Pobierz Przestępczość nieletnich - Notatki - Resocjalizacja i więcej Notatki w PDF z Medycyna fizykalna i rehabilitacja tylko na Docsity!
Przestępczości nieletnich
1.1. Definicja przestępczości nieletnich. Ogólna diagnoza zjawiska. Prawo karne jest dziedziną regulującą kwestie związane z przestępstwem. To ono wprowadza definicję tego pojęcia w art. 7 kodeksu karnego nazywając je zbrodnią albo występkiem. Oba dokonywane są bezprawnie, w sposób zawiniony i społecznie szkodliwym w stopniu wyższym niż znikomym. Pierwszy podlega surowszej karze, tj. minimum pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3, natomiast występek grzywnej, karze ograniczenia wolności lub karze pozbawienia wolności w wymiarze miesięcznym.Prawna definicja przestępstwa odwołuje się jedynie do wyczerpania przez działanie sprawcy ustawowych znamion typu czynu zabronionego. Definicja materialna zwraca uwagę na to, iż zachowanie sprawcy musi się charakteryzować społeczną szkodliwością. Polski kodeks karny łączy elementy obu definicji i posługuje się tzw. doktrynalną definicją przestępstwa zawartą w kodeksie karnym. Przyjmuje się, że na pełną definicję przestępstwa składają się:człowiek,jego czyn, wyczerpanie ustawowych znamion typu czynu zabronionego, związek przyczynowo- skutkowy, wina (nie ma przestępstwa bez winy), oraz społeczna szkodliwość. Sprawcą przestępstwa może być jednie człowiek. Karaniu poddaje się tylko sprawców, którzy osiągnęli taki stopień dojrzałości psychicznej, że są w stanie rozpoznać znaczenie popełnionego przez siebie czynu oraz kierować swoim postępowaniem. Zasadniczo mogłoby istnieć wówczas takie rozwiązanie tej kwestii, w którym sąd w każdej konkretnej sprawie rozstrzygałby, czy nieletni osiągnął już taki stopień rozwoju, który pozwala na jego ukaranie. Inaczej ustawa może rozstrzygać tę kwestię generalnie przyjmując, że ukończenie przez sprawcę określonego wieku jest wystarczającą przesłanką odpowiedzialności karnej. W polskim prawodawstwie stosowana jest ta druga reguła. Niesie ona ze sobą pewne zagrożenie schematyzmem, gdyż osiąganie przez człowieka dojrzałości w aspekcie umysłowym, emocjonalnym, społecznym i moralnym nie dokonuje się w dającym się wyraźnie wyznaczyć punkcie czasowym, lecz jest procesem ciągłym. W tym celu polski prawodawca stara się temu zapobiegać ustanawiając wyjątki od ogólnej reguły określającej granicę wieku oraz odpowiednio kształtując zasady wymiaru kary. Normą jest, że na zasadach określonych w prawie karnym odpowiada osoba, która w chwili popełnienia czynu ukończyła 17 lat. Sprawca nie posiadający w chwili popełnienia przestępstwa ukończonych lat 17 określany jest w kodeksie karnym mianem nieletniego. Wyjątkowo na zasadach określonych w kodeksie karnym odpowiadać może osoba, która po ukończeniu 15 lat, ale przed ukończeniem lat 17 dopuściła się
przestępstwa : zamachu na Prezydenta RP (art. 134 kk) zabójstwa (art. 148
- morderstwa (art. 148 2 lub 3 kk) umyślnego ciężkiego uszkodzenia ciała (art. 156 1 lub 3 kk) umyślnego sprowadzenia katastrofy zagrażającej życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach (art. 163 1 kk, art. 173 1 lub 3) porwania statku wodnego lub powietrznego (art. 166 kk) cięzkiego zgwałcenia (art. 197 3 kk) przetrzymywania zakładnika (art. 252 1 lub 2 kk) rozboju (art.280 kk). Przy tym jednocześnie winny przemawiać okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Jeśli sprawca występku w momencie popełnienia czynu ukończył lat 17, natomiast nie ukończył lat 18, to sąd zamiast kary stosuje tak zwane środki wychowawcze, lecznicze lub poprawcze przewidziane dla nieletnich, pod warunkiem, iż okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają. Przepisy