Przegląd deterministycznych metod stosowanych w przyczynowym badaniu wzrostu wartości przedsiębiorstwa, Publikacje z Analiza i zarządzanie w biznesie

Pobierz Przegląd deterministycznych metod stosowanych w przyczynowym badaniu wzrostu wartości przedsiębiorstwa i więcej Publikacje w PDF z Analiza i zarządzanie w biznesie tylko na Docsity!

Ewa Chomać-Pierzecka

Przegląd deterministycznych metod

stosowanych w przyczynowym

badaniu wzrostu wartości

przedsiębiorstwa

Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania 6, 21-

STUDIA I PRACE WYDZIAŁU NAUK EKONOMICZNYCH I ZARZĄDZANIA NR 6

Ewa Chomać-Pierzecka

PRZEGLĄD DETERMINISTYCZNYCH METOD STOSOWANYCH

W PRZYCZYNOWYM BADANIU WZROSTU

WARTOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA

Wprowadzenie

Zjawiska gospodarcze powodowane są szeregiem czynników ekonomicznych i pozaekonomicznych o charakterze przyczynowym. Zatem pomiar i identyfikacja uwarunkowań kształtujących określone zjawiska dostarczać może użytecznych informacji w obszarze analizy efektywności określonych aktywności gospodar- czych. Celem niniejszego artykułu jest przegląd metod deterministycznych wa- runkujących jakość przyczynowego badania wzrostu przedsiębiorstwa.

Analiza przyczynowa zorientowana jest na podział opisywanych zjawisk na składniki proste i badanie powiązań pomiędzy nimi – szczególnie zaś zależności przyczynowo-skutkowych. Przedmiotem badania przyczynowego jest szczegó- łowa identyfikacja i ocena zależności pomiędzy badanym zjawiskiem a zespołem czynników kreujących to zjawisko, poprzez:

• ustalenie zbioru czynników wpływających na zjawisko,
• hierarchizację czynników według siły i kierunku wpływu na zjawisko,
• analizę odchyleń w obszarze badanego zjawiska (w czasie, w przestrzeni lub od reguł właściwych zjawisku), przez pryzmat wywołujących je czyn- ników 1.

(^1) Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek, Analiza ekonomiczno-finansowa spółki , PWE, Warszawa 2004, s. 43.

PRZEGLĄD DETERMINISTYCZNYCH METOD STOSOWANYCH W PRZYCZYNOWYMEWA^ CHOMAĆ -PBADANIUIERZECKA...^23

W 0 = p 0 q 0 ; W 1 = p 1 q 1

• odchylenie bezwzględne badanego zjawiska wynosi:

∆W = W 1 – W 0

• odchylenia bezwzględne czynników kształtujących badane zjawisko wy- noszą:

∆p = p 1 – p (^0) ∆ q = q 1 – q (^0)

• odchylenie globalne badanego zjawiska stanowi sumę odchyleń cząstko- wych: Rp i Pq :

∆W = R (^) p – Rq

Metoda podstawień łańcuchowych wykorzystywana jest do liczbowego sza- cowania wpływu określonych czynników na kształt analizowanego zjawiska, poprzez określenie funkcji ekonomicznych podlegających analizie i zdefiniowanie odnośnego ciągu przyczyn. Metoda polega na podstawianiu kolejnych czynników (ujętych w wielkościach rzeczywistych) w miejsce przyjętej podstawy odniesienia i obejmuje kroki: 1.Ustalenie odchylenia bezwzględnego analizowanej wielkości ekonomicz- nej (Δ W ):

∆W = W 1 – W 0

2. Zidentyfikowanie czynników wpływających na odchylenie wielkości ba- danego zjawiska i określenie wpływu poszczególnych z nich, w wyniku podstawień do bazy porównań wielkości czynników z badanego okresu. W tym zakresie możliwe są dwa podejścia: a) uwidaczniający wpływ obu czynników na badane zjawisko, gdzie: - wpływ pierwszego czynnika rozpatruje się przy nie zmienionej war- tości drugiego,

(^24) I. WZARZĄDZANIEARTOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA^ WARTOŚCIĄ^ PRZEDSIĘBIORSTWA I SPOSOBY JEJ POMIARU

• wpływ drugiego czynnika analizuje się przy bieżącej wartości czyn- nika pierwszego:

R (^) p = ∆p q (^0) Rq = ∆q p 1

b) uwidaczniający wpływ czynników na badane zjawisko, gdzie:

• wpływ pierwszego czynnika rozpatruje się przy bieżącej wartości drugiego,
• wpływ drugiego czynnika analizuje się przy bazowej wartości czyn- nika pierwszego:

R (^) p = ∆p q 1 Rq = ∆q p (^0)

3. Określenie sumarycznego odchylenia badanego zjawiska, stanowiącego sumę odchyleń częściowych:

∆W = R (^) p + Rq

Metoda kolejnych podstawień możliwa jest do zastosowania w przypadkach, gdy współzależności przyjmują formułę wyrażenia algebraicznego. Takie ujęcie czynników wpływających na analizowane zjawisko w istotny sposób ogranicza jego opis (nie ma możliwości stosowania dowolnego zbioru czynników właściwych dla danego zjawiska). Kolejnym ograniczeniem jest fakt, iż zmiana kolejności podstawień czynników kształtujących badane zjawisko powoduje zmianę wartości odchylenia.

Metoda różnicowania stanowi skrócone ujęcie omówionej powyżej metody kolejnych podstawień, która przejmuje z niej założenia (i ograniczenia) i ogólną metodykę obliczeń. Różnicę wyraża formuła wartości podstawianych czynników, stanowiących różnicę pomiędzy wielkością czynnika w okresie sprawozdawczym a jego wartością w okresie odniesienia. Szacowanie wpływu poszczególnych czynników – zdefiniowanych jak wyżej – opisują wyrażenia:

• wpływ czynnika p na odchylenie Rp :

R (^) p = (p 1 – p 0 ) q (^0)

(^26) I. WZARZĄDZANIEARTOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA^ WARTOŚCIĄ^ PRZEDSIĘBIORSTWA I SPOSOBY JEJ POMIARU

dość specyficzne; polega ono na kolejnym mnożeniu różnic wielkości poszczegól- nych czynników przez średnią arytmetyczną sumy iloczynów bieżącej i bazowej wartości pozostałych czynników. Wpływ czynników kształtujących zjawisko na globalne jego odchylenie ująć można zatem w wyrażeniu:

R (^) p = ∆p[(q 1 + q 2 )/2] Rq = ∆q[(p 1 + p 2 )/2]

czego rozwinięcie, zgodnie z koncepcją metody, stanowi formuła:

R (^) p = [p 1 qq – p 0 q 0 + p 1 q 0 – p 0 q 1 ]/ Rq = [p 1 q 1 – p 0 q 0 + p 0 q 1 – p 1 q 0 ]/

Wyniki uzyskane z wykorzystaniem metody podstawień krzyżowych wyka- zują, iż:

• zmiana o Δp czynnika pierwszego skutkuje zmianą analizowanego zjawi- ska o wartość odchylenia cząstkowego R (^) p ,
• zmiana o Δq czynnika drugiego zmienia analizowane zjawisko o wartość Rq.

Metoda funkcyjna. Istotą metody funkcyjnej jest zidentyfikowanie relacji pomiędzy bazową i bieżącą wielkością czynników kształtujących dane zjawisko, bez względu na kolejność analizy poszczególnych z nich. Pierwszy krok metody funkcyjnej wymaga ustalenia tempa zmian poszcze- gólnych czynników ujętych w zbiorze, zgodnie z wyrażeniami:

P = (p 1 /p 0 ) – 1 = ∆p/p (^0) Q = (q 1 /q 0 ) – 1 = ∆q/q (^0)

Obliczanie wielkości odchyleń cząstkowych, przyjmuje następujący układ:

R (^) p = W 0 P (1 + Q/2) Rq = W 0 Q (1 + P/2)

