Fazy rozwoju prenatalnego człowieka - materiał edukacyjny dla uczniów, Schematy z Psychologia rozwojowa

Pobierz Fazy rozwoju prenatalnego człowieka - materiał edukacyjny dla uczniów i więcej Schematy w PDF z Psychologia rozwojowa tylko na Docsity!

Fazy rozwoju prenatalnego człowieka

Wprowadzenie Przeczytaj Animacja Sprawdź się Dla nauczyciela

Rozwój prenatalny człowieka – jak u wszystkich ssaków łożyskowych – przebiega w organizmie matki. Trwa przeciętnie 40 tygodni, które można podzielić na trzy trymestry. W rozwoju prenatalnym wyróżniamy okres zarodkowy (trwający w przybliżeniu do 9. tygodnia ciąży) i następujący po nim okres płodowy.

Twoje cele

Omówisz przebieg faz rozwoju prenatalnego człowieka. Zrozumiesz znaczenie gastrulacji, morfogenezy, histogenezy i organogenezy w rozwoju człowieka.

Rozwój prenatalny człowieka trwa przeciętnie 280 dni. Łożysko (oznaczone na ilustracji różowym kolorem) jest narządem łączącym płód z ciężarną za pomocą pępowiny. Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Fazy rozwoju prenatalnego człowieka

znajdziesz w e‐materiale pt. „Bruzdkowanie i implantacja zarodka ludzkiego”.

Ciekawostka

Gdy zygota podzieli się na dwie części, z każdej z nich rozwinie się oddzielny organizm i urodzą bliźnięta jednojajowe. Mają one wspólne łożysko i znajdują się w wodach płodowych jednej jamy owodni. Ich materiał genetyczny jest identyczny. Natomiast gdy w organizmie kobiety dojrzeją dwie komórki jajowe i obie zostaną zapłodnione, rozwiną się bliźnięta dwujajowe – mogą być różnej płci i niepodobne do siebie.

Dalszy rozwój zarodka

Kolejnym etapem rozwoju jest gastrulacja, która prowadzi do powstania trzech listków zarodkowych: ektodermy, endodermy i mezodermy. O gastrulacji przeczytasz więcej w e‐materiale pt. „Przebieg i znaczenie gastrulacji w rozwoju zarodkowym człowieka”. W dalszej kolejności zachodzi morfogeneza, w wyniku której determinowany jest kształt zarodka i ostatecznie kształt dorosłego organizmu, oraz organogeneza, czyli powstawanie zawiązków narządów i ich rozwój w pełni wykształcone narządy. Więcej na temat tego procesu przeczytasz w e‐materiale pt. „Główne etapy organogenezy człowieka”.

W pierwszym miesiącu u zarodka widać uwypuklenie nad stosunkowo dużym sercem i zawiązki odnóży w formie parzystych pączków po bokach ciała. Dopiero ok. 4. miesiąca rozwoju zarodek upodabnia się do postaci ludzkiej.

Płód

Źródło: ZojaZoja23, Wikimedia Commons, licencja: CC BY- SA 4.0.

Pod koniec drugiego miesiąca ciąży długość i masa zarodka wynoszą odpowiednio około 3 cm i 10 g. W tym okresie widoczne są już pierwsze zarysy oczu (szeroko rozstawione) i nosa na jego dużej, nieproporcjonalnej głowie. Na kończynach można dostrzec palce rąk i stóp. Źródło: Flickr, licencja: CC BY-SA 2.0.

Okres płodowy trwa od 9. tygodnia ciąży do narodzin. W tym czasie płód otoczony jest strukturami zwanymi błonami płodowymi; są to owodnia, omocznia, kosmówka i pęcherzyk żółtkowy.

Błony płodowe i wnętrze macicy. Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.

Kosmki wnikają w błonę śluzową macicy i tworzą łożysko (zaczyna się ono formować ok. 7. dnia życia płodowego, a pełny rozwój osiąga w jego 4. miesiącu). Narząd ten umożliwia transport z krwi matki do krwi płodu substancji budulcowych i energetycznych, tlenu oraz przeciwciał. Z krwi płodu do krwi matki przedostają się produkty przemiany materii dziecka (np. dwutlenek węgla i mocznik). Więcej o roli łożyska przeczytasz w e‐materiale pt. „Łożysko – powstawanie, budowa i funkcje w rozwoju zarodka ludzkiego”.

Płód ma już rozwinięte najważniejsze układy narządów. Jego wygląd zewnętrzny jest zbliżony do wyglądu noworodka.

Fazy rozwoju prenatalnego. W wyniku zapłodnienia powstaje zygota, która po 30 do 36 godzin zaczyna się intensywnie dzielić, tworząc zarodek. Ten wędruje przez jajowód w kierunku macicy. Ok. 7. dnia od zapłodnienia zarodek zagnieżdża się w błonie śluzowej macicy. Wówczas jego komórki stopniowo różnicują się w tkanki i narządy. Pod koniec 8. tygodnia od zapłodnienia większość narządów jest już wykształcona (zmniejsza się ryzyko powstania wad rozwojowych). Zarodek pokrywa się meszkiem płodowym, rozpoczyna się kostnienie szkieletu. Zarodek wykonuje już pierwsze ruchy. Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.