te nie odnoszą się nigdy do czynu zbrodni Czyn będący elementem struktury przestępstwa to zachowanie się, czyli działanie albo zaniechanie, stanowiące realizację decyzji woli. Wszelkiego rodzaju zachowanie nie będące efektem realizacji takiej decyzji nie jest czynem w rozumieniu prawa karnego. Nie jest dopuszczalne pociągnięcie do odpowiedzialności karnej za jakiekolwiek działania, które nie zostały uzewnętrznione, czyli np. myśli człowieka, czy sam zamiar. Myśli stanowiące jedynie nieuzewnętrzniony zamiar, nie są karalne. Czyn staje się zabronionym w momencie przejęcia znamion takiego typu czynów, a mowa tu o zespole charakterystycznych cech tworzących zarys danego typu przestępstwa. Cechy te tworzą swoisty model typu zachowania, do którego organ karcący próbuje dopasować określony czyn określonego sprawcy. Na przykład zespół cech takich jak: zabór w celu przywłaszczenia cudzej rzeczy ruchomej , w kodeksie karnym określony jest jako kradzież (typ przestępstwa). Do takiego wzorca organ prowadzący próbuje dobrać zachowanie sprawcy, starając się w sposób możliwie pełny oddać całą treść czynu. Czyn ten może posiadać inne, dodatkowe cechy, jednak z reguły nie dość istotne by przesądzić o bycie przestępstwa i nie wpływające na odpowiedzialność karnoprawną jego sprawcy.W prawie karnym ponadto przewidziane są także okoliczności, w których działanie sprawcy może przybrać cech więcej niż jednego typu czynu zabronionego. Jest to określane jako tzw. zbieg przepisów. Może on mieć charakter faktyczny (rzeczywisty, realny zbieg przepisów) albo charakter pozorny (pomijalny). Realny zbieg przepisów ma miejsce, kiedy w celu oddania całej treści kryminalnej czynu konieczne jest posłużenie się kilkoma znamionami czynów zabronionych. Przykładowo wskazać można na
przestępstwa materialne (musi wystąpić określony skutek) i formalne (nie musi występować skutek zachowania się sprawcy); rodzaj dóbr chronionych przez prawo karne: zbrodnia przeciwko ludzkości, przestępstwa polityczne (skierowane przeciwko podstawom ustroju państwa, a sprawca działa z pobudek politycznych) oraz przestępstwa pospolite (m.in. przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, przestępstwa przeciwko wolności, przeciw obyczajowości, mieniu, wymiarowi sprawiedliwości, dokumentom, przestępstwa skarbowe itd.); rodzaj winy sprawcy: umyślne i nieumyślne; oraz przestępstwa ścigane z urzędu lub oskarżenia prywatnego; podstawowe, kwalifikowane i uprzywilejowane. Rysunek 1 Rodzaje przestępstw (opracowanie własne)Uchwalony i wprowadzony w 1932 roku kodeks karny w polskim prawie, w oparciu o kryterium wieku oraz rozeznanie znaczenia czynu i kierowaniem swym postępowaniem, rozróżnił cztery kategorie nieletnich :
- nieletni do lat 13,
- nieletni od lat 13 do 17 działający bez rozeznania,
- nieletni od lat 13 do 17 działający z rozeznaniem,
- nieletni od lat 13 do 17 popełniający czyn szczególnie niebezpieczny dla społeczeństwa. Zgodnie z tym kodeksem nieletni był osoba popełniającym czyn uznany przez obowiązujące prawo za przestępstwo. Górną granicą nieletniości był wiek 17 lat, a dolna nie istniała. Odpowiedzialność nieletnich uzależniona była od rozeznania, które wyznaczał wiek dziecka, jego rozwój umysłowy i moralny. Wobec nieletnich nie stosowano kar, a środki wychowawcze i poprawcze (upomnienie, odpowiedzialny dozór rodziców lub kuratora oraz umieszczenie w ośrodku wychowawczym). Wobec nieletnich dokonujących czynu zabronionego z rozeznaniem prawo przewidywało środek poprawczy w postaci zamknięcia w zakładzie poprawczym. Takie zasady postępowania z nieletnimi zostały zasadniczo zmienione ustawą o postępowaniu z nieletnimi z 1982 