymaga pewnej koncepcji i wyłapania szczegółów, ale zazwyczaj ukazuje ogólny san rzeczywistości politycznej
2. Wyjaśniająca (ekspalacyjna) - daje odpowiedzi na pytania: dlaczego dane zjawisko, czy proces zaistniało. Wskazuje na związki przyczynowo skutkowe. Zbiera i tłumaczy materiał.
3. Przewidująca (prognostyczna) - na podstawie dotychczasowych zdarzeń można prognozować przyszłe. Analizuje procesy i określa przyszłe wydarzenia i zjawiska
4. instrumentalna - podpowiada, jakie działania należy podjąć, aby uzyskać określony rezultat. W wypadku dysponowania diagnozą istniejącej rzeczywistości i znajomością procesów politycznych można określić warunki, które muszą być spełnione, aby osiągnąć dany efekt. Czasem dodaje się:
5. ideologiczna – określa ona cele, do jakich należy dążyć i jakie wartości realizować. Nie jest ona uznawana za właściwą, gdyż nie można jej zaliczyć do funkcji nauki, a także dlatego, że w pewnym stopniu ogranicza wolność obywateli. Nieco odmienny pogląd podaje W. Bujak. Jego zdaniem:
6. funkcję, dzięki której poznajemy zjawiska określane mianem rzeczywistości politycznej, nazywamy analityczno-opisową. W skład tej rzeczywistości wchodzą fakty i stosunki polityczne, zarówno wewnętrzne, jak i międzynarodowe, działania polityczne ich źródła i efekty, krótko mówiąc to, co wiąże się z procesem zdobywania i utrzymania władzy.
7. Funkcję, dzięki której ustalamy związki przyczynowe między myślą ludzką, a działaniem oraz pomiędzy poszczególnymi działaniami politycznymi, nazywamy funkcją tworzenia ogólnej teorii polityki,
8. Funkcję, dzięki której wybiegamy w przyszłość, prognozujemy, dokonujemy ekspertyz mogących pomóc w podejmowaniu decyzji politycznych, nazywamy praktyczno- prognostyczną. Za prawidłowy uważamy ten pierwszy. 3 ROZWÓJ MYŚLI POLITYCZNEJ I NAUKI O POLITYCE a) Geneza myśli politycznej W historii myśli politycznej można wyodrębnić 5 okresów:

4. Od poł. XIX do poł. XX – największy wpływ wywierali myśliciele niemieccy: Karol Marx (1818- 1883), Fryderyk Engels (1820-1895) oraz Max Weber (1864-1920). Wiele zamieszania wywołał Włodzimierz Ilijcz Lenin (1870-1924). Rozwinął on i skoncentrował w nowych warunkach historycznych marksistowską wiedzę teoretyczną o polityce. Opierając się na metodologicznych założeniach materializmu historycznego, przewartościował i uogólnił doświadczenia i wnioski płynące z rozwoju walki rewolucyjnej i ukształtowania się nowych zjawisk w życiu społecznym. Osiągnięcia klasyków marksistowskiej myśli politycznej stworzyły teoretyczne oparcie dla ukształtowania ustroju, jaki funkcjonował w ZSRR oraz w innych krajach „demokracji ludowej”.
5. Od poł. XX do dziś (myśl polityczna współczesna) – intensywny rozwój instytucjonalnych form nauki o polityce. b) Nauka o polityce we współczesnym świecie W ciągu ostatnich 40 lat nauka polityczna zyskała na znaczeniu. Można przyznać rację: D. Eastonowi i J. G. Gunnellowi, którzy twierdzą, że „od czasu II WŚ wraz z innymi naukami społecznymi przeszła proces, który słusznie może być nazywany nadzwyczajnie rozszerzającą się rewolucją.” 4. METODY BADAWCZE W POLITOLOGII Aby powstała nowa dyscyplina naukowa trzeba:
6. Wyodrębnienia się grupy badaczy zajmujących się daną dziedziną nauki i przekonanych o jej odrębności,
7. Powstanie wielu instytucji uprawiających daną dziedzinę,
8. Napływ młodych ludzi zafascynowanych nauką,
9. Akceptację dyscypliny przez grupy najwybitniejszych uczonych,
10. Usamodzielnienie się dyscypliny naukowej poprzez określenie swego przedmiotu, metod i teorii. Wg. K. Opałka przedmiot rozstrzyga o sposobach (metodach) jego badania, a o wyodrębnieniu badającej go dyscypliny decydują właściwości przedmiotu, a nie stosowanie w niej metody badawcze. Politologia, z uwagi na swój merytoryczny związek z innymi dyscyplinami społecznymi, jest uprawniona do wykorzystywania dla swoich celów metod stosowanych w prawoznawstwie, ekonomii politycznej, filozofii, historii itp. Powszechny jest pogląd, że stosowanie w nauce o polityce różnych, często bardzo odmiennych metod i technik badawczych, jest dopuszczalne i celowe, o ile respektują one dwie następujące podstawowe zasady metodologiczne, na których opiera się teoria polityki:
11. Historycyzm (postuluje badanie zjawisk w aspekcie konkretno-historycznym),
12. Podejście systemowe (postuluje badanie zjawisk w aspekcie całościowym, z uwagi na więzi przyczynowo-skutkowe warunkujące dany kształt i występujących między nimi związki). Metody badawcze mogą być klasyfikowane w zależności od charakteru źródeł, czasu prowadzenia badań i czasu, w jakim określone zjawiska i procesy miały lub będą miały miejsce. Do najczęściej stosowanych należą:
13. Metoda analizy systemowej – najbardziej rozwojowa, a przez to jest bardzo wpływowa we współczesnej nauce o polityce. Najbardziej w USA (D. Easton). Przez to rozumiemy całokształt

