Pobierz Przestępczość zorganizowana w RP po 1989 roku i więcej Publikacje w PDF z Criminal procedure tylko na Docsity!
Securitologia Nr 2/
ISSN: 1898-
dr Michał A. Domański Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie
P RZESTĘPCZOŚĆ ZORGANIZOWANA W RP PO 1989 ROKU
Wstęp
Rok 1989 przyniósł w Polsce ogromne zmiany we wszystkich dziedzinach życia spo- łecznego. Znaczny rozwój swobód oraz rozwój gospodarki rynkowej spowodował jed- nak nasilenie nowych zjawisk patologicznych. W tym okresie w sposób zdecydowany zmieniały się trendy w strukturze przestępczości. Wzrastała w sposób widoczny ilość oraz znacząco pogłębiała się specjalizacja nowopowstających zorganizowanych grup przestępczych. Coraz więcej przestępstw zarówno kryminalnych, jak i gospodarczych, dokonywały grupy w sposób zorganizowany i z góry zaplanowany. Intensywny rozwój stosunków społeczno-gospodarczych wywierał wpływ na kształ- towanie się struktury i dynamiki przestępczości. W hierarchii szkód społecznych prze- stępczość tradycyjna zaczęła ustępować miejsca nowym formom objawowym prze- stępczości. W Polsce na czoło wysuwały się grupy przestępstw o specyficznej charakte- rystyce, które można określić mianem przestępstw zorganizowanych. Przestępstwa gospodarcze – jak wykazywała praktyka – z reguły były dokonywane przez grupy przestępcze o ustalonej strukturze i mającej określone cele działalności przestępnej. Ocena tego faktu pozwoliła wprowadzić pojęcie tzw. przestępczości zor- ganizowanej, która wymagała jednak bardzo dokładnego planowania. Planowanie to w zakresie skutecznego działania przestępczego obejmuje założenie wykonania wielu czynności począwszy od zdobycia narzędzi poprzez wybór metod działania, optymal- nych warunków do przebiegu akcji, aż do specyficznego dla danego zdarzenia zacho- wania się na miejscu popełnienia czynu. Jest to uzależnione m.in. od rodzaju przestęp- stwa, koniecznej do jego realizacji metody i w szczególności od użycia środków tech- nicznych oraz możliwości organizacyjnych grupy.
Michał A. Domański
- Charakterystyka przestępczości zorganizowanej
W przestępczości gospodarczej o charakterze zorganizowanym planowanie w zakresie skutecznego działania nie nastręcza specjalnych trudności, ponieważ z reguły pełnione funkcje zawodowe współuczestników przestępstw ułatwiają realizację takich zamiarów. Poważniejszym natomiast problemem jest planowanie, które ma na celu uniknięcie od- powiedzialności karnej. Stąd też sprawcy podejmują wysiłki w kierunku swoistej legali- zacji operacji przestępczych (Hołyst, 2004, s. 63-64). Podstawowymi cechami odróżniającymi przestępczość zorganizowaną od tradycyj- nej przestępczości gospodarczej lub pospolitej są: hierarchiczność (wielostopniowość) struktury organizacyjnej, występowanie trwałych związków pomiędzy członkami organizacji, planowanie działalności przestępczej, specjalizacja w sferze dokonywania przestępstw, konspiracja zachowań sprawców, uniwersalność działania, tj. zmienna technologia przestępstwa i różnorodność w wymiarze metod przestępczych od wyzysku, groźby, wymuszenia, przemocy, przymusowej ochrony, terroru, po korupcję itp., zysk jako główny cel działalności przestępnej, utrzymywanie międzynarodowych kontaktów, legalizowanie dochodów pochodzących z przestępstwa, tzw. pranie pieniędzy, korumpowanie urzędników państwowych w celu zminimalizowania czynnika wy- krycia (np. afera starachowicka), udzielanie pomocy i ochrony członkom grupy w przypadku pociągnięcia do od- powiedzialności karnej (Hołyst, 2004, s. 73-74). Przestępstwa zorganizowane popełniają grupy przestępcze, których działania są zapla- nowane, przygotowane, skoordynowane i poddane jednolitemu kierownictwu. Zorga- nizowane przestępstwo charakteryzuje się również wielokrotnością i ciągłością jego po- pełniania, funkcjonowaniem działalności paserskiej na ogromną skalę, zróżnicowaniem funkcji itp. Wśród samych sprawców przestępstw zaszły też zmiany. Pojawiła się kategoria przestępców zajmujących wysoką pozycję w hierarchii społecznej i towarzyskiej. Swoją działalność gospodarczą często prowadzoną w sposób nieuczciwy, traktujących jako normalny biznes. Do tej nielegalnej działalności włączali oni często pracowników róż-
