Pobierz Psychologia osobowości - zagadnienia do egzaminu i więcej Notatki w PDF z Psychologia tylko na Docsity!
PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI I ROZWOJU
CZŁOWIEKA
1. WSKAŻ CZYM RÓŻNI SIĘ WCZESNA POSTAĆ PSYCHOLOGII
ROZWOJOWEJ OD PSYCHOLOGII ROZWOJU W BIEGU ŻYCIA
Początkowo psychologia rozwojowa koncentrowała się na opisie rozwoju od poczęcia aż do osiągnięcia dojrzałości. Psychologia rozwoju w biegu życia zakłada, że człowiek rozwija się od poczęcia aż do śmierci. Zmiany rozwojowe zachodzą również po osiągnięciu dojrzałości, choć mają inny charakter.
2. WYMIEŃ I KRÓTKO OMÓW CECHY ZMIAN ROZWOJOWYCH - Ukierunkowanie – przebieg zmian wyraża stopniowe zbliżanie się do określonych z jakiegoś punktu widzenia stanów - Tradycyjnie rzecz ujmując są to stany idealne - Zwykle zakłada się, że zmiany te przebiegają w uniwersalnej, nieodwracalnej i z natury koniecznej sekwencji - Progresywność – przechodzenie od stanów lub form niższych do wyższych - Przyrost ilościowy (wraz z wiekiem rośnie zakres wiedzy, liczba określonych zachowań, zakres pamięci, szybkość działania, …) - Ciągłość – zakres właściwości nie zmieniających się w życiu jednostki, stałość psychologicznych właściwości w czasie (mimo jakościowych przekształceń w kolejnych stadiach rozwojowych) - Ciągłość zachowania kształtuje się generalnie na umiarkowanym poziomie; stałość właściwości wzrasta wraz z wiekiem
- Stadialność – krokowe przekształcanie się form aktywności
- Możemy wyróżnić w rozwoju fazy, przejścia od jednej formy do innej w koniecznej i niezmiennej sekwencji
- Sekwencja ta wynika z wrodzonego planu rozwojowego i/lub powszechnych dla gatunku doświadczeń
- Specyficzność dziedziny rozwoju – psychologiczne procesy nie organizują się w uniwersalne struktury, ale raczej oddzielnie w ramach określonego obszaru (modułowość) 3. WYMIEŃ OKRESY ROZWOJOWE WRAZ Z PRZEDZIAŁAMI WIEKOWYMI
- Okres prenatalny
- Wczesne dzieciństwo (0-3)
- Średnie dzieciństwo, wiek przedszkolny (4-6)
- Późne dzieciństwo, wiek szkolny (7-10/12)
- Adolescencja (10/12-20)
- Wczesna dorosłość (20/23-35/40)
- Średnia dorosłość (35/40-55/60)
- Późna dorosłość (powyżej 55/60) 4. WYMIEŃ I KRÓTKO SCHARAKTERYZUJ RODZAJE ZMIAN ROZWOJOWYCH
- Zmiany filogenetyczne – przemiany zachodzące w przejawach życia psychicznego, jakie występują i zachodzą w ewolucji (od organizmów najprostszych do najbardziej złożonych)
- Zmiany antropogenetyczne – przemiany dokonujące się w historii naszego gatunku
- Zmiany ontogenetyczne – przekształcenia zachodzące w indywidualnej historii życia organizmu
wzrokowych, rozwój motoryczny i przede wszystkim rozwój emocji (złości, strachu czy przyjemności). Wskazywał pierwsze przejawy moralności dziecięcej, opisywał rozwój językowy. Często przy tym przywołując porównawcze przykłady ze świata zwierząt. Ernst Haeckel prawo rekapitulacji: ontogeneza jest powtórzeniem filogenezy, mówiące, że rozwój osobnika, od zapłodnienia do śmierci (ontogeneza), jest skróconym odtworzeniem rozwoju ewolucyjnego (filogenezy) gatunku, do którego osobnik należy Alfred Binet – pierwsze laboratorium psychologii dziecka -(1894) – prace nad rozwojem inteligencji, poznania, pamięci. -Inteligencja nie jest jednorodnym konstruktem, ale składa się z różnych zdolności; jest w pewnym stopniu zależna od środowiska, -pierwszy praktyczny test inteligencji (Skala Bineta-Simona) stworzona w celu diagnozy dzieci mogących mieć kłopoty z edukacją szkolną (1908) -Kategoria wieku umysłowego -Jak dziecko myśli w warunkach życia codziennego (a nie tylko w laboratorium) G.S. Hall (1844-1924) – twórca pierwszego amerykańskiego laboratorium psychologicznego w USA, pierwszego amerykańskiego czasopisma poświęconego psychologii, był pierwszym przewodniczącym APA( amerykanskie towarzystwo pedagogiczne), a przede wszystkim prowadził pierwsze formalne badania nad rozwojem
- Od 1891 – pierwsze szeroko zakrojone badania kwestionariuszowe nad wiedzą dzieci idących do szkoły (Jaka jest teraz pora roku? Gdzie masz łokcie? Z czego robi się masło?)
