Pobierz Przestępstwa - Notatki - Prawo - Część 2 i więcej Notatki w PDF z Prawo karne materialne tylko na Docsity!
ROZDZIAŁ II
PRZESTĘPSTWO ROZBOJU – USTAWOWE ZNAMIONA
W przepisach kodeksu karnego ustawodawca podaje cechy charakterystyczne dla danego typu przestępstwa, które noszą nazwę ustawowych znamion przestępstwa. Są to te wszystkie cechy zdarzenia, które muszą być udowodnione w procesie karnym, a które są niezbędne dla uznania konkretnego zachowania ludzkiego za przestępstwo. Znamiona typu czynu zabronionego zawarte są w dyspozycji przepisu części szczególnej k.k. (lub w ustawie szczególnej) oraz w tych przepisach części ogólnej, które „dopełniają” dyspozycję przez określenie cech podmiotu, formy winy czy też form popełnienia czynu.^1 Według I. Andrejewa ustawowymi znamionami przestępstwa są określone w ustawie karnej cechy zachowania, których całokształt stanowi o przestępczości tego zachowania. W tym ujęciu znamiona przestępstwa to całokształt, zestaw lub zespół właściwych typowi przestępstwa cech konkretnych czynu, które są przedmiotem dowodzenia w postępowaniu karnym.^2
Ustawowe znamiona przestępstwa dzielimy na cztery grupy: A. Przedmiot ochrony (zamachu)
- dobro, w które godzi sprawca swym czynem, albo które narażone jest na niebezpieczeństwo; B. Strona przedmiotowa
- wyraża zewnętrzne zachowanie sprawcy, a jeżeli ustawa tego wymaga także skutek tego zachowania oraz okoliczności; C. Podmiot
- warunki, jakim powinien odpowiadać człowiek, aby mógł być pociągnięty do odpowiedzialności karnej;
(^1) A. Marek, S. Waltoś: Podstawy prawa i procesu karnego, Wydawnictwa Prawnicze, Warszawa 1999,
2 s. 63. S. Łagodziński: Ustawowe znamiona kradzieży, Problemy Praworządności, nr 8, 9 z 1980r., s. 14.
D. Strona podmiotowa
- znamiona określające stosunek psychiczny sprawcy do jego zachowania się.^3
1. Przedmiot ochrony
Przedmiotem przestępstwa są dobra prawne, takie jak życie, wolność, bezpieczeństwo, własność itd., w które godzi czyn sprawcy. Przestępstwo stanowi zamach na nie i dlatego patrząc od strony przestępstwa nazywamy je przedmiotem zamachu, a patrząc od strony prawa karnego nazywamy je przedmiotem ochrony.^4 Przedmiot przestępstwa dzielimy na:
- ogólny
- rodzajowy
- indywidualny Ogólnym przedmiotem ochrony przepisów prawa karnego są określone stosunki społeczne zawarte w Konstytucji RP, a przede wszystkim dobra prawne (prawa i wolności) podmiotów tych stosunków. Jest to kompleks dóbr, które chronione są przez prawo karne jako całość. Indywidualnym przedmiotem ochrony jest to dobro chronione przez konkretną normę prawną, na które skierowany został zamach przestępny. Przedmiot rodzajowy zaś to dobro prawne chronione nie przez jeden przepis lecz przez grupę przepisów karnych, z reguły zamieszczonych w jednym rozdziale KK.^5
W poszczególnych rozdziałach części szczególnej kodeksu karnego ustawodawca zgrupował przestępstwa skierowane przeciwko temu samemu rodzajowemu dobru chronionemu. Na rodzajowy przedmiot ochrony prawnej wskazują tytuły rozdziałów, które zawierają zwrot „Przestępstwa przeciwko...” Rozdział XXXV kodeksu karnego z 1997 r. nosi tytuł „Przestępstwa przeciwko mieniu”, a rodzajowym przedmiotem ochrony przepisów tego rozdziału jest własność oraz inne prawa majątkowe.
Przestępstwo rozboju, w ujęciu art. 280 § 1, polega na kradzieży popełnionej wobec osoby przy użyciu przemocy lub groźby natychmiastowego jej użycia albo przez
(^3) I. Andrejew: Polskie prawo karne w zarysie, PWN, Warszawa 1976, s. 109. (^4) L. Gardocki: Prawo karne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1998, s. 83. (^5) Tamże, s. 85.
- skutek czynu,
- czas i miejsce czynu,
- sytuację, w jakiej czyn popełniono,
- sposób popełnienia i przedmiot wykonawczy czynu.