W trzecim miesiącu ciąży płód ma długość ok. 6 cm i masę ok. 8–10 g. Jest u niego wykształcony układ nerwowy i mięśniowy. Reaguje na bodźce i porusza kończynami. U palców rąk zaczynają wykształcać się paznokcie. Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W szóstym miesiącu ciąży płód ma ok. 30 do 35 cm długości i masę około 640 g. Szkielet płodu kostnieje, a narządy wewnętrzne zaczynają dojrzewać. Narządy zmysłów są wykształcone, dzięki czemu płód potrafi odróżnić głos matki od innych głosów. Zmieniają się proporcje ciała dziecka. Zdecydowanie szybciej rośnie tułów i zmniejsza się dysproporcja pomiędzy wielkością głowy i reszty ciała.

(gr. on, óntos – byt, „będące”, „istniejące”; génesis – pochodzenie) rozwój osobniczy: przemiany anatomiczne i fizjologiczne od chwili powstania nowego osobnika w procesie rozmnażania aż do jego śmierci

owodnia

jedna z błon płodowych, w postaci worka wypełnionego płynem owodniowym, który stanowi środowisko wodne dla zarodka, chroni go i amortyzuje wstrząsy

pęcherzyk żółtkowy

błona płodowa znajdująca się w jamie pozazarodkowej, zawierająca u gadów i ptaków żółtko, u ssaków płyn surowiczy

zygota

diploidalna komórka powstała w wyniku zlania się ze sobą dwóch haploidalnych gamet w procesie zapłodnienia

Animacja

Polecenie 1

Obejrzyj animację, a następnie rozwiąż zadania.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DNz3KbaZ Fazy rozwoju prenatalnego człowieka. Źródło: reż. Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film nawiązujący do treści materiału

Polecenie 2 Przedstaw różnicę między założeniami teorii preformacji a teorii epigenezy.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸 醙 難

Ćwiczenie 1

Wskaż poprawne dokończenie zadania.

Okres prenatalny można podzielić na…

okres bruzdkowania i okres zarodkowy.

okres gastruli i okres płodowy.

okres zarodkowy i okres gastruli.

okres zarodkowy i okres płodowy.

Ćwiczenie 2

Uporządkuj procesy w odpowiedniej kolejności.

organogeneza

bruzdkowanie

zapłodnienie

gastrulacja

Ćwiczenie 3

Połącz w pary fazy rozwoju prenatalnego z czasami ich trwania.

faza zarodkowa od zapłodnienia do 8 tygodnia ciąży

faza płodowa od 9 do 40 tygodnia ciąży

Ćwiczenie 4

Określ, czy podane sformułowania są prawdziwe czy fałszywe.

Prawda Fałsz Ciąża u człowieka trwa ok. 280 dni (40 tygodni). Pierwszy podział zygoty następuje w ciągu 14 dni po zapłodnieniu. Łożysko zaczyna się formować ok. siódmego dnia od zapłodnienia. Paznokcie u płodu wykształcają się dopiero w ósmym miesiącu ciąży.

Ćwiczenie 5

Uzupełnij luki w tekście odpowiednimi wyrażeniami.

to wspólny narząd płodu oraz matki. Umożliwia transport substancji budulcowych, energetycznych, tlenu i z krwi do krwi. Z kolei z krwi do krwi przedostają się produkty przemiany materii. Krew matki i płodu. Do krwi płodu mogą się przedostać poprzez także niektóre wirusy, leki i szkodliwe substancje. Łożysko wraz z rozwojem zarodka/płodu.

płodu miesza się płodu przeciwciał Pępowina matki nie rośnie matki

pępowinę rośnie nie miesza się Łożysko

Ćwiczenie 7

„Podstawową metodą oceniającą wzrost płodu jest diagnostyka ultrasonograficzna. Nadrzędną rolę odgrywa dokładna ocena wieku ciążowego i terminu porodu w trakcie wykonanego w I trymestrze ciąży badania USG. Ocena wieku ciążowego na podstawie pomiaru długości ciemieniowo-siedzeniowej (CRL, crown-rump length) w przedziale 11– tyg. jest niezwykle przydatna, bowiem błąd metody w tym okresie wynosi 4–7 dni. Ultrasonografia w II i III trymestrze ciąży umożliwia ocenę tempa wzrastania płodu. Dokonując seryjnych pomiarów wymiaru dwuciemieniowego ( BPD, biparietal diameter), obwodu główki (HC, head circumference), obwodu brzuszka (AC, abdominal circumference) i długości kości udowej (FL, femur length), można rozpoznać hipotrofię (zahamowanie wzrostu) płodu”.

Na podstawie powyższego tekstu określ informacje, których dostarcza badanie USG podczas trwania ciąży.

Źródło: E. A. Jasińska, A. Wasiluk, Wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrastania płodu (IUGR) jako problem kliniczny, [w:] „Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia”, 2010, t. 3, nr 4, s. 3.