-Promowanie idei rekapitulacji Haeckla (dzieci wychodzą na drzewa, ponieważ odtwarzają zachowania wcześniejsze filogenetycznie) -Wiek 6-7 lat jako moment stawania się człowiekiem. -Adolescencja jako okres „burzy i naporu” Arnold Gesell (1880-1961) Normy rozwojowe – rozwój uwarunkowany jest przez czynniki endogenne.
- Społeczeństwo i rodzina powinny dostarczać dziecku takiego środowiska, które pozwoli na optymalne realizowanie potencjału. Dzieci opóźnione w rozwoju powinny być wspierane; w przypadku dzieci szybciej rozwijających się powinno się zadbać o harmonijność rozwoju; nie powinno się stawiać przed dziećmi zadań przekraczających ich aktualną gotowość Normy rozwojowe: postawa ciała i funkcjonowanie zmysłów, chwytanie, adaptacja, zdolności społeczne i językowe 6. PRZEDSTAW KRÓTKO ZAŁOŻENIA BEHAWIORYZMU Behawioryzm - John B. Watson (1878-1958) Zachowanie człowieka można wyjaśnić przede wszystkim w kategoriach doświadczenia i uczenia się. Badanie dzieci pozwala na poznanie pierwszych etapów warunkowania, leżących u podłoża złożonych zachowań ludzkich. Zjawiska psychiczne są swoistymi, ubocznymi efektami działania mózgu i nie da się ich skutecznie badać przy pomocy metod naukowych (ponieważ są niedostępne obserwacji)Według behawiorystów model osobowości składał się podstawowych elementów – odruchów. Konkretne systemy pewnych odruchów składały się na nawyki, a grupy nawyków tworzyły poszczególne wymiary osobowości.
- Wczesne dzieciństwo (2-3) – autonomia vs wstyd i zwątpienie
- Wiek zabaw (4-5) – inicjatywa vs poczucie winy
- Wiek szkolny (6-12) – aktywność, pracowitość vs poczucie niższości
- Adolescencja (13-18) – tożsamość vs rozproszenie tożsamości
- Wczesna dorosłość – intymność vs izolacja
- Dorosłość – generatywność vs stagnacja
- Dojrzałość – integralność ego vs rozpacz i zwątpienie 9. PRZEDSTAW SYLWETKĘ CZŁOWIEKA, KTÓRY POZYTYWNIE PRZESZEDŁ PRZEZ WSZYSTKIE KRYZYSY OPISANE PRZEZ E. ERIKSONA Jednostka, która pozytywnie przeszła przez wszystkie kryzysy, przejawia bezpieczne przywiązanie wobec wybranych osób, pokłada ufność w sobie samej, ma poczucie sprawstwa, odrębności fizycznej i psychicznej, jest zdolna do odroczenia gratyfikacji, przejawia zorientowanie na wybrane cele, potrafi organizować i kontrolować swoje zachowanie, sukcesywnie powiększa swoje kompetencje, jest zdolna do odwzajemniania miłości i wreszcie aktywnie uczestniczy w przekazie międzygeneracyjnym i akceptuje siebie i własne życie 10. PRZEDSTAW ZAŁOŻENIA PSYCHOLOGII HUMANISTYCZNEJ □ Człowiek jest istotą formułującą samą siebie, kierującą się własnymi wyborami i odpowiedzialnością
- Wewnętrzna, biologicznie uwarunkowana natura człowieka jest raczej dobra lub neutralna i zadaniem człowieka jest w ciągu życia raczej ją rozwijać niż tłumić i kontrolować □Każdy ma wrodzoną tendencję do samorealizacji – to najważniejsza z potrzeb człowieka, pociągająca za sobą aktywne wykorzystanie wszystkich zalet i zdolności, rozwój to urzeczywistnienie własnego potencjału
□Świadomość to podstawowy składnik ludzkiego istnienia; człowiek jest świadomy.
