Pobierz Psychologia rozwojowa człowieka i więcej Egzaminy w PDF z Psychologia rozwojowa tylko na Docsity!
8.10-WYKŁAD
-relacyjność rozwoju dziecka!!
Psychologia rozwoju w ciągu życia/ Psychologia rozwoju człowieka
Jedna z najmłodszych dyscyplin psychologii Bada zmiany na przestrzeni życia Rozwój w pełnym cyklu życia (life-span development)
Stanowi dyscyplinę naukową badającą wzrost, rozwój i zmiany w zachowaniu ludzi od
poczęcia do śmierci.
Psychologia rozwoju w ciągu życia
Powody zmiany perspektywy badawczej: -czynnik demograficzny - społeczeństwo „starzeje się” -badania podłużne (longintualne) pozwoliły na ukazanie perspektywy psychologicznej ciągłości od wczesnego dzieciństwa do dorosłości badania nad tendencjami rozwojowymi w pełnym cyklu życia
Pytania badawczo – „życiowe”
Kiedy zaczyna się życie? Czy dorastanie rozpoczyna się w wieku 13 lat, czy też od pokwitania? Czy dojrzały staje się człowiek w wieku 18 lat? Jakie są kryteria dojrzałości? Czy w wieku 67 lat człowiek jest osobą starą, dojrzałą czy rozwijającą się? Jakie kryteria brać pod uwagę w opisie tego rodzaju kwestii badawczych i naukowych? – fizjologiczne, społeczne, psychologiczne, anatomiczne?
ŻYCIE
Zaskakuje
Weryfikuje
Zmienia porządek
Wymaga rozumienia
WIEDZA
Porządkuje
Systematyzuje
Klasyfikuje
Opisuje
Ciągłość cech, wyrażona za pomocą współczynników korelacji między dwoma poziomami wieku, rzadko wykracza poza poziom umiarkowany; zdarzają się przejawy nieciągłości cech; największą ciągłość wykazują cechy znajdujące się na krańcach rozkładu normalnego (krzywej Gausa) – bardzo silna nieśmiałość, silna agresywność. Stopień ciągłości zależy częściowo od kombinacji wieku i odstępu czasu – im starsza jednostka, tym stopień ciągłości większy; podobnie im krótszy odstęp czasu pom. badaniami
Podejścia opisowe Shiner i Caspi
1. Podejście organizacyjno – adaptacyjne Bieg życia ujmowany w kategoriach rozmaitych wyzwań , przed jakimi stają ludzie w różnym wieku i pyta, jak odpowiadają na nie jednostki o różnych osobowościach 2. Podejście społeczno – kulturowe Akcentuje sekwencje określonych, kulturowo określonych dla grupy wiekowej ról , z jakimi każda osoba z czasem musi się zmierzyć 3. Perspektywa psychologii ewolucyjnej Opisuje bieg życia pod kątem serii adaptacji , z jakimi ludzie musieli wielokrotnie się zmagać w historii
Czynniki kierujące przebiegiem rozwoju
1. Czynniki normatywne związane z wiekiem Występujące powszechnie w określonym przedziale wiekowym (pójście do szkoły; miesiączkowanie) 2. Czynniki normatywne związane z historią Swoiste dla pewnych okresów historycznych (wojna, kryzys gospodarczy, zmiana kulturowa) 3. Czynniki nienormatywne Oddziałują tylko na pewne jednostki i mogą pojawić się w każdym wieku (wypadek, emigracja)
Dynamika rozwojowa
Wzrastanie Rzeczywiste biologiczne czy też ilościowe zwiększanie się rozmiarów (wzrost liczby komórek) Dojrzewanie Rozwój komórek do takiego stanu, w którym organizm może w pełni je wykorzystać (genetyczne kontrolowanie przemiany, które prowadzi komórkę do stanu dojrzałości i gotowości) Uczenie się Trwała zmiana zachowania będąca rezultatem doświadczenia Fazy rozwoju , struktury które tworzą całość.
Zasada epigenetyczna
Rozwój dokonuje się dzięki genetycznie określonemu programowi (dziedziczona struktura genetyczna) oraz współoddziaływaniu czynników środowiskowych Zasada ta związana jest z modelem nieciągłego rozwoju.
Nieciągły model rozwoju
Kładzie nacisk na zmiany jakościowe, które sprawiają, że obecna postać jednostki różni się od poprzedniej w sposób zasadniczy. Podkreśla fazowość rozwoju Stadia układają się w pewną strukturę – by osiągnąć kolejne stadium należy wyjść z poprzedniego. Nie można opuścić żadnego z nich KONCPECJA ERIKA ERIKSONA
ROZWÓJ-CEL
Dokąd powinien zaprowadzić Osobę rozwój? W jaki sposób można towarzyszyć dziecku w rozwoju i dokąd to towarzyszenie powinno dziecko zaprowadzić? Kiedy rozwój można uznać za pełny? Dojrzałość osobowa Ja – Ja Ja – Inni Ja – świat/zadania PASCAL MERCIER NOCNY POCIĄG DO LIZBONY Z tysięcy doświadczeń, które zbieramy, najwyżej jedno wyrażamy w słowach, a i to tylko przypadkowo i bez staranności, na którą zasługuje. Wśród wszystkich tych niemych doświadczeń kryją się te, które niezauważenie nadają naszemu życiu formę, barwę i melodię. …zwracamy się ku tym skarbom, odkrywamy, jak są zagmatwane. Przedmiot obserwacji nie trwa nieruchomo, słowa mijają się z przeżyciami i w rezultacie widzimy na papierze same sprzeczności. Długi czas wierzyłem, że to ułomność, coś, co należy pokonać. Dziś sądzę, że jest inaczej: że zaakceptowanie chaosu to królewski trakt prowadzący do zrozumienia tych znanych, a jednak zagadkowych doświadczeń. Wiem, brzmi to dziwnie, a nawet dziwacznie. Ale odkąd w ten sposób patrzę na tę kwestię, mam wrażenie, że po raz pierwszy jestem prawdziwie skoncentrowany i żyję pełnią życia.
8)okres późnej dorosłości (55/60 i więcej)
15.10-WYKŁAD
PRZYWIĄZANIE
WIĘŹ-NAJISTOTNIEJSZY ELEMENT PROCESU ROZWOJU CZŁOWIEKA
„Głęboka więź emocjonalna tworząca się między dwiema jednostkami, która łączy je razem w przestrzeni i wykazuje trwałość w czasie” (Ainsworth, 1979) John Bowlby 1969. 1982. Obserwowalna u różnych gatunków zwierząt Badania – lata 50te XXw. USA, UK John Bowlby Conrad Lorenz – imprinting Robert Robertson -więź ma podłoże biologiczne -istnieje określony okres tworzenia więzi (okres sensytywny – wrażliwości wzbudzenia mózgu – pierwsze 3 lata życia) -musi dokonać się pewne wzbudzenie określonych struktur w mózgu, wzbudzenie określonych neuronów TEORIA BOWLBY’EGO Odczuwany przez małe dziecko głód miłości matczynej i obecności matki jest równie wielki, jak jego głód jedzenia (…) Teoria przywiązania dostarcza języka, w którym fenomenologia doświadczeń przywiązania zyskuje zasadność. Przywiązanie jest „pierwotnym systemem motywacyjnym” funkcjonującym automatycznie, według własnych i współdziałających z innymi systemami. (Bowlby, 1973) DZIECKO Posiada wrodzone wyposażenie, które ma na celu kształtować przywiązanie Przywieranie Uśmiech Zapach Wzrok Dotyk Płacz Ssanie Matka Powinna w sposób responsywny odpowiadać na potrzeby – sygnały wysyłane przez dziecko Responsywność – adekwatne rozpoznawanie i odpowiadanie na sygnały dziecka Płacz niemowlęcia Wysoka tonacja – lęk, choroba Średnia tonacja – karmienie Niska tonacja – „mowa matczyna”, przytulenie, pocieszenie „mowa matczyna” Gdy matka mówi nieco podniesionym głosem uruchamia to wszystkie neurony niezbędne do rozwoju mowy Do 6 mż rozwija się matryca niezbędna do rozwoju nauki mowy – języka
!!!ważne – adekwatne odczytywanie znaczenia płaczu dziecka Hormony ciążowe zwiększają wrażliwość na sygnały dziecka Trudności w „odczytywaniu noworodka” Zaburzenia hormonalne Depresja poporodowa Zaburzenia emocjonalne matki Alkohol Praca, inne zajęcia matki ZAPACH Poród naturalny Feromony dziecka Wrażliwa przysadka mózgowa matki Cesarskie cięcie – dziecko nie jest „znakowane” zapachowo UŚMIECH Dziecko reaguje uśmiechem na twarz ludzką Uśmiech biologiczny Uśmiech społeczny – po 3 mż Cel – wzmacniać budowanie więzi po stronie matki Matka staje się „matrycą relacyjną” , wzorcem PRZYWIERANIE „noszaki” – rękami i wewnętrzną stroną ud Wyrzut oksytocyny, wazopresyny U matki – okres sensytywny – pierwsze 6 tygodni – przy każdym dotyku dziecka wydzielają się neurohormony U dziecka – dłużej U ojca – intensywne zaangażowanie w ciążę, obecność przy porodzie, trzymanie dziecka do 1 h po porodzie, wzmagają wydzielanie neurohormonów WZROK Odruch skupiania wzroku na matce i wodzenia za matką Odruch – bodziec – reakcja – impuls w OUN Odruch – odpowiedź matki – zmodyfikowany impuls w OUN Odruch skoncentrowanego spojrzenia Podstawowy bodziec do rozwoju mózgu dziecka Neurony kory czołowej Neurony lustrzane Okres wysyłania sygnałów przez dziecko – do 3 mż Pierwotnie do wszystkich Osoba, która najczęściej odpowiada staje się najważniejszą osobą w więzi – figurą przywiązania Brak instynktu macierzyńskiego Więź się tworzy ODRUCH SSANIA Służy do regulacji w systemie przywiązaniowym Dziecko uregulowane – w dobrostanie, spokojne, ukojone, nie płacze, śpi, nie wymaga interwencji matki Adekwatna reakcja matki – dziecko przeżywa ulgę
Więź – potrzeba bezpieczeństwa, bliskości, potrzeba eksploracji, separacji; więź wytwarza się zawsze System przywiązania Powiązany z: Systemem motywacyjnym Systemem eksploracyjnym Systemem głodu – nasycenia Systemem regulacji temperatury ciała Style przywiązania Styl bezpieczny Styl lękowo – unikający Styl lękowo – ambiwalentny Styl zdezorganizowany
22.10-WYKŁAD
SYSTEM PRZYWIĄZANIA
Jeden z wielu systemów behawioralnych. Poprzez zewnętrzne oznaki, określone wzorce zachowania wskazuje na dane doświadczenia emocjonalne. Funkcja nadaje systemowi znaczenie np. płacz, uśmiech, podążanie (system behawioralny) – podtrzymanie bliskości (funkcja). ZACHOWANIA PRZYWIĄZANIOWE Forma wyrażenia się systemu na zewnątrz. Aktywowane i dezaktywowane pod wpływem warunków sytuacyjnych. WIĘZI PRZYWIĄZANIOWE Odnoszą się do uczuć jednej jednostki wobec drugiej. Stanowią jeden z typów więzi uczuciowych odnoszących się do jednostek a nie relacji (dziecko wytwarza więź przywiązania nawet wobec matki, która tej więzi nie odwzajemnia). RELACJE PRZYWIĄZANIA Relacje, w których obie strony są do siebie nawzajem przywiązane: -mają charakter diadyczny -istnieją pomiędzy osobami FIGURY PRZYWIĄZANIA Obiekty, do których jednostka jest przywiązana nie są wymienne z innymi ludźmi, często tworzy się hierarchia figur przywiązania (matka nie jest dostępna, ojciec staje się aktualnie najistotniejszą figurą przywiązania). BEZPIECZNA BAZA Użytek, jaki małe dzieci czynią z rodzica (lub jakiejś innej figury przywiązania) w celu bezpiecznego eksplorowania środowiska oraz uzyskania pocieszenia i poczucia bezpieczeństwa w obliczu spostrzeganego zagrożenia. TEORIA BOWLBY’EGO Teoria ewolucyjno- etologiczna Odrzucenie przekonania: więź jako zjawisko wtórne Od początku niemowlęta wykazują silną motywację do podejmowania interakcji z innymi ludźmi Więzi – kształtowały się w toku ewolucji Płacz, przywieranie, podążanie – sztywne wzorce zachowania obecne od narodzin w repertuar reakcji niemowlęcia Funkcjonują jedynie, gdy rodzic odwzajemnia zachowanie dziecka Rozwój rodzicielskiego przywiązania jest równoległy Różnicowanie zachowań budujących przywiązanie: Niezróżnicowana społeczna reaktywność zachowania przywiązaniowe wywoływane automatycznie, kierowane do każdego Zróżnicowane, celowe, elastyczne i zorganizowane zachowania wobec konkretnych osób Zachowanie korygowane ze względu na cel: -zdolności dzieci do celowego planowania własnego zachowania pod kątem jakiegoś konkretnego celu Płacz niemowlęcia – Automatyczna reakcja Następnie – Cel: wezwanie matki, dostosowywanie płaczu do …
Ufne Poczucie bezpieczeństwa i pewności Lękowe Mieszanina uczuć w stosunku do osoby, do której jest przywiązana Silna miłość i zależność, strach przed odrzuceniem, drażliwość, czujność „trzymaj się ludzi tak mocno, jak potrafisz – oni chcą Cię porzucić; Lepiej pilnuj ich i zrań, gdy okażą chęć zostawienia cię, może wtedy będą mniej skłonni to zrobić” Dzieci ufnie przywiązane Przechowuje wewnętrzny model roboczy zapewniającej mu opiekę czule reagującej i kochanej osoby oraz siebie jako godnego miłości i uwagi; przenosi te zasady na inne związki z ludźmi. BEZPIECZNY STYL PRZYWIĄZANIA Wyróżnia stałych opiekunów spośród innych osób Śmiało eksploruje otoczenie Kiedy jest wokół kilka osób wybiera osobę ma najbliższą, od której chce doznać pocieszenia Komunikuje swoje potrzeby w sposób otwarty i jasny „chcę” i „nie chcę” Nie udaje, że jest wesołe gdy jest smutne Nie manifestuje swoich potrzeb w sposób pośredni (ból brzucha) Wie, że może próbować mierzyć się z różnymi wyzwaniami, ponieważ zawsze może poprosić o pomoc i pocieszenie Uczy się osiągać równowagę pomiędzy bliskością a autonomią Szuka pomocy u ludzi LĘKOWY STYL PRZYWIĄZANIA Dzieci lękowo przywiązane Radzą sobie (nie – odzwierciedlają siebie i innych w trafny sposób) -unikając Lub -przywierając LĘKOWO - UNIKAJĄCY STYL PRZYWIĄZANIA Dzieci przywiązane lękowo – unikająco Starają się zminimalizować swoje potrzeby dotyczące przywiązania, aby uprzedzić spodziewane odtrącenie, równocześnie pozostając w odległym kontakcie z opiekunem. Odrzucenie opiekuna – zostaje usunięte ze świadomości za pomocą „obronnego wykluczenia” -„wołam i wołam, ale nikt nie przychodzi – ja nie jestem ważny, matka nie jest dobra, świat wokół mnie nie jest dobry” -stale otrzymuje komunikat, że ze swoimi emocjami powinno sobie radzić samo -dziecko „podoba się” rodzicom, jest nagradzane, gdy się odpowiednio zachowuje -dziecko sprawia wrażenie bardzo samodzielnego i grzecznego -często wykorzystują mechanizmy autoregulacyjne, by poradzić sobie z napięciem STYL LĘKOWO – AMBIWALENTNY Dzieci lękowo – ambiwalentne
Przywierają do opiekuna, często będąc skrajnie podporządkowanymi lub to one sprawują rolę rodzica -Ja nie wiem jaki jestem, sprawdzam: płaczę – nie przychodzą, nie płaczę też nie przychodzą; Matka nieprzewidywalna, świat nieprzewidywalny -nie ma pewności w zaspakajaniu swoich potrzeb -jest rozchwiane emocjonalnie – często drażliwe, płaczliwe, agresywne -bywają teatralne w swoich zachowaniach („wymuszane”, „manipulanci”) -mają trudności z odraczaniem gratyfikacji gdy czegoś potrzebują -mają przekonanie, że mogą dostać to czego potrzebują jedynie gdy wywalczą sobie to -mają przekonanie, że dla nich samych matka nie zrobi „czegoś” – muszą zrobić coś jeszcze, by to zdobyć STYL ZDEZORGANIZOWANY/ZDEZORIENTOWANY -matka nie reagująca adekwatnie, pogłębiająca dysregulację, przemocowa lub psychicznie chora -dochodzi do rozregulowania dziecka -pogłębia się rozproszenie -to kierunek wprost do rozwoju poważnych zaburzeń osobowości (borderline) TEORIA BOWLBY’EGO Źródła przywiązania lękowego nie wchodzenie w emocjonalne interakcje z dzieckiem podczas wykonywania czynności pielęgnacyjnych i żywieniowych interakcje nastawione na praktyczne działanie nie podążanie za ekspresją dziecka ignorowanie sygnałów dziecka nieprzewidywalność reakcji matki nie pożądanie za dzieckiem: np. narzucanie się dziecku, gdy bawi się swobodnie, a ignorowanie, gdy prosi o uwagę Dorośli z bezpiecznym stylem przywiązania akceptują emocje – pozytywne, negatywne potrafią zrozumieć sobie z napięciem w trudnych chwilach potrafią zrozumieć siebie – co czują i dlaczego nie boją się komunikować swoich emocji innym buduje bliskie relacje z innymi, ale też stoi twardo na „własnych nogach” – nie zawiesza się na innych potrafi działać samodzielnie, jest niezależny wie, że może liczyć na pomoc innych osób Dorośli z unikającym stylem przywiązania sprawiają wrażenie silnych, samodzielnych, kompetentnych nie komunikują emocji – zamiast je zrozumieć, tłumią je i wypierają wszystkie emocje uznają za negatywne, przynoszące kłopoty trudno im się otworzyć przed innymi boją się zaufać innym radzą sobie samodzielnie – nie wierzą, że może otrzymać pomoc od kogoś innego w związku potrzebują przestrzeni, niezależności nie okazują się odsłaniać, mówić o sobie unikają konfliktów często reagują psychosomatycznymi dolegliwościami, pracoholizmem, wchodzeniem w nałogi Dorośli z ambiwalentnym stylem przywiązania bardzo mocno zależą od drugiej osoby potrzebują wciąż potwierdzanej akceptacji i ciepła
29.10-WYKŁAD
Mechanizmy zmian oraz aspekty biologiczne rozwoju
Mechanizmy zmiany:
- pytanie o przyczyny rozwoju
- konieczność wyjaśnienia mechanizmów odpowiedzialnych za zmiany
- ustalenie względnego wpływu czynników biologicznych i społecznych Dojrzewanie - sekwencja zmian zachodzących w organizmie w toku rozwoju, sterowanych instrukcjami zawartymi w kodzie genetycznym. J.J. Rosseau - “Zachowanie rozwija się według wewnętrznego planu natury” (1762 r.) Arnold Gesell (1928) - podjął próby ustalenia norm rozwojowych szczegółowego określenia przebiegu, wzorca i tempa „dojrzewania u dzieci normalnych i wyjątkowych” Normy rozwojowe - przeciętne poziomy wieku, na których pojawiają się nowe cechy zachowania i zakresu ich zmienności. A. Gesell:
- dostarczył rodzicom i specjalistom wskazówek jak porównywać rozwój dzieci z normami dla ich grupy wiekowej
- opracował Skale Rozwojowe Gesella (zestaw testów)
- badał rozwój, sugerując jego stadialność - sekwencyjne zmiany
- wskazał, iż umiejętności motoryczne pojawiają się zgodnie z dwoma prawami: cefalo-kaudalnym i proksymalno-dystalnym
- był przekonany, że zmiany w rozwoju są wynikiem czynników przede wszystkim wewnętrznych (geny) Środowisko odgrywało wg Gessela rolę drugorzędną Dwa kierunki rozwoju:
- cefalo-kaudalny - rozwój czynności ruchowych dokonuje się od głowy do stopy
- proksymalno-dystalny - rozwój czynności ruchowych dokonuje się od środka ciała do części peryferycznych Dojrzewanie – „ Początkowy impuls do wzrostu (…) jest raczej wewnętrzny niż zewnętrzny. Tak zwane środowisko (…) nie wytwarza progresji rozwojowej. Czynniki środowiskowe wspierają, dookreślają podstawowe formy i sekwencje ontogenezy, ale ich nie wywołują” - A. Gesell Dojrzewanie aktualnie:
- dojrzewanie stanowi istotny element wielu teorii rozwojowych (Freud, Erikson, Piaget)
- szczególną rolę pełni w teorii przyswajania mowy i rozwoju percepcyjnego
- istnieje zatem wrodzony mechanizm uaktywniania tzw. “kamieni milowych w rozwoju”
- badania: spowolnienie rozwoju w sytuacji deprywacji lub niedożywienia częstsze niż przyspieszenie rozwoju pod wpływem szczególnej stymulacji
- współzależność czynników wewnętrznych (dojrzewania) i zewnętrznych znacznie bardziej skomplikowana i wielokierunkowa (niemowlęta-pozycja pionowa) Cztery rodzaje stymulacji środowiskowej na rozwój: ● indukcyjny ukierunkowanie rozwoju w określony sposób (język ojczysty) ● facylitacyjny wywieranie wpływu wówczas, gdy pojawia się nowa funkcja (przyspieszenie lub opóźnienie rozwoju funkcji motorycznych pod wpływem określonych doświadczeń) ● podtrzymujący podtrzymywanie działania istniejących struktur i funkcji, które bez stymulacji zostałyby utracone ● kanalizujący zawężenie wrażliwości w rezultacie pewnych doświadczeń (wrażliwość na zakres fonemów w rozwoju mowy)
dojrzewanie Uczenie się w środowisku
● wiedza - stanowi wynik selekcji, interpretacji i odświeżania doświadczeń zmysłowych, której dokonuje ludzki umysł ● czynniki subiektywne - poziom poznawczy, zapisane doświadczenia, przekonania, motywy, temperament „Ojcem” konstruktywizmu jest Immanuel Kant - zwrócił uwagę, że nasz mózg ma różne struktury dzięki czemu możemy rozumieć różne rzeczy w różny sposób. (umysł jest wyposażony w różne struktury-kategorie rozumu- dzięki którym wszyscy ludzie mogą rozumieć doświadczenie w pewien sposób). Struktury te mogą zostać uruchomione jedynie w obecności odpowiednich doświadczeń. Wiedza nabywana podczas aktywnej interakcji osoby ze środowiskiem kształtuje się jako rezultat dążenia umysłu do asymilacji doświadczenia. Jean Piaget – poznanie jest działalnością konstrukcyjną, stanowi uniwersalny aspekt rozwoju człowieka, wiedza nie jest kopią obiektywnej rzeczywistości i nie zostaje nagromadzona w wyniku biernego wchłaniania informacji, człowiek w rozwoju aktywnie dobiera i interpretuje dostępne informacje (wykorzystują posiadaną już wiedzę oraz wszystkie strategie poznawcze). Wygotski - znaczenia przypisywane doświadczeniom są gromadzone społecznie, w zależności od kultury, w jakiej wychowane jest dziecko, i od jednostek odpowiedzialnych za wychowanie. Procesy interpersonalne - geneza rozwoju poznawczego Język - ogromna rola w kształtowaniu rozwoju Systemy dynamiczne - każda złożona struktura, składająca się z wielu różnych części składowych, z których każda pełni własną, odrębną funkcję, ale także wchodzi we wzajemne oddziaływania z innymi częściami, tworząc określony wzorzec. Zasady: ● całościowość - system jest zintegrowaną całością, która jest czymś więcej niż suma jej części; jego właściwości nie można zrozumieć jedynie na podstawie analizy funkcjonowania poszczególnych składników ● integralność podsystemów - system składa się z podsystemów, a każdy z nich może być również traktowany jako osobny system ● stabilność i zmiana - system może być otwarty na wpływy z zewnątrz; może początkowo opierać się zmianom w celu zachowania stabilności; często jednak konieczna jest zmiana całego systemu ● cyrkularność oddziaływań - w obrębie systemu wzorzec oddziaływań nie ma charakteru liniowego, ale cyrkularny Mechanizmy zmiany Dojrzewanie ↓ Uczenie się w środowisku ↓ Konstruktywność ↓ Systemowość
5.11-WYKŁAD
Aspekty biologiczne Ewolucja Okresy krytyczne Plastyczność mózgu Oddziaływanie geny – środowisko Ewolucja -Darwin -Dobór naturalny -Dziedziczenie cech potrzebnych do przetrwania -socjobiologia i socjopsychologia Okresy krytyczne Biologicznie zdeterminowane fazy rozwoju, podczas których jednostka jest w największym stopniu do przyswojenia sobie nowego wzorca zachowań. W danym momencie jednostka jest w dużej mierze podatna na dane doświadczenie – jeżeli nie pojawiają wówczas, nie będzie już możliwości przyswojenia sobie wzorca zachowań wywołanego przez te doświadczenia. Natychmiastowe Niezmienne Nieodwralane Lorenz – zjawisko wdrukowania (5min) Bowlby – „nawet dobre macierzyństwo jest bezużyteczne, jeśli przychodzi po ukończeniu przez dziecko dwóch i pół roku” Widzenie u niemowląt (widzenie binokularne – do 3r.ż.) Mowa – cechy brzmieniowe do 1r.ż. Okresy sensytywne Fazy rozwoju, podczas których przyswojenie nowego wzorca zachowania staje się bardziej prawdopodobne niż w innych fazach. Nabycie nowego wzorca zachowania zazwyczaj nie jest natychmiastowe (nie wystarczy jedna ekspozycja). Okres taki nie musi być niezmienny (adoptowane dzieci w wieku powyżej 2r.ż.). Późniejsze doświadczenie sprawia, że wzorzec zachowania jest modyfikowany/jest możliwa zmiana w tym zachowaniu. Mechanizmy antycypujące doświadczenie Odnoszą się do typowych dla gatunku doświadczeń w środowisku, jakich wszystkie osobniki danego gatunku mogą oczekiwać w danym okresie rozwoju. W mózgu – określona sieć powiązań umożliwiająca reagowanie w określony sposób na pewne bodźce w danym czasie (pisklę, uśmiech niemowlęcia). Mechanizmy zależne od doświadczenia Doświadczenia specyficzne, indywidulne dla danej jednostki w toku jej rozwoju. Prowadzą do powstania zupełnie nowych połączeń nerwowych. Plastyczność mózgu Elastyczność organizacji mózgu, a w szczególności zdolności obszarów korowych, do przejmowania funkcji innych obszarów. Bezpośrednio związania z wiekiem. Im młodsze dziecko tym większa możliwość kompensacyjnej organizacji procesów umysłowych. Funkcje mowy (lewa półkula) – uszkodzone w dzieciństwie, zastępowane przez obszary prawopółkulowe Brak podobnej plastyczności w odniesieniu do funkcji wzrokowo – przestrzennych