PRZEGLĄD DETERMINISTYCZNYCH METOD STOSOWANYCH W PRZYCZYNOWYMEWA^ CHOMAĆ -PBADANIUIERZECKA...^27

Zastosowanie metody funkcyjnej odnosi się głównie do zależności przyjmu- jących kształt iloczynu. W przypadku ilorazów występuje różnica w ustalaniu tempa zmian czynników w zakresie:

• tempa zmian dla czynników w liczniku oblicza się w sposób opisany dla iloczynów,
• tempa zmian w mianowniku oblicza się, dzieląc podstawę porównań przez wielkości bieżące. Wyniki uzyskane z zastosowaniem metody funkcyjnej określa się w literaturze 5 jako precyzyjne, a więc o wysokiej użyteczności praktycznej. Minusem metody jest jej istotna pracochłonność.

Metoda integralna – tzw. metoda Beckera. Metoda określa odchylenia cząst- kowe w następujący sposób:

R (^) p = q 0 ∆p + [(∆p ∆q)/2] Rq = q 0 ∆p + [(∆p ∆ q)/2]

co w efekcie daje identyczne wyrażenie (prowadzące do identycznych wniosków) jak w metodzie podstawień krzyżowych, a mianowicie:

R (^) p = [p 1 qq – p 0 q 0 + p 1 q 0 – p 0 q 1 ]/ Rq = [p 1 q 1 – p 0 q 0 + p 0 q 1 – p 1 q 0 ]/

Metoda logarytmiczna analizę ilościowego wpływu poszczególnych czyn- ników na badane zjawisko szacuje poprzez obliczenie logarytmów naturalnych czynników wpływających na zjawisko i badanego zjawiska. W tym ujęciu odchylenia cząstkowe przyjmują wyrażenie:

R (^) p = (∆W log d (^) p)/log d (^) w Rq = (∆W log d (^) q)/log d (^) w

gdzie: dp = p 1 / p (^0) dq = q 1 / q (^0) dw = W 1 / W 0

(^5) M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych , PWN, Warszawa 2004, s. 40-41.

PRZEGLĄD DETERMINISTYCZNYCH METOD STOSOWANYCH W PRZYCZYNOWYMEWA^ CHOMAĆ -PBADANIUIERZECKA...^29

• zmianę analizowanego zjawiska o odchylenie cząstkowe Rp powoduje zmiana pierwszego czynnika p 0 do poziomu p 1 , podczas gdy drugi czynnik nie ulega zmianie,
• zmianę analizowanego zjawiska o odchylenie cząstkowe Rq , gdy stały jest czynnik pierwszy, a czynnik drugi odchyla się z q 0 do stanu q 1 ,
• zmianę zjawiska o odchylenie cząstkowe R (^) pq przy zmianie obu czynników wpływających na to zjawisko. Zastosowanie metody różnic cząstkowych nie wymaga przestrzegania ko- lejności podstawiania czynników ujętych w zbiorze. Analizowane w metodzie łączne odchylenia poszczególnych czynników dają pełniejszy obraz przyczyn zmian analizowanego zjawiska.

Metoda wskaźnikowa stanowi odmianę zaprezentowanej powyżej metody różnic cząstkowych i polega na szacowaniu odchyleń cząstkowych oraz łącz- nych – dla poszczególnych grup czynników, których suma stanowi odchylenie globalne analizowanego zjawiska. Kolejnym krokiem metody jest zastosowanie w obliczeniach wskaźników stanowiących ilorazy wielkości bieżących i bazowych badanych czynników. Metoda ta opisuje odchylenia cząstkowe w sposób:

R (^) p = (∆p/p (^) o) W 0 Rq = (∆q/qo) W 0

Odchylenie łączne opisuje wyrażenie:

R (^) pq = [(∆p ∆q)/(p 0 q 0 )] W 0

Odchylenie globalne analizowanego zjawiska określa formuła:

∆W = R (^) p + Rq + R (^) pq

Interpretacja wyników uzyskanych z wykorzystaniem metody wskaźnikowej jest analogiczna z interpretacją wyników metody różnic cząstkowych.