- Człowiek ma możliwość wyboru. Bierze z niej początek potencjalna umiejętność przekraczania ograniczeń nałożonych na ludzki byt przez przyrodę. Człowiekiem nie rządzą instynkty.
- Działania człowieka są intencjonalne. Dzięki wolnej woli i świadomości może zmieniać świat. 11. WYMIEŃ I KRÓTKO SCHARAKTERYZUJ CNOTY OPISANE PRZEZ M. SELIGMANA Mądrość: ciekawość, umiłowanie nauki, krytyczne myślenie, oryginalność, inteligencja społeczna, dystans
- Odwaga: męstwo, wytrwałość, uczciwość,
- Humanitaryzm: wielkoduszność, miłość,
- Sprawiedliwość: lojalność, tolerancja, zdolności przywódcze
- Wstrzemięźliwość: samokontrola, rozwaga, skromność,
- Transcendencja: umiłowanie piękna, wdzięczność, nadzieja, duchowość, wybaczanie, humor, zapał 12. WSKAŻ CZEMU SŁUŻĄ METODY BADAWCZE W PSYCHOLOGII ROZWOJU
- Opis - systematyczne zbieranie informacji na temat danego zjawiska czy wydarzenia
- Wyjaśnienie – próba wskazania przyczyn danego zjawiska czy wydarzenia
- Przewidywanie – podanie z wyprzedzeniem, że jakieś zdarzenie będzie miało miejsce
- Kontrola – wspieranie w przypadku zjawisk pożądanych, eliminacja w przypadku zjawisk niepożądanych
PLAN PODŁUŻNY:
Polega na badaniu grupy dzieci w tym samym wieku, przez kilka miesięcy/lat. Badacz zbiera np. dane o dzieciach 3-letnich, rok później nadal zajmuje się badaniem tej samej grupy ale już jako 4-latków. Badacz zbiera dane porównawcze od różnych badanych grup mniej więcej w tym samym czasie (porównuję wyniki zebrane od RÓŻNYCH trzylatków, czterolatków, pięciolatków). Takie badania mają kilka wad, m.in. trzeba poświecić dużo czasu, istnieje także ryzyko zmniejszenia się grupy badanych dzieci. Z racji na długi czas prowadzenia badań podłużnych, są one rzadziej stosowane. PLAN POPRZECZNY (nie było tego w jej prezentacji, ale były plany sekwencyjne które łączą podłużne i poprzeczne, dlatego w razie W napisze o poprzecznych) Polega na badaniu w tym samym czasie, różnych grup wiekowych. Badania nie są czasochłonne i kosztowne, łatwy dostęp do grup badawczych oraz możliwość łatwego powtórzenia badań. PLANY SEKWENCYJNE JAKO KOMBINACJE PODEJŚĆ PODŁUŻNYCH I POPRZECZNYCH Strategia opóźnienia czasowego – badanie osób w tym samym wieku, ale z różnych kohort (np. porównanie dzisiejszych dwudziestolatków z analogiczną grupą sprzed laty) Strategia czasowo-sekwencyjna (powtórzenie badań poprzecznych; np. zbadanie dziś 20-, 30- i 40-latków w taki sam sposób, jak została zbadana analogiczna grupa przed laty) Strategia generacyjno-sekwencyjna (obejmująca co najmniej dwa badania podłużne)
16. NA CZYM POLEGA UMIEJĘTNOŚĆ HAMOWANIA REAKCJI I JAKIE
SĄ KONSEKWENCJE ROZWOJU TEJ UMIEJĘTNOŚCI
Hamowanie poznawcze (zdolność powstrzymania się od danej reakcji poznawczej czy behawioralnej) – uzależnione od dojrzewania płata czołowego. Nieskuteczne hamowanie może przejawiać się na trzech różnych poziomach : Poziom motoryczny : jeśli występuje tu brak kontroli zachowań motorycznych, objawia się to nadpobudliwością. Na przykład, gdy dziecko przebywa w klasie i nie może się powstrzymać od ciągłego wstawania, bo jest zmęczone siedzeniem. Poziom uwagi : przejawia się roztargnieniem i trudnościami