roku, która ma służyć: przeciwdziałaniu demoralizacji przestępczości nieletnich, stwarzaniu warunków powrotu nieletnich do normalnego życia, umacnianiu funkcji opiekuńczo wychowawczych i odpowiedzialności rodziny za wychowanie nieletnich. Preambuła ustawy mówi o profilaktyce, dążeniu do przeciwdziałania przestępczości i demoralizacji nieletnich. Celem nadrzędnym jest zgodnie z art. 3.1 dobro nieletniego rozumiane jako osiągniecie pozytywnych zmian w jego osobowości i zachowaniu, które umożliwiałyby mu prawidłowy rozwój i funkcjonowanie w życiu społecznym i osobistym, zgodnie ze społecznymi oczekiwaniami. Celem podrzędnym ustawy jest resocjalizacja darząca do stworzenia optymalnych warunków powrotu do normalnego życia oraz optymalizacji wychowania w środowisku naturalnym nieletnich. Przepisy ustawy stosuje się w zakresie : zapobiegania i zwalczania demoralizacji (osoby, które nie ukończyły 18 lat); postępowania w sprawach o czyny
karalne (osoby, które ukończyły 13 lat, a nie ukończyły 17 lat); wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych (osoby nieletnie, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21). Według badań i doświadczenia wejście osób nieletnich na drogę przestępczości pozostawia trwałe zmiany osobowości bardzo trudne do naprawy w wieku dojrzałym. Zjawisko przestępczości nieletnich jest bardzo szkodliwe z punktu widzenia interesu społecznego. Proces tzw. wykolejenia się młodych osób zaczyna się zazwyczaj od drobnych, negatywnych społecznie zachowań, na które zwykle się nie reaguje, uważając za zbyt mało istotne. Przestępczość nieletnich koncentruje się przede wszystkim w miastach, szczególnie w dużych aglomeracjach, na ulicach, blokowiskach, klubach czy w okolicach dworów i przystanków komunikacji miejskiej.Negatywne działania wśród młodych ludzi ulegają ciągłej ewolucji. Pojawianie się nowych rodzajów przestępstw jest wynikiem ogólnych przemian społecznych, warunków życia, preferencji i dążeń ludzkich, zmian w wartościowaniu stylu życia i rzeczy materialnych. Zmienia się zapotrzebowanie na określone przedmioty i ich odstępność, zmieniają się sposoby rozwiązywania problemów społecznych i konfliktów, nawyki codziennego zachowania i ulegania modnym wzorom życia. Wzrost przestępczości nie jest jednak wynikiem tylko ogólnych przemian ekonomiczno-społecznych.Analizy wykazały, że wraz ze zmianą nastawienia administracji państwowej do ofiar przestępstw oraz zwiększenia efektywności systemów komunikacji, więcej czynów negatywnych jest raportowanych organom policyjnym. 1.2. Uregulowania prawne Dawne prawo polskie było prawem zwyczajowym i to zarówno w odniesieniu do osób dziś określanych mianem nieletnich.. Pierwsze przepisy ich dotyczące pojawiły się w Statucie dla Ormian z 1519 r. obowiązującym do 1789 r. Zasadą było stosowanie łagodniejszych form odpowiedzialności za przestępstwa popełnione przez dzieci. Obowiązywała zasada niekarania za popełnione przestępstwo dzieci w wieku do 7 lat, a lżejsze karanie tych, które nie ukończyły 14 lat. Kolejne prawo, prawo magdeburskie, opierające się na prawie rzymskim oraz kanonicznym przyjmowało następujące okresy wiekowe nieletnich: do 7 lat bezwzględna nieodpowiedzialność nieletnich, od 7 do 14 lat odpowiedzialność zależna od zdolności rozumienia znaczenia czynu, co mogło wpływać na złagodzenie kary. Pierwsze odrębne regulacje zasad odpowiedzialności nieletnich miały miejsce w Statucie litewskim w 1538 r. Przewidywał on, że mężczyzna, który ukończył 16 lat jest uznany za poczytalnego, zaś w przypadku recydywy nieletni ponosił odpowiedzialność za swoje czyny, mimo, iż nie ukończył 16 lat. Jego wiek stanowił okoliczność łagodzącą np. sędzia zamiast kary śmierci mógł orzec wymierzenie kary cielesnej.Kolejnym punktem w prawodawstwie nieletnich