CZYN (ZACHOWANIE SIĘ) PODMIOTU Znaczenie poszczególnych z wymienionych tu elementów strony przedmiotowej nie jest jednakowe. Najważniejszym elementem jest tu niewątpliwie zachowanie się sprawcy, które jest niezbędnym elementem każdego przestępstwa, skoro każde przestępstwo musi być czynem.^9 Czyn człowieka może polegać na działaniu lub zaniechaniu. Działaniem jest podjęcie określonych czynności celowych, natomiast zaniechanie można określić jako celowe powstrzymanie się przez podmiot od działania, które powinien był i mógł podjąć.
Przestępstwo rozboju należy do kategorii, tzw. przestępstw z działania. Oznacza to, że może być ono popełnione jedynie w formie działania, nigdy zaś nie może polegać na zaniechaniu. Art. 280 § 1 k.k. ściśle określa zachowanie się sprawcy przestępstwa. Polega ono na zaborze rzeczy w celu przywłaszczenia dokonanym przy użyciu wymienionych w tym przepisie sposobów zachowania skierowanych na osobę, których celem jest zawładnięcie rzeczą. Z uwagi na fakt, iż ustawodawca taksatywnie wylicza sposoby zachowania się sprawcy należy przyjąć, że jakikolwiek inny sposób działania, nie wymieniony w znamionach art. 280 § 1, nie może wystarczyć do przyjęcia kwalifikacji rozboju.
SKUTEK CZYNU Ponieważ przestępstwo określone w art. 280 § 1 jest przestępstwem materialnym, do jego znamion należy skutek w postaci zaboru rzeczy. Skutek następuje w chwili zawładnięcia rzeczą przez sprawcę, tj. w momencie objęcia przez sprawcę tej rzeczy w posiadanie. Do znamion skutku nie należy natomiast dokonanie zamachu na osobę, który jest jedynie sposobem działania sprawcy zamierzającego zawładnąć rzeczą.^10
SPOSÓB POPEŁNIENIA ROZBOJU
(^9) L. Gardocki: Prawo karne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1998, s. 64. (^10) M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 84.
Rozbój jest kwalifikowaną odmianą kradzieży ze względu na sposób jej popełnienia, a mianowicie:
- stosowanie przemocy wobec osoby,
- stosowanie groźby natychmiastowego jej użycia,
- doprowadzenie człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności,
- posłużenie się bronią palną, nożem lub innym niebezpiecznym przedmiotem zagrażającym życiu lub środkiem obezwładniającym, albo działanie w inny sposób, bezpośrednio zagrażający życiu.
Przez „przemoc wobec osoby” należy rozumieć zastosowanie bezpośredniej przemocy fizycznej skierowanej na ciało człowieka w celu jego obezwładnienia lub pokonaniu oporu, aby następnie dokonać kradzieży (np. zadanie obezwładniającego ciosu, kopanie, torturowanie, obezwładnianie i związanie itp.)^11 Wynika z tego, że rozbój nie może być dokonany przy użyciu przemocy pośredniej, skierowanej na rzecz, aby uniemożliwić w ten sposób opór ofiary, np. poprzez niszczenie cennych przedmiotów. Dla bytu przestępstwa określonego w art. 280 § 1 k.k. nie jest konieczne, aby przemoc była użyta bezpośrednio wobec osoby pokrzywdzonej. Może być ona użyta wobec jakiejkolwiek osoby, byleby tylko miała określony cel, sprowadzający się do oddziaływania na osobę dysponującą rzeczą, a więc na pokrzywdzonego.^12 Rozbój jest przestępstwem skierowanym jednocześnie przeciwko mieniu i osobie, zaś przemoc jest jedynie środkiem do zawładnięcia rzeczą.
Drugim ze sposobów popełnienia rozboju jest groźba użycia przemocy. Polega on na grożeniu pobiciem, spowodowaniem uszkodzenia ciała lub zastosowaniem innej formy przemocy fizycznej, przy czym groźba ta nie musi być skierowana bezpośrednio do osoby, której rzecz sprawca chce zagarnąć, ale może np. dotyczyć obecnej przy zdarzeniu osoby najbliższej.^13 Groźba stanowiąca znamię przestępstwa rozboju stanowi tzw. groźbę bezprawną. W kontekście omawianego typu czynu zabronionego celem groźby musi być ukształtowanie
(^11) A. Marek: Komentarz do Kodeksu karnego, Część szczególna, Wydawnictwo Prawnicze Sp. z o.o.,
12 Warszawa 2000, s. 300. P. Kardas, J. Satko: Przestępstwa przeciwko mieniu, Przegląd problematyki, Orzecznictwo (SN 1918- 13 2000), Piśmiennictwo, Zakamycze 2002, s. 57. A. Marek: Prawo karne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2001, s. 557.