zasad naukowego myślenia oraz metod i środków analizy, pozwalających badać dany obiekt jako względnie jednolitą całość: a) Ujmowanie systemu jako całości złożonej z elementów zależnych od siebie wzajemnie, jak i od swej całości, b) Uwzględnienie ogółu warunków, w jakich owa całość (nazywana systemem) działa, c) Szukaniem źródła przekształceń systemu w samym systemie, w jego zdolności samosterowania własnym działaniem i odziaływaniem na otoczenie. W klasycznym ujęciu Eastona analiza systemowa obejmuej: a) „wejście” do systemu (żądanie i poparcie zmian) b) Konwersję wewnątrzsystemową (przełożenie języka zewnętrznego na język właściwy danemu systemowi) c) Wytwory systemu (dążenia i działania polityczne) d) Sprzężenie zwrotne między „wejściem” a „wyjściem” e) Środki służące utrzymaniu systemu wobec napięć pochodzących z otoczenia systemu albo wywołanych wewnątrz systemu, f) Granice systemu W zależności od przedmiotu badań możemy mówić o analizie:  Makrosystemowej – gdy dotyczy systemu politycznego jako całości  Systemowej średniego rzędu – gdy dotyczy określonego podsystemu (np. partyjnego)  Mikrosystemu – gdy dotyczy elementu systemu (np. konkretnej decyzji politycznej).

2. Metody porównawcze (komparystyczne) – stosowane w badaniach zjawisk życia społecznego w postaci naturalnej. Przez metody porównawcze rozumiemy takie, które polegają na porównywaniu dwóch różnych układów politycznych lub poszczególnych ich części. Bezpośrednim celem badań porównawczych jest ustalenie cech podobnych bądź tożsamych oraz cech odróżniających porównywanych instytucji lub procesów politycznych, względnie całych układów politycznych. Dopiero z tych ustaleń, wspartych często rezultatami badawczymi osiągniętymi innymi metodami wprowadzić możemy ogólniejsze wnioski co do przedmiotu badań. Szczególne znaczenie tych badań, polega na tym, że dostarczają materiału niezbędnego do podejmowania optymalnych decyzji politycznych, a z drugiej odgrywają rolę w kształtowaniu świadomości politycznej obywateli. Podstawowa trudność – konieczność właściwego doboru przedmiotu porównywanych zjawisk, jakie chce się poddać obserwacji i opisowi naukowemu. Właściwością tej metody jest bowiem konfrontacja dwóch (lub więcej) obiektów politycznych (lub ich części), które noszą znamiona podobieństwa. Wynik zaś powinien polegać na ustaleniu, na czym polega owe podobieństwo lub różnica. Należy zastanowić się, jakie wobec tego muszą zostać spełnione warunki, aby osiągnąć właściwe efekty stosowania tej metody.
3. Metoda decyzyjna - najbardziej wszechstronna; polega na kompleksowym traktowaniu zjawisk politycznych. Najważniejsze są: a) Ośrodek decyzyjny, traktowany jako podmiot działania politycznego, b) Proces decyzyjny, czyli zespół powiązań przyczynowo-skutkowych występujących wewnątrz ośrodka decyzyjnego w związku ze stanem wejścia, strukturą ośrodka i celami decydentów, c) Decyzja polityczna, czyli akt nielosowego wybory działania lub zaniechania politycznego,

6. Metody empiryczne – określony, powtarzalny sposób uzyskiwania pewnego typu informacji o rzeczywistości, niezbędnych dla rozwiązania określonego typu problemu badawczego, szukanie odpowiedzi na pytanie określonego rodzaju przez szeroko pojmowaną obserwację rzeczywistości. Inne H. Groszyk – ostatecznym celem empirycznych procedur badawczych powinno być także ustalenie rządzących danym zjawiskiem praw. Wyeksponował on w związku z tym trzy główne stadia zastosowania tej metody:
   1. Zbieranie faktów poprzez szeroko pojętą obserwację,
   2. Analizę tych faktów głównie przez porównywanie,
   3. Systematyzację faktów (częściową lub pełną), połączoną z wnioskami a posteriori zmierzającymi do wykazania, bądź też prawidłowości.