Metoda proporcjonalnego podziału odchyleń (Kilara) opisuje wpływ od- chyleń cząstkowych na analizowane zjawisko wzorem:

(^30) I. WZARZĄDZANIEARTOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA^ WARTOŚCIĄ^ PRZEDSIĘBIORSTWA I SPOSOBY JEJ POMIARU

R (^) p = ∆W [P/(P + Q)] Rq = ∆W [Q/(P + Q)]

gdzie: P i Q – tempa zmian czynników kształtujących analizowane zjawisko, liczone zgodnie z wyrażeniami:

P = (p 1 /p 0 ) – 1 = ∆p/p (^0) Q = (q 1 /q 0 ) – 1 = ∆q/q (^0)

Z zastosowania metody Kilara wynika, że:

• P/ ( P + Q ) – procentową zmianę odchylenia globalnego analizowanego zja- wiska wywołuje zmiana czynnika kształtującego zjawisko z p o Δ p,
• Q/ ( P + Q ) – procentową zmianę odchylenia globalnego W wywołuje zmiana czynnika kształtującego zjawisko z q o Δq.

Zaprezentowane powyżej deterministyczne techniki przyczynowo-skutkowej oceny wzrostu wartości firmy – odniesione do dwuczynnikowej zależności badane- go zjawiska w formie iloczynu, stosować można (z pewną modyfikacją procedury obliczeń) w analizie zależności wyrażonych w formie ilorazu lub bardziej złożonej postaci. Deterministyczne metody nie ograniczają zasadniczo wielkości zbioru zidentyfikowanych czynników kształtujących badane zjawisko – poddawanych analizie (choć zwykle stosuje się je w układzie do czterech elementów). Wraz z rozbudową zespołu czynników stanowiących przedmiot odniesień w istotny sposób wzrasta stopień komplikacji metod. Praktyczne zastosowanie ilościowego ujęcia w modelowaniu procesów eko- nomicznych wyrazić można w formułach 6 : 1.Zapisu funkcyjnego pomiędzy zmiennymi – w przypadku relacji równości pomiędzy badanymi zjawiskami, kreując tym samym podstawowe ujęcie modelu deterministycznego:

(^6) A. Żwirbla, Modele deterministyczne a mierniki efektywności ekonomicznej (wybrane kwe- stie metodologiczne) , w: Nowe tendencje w zarządzaniu wartością przedsiębiorstwa. Aktu- alny stan i perspektywy rozwoju, red. E. Urbańczyk, Wydawnictwo Kreos, Szczecin 2003, s. 487-488.

(^32) I. WZARZĄDZANIEARTOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA^ WARTOŚCIĄ^ PRZEDSIĘBIORSTWA I SPOSOBY JEJ POMIARU

czynników jest z góry założona^7. Podkreślić należy zatem, że metody determini- styczne – stanowiące narzędzie wysokiej użyteczności w mechanizmie przyczy- nowego badania wartości przedsiębiorstwa, dostarczają nie w pełni precyzyjnych danych, poprzez skupienie uwagi jedynie na czynnikach o charakterze głównym i wykluczenie z procesu oceny czynników o charakterze losowym – mogących kształtować badane zjawisko^8. Analityczne ujęcie czynnika o charakterze przy- padkowym obejmują metody oparte na podłożu probabilistycznym.

THE REVIEW OF DETERMINISTICS METHODS USED IN THE CAUSAL RESEARCH

Summary

The use of deterministic methods in the financial analysis, refers only to fac- tors about the main character. However, factors about the fate character can bear on the investigated occurrence. The analytic form of the factor about the accidental character embrace methods leaning on the probabilistic basis. Translated by Ewa Chomać-Pierzecka

(^7) T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie , Fun- dacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2002, s. 48. (^8) Determinanty i modele wartości przedsiębiorstw , red. W. Skoczylas, PWE, Warszawa 2007, s. 135.