Michał A. Domański
wschodnim powstawała w dużej mierze w wyniku działań ludzi, którzy to prawo wcze- śniej stanowili. Nowe realia polityczne i gospodarcze w odradzającej się rzeczywistości przesą- dziły o postępującym w szybkim tempie odmitologizowaniu przestępczości zorgani- zowanej. W tych warunkach w początkowej fazie przemian ustrojowych nie doce- niano należycie rangi problemu przestępczości zorganizowanej. Powszechna była również opinia, że wraz z postępującym rozwojem gospodarki rynkowej zorganizo- wana przestępczość gospodarcza ulegnie istotnemu ograniczeniu. Była ona swoistym wyrazem wiary w automatyzm społeczny, charakterystyczny także dla wczesnej fazy rozwojowej PRL. W tej sytuacji polityczni wizjonerzy lansowali pomysły, których realizacja na długie lata stworzyła doskonałe warunki do swobodnego rozwoju przestępczości zorganizo- wanej, zwłaszcza o charakterze gospodarczym. Szczególnie wymownym tego przykła- dem była decyzja o likwidacji Biura do Walki z Przestępstwami Gospodarczymi prze- prowadzona w sierpniu 1990 r., a więc w momencie największego zapotrzebowania na jej działalność. Wydziały do spraw Przestępczości Gospodarczej zostały reaktywowane dopiero po dwóch latach (Pływaczewski, 2005, s. 94). Przestępczość zorganizowana nie była niczym nowym dla organów ścigania i wy- miaru sprawiedliwości wielu krajów, jednakże na temat jej definicji specjaliści nie mogli wypracować jednolitego opisu jej formy występowania oraz struktury organizacyjnej. Działo się tak dlatego, że przestępczość zorganizowana dostosowywała w sposób ela- styczny swoje wielorakie przejawy do zmian struktury gospodarczej i społecznej pań- stwa, reagując z dużą ruchliwością, stosując uniki wobec społecznych środków kontroli. Wypracowanie definicji było niezbędne zarówno dla praktyki ścigania karnego, jak i wiedzy kryminologicznej.
- Definicja przestępczości zorganizowanej
W USA najpowszechniejszą definicją przestępczości zorganizowanej jest wypracowana w 1968 r. przez Komisję Specjalną do Spraw Stosowania Prawa i Wymiaru Sprawiedliwości ( The Commission on Law and Forcement and Administration of Justice ) powołaną z inicjatywy prezydenta Jahnsona, która stwierdziła, że: „zorganizowane przestępstwo jest rodzajem sprzężenia o rozbudowanej wieloczłonowej strukturze, opartego na wewnętrznej hierar- chii, dyscyplinie i żelaznych regułach postępowania, które prowadzi planową działalność typu aktywności biznesowej, zmierzającą do opanowania i monopolizacji określonych
Przestępczość zorganizowana w RP po 1989 roku
sfer ekonomii (zwłaszcza w dziedzinie handlu, usług, obrotem kapitałem)” (Marek, 1992, s. 25). Amerykański model przestępczych grup zorganizowanych zbliżony jest swą formą i wzoruje się na włoskim modelu mafii. Amerykańscy przestępcy zorganizowani stanowią określoną społeczność, która próbuje działać poza kontrolą narodu i rządu. Jest to nie tylko mafia, jako organizacja o specyficznej strukturze i więzach – przyjaźni, rodzinnych i kodeksu honorowego (również mafia chińska, włoska, rosyjska, wietnam- ska – a więc określone rodziny). Obejmuje ona – również w formie zorganizowanej grupy przestępczej – tysiące osób funkcjonujących w obrębie pewnych struktur, które mają cha- rakter kompleksowy, podobnie jak wielkie przedsiębiorstwa. Działania te nie mają charak- teru impulsywnego, lecz są wynikiem prowadzonych przez lata porozumień mających na celu przejęcie pełnej kontroli nad gospodarką i gromadzenie z tego tytułu olbrzymich zysków. W ustawie Federalnej z 1970 r. Racketeer Influenced and Corrupt Organizations – RICO
- w pewien sposób określony jest zakres pojęcia “przestępczość zorganizowana”. W sekcji 1961 przedstawione są definicje ustalające zakres ustawy. „Zorganizowana dzia- łalność przestępcza” oznacza jakikolwiek czyn lub zagrożenie obejmujące morderstwo, porwanie, hazard, podpalenie, rabunek, łapownictwo, wymuszanie, obrót materiałami nie- przyzwoitymi lub obrót substancjami kontrolowanymi bądź katalogowanymi środkami chemicznymi, które podlega oskarżeniu zgodnie z prawem Stanu i podlega karze więzienia powyżej jednego roku (Rau, 2000, s. 80). Druga definicja mówi, że przestępczością zorganizowaną jest również jakikolwiek czyn, który podlega oskarżeniu według dowolnego postanowienia tytułu 18 Kodeksu Stanów Zjednoczonych. Przestępczość zorganizowaną (zorganizowane przestępstwo
- o rganized crime ) w USA rozumie się jako organizacje przestępcze z wyodrębnionymi strukturami organizacyjnymi, działające w konspiracji, mające na celu osiągnięcie zysku przez użycie przemocy i zastraszenie. Działalność ta odnosi się wielu dziedzin życia. Czyny te to między innymi: łapownictwo, fałszerstwo, kradzieże transportów, sprzenie- wierzenie środków z funduszy społecznych, wymuszanie transakcji kredytowych, do oszustw i podobnej działalności, nielegalny dostęp do informacji dotyczących hazardu, oszustw pocztowych, oszustw instytucji finansowych, utrudnianie działań wymiaru sprawiedliwości, manipulowanie świadkiem, ofiarą lub informatorem, odwet przeciwko wymienionym, rabunki, wymuszenia, hazard, „pranie” pieniędzy, morderstwa na zle-
Przestępczość zorganizowana w RP po 1989 roku
c) przez wpływanie na politykę, administrację publiczną, wymiar sprawiedliwości czy gospodarkę. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zmianami)
- wyróżnia kilka form zbiorowego popełnienia przestępstwa , co wyraża się w posta- ciach współsprawstwa, porozumienia, związku mającego na celu popełnienie przestęp- stwa grupy zorganizowanej. Jednak z racji bogactwa poglądów obfitości materiału teo- retycznego pozostaje kwestia, jak i stosunek znamion zawartych w art. 258 k.k. do części ogólnej kodeksu karnego, czyli porozumienia oraz współsprawstwa. Ustawodawca dla oznaczenia tych samych zjawisk używa z reguły tych samych określeń. Ustawodawca używa określenia zorganizowana grupa , a nie związek, co daje pod- stawy sądzić, że zorganizowana grupa nie jest tożsama ze związkiem przestępczym. Mó- wiąc o działaniu w zorganizowanej grupie przestępczej, a nie w zmowie, wnioskujemy, że działanie w zorganizowanej grupie przestępczej nie jest tym samym co współspraw- stwo. Wprowadzenie do kodeksu karnego konstrukcji zorganizowanej grupy podykto- wane było koniecznością kryminalizacji takich form organizacyjnych przestępnego współdziałania, które były dla porządku i bezpieczeństwa publicznego w znacznym stopniu niebezpieczne, lecz nie wyczerpywały znamion związku przestępnego, kodek- sowo określonego (Sońta, 1997 a, s. 16). Taka interpretacja zorganizowanej grupy prze- stępczej jest uzasadniona, ponieważ w innym przypadku wprowadzałby ona chaos ter- minologiczny w ustawie karnej. Ogólne koncepcje zmierzające do ustalenia wymienionych pojęć można podzielić na następujące kategorie: a) za zorganizowaną grupę przestępczą należy uznać każde współdziałanie spraw- ców po uprzednim porozumieniu, b) grupa przestępcza jest konstrukcją pośrednią pomiędzy współsprawstwem a związkiem, c) zorganizowana grupa przestępcza i związek przestępczy to struktury o cechach zupełnie określonej trwałości i organizacji, to twory w sensie socjologicznym, kategorie odrębne od porozumienia i współsprawstwa.
- Organizacja grup przestępczych
Według C. Sońty zorganizowana grupa przestępcza stanowi formę organizacyjną współdziałania przestępnego niższą strukturalnie od związku przestępnego. Przestęp- czość zorganizowana opiera się jednak w wielu przypadkach na obydwu wskazanych
Michał A. Domański
formach działania. Wymogami stawianymi zorganizowanej grupie są: porozumienie, ograniczona trwałość i pewien stopień zorganizowania. Tym czasem w związku prze- stępnym stawiane warunki są zaostrzone poprzez uczynienie założenia, że wymaga więzi organizacyjnej opartej na porozumieniu sprawców w przedmiocie popełnienia przestępstwa. Kryteria charakteryzujące związek przestępny zakładają: „obowiązywanie zasad rekrutacji i usuwania członków, istnienie hierarchii przejawiającej się w ustaleniu kierownictwa, ustalenie zakresów kompetencji, podział zadań pomiędzy poszczególne osoby, ustalony program i formy działalności, ustalanie obowiązków członków, obej- mujących w szczególności podporządkowanie się poleceniom kierownictwa i określo- nym zasadom dyscypliny” (Sońta, 1997 b, s. 19). Grupa opiera się na ustalonym autorytecie i dobrowolnym podporządkowaniu , związek zaś przewiduje istnienie określonych rygorów i konsekwencji złamania dyscy- pliny. Grupę od związku różni niższy stopień zorganizowania lub mniejsze nasycenie elementami organizacji (Górniok, Hoc, Przyjemski, 1999, s. 303). Zdaniem Z. Ćwiąkalskiego zorganizowaną grupą jest grupa sprawców, która zorga- nizowała się, aby popełniać przestępstwo w sposób ciągły, ale także aby dokonać kilku czynów, jeżeli ich owocem może być źródło dochodu trwające jakiś czas (Ćwiąkalski, 1999, s. 929). Koncepcję tą wyróżnia jeszcze akcentowanie więzi między członkami grupy wyrażającej się w akceptacji celów i gotowości do zaspakajania potrzeb grupy. Związek mający na celu popełnianie przestępstw jest zaś wyższą formą organizacyjną od grupy niż grupy z luźniejszą uproszczoną strukturą.
Zamiast wniosków
Badania nad aktami przestępczymi wykazały, że w Polsce działają zarówno związki, jak i grupy przestępcze oparte o system organizacji typu mafijnego. W związku z tym po- twierdza się fakt istnienia problemu zorganizowanej przestępczości, która swym zasię- giem obejmuje nie tylko terytorium Polski. Poprzez zależności między polskimi a mię- dzynarodowymi organizacjami przestępnymi, coraz częściej kieruje swoje wpływy za- granicę czerpiąc coraz większe zyski z nielegalnych interesów. Wyprowadza również z Polski znaczne ilości pieniędzy pochodzących z zysków z prowadzenia swojej działal- ności w celu zalegalizowania ich, a także utrudnienia wykrycia procederów przestęp- czych organizowanych zarówno na terenie kraju jak i poza jego granicami. Sytuacja taka wymusza wdrożenie coraz bardziej doskonałych form rozpoznawania zjawiska oraz wdrażania procedur przeciwdziałania tej formie przestępczości. Nie jest
Michał A. Domański
Sońta C. (1997 b): Zorganizowana grupa i związek przestępczy w polskim prawie karnym na tle teorii i orzecznictwa – zarys problematyki , (w:) Normatywne pojęcie zorganizowanej przestępczo- ści. Zorganizowana grupa i związek przestępczy w polskim prawie karnym na tle teorii i orzecz- nictwa – zarys problematyki , część I, Wojskowy Przegląd Prawniczy, nr 1 Tomaszewski T. (1996), Proces amerykański. Problematyka śledcza , Toruń, Comer Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) Wesołowska A., Grzybaczewska M. (2005), Przegląd definicji grupy i związku w orzecznictwie i doktrynie na tle badań akt sądowych – wybrane zagadnienia , (w:) Pływaczewski E. (red.): Przestępczość zorganizowana. Świadek koronny. Terroryzm. W ujęciu praktycznym , Zakamy- cze, Kantor Wydawniczy
Artykuł uzyskał pozytywne opinie wydane przez dwóch niezależnych Recenzentów.
Michał A. Domański
Organized crime in the Republic of Poland after 1989
Abstract
The article is describing the development of the organized crime in the Republic of Poland from 1989. A development of crime and her influence on coming into existence of the new democracy were described. The particular attention was devoted to the def- inition of the organized crime and the difference which is appearing between her and ordinary crime.
Key words: organized crime, economic crime, criminal groups, counteraction, perpetrator of the crime
Przestępczość zorganizowana w RP po 1989 roku
Резюме
Статья описывает развитие преступности организованной на районе Польши от года 1989. Были познакомлены развитие преступности и ее влияние на возника- ние с новую демократией. Особое внимание посвятили дефиниции организо- ванной преступности и различия, какая выступает среди неё и обычной пре- ступности.
Ключевые слова: организованная преступность, хозяйственное преступление, преступные группы, противодействие, виновник преступления
