Psychologia Rozwoju: Ontogeneza, Filogeneza i Etapy Rozwoju Człowieka, Notatki z Psychologia

Pobierz Psychologia Rozwoju: Ontogeneza, Filogeneza i Etapy Rozwoju Człowieka i więcej Notatki w PDF z Psychologia tylko na Docsity!

ZAGADNIENIA WYKŁAD I

1. Czym jest Ontogeneza? Ontogeneza, rozwój osobniczy - zespół przemian zachodzących w ciągu życia organizmu od momentu zapłodnienia do chwili śmierci osobnika. 2. Czym jest Filogeneza? Filogeneza, rozwój rodowy organizmów żywych i poszczególnych ich szczepów od chwili pojawienia się na Ziemi od czasów obecnych (lub do wymarcia) 3. Czym jest Periodyzacja rozwoju psychicznego? Periodyzacja rozwoju psychicznego to podział całego życia człowieka na okres (stadia, fazy), czyli pewne odcinki czasu wyodrębnione na podstawie swoistych właściwości wieku 4. Okresy rozwoju OKRES PRENATALNY od poczęcia do narodzin OKRES WCZESNEGO DZIECIŃSTWA od narodzin do 3 r.ż WIEK NIEMOWLĘCY od narodzin do końca 1 r.ż. WIEK PONIEMOWLĘCY od 2 do 3 r.ż OKRES ŚREDNIEGO DZIECIŃSTWA – WIEK PRZEDSZKOLNY od 4 do 6 r.ż. OKRES PÓŹNEGO DZIECIŃSTWA – MŁODSZY WIEK SZKOLNY od 7 do 10–12 r.ż. OKRES ADOLESCENCJI od 10-12 do 20-23 r.ż. WCZESNA ADOLESCENCJA – WIEK DORASTANIA od 10-12 do 15 r. ż PÓŹNA ADOLESCENCJA – WIEK MŁODZIEŃCZY od 16 do 20-23 r. ż. OKRES WCZESNEJ DOROSŁOŚCI od 20-23 do 35-40 r. ż. OKRES ŚREDNIEJ DOROSŁOŚCI – WIEK ŚREDNI od 35-40 do 55-60 r. ż. OKRES PÓŹNEJ DOROSŁOŚCI – WIEK STARZENIA SIĘ od 55-60 r. ż. i więcej 5. Kto prowadził badania nad percepcją i pamięcią, skala inteligencji? Alfred Binet – badania nad percepcją i pamięcią, skala inteligencji 6. Prekursorzy rozwoju poznawczego, psychicznego, rozwoju seksualnego Jean Piaget – teoria rozwoju poznawczego L.S. Wygotski – teoria rozwoju psychicznego Zygmunt Freud – twórca psychoanalizy, teoria rozwoju seksualnego 7. Zadania psychologii rozwojowej 1.Podstawowym zadaniem poznawczym psychologii rozwojowej jest zrozumienie i wyjaśnienie rozwoju psychicznego człowieka

2. Dostarczanie różnym dziedzinom wiedzy i praktyki społecznej informacji na temat ogólnych ukierunkowani biegu życia jednostki
3. Ustalanie celów pożądanych zmian rozwojowych jednostek 8. Kto wprowadził pojęcie Rozwoju? pojęcie wprowadzone przez Arystotelesa (384 – 322 p.n.e) 9. Pojęcie rozwój Rozwój to proces w którym narastające stopniowo zmiany ilościowe doprowadzają do zmian jakościowych. W toku którego jednostka ulega ukierunkowanym , prawidłowo po sobie następującym zmianom, przechodząc stopniowo od form niższych, prostszych, do form wyższych, bardziej złożonych. 10. Zmiany rozwojowe i jej charakter ilościowe – polegające na wzrastaniu możliwości funkcjonowania analogicznym do wzrostu dokonującego się w sferze fizycznej. To model liniowy rozwoju np. masa ciała, pamięć jakościowe – polegające na pojawianiu się nowych możliwości funkcjonowania , nowych form i treści. Przekształcają one charakter kontaktów człowieka z otoczeniem. To model skokowy np. przejście z gaworzenia do gruchania 11. Cechy zmiany rozwoju ▪ kierunkowość – zmiany konsekwentnie prowadzą do określonego stanu końcowego ▪ postępowość – każda kolejna faza odznacza się wyższością w stosunku do poprzedniej **12. Czym jest rytm rozwoju?
4. Rozwój harmonijny i nieharmonijny?
5. Tempo i cykle rozwoju
6. Zmiany ontogentyczne** DODAWANIE jest najprostszą formą kumulowania się kolejno po sobie następujących zmian, w którym cechy treściowe późniejsze uzupełniają wcześniejsze , ale ani ich nie modyfikują , ani nie zastępują. SUBSTYTUCJA przejawia się tym , że to , co pojawia się w czynnościach lub zachowaniach później , zastępuje w całości lub w części to , co było im właściwie wcześniej MODYFIKACJA polega na tym ,że to co obserwujemy jako stan późniejszy , powstaje w rezultacie różnicowania , uogólniania lub innej formy przekształcenia stanów wcześniejszych danej czynności lub funkcji. INKLUZJĄ nazywa się zmianę w psychice lub zachowaniu się człowieka, dzięki której to , co wcześniejsze wchodzi w mniej lub bardziej zmodyfikowanej postaci w skład nowej zintegrowanej całości 16. Od czego uzależniony jest rozwój?