osobowość nieletniego. Ustawodawca w dalszych przepisach wskazał zachowania czy okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego, mogące w ogromnym stopniu wpłynąć na jego wejście na drogę przestępstwa. Art. 4 par. 1 brzmi: każdy kto stwierdził istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszenie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek zawiadomienia o tym rodziców lub opiekunów nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, policji lub innego tożsamego organu. Z tego wynika, że wymienione zachowania, które mają świadczyć o przejawach demoralizacji nieletniego, winna cechować trwałość i powtarzalność. Jednak należy zaznaczyć tu, że zdaniem kryminologów, nawet popełnienie przez nieletniego czynu karalnego nie musi świadczyć o jego demoralizacji. Ustalenie takie jest dopuszczalne dopiero po wyjaśnieniu, o jaki czyn chodzi oraz w jakich okolicznościach został popełniony.Uchwalenie ustawy w 1982 r. zamyka ponad 50-letni okres obowiązywania przepisów kodeksu karnego z 1932 roku dotyczących postępowania z nieletnimi sprawcami czynów zabronionych pod groźbą kary. Jej opracowanie trwało 26 lat, a okres ten, bogaty w doświadczenia, eksperymenty, badania i próby, przyniósł rozwiązania wysoce dobre. Istotnym przedsięwzięciem było wprowadzenie sądów rodzinnych. Podstawowym pojęciem dla ustawy jest pojecie nieletniego, podzielonego na trzy kategorie osób, według kryteriów: rodzaj postępowania wobec sprawcy; wiek osób, wobec których mogą być stosowane poszczególne postępowania; według ustawy nieletnim jest każdy kto dopuścił się czynu karalnego po ukończeniu 13 lat, a przed ukończeniem 17 lat oraz osoba, wobec których został orzeczony i jest wykonywany środek wychowawczy/ poprawczy ale tylko do osiągnięcia przez nia wieku 21 lat; szczególna grupą wiekową są osoby w przedziale 17 i 18 lat, które dopuściły się występku, a które mogą być traktowane łagodniej.Wobec nieletnich nakazuje się stosowanie przepisów kodeksu karnego lub kodeksu wykroczeń, jeśli nie są one sprzeczne z ustawą o postępowaniu w sprawie nieletnich. Podstawę działania zawsze powinno stanowić dobro nieletniego. Nienaganne zachowanie młodej osoby czy wielkość stwarzanego zagrożenia społecznego nie są brana pod uwagę tak, jak konsekwencje stąd wynikające dla samego nieletniego. Ogólnie ustawodawca wobec nieletnich przewiduje stosowanie środków wychowawczych czy środków leczniczo - wychowawczych. Jednak w pewnych sytuacjach dopuszcza on poniesienia odpowiedzialności karnej przez nieletniego, który ukończył lat
- Jest to uzależnione od rodzaju popełnionego czynu oraz jego
okoliczności. Chodzi tu o ciężkie przestępstwa, co do których można zakładać, że nieletni w wieku 15 lat zdaje sobie sprawę z ich społecznego niebezpieczeństwa. W rozumieniu ustawy czyn karalny to czyn zabroniony przez ustawę, jako: przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo określenie określone w kodeksie wykroczeń. Natomiast przestępstwa to czyn społecznie niebezpieczny o znamionach ustawowych, bezprawnych, zawinionych oraz zagrożonych kara w ustawie. Jakkolwiek w postępowaniu w sprawie nieletnich najważniejsze jest nade wszystko dobro nieletniego. Należy stworzyć taki stan rzeczy, aby umożliwiał on optymalne możliwość zaspokojenia potrzeb psychicznych i fizycznych nieletniego. Młody człowiek powinien rozwijać uzdolnienia i nabywać umiejętności zgodnie z prawem i ogólnie akceptowanymi zasadami moralności, tak by mógł w przyszłości uzyskać samodzielność i stabilizację życiową oraz zająć odpowiadające jego możliwościom miejsce społeczeństwie na tym według ustawodawcy polega dobro nieletniego. 1.3. Statystyczne ujęcie problemu przestępczości w Polsce W latach dziewięćdziesiątych odnotowano stały wzrost liczby sprawców i liczby dokonywanych przestępstw, w tym również wzrosła przestępczość nieletnich. Według badań statystycznych szczególnie niepokojące są dwie tendencje występujące w przestępczości nieletnich - brutalizacja działań sprawców oraz rosnąca liczba dzieci w wieku do lat 13 popełniających czyny karalne. W polskim prawie przestępczość nieletnich pośrednio definiuje ustawa z dnia 26 października 1982 r. (Dz. U. z 1982 r. Nr 35 poz. 228, ze zm.) o postępowaniu w sprawach nieletnich, regulująca postępowanie wobec nieletnich w zakresie: zapobiegania i zwalczania demoralizacji w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18, postępowania w sprawach o czyny karalne w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17, wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21. Model postępowania z nieletnimi przyjęty przez ustawę, to model wychowawczo - resocjalizacyjny. Natomiast kodeks karny przyjmuje 15 lat jako wieku odpowiedzialności karnej, czyli w określonych sytuacjach można wobec nieletnich sprawców czynów karalnych stosować środki i kary przewidziane dla osób dorosłych. Wprowadzenie tak istotnej zmiany spowodowane było m.in. przyjęciem poglądu, iż nieletni sprawcy ciężkich przestępstw (zabójstwo, rozbój), głęboko zdemoralizowani, pozostają bezkarni, a poczucie bezkarności jakie mają, stanowi potencjalne zagrożenie dla społeczeństwa.Statystyki policyjne odnośnie do lat dziewięćdziesiątych wskazują na stały wzrost przestępczości wśród nieletnich. W ogólnej prognozie przestępczości tamtego czasu na najbliższe lata dokonanej przez Komendę Główną Policji prognozowały
Źródło: dane Komendy Głównej Policji.W strukturze przestępczości nieletnich dominują przestępstwa o charakterze kryminalnym tabela 2. Najczęściej popełniane przestępstwa to: kradzież mienia prywatnego i kradzież z włamaniem.Tabela 2 Przestępstwa stwierdzone, popełnione przez nieletnich wg wybranych kategorii w latach 1990-2008Rok Zabójstwo Uszczerbek na zdrowiu Udział w bójce lub pobiciu Zgwałcenie Kradzież rozbójnicza, rozbój, wymuszenie Kradzież z włamaniem2008 9 3.384 3. 92 8.161 8.2292007 11 3.534 2.958 126 7.511 9.1852006 19 3. 29 2.694 148 8.154 9.4192005 11 3.016 2.147 116 8.081 11. 04 11 3.260 2.175 95 9.558 10.9892003 7 2.835 1.923 23 7 9.472 11.2382002 21 2.877 1.697 118 9.537 13. 20 2.853 1.727 166 10.838 16.8142000 16 3.256 1.782 19 1 12.900 23.0691999 28 2.943 1.571 137 11.104 24. 8471998 29 3.022 1.653 195 10.542 30.1971997 36 2. 24 1.486 245 8.658 29.6311996 36 2.527 1.340 139 7.508 30. 8801995 26 2.205 1.101 166 7.790 29.8101994 33 1.992 91 3 156 6.600 29.4001993 22 2.018 664 142 5.335 26. 92 21 1.306 457 109 3.100 25. Źródło: dane Komendy Głównej Policji.Najbardziej niepokojącym jest obserwowana tendencja wzrostowa przestępstw uznanych jako szczególnie niebezpieczne dla życia i zdrowia (zabójstw, uszkodzeń ciała, bójek, pobić, zgwałceń, rozbojów i wymuszeń rozbójniczych). Według ustaleń Komendy Głównej Policji nieletni sprawcy, którzy dokonali przestępstw przeciwko zdrowiu i życiu charakteryzowali się bezwzględnym, bardzo agresywnym i okrutnym sposobem działania. Zdaniem policji jest to wynikiem dwóch zasadniczych czynników sytuacyjnych: z faktu, iż najczęściej działali w
grupie oraz w stanie nietrzeźwości.Równie niepokojące jest fakt wzrostu liczby sprawców czynów karalnych, którzy nie ukończyli 13 lat życia tabela 3. Jest to dowód na zaniedbania i brak właściwej opieki nad dziećmi. Tabela 3 Czyny zabronione dzieci do lat 13 w latach 1999-2004KATEGORIA 2004 2005 2006 2007 2008ZABÓJSTWO 1 0 2 0 0USZCZERBEK NA ZDROWIU 219 172 199 208 184UDZIAŁ W BÓJCE LUB POBICIU 144 169 163 214 198ZGWAŁCENIE 3 1 6 7 1KRADZIEŻ CUDZEJ RZECZY 374 428 455 498 491KRADZIEŻ Z WŁAMANIEM 247 212 319 358 275PRZESTĘPSTWA ROZBÓJNICZE 219 175 177 183 172USZKODZENIE RZECZY 246 215 212 255 334PRZESTĘPSTWA NARKOTYKOWE 25 30 37 30 18RAZEM P-TWA O CHARAKTERZE KRYMINALNYM 1873 1972 1979 2.241 2.136RAZEM P-TWA O CHARAKTERZE GOSPODARCZYM 23 33 70 21 62PRZESTĘPSTWA DROGOWE32 23 14 16 26RAZEM 1974 2085 2117 2. 2.271KATEGORIA 1999 2000 2001 2002 2003ZABÓJSTWO 0 1 0 0 0USZCZERBEK NA ZDROWIU 157 173 184 155 189UDZIAŁ W BÓJCE LUB POBICIU 100 105 112 118 133ZGWAŁCENIE 1 0 3 2 2KRADZIEŻ CUDZEJ RZECZY 499 525 450 411 451KRADZIEŻ Z WŁAMANIEM 860 532 507 466 335PRZESTĘPSTWA ROZBÓJNICZE13 319 347 274 212 182USZKODZENIE RZECZY 322 376 282 231 240PRZESTĘPSTWA NARKOTYKOWE 12 39 9 14 17RAZEM P-TWA O CHARAKTERZE KRYMINALNYM 2546 2360 2097 1841 1879RAZEM P-TWA O CHARAKTERZE GOSPODARCZYM 2 6 5 9 13PRZESTĘPSTWA DROGOWE 40 27 22 23 25RAZEM 2733 2490 2179 1931 19 98 Źródło: dane Komendy Głównej Policji.W publikowanych analizach KGP dotyczących przestępczości i demoralizacji nieletnich znajdują się informacje o nieletnich, którzy zostali zatrzymani z powodu ucieczki i upojenia alkoholowego. Według oceny policji ucieczki z domów rodzicielskich, z placówek opiekuńczych i resocjalizacyjnych wyjątkowo sprzyjają zachowaniom dewiacyjnym nieletnich, bowiem wielu nieletnich podczas ucieczki nawiązuje kontakty ze światem przestępczym rówieśników i dorosłych lub staje się ofiarami przestępców. W pomieszczeniach policyjnych do wytrzeźwienia zatrzymano następującą liczbę nieletnich : w 2002 r. - 745, w 2003 r. - 981, w 2004 r. - 653, w 2005 r. - 731.Obserwując wzrost przestępczości rejestrowanej nieletnich, należy zaznaczyć, iż notowane wskaźniki dynamiki
- czynniki natury psychologicznej np. ograniczoną sprawność umysłową, zaburzenia psychotyczne, zaburzenia psychonerwicowe, określone cechy osobowości;
- czynniki społeczno-środowiskowym np. typ środowiska naturalnego, pory roku i dnia, sprzeczności klasowe, zwyczaje i obyczaje, rasa i narodowość. Przyczyny przestępczości nieletnich podawane przez Komendę Główną Policji to : zaburzenia zdrowia psychicznego dziecka lub jego rodziny,zaniedbania wychowawcze, demoralizujący wpływ środowiska rodzinnego czy rówieśniczego, niewydolność funkcjonalna instytucji opiekuńczo-wychowawczych, niewykazywanie przez państwo właściwej troski o młodzież, negatywne skutki postępu technologicznego, wadliwa organizacja odpoczynku i czasu wolnego nieletnich, działalność środków masowego przekazu (media) ukazującej brutalne sceny, cechy natury ludzkiej i drastyczne elementy życia społecznego (seks, przemoc, alkoholizm, luksusowe życie). Według opinii Biura Prewencji Komendy Głównej Policji nieletni najczęściej popełniają przestępstwa z chęci zdobycia pieniędzy, zaimponowania innym, chęci przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych, powielania wzorów i zachowań mających swoje źródło w domu rodzinnym, bądź upowszechnianych w środkach masowego przekazu (sceny przemocy, okrucieństwa, agresji, gwałtu), poczucia bezkarności za wcześniej popełnione przestępstwa, a także w skutek poszukiwania akceptacji i poczucia bezpieczeństwa, których nie znajdują ze strony rodziców i opiekunów.Większość nieletnich przestępców wychowuje się w rodzinie o skumulowanych czynnikach negatywnych: przestępcze wzorce zachowań, alkoholizm rodziców lub rodzeństwa, brak emocjonalnej więzi rodzinnej, zachowania agresywne, porzucenie rodziny przez jednego z rodziców, czy brak pozytywnych wzorców stosunku do pracy i realizowania ról społecznych. Do tego dochodzą takie negatywne zjawiska jak prostytucja i narkomania, stosowanie niewłaściwych metod wychowawczych, złe relacje rodziców, niski poziom wykształcenia opiekunów, pozbawienie opieki, a często brak środków materialnych. Przestępczość i demoralizacja nieletnich uwarunkowana jest głównie sytuacją rodzinną, na którą nakładają się niepowodzenia szkolne i wpływ rówieśników. Nieletni, którzy wchodzą w konflikt z prawem w większości pochodzą z rodzin rozbitych, niewydolnych wychowawczo, z rodzin patologicznych, a także rodzin ubogich, dotkniętych bezrobociem. Psychologowie upatrują źródeł zachowań agresywnych i destrukcyjnych młodych ludzi, głównie w ich życiu rodzinnym, a zwłaszcza w braku ojca. Ten brak ojca polega nie tylko na fizycznej nieobecności ojca, ale na tym, iż coraz częściej ojciec w rodzinie jest nieobecny emocjonalnie. Chłopcy stanowiący przeważającą większość w grupie nieletnich przestępców, nie mają zatem pozytywnych, męskich wzorów socjalizacyjnych. Uczestnictwo
w grupie, często w grupie przestępczej to jeden ze sposobów poszukiwania wzorów męskości, które mogliby naśladować. Obniżenie się wieku przestępców wynika z poczucia zagrożenia społecznego. Tysiące rodzin żyją na pograniczu ubóstwa lub wręcz w nędzy a ich dzieci od najmłodszych lat muszą uczyć się radzenia sobie w życiu. Już nawet 10 i 11-letnie dzieci dopuszczają się różnego rodzaju przestępstw a szczególnie włamań do samochodów, piwnic, altan. Ubożenie społeczeństwa wraz z agresywną reklama dóbr konsumpcyjnych stwarza sytuacje w której młody człowiek zaczyna pragnąć mieć wszystko to co mu się pokazuje.Wśród wielu badań dotyczących przestępczości nieletnich i możliwych sposobów jej zapobiegania sugeruje, że wykształcenie odgrywa w tej kwestii ogromną rolę. Istnieje silne przekonanie, że jedną z funkcji szkoły jest rzeczywiste zapobieganie przestępczości, a bardziej aktywne i systematyczne wysiłki w tym kierunku mogą sprawić, że szkoła efektywniej będzie zapobiegać dewiacji młodzieży. Szkoła może podejmować kroki w kierunku zmniejszenia przestępczości wśród nieletnich stosując dwie główne metody: specjalne programy przystosowane dla uczniów mających problemy w szkole (chuligańskie zachowania, wagarowanie, mierne osiągnięcia w nauce), narażonych na ryzyko rozwoju przestępczego zachowania; działania nakierowane na obniżenie poziomu przestępczości wśród ogółu uczniów. Liczne badania przeprowadzone w wielu ośrodkach i przez znaczące grono badaczy dowiodły istnienia znaczącego związku pomiędzy: niskim poziomem nauczycielskich osiągnięć, niskimi ocenami a przestępczością, naganami i przestępczością, zachowaniem w szkole a przestępczością.Niskie oceny, słabe osiągnięcia nauczycielskie i złe sprawowanie wpływają na zachowanie przestępcze, skutkujące popełnianiem przestępstw przeciętnie w 28% i są o 34% bardziej efektywne niż pozostałe okoliczności. Jeden na czterech uczniów z niskimi ocenami posiada przestępczą przeszłość, podczas gdy w przypadku uczniów o wyższych osiągnięciach wskaźnik ten wynosi jeden na siedmiu. Statystyki, że około 30% zarejestrowanych przestępców otrzymało niskie oceny w szkole, nie może czynić z niskich stopni w nauce samych w sobie powodem przestępczości. Istnieją także inne czynniki stymulujące przestępczość nieletnich, takie jak np.: społecznie, ekonomicznie i demograficznie nieuprzywilejowane grupy nieletnich, np. z dużą ilością problemów rodzinnych, niejednorodny skład populacji nieletnich w kategoriach np. pochodzenia społeczno-ekonomicznego oraz uzdolnień, źle funkcjonująca struktura organizacyjna oraz wadliwa działalność socjalna i edukacyjna.