w zwracaniu uwagi. Na przykład, gdy czytamy książkę i jesteśmy rozproszeni, ponieważ słyszymy dzwonek do drzwi sąsiada lub widzimy cień gołębicy przechodzącej po parapecie. Poziom zachowań : przejawia się poprzez nieprzemyślane postawy, których nie można zahamować. Jak na przykład, naciskając wściekle na klakson, gdy światło zmieniło się na zielone ale kierowca z przodu nie ruszył automatycznie. Hamowanie pozwala reagować na sytuacje nieprzewidziane lub ryzykowne, szybko i bezpiecznie. Hamowanie jest tym, co sprawia, że możliwe dla nas staje się, aby siedzieć cicho, gdy chcemy coś powiedzieć, ale wiemy, że nie należy tego robić, jest tym, co pomaga zachować spokój i pozycję siedzącą, kiedy jesteśmy w klasie, jest tym, co pomaga zachować bezpieczeństwo i czujność, gdy ktoś zmienia pas bez używania kierunkowskazu, pomaga studiować lub pracować nawet wtedy, gdy znudzimy się lub chcemy wstać. Opanowanie i hamowanie reakcji pozwala nam na poprawę naszego zachowania.
Stadium myślenia przedoperacyjnego (2-7) b. Rozwój języka i innych form reprezentacji i gwałtowny rozwój pojęciowy. Rozumowanie zdominowane jest przez percepcję, ma zatem charakter prelogiczny lub częściowo logiczny Stadium operacji konkretnych (7-11) c. Rozwój zdolności stosowania myślenia logicznego do rozwiązywania konkretnych problemów pojawiających się w danej chwili Stadium operacji formalnych (11-15) d. Zdolność rozumowania logicznego przy rozwiązywaniu różnego rodzaju problemów
19. OMÓW KRÓTKO KLASYCZNE KONCEPCJE NABYWANIA JĘZYKA Noam Chomsky – psycholingwistyka - Rozwój językowy nie może być adekwatnie wyjaśniony przy użyciu reguł behawiorystycznych (dziecko uczy się języka, jak innych zachowań – poprzez wzmocnienia: nagradzanie i karanie oraz modelowanie) - Położenie nacisku na struktury wrodzone oraz biologiczne mechanizmy nabywania języka - Nabywanie języka musi mieć podłoże genetyczne – dziecko opanowuje język szybko i w czasie, kiedy kompetencje poznawcze są mocno ograniczone - Przychodzimy na świat wyposażeni w specjalne mechanizmy mózgowe, które pozwalają szybko i łatwo opanować język - Fundamentalny system gramatyczny umożliwiający uczenie się języka jest wrodzoną cechą ludzi i specyfiką naszego gatunku - Chomsky postuluje istnienie wrodzonego mechanizmu nauki języka (Language Acquisition Device – LAD) - Steven Pinker
- Człowiek rodzi się z instynktem językowym (gotowość do wykształcenia określonych struktur), w życiu występuje okres sensytywny – szczególnej gotowości do opanowania języka - Michael Tomasello
- Dziecko otrzymuje od rodziców „prywatne korepetycje z języka ojczystego”. Mowa ukierunkowana na dziecko modeluje zachowania językowe dzieci. Typowe są intensywne, krótkie epizody ukierunkowywania uwagi dziecka na wspólnie spostrzegany obiekt. Podejście środowiskowe
- Proces nabywania języka zależy od interakcji społecznych - System wsparcia językowego (LASS), Jerome Bruner ◦ towarzyszenie przez rodziców dziecku w jego wysiłkach zmierzających do opanowania języka ◦ Centralnym składnikiem LASS jest skrypt (wspólnego oglądania książeczek, gier w nazywanie, zabaw w chowanego śpiewania piosenek, wyliczanek) 20. WYMIEŃ I KRÓTKO SCHARAKTERYZUJ CZTERY FAZY ROZWOJU JĘZYKA WEDŁUG I. KURCZ a. Faza przedjęzykowa – (1 r.ż.) (krzyk, głużenie, gaworzenie, echolalia oraz mimika i pantomimika). Doskonalą się formy wyrażania uczuć i pragnień, opanowanie zasady naprzemiennego wysyłania komunikatów; b. Faza wypowiedzi jednowyrazowych — (między 10 a 20 miesiącem życia) faza pojedynczych wyrazów: mama , baba. (intencjonalne znaczenie, pełnią funkcję zdań)
gruchanie. Głużenie stanowi odruch bezwarunkowy, nie podlegający kontroli słuchu – jest wyrazem dobrego nastroju. Około 6 miesiąca życia pojawia się gaworzenie samonaśladowcze
- łączenie idntycznych dźwięków (bababababa). Około 9 miesiąca życia następuje faza echolalii – polega ona na powtarzaniu własnych i zasłyszanych słów, które dziecko stopniowo doskonali metodą prób i błędów. Oczekuje się, aby dziecko wchodząc w wiek przedszkolny posiadało umiejętność słuchowego różnicowania dźwięków i dobrze opanowaną wymowę. Trudności mogą dotyczyć wybrzmiewania spółgłosek zębowych: s, z, c, dziąsłowych: sz, ż, cz , di oraz r. Samogłoski nosowe mogą być wymawiane bez rezonansu nosowego lub wymawiane asynchronicznie, np. ą jak om. Do 7 roku życia, dziecko powinno opanować już wszystkie dźwięki. 22. PRZEDSTAW ŹRÓDŁA I CHARAKTERYSTYKĘ KONCEPCJI PRZYWIĄZANIA Twórcą teorii przywiązania był brytyjski lekarz i psychoanalityk John Bowlby. Jest ona również pierwszą próbą zastosowania modelu etologicznego do wyjaśnienia problemów rozwoju psychologicznego człowieka, szczególnie w pierwszych latach jego życia. Teoria ta dotyczy negatywnego wpływu, jaki wywiera na rozwój małego dziecka utrata znaczących obiektów (ojca, matki lub innego opiekuna) w wyniku niepoświęcania dziecku takiego czasu i uwagi, jakiego ono potrzebuje podczas swojego rozwoju emocjonalnego, co może ujawnić się w późniejszym okresie życia. Wrodzone wzorce zachowań matki i dziecka
stanowią podstawę rozwoju więzi, przywiązania. Przywiązanie to długotrwały, emocjonalny związek z konkretną osobą.
23. WYMIEŃ I KRÓTKO SCHARAKTERYZUJ PODSTAWOWE WZORCE PRZYWIĄZANIA Istnieją wzorce przywiązania: Typu B – ufny - przywiązanie do opiekuna Typu A – lękowy - unikający Typu C – lękowo - ambiwalentny Typu D – dezorganizacyjny Typu B: bezpieczne Dziecko: jest pewne siebie, swobodnie odnosi się do matki, wyróżnia ją, reaguje niepokojem na jej zniknięcie, swobodnie utrzymuje kontakt wzrokowy i fizyczny. Matka: stanowi swego rodzaju “bezpieczną bazę”, wrażliwie odpowiada na sygnały dziecka, jest responsywna. Później: dziecko jest przekonane o własnej wartości, przewiduje pozytywny rozwój wypadków i pozytywnie ocenia intencje innych; wie jak radzić sobie z emocjami własnymi i innych. Typu A: unikowe Dziecko: jest pozornie niezależne od matki, unika bliskości fizycznej, pozytywnie reaguje na obcych, brak lęku w trakcie rozstania z matką, nie poszukuje u niej wsparcia. Matka: jest niedostępna, utrzymuje dystans, tłumi złość, przekierowuje uwagę dziecka. Później: przekonanie o własnej niskiej wartości, negatywna atrybucja przyszłości, a także intencji innych, hamowanie złości, maskowanie, trudności w rozpoznawaniu własnych uczuć.
grupie spełnia te kryteria (na przykład: „to jest ktoś, kto zawsze jest niezadowolony i ciągle narzeka”).
- Technika szeregowania rangowego – zadaniem badanych jest uporządkowanie wszystkich członków danej grupy z wyjątkiem siebie pod względem podanego kryterium (na przykład: „uszereguj członków grupy od najbardziej lubianych do najmniej lubianych”).
- Technika porównywania parami –badani z zestawionych w pary członków grupy wybierają osoby, które w większym stopniu spełniają podane kryterium (na przykład: „podaj, kogo bardziej lubisz z każdej pary”).
- Plebiscyt życzliwości i niechęci Janusza Korczaka –polegający na ocenianiu przez pozostałych członków grupy wybranej osoby. 25. PRZEDSTAW KONCEPCJĘ MIŁOŚCI ROBERTA STERNBE Teoria ta zakłada, że aby istniała prawdziwa miłość pomiędzy dwoma osobami, powinny wystąpić w jej przypadku trzy składniki: namiętność, intymność i przywiązanie lub poczucie obowiązku. Intymność:
- oznacza pozytywne uczucia i towarzyszące im działania, które wywołują przywiązanie, bliskość i wzajemną zależność partnerów od siebie.
- pragnienie dbania o dobro partnera
- przeżywanie szczęścia w obecności partnera i z jego powodu
- szacunek dla partnera
- przekonanie, że można liczyć na partnera w potrzebie
- wzajemne zrozumienie
- wzajemne dzielenie się przeżyciami i dobrami, zarówno duchowymi jak i materialnymi
- dawanie i otrzymywanie uczuciowego wsparcia
- wymiana intymnych informacji
- uważanie partnera za ważny element własnego Namiętność -jest konstelacją silnych emocji zarówno pozytywnych (zachwyt, pożądanie, radość), jak i negatywnych (ból, niepokój, zazdrość, tęsknota). Emocjom tym towarzyszy bardzo silna motywacja do połączenia się partnerem. -pragnienie i poszukiwanie fizycznej bliskości, przypływy energii, uczucie podniecenia, obsesja na punkcie partnera, marzenie na jawie, psychiczna nieobecność pod nieobecność partnera itd. Zaangażowanie/zobowiązanie
- jest tu rozumiane jako decyzje, myśli, uczucia i działania ukierunkowane na przekształcenie relacji miłosnej w trwały związek oraz na utrzymanie tego związku pomimo występowania różnych przeszkód.
- Podczas gdy namiętność jest tym składnikiem miłości, który niemal w ogóle nie poddaje się „rozumowi” i woli samych zainteresowanych, a intymność poddaje im zainteresowanych, zaangażowanie jest wysoce podatne na świadomą kontrolę ze strony kochających się ludzi.
- silne zaangażowanie partnerów (bądź tylko jednego z nich) może być jedynym, choć skutecznym czynnikiem podtrzymującym związek.
- zaangażowanie jest zwykle rezultatem świadomej decyzji, a ta może zostać zmieniona czy odwołana, w związku z czym ten składnik miłości może przestać istnieć niemalże z dnia na dzień 26. PRZEDSTAW CHARAKTERYSTYKĘ ROZWOJU MORALNEGO DZIECKA WEDŁUG J. PIAGETA Wczesne prace Piageta nad osądami moralnymi dzieci skupiały się na dwóch aspektach rozumowania moralnego: poszanowania zasad i pojęciu