przemoc, groźbę natychmiastowego jej użycia lub którą doprowadza do stanu nieprzytomności lub bezbronności.^16
3. Podmiot
Z uwagi na cechy podmiotu, przestępstwa dzielimy na indywidualne, a więc takie które ograniczają krąg możliwych podmiotów do osób spełniających określone przez ustawę właściwości, wyróżniające je z kręgu innych osób oraz przestępstwa powszechne, zwane również ogólnosprawczymi. Są to takie przestępstwa, podmiotem których może być każda osoba odpowiadająca ogólnym cechom podmiotu przestępstwa. Do takich właśnie należy przestępstwo określone w art. 280 kodeksu karnego. Podmiotem przestępstwa, a więc jego sprawcą, może być wyłącznie osoba fizyczna, która jest zdolna do ponoszenia odpowiedzialności karnej. Przede wszystkim, należy zwrócić tu uwagę na zagadnienia wieku i niepoczytalności.
A/ Wiek sprawcy
Biorąc pod uwagę ogólne warunki podmiotu przestępstwa należy wziąć pod uwagę wiek sprawcy, z którym wiąże się odpowiedni poziom dojrzałości umysłowej i moralnej. Przepisy kodeksu karnego w art. 10 § 1 określają, iż dojrzałość taką człowiek osiąga po ukończeniu 17 lat. W wypadku popełnienia przestępstw wymienionych w § 2 tego artykułu (jednym z wymienionych tam przestępstw jest rozbój) może odpowiadać nieletni po ukończeniu 15 lat, zwłaszcza jeżeli nieskutecznym okazały się stosowane w stosunku do niego środki wychowawcze i poprawcze. Kodeks karny wyróżnia również kategorię sprawców młodocianych. Zgodnie z art. 115 § 10 k.k., młodocianym jest sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat.
B/ Poczytalność
Cechą podmiotu przestępstwa jest także poczytalność sprawcy. W rozumieniu art. 31 § 1 kodeksu karnego niepoczytalność oznacza brak możliwości rozpoznania w chwili czynu jego znaczenia lub pokierowania swym postępowaniem i spowodowane jest to upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub innymi zakłóceniami czynności
(^16) M. Dąbrowska-Kardasa, P. Kardas: Przestępstwa przeciwko mieniu, s. 85.
psychicznych. Konsekwencją niepoczytalności jest brak winy, a w rezultacie brak przestępstwa. Sprawcą przestępstwa może być również osoba o ograniczonej poczytalności, a więc osoba która w momencie popełnienia przestępstwa ma w znacznym stopniu ograniczoną zdolność kierowania postępowaniem lub rozpoznania czynu. Stan ten nie wyłącza winy i sprawca ponosi odpowiedzialność karną, ale sąd może w takim wypadku, zgodnie z art. 31 § 2 k.k., orzec nadzwyczajne złagodzenie kary.
4. Znamiona strony podmiotowej
Strona podmiotowa (inaczej strona subiektywna) przestępstwa obejmuje zjawiska psychiczne, które muszą towarzyszyć stronie przedmiotowej, czyli zewnętrznemu zachowaniu się sprawcy, i które wyrażają stosunek psychiczny sprawcy do czynu.^17 Strona podmiotowa czynu jest najważniejszą przesłanką winy, bez której nie ma odpowiedzialności. W polskim prawie karnym istnieją dwie zasadnicze formy winy: umyślna i nieumyślna. Wina umyślna może występować w dwóch postaciach, a mianowicie jako zamiar bezpośredni, gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony oraz jako zamiar ewentualny, gdy sprawca przewidując możliwość popełnienia czynu zabronionego, na to się godzi. Wspólne dla obu postaci są świadomość i wola sprawcy. Zgodnie zaś z art. 9 § 2 k.k., czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.
Rozbój należy do tzw. przestępstw kierunkowych, dla istnienia których wymagane jest szczególne psychiczne nastawienie sprawcy. Zgodnie z ustawą jego zachowanie musi być ukierunkowane na cel, jakim jest zamiar przywłaszczenia rzeczy. Musi on zmierzać do dokonania kradzieży, aby przełamać lub uniemożliwić opór posiadacza przedmiotu kradzieży.^18 Jest więc przestępstwem umyślnym, którego strona podmiotowa ogranicza się do zamiaru bezpośredniego.
(^17) L. Gardocki: Prawo karne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1998, s. 73. (^18) A. Marek: Komentarz do Kodeksu karnego, Część szczególna, Wydawnictwo Prawnicze Sp. z o.o., Warszawa 2000, s. 300.