Ćwiczenie 8

„Płód jest wyjątkowo wrażliwy na uszkadzające działanie alkoholu spożytego przez matkę z powodu niewydolnych mechanizmów eliminacji oraz przedłużonej ekspozycji. W pierwszych tygodniach może doprowadzić do samoistnego poronienia bądź obumarcia zarodka. W okresie organogenezy do 8. tygodnia może doprowadzić do powstania wad wrodzonych: serca (3,5– 6,5 tyg.), ośrodkowego układu nerwowego (3–16 tyg.), kończyn (4–6 tyg.), malformacji twarzy, w tym oczu (4–8 tyg.), uszu (5–12 tyg.), nosa (4–7 tyg.), podniebienia (7–12 tyg.), zębów (7– tyg.). Powstałe pod wpływem alkoholu zmiany rozwojowe w okresie od 4. do 8. tygodnia ciąży mają charakter strukturalny, po 9. tygodniu dotyczą wymiaru funkcjonalnego. Ekspozycja na alkohol w pierwszym trymestrze powoduje dysmorfie twarzy oraz rozwój wad wrodzonych, w tym ośrodkowego układu nerwowego. W drugim trymestrze może prowadzić do wewnątrzmacicznego obumarcia płodu i poronienia. Z kolei w trzecim wpływa głównie na wzrastanie płodu”.

Na podstawie powyższego tekstu oceń prawidłowość sformułowania: „Alkohol ma szkodliwe działanie na płód tylko wówczas, gdy jest spożywany w okresie organogenezy”. Odpowiedź uzasadnij.

Źródło: B. Kociszewska-Najman i wsp., Zaburzenia rozwoju płodu spowodowane spożywaniem alkoholu przez kobietę w ciąży. Karmienie piersią a alkohol, [w:] „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna”, 2017, t. 2, nr 4, s. 179.

konstruktywizm; konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem komputera; rozmowa kierowana; ćwiczenia interaktywne; praca z filmem; linia czasu; mapa pojęć.

Formy pracy:

praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna lub rzutnik; arkusze papieru A3, flamastry.

Przed lekcją

1. Uczniowie przypominają sobie informacje na temat przebiegu ciąży z lekcji „Ciąża u człowieka – przebieg i higiena”.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel, odwołując się do wiedzy uczniów zdobytej na wcześniejszych zajęciach, zadaje pytania: „Jakie fazy można wyróżnić w prenatalnym rozwoju człowieka?”, „Jakie procesy zachodzą w każdej z tych faz?”.
2. Nauczyciel wprowadza uczniów w temat lekcji, nawiązując do zagadnień opisanych w tekście otwierającym e‐materiał.
3. Uczniowie wspólnie z nauczycielem omawiają cele lekcji i określają kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się z tekstem zamieszczonym w sekcji „Przeczytaj”.
2. Nauczyciel wyświetla animację pt. „Fazy rozwoju prenatalnego człowieka”.

3. Każda z grup otrzymuje arkusz papieru z narysowaną linią czasu. Nauczyciel prosi uczniów, aby za pomocą linii czasu opisali etapy rozwoju prenatalnego człowieka z podziałem na dwie fazy.
4. Grupy prezentują swoje linie czasu.
5. Nauczyciel czyta polecenie nr 3 do animacji: „Połącz fazę rozwoju ciąży z jej prawidłowym opisem”. Prosi uczniów, aby wykonali je w parach. Następnie wybrana osoba prezentuje swoją odpowiedź, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia ją, wyjaśnia wątpliwości uczniów.
6. Uczniowie w parach wykonują ćwiczenia nr 7 („Na podstawie powyższego tekstu wymień pięć informacji, których dostarcza badanie USG podczas ciąży”) i nr 8 („Na podstawie powyższego tekstu oceń prawidłowość sformułowania: Alkohol ma szkodliwe działanie na płód tylko wówczas, gdy jest spożywany w okresie organogenezy”). Następnie porównują swoje odpowiedzi z najbliżej siedzącymi uczniami. Nauczyciel monitoruje pracę uczniów, a w razie trudności naprowadza podopiecznych na właściwe rozwiązania lub wyjaśnia wątpliwości.

Faza podsumowująca:

1. Klasa wspólnie wykonuje mapę pojęć podsumowującą zajęcia.
2. Nauczyciel ocenia zaangażowanie uczniów podczas zajęć.

Praca domowa:

Wykonaj ćwiczenia interaktywne od 1 do 6.

Materiały pomocnicze:

Neil A. Campbell i in., Biologia Campbella, tłum. K. Stobrawa i in., Rebis, Poznań 2019.

Encyklopedia szkolna. Biologia, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania animacji:

Animacja może zostać wykorzystana w fazie wstępnej lekcji w celu wprowadzenia uczniów w temat zajęć. Można ją również wykorzystać w ramach lekcji powtórkowej oraz na innych zajęciach traktujących o rozwoju prenatalnym człowieka.