Trzy rodzaje zmian wyróżnionych przez Helen Bee UNIWERSALNE zegar biologiczny i kulturowy ; WSPÓLNE dla grupy (kultura, grupa społeczna , pokoleniowa, rodzina ; UNIKATOWE/INDYWIDUALNE zdarzenia traumatyczne, niepowtarzalne doświadczenia.

ZAGADNIENIA WYKŁAD II

1. Co to jest ID, EGO i SUPEREGO? Ego jest tą częścią id , która została zmodyfikowana przez bezpośredni wpływ świata zewnętrznego. id jest częścia nieświadomą , instyktowną , popędową , która kieruje się zasadą przyjemności. ego (czyli Ja) jest najbardziej świadomą instancją naszej psychiki. Ego to sposób, w jaki sami siebie identyfikujemy, jacy jesteśmy. Rozwija się stopniowo, ok. 1,5 r.ż. superego to normy społeczne, nakazy i zakazy wynikające z życia w określonej kulturze. Pojawia się między 4a6 r ż. 2. Kompleks Edypa i Elektry na czym polega? kompleks Edypa Rozpoczyna się on w wieku trzech, czterech lat, gdy wzrasta wrażliwość narządów płciowych. Freud twierdzi, że w jej trakcie „chłopiec naiwnie pragnie przy użyciu nowo odkrytego źródła przyjemności zadowolić swoje najstarsze źródło przyjemności, jakim jest matka”. Kompleks Elektry to zaburzenie występujące u dziewcząt, polegające na odczuwaniu przez dziewczynkę miłości erotycznej do własnego ojca i niechęci do matki, którą traktuje ona jako rywalkę i konkurentkę w walce o uczucia tego samego mężczyzny. 3. Fazy rozwoju psychoseksualnego Faza oralna (1rok życia, usta, wargi, jama ustna, jezyk) Faza analna ( 2-3 r. ż; odbyt, wypróżnianie, wstrzymywanie, uwalnianie-ulga) Faza falliczna (3-5 r. ż; narządy płciowe) Okres latencji 5/6- 11/13 r. ż; Faza genitalna (okres dojrzewania) całe ciało. 4. Co to Nieświadomość osobowa i zbiorowa? NIEŚWIADOMOŚĆ OSOBOWA jest obszarem położonym blisko ego. Składa się z tych doświadczeń ,które były początkowo świadome , lecz zostały wyparte , stłumione , zapomniane lub lekceważone , oraz z doznań, które były zbyt słabe , by wywrzeć świadome wrażenie. NIEŚWIADOMOŚĆ ZBIOROWA jest magazynem , w którym zgormadzone są ukryte ślady pamięciowe będące spuścizną przeszłych doświadczeń naszych przodków. Stanowi ona wrodzone, wspólne gatunkowi ludzkiemu podłoże całej struktury osobowości 5. Co to Archetypy , Persona , Anima i Animus oraz Cień i Jazń? ARCHETYPY są to strukturalne składniki nieświadomości zbiorowej , określane są różnymi terminami takimi jak archetypy, dominanty, wyobrażenia pierwotne , imago , wyobrażenia mitologiczne i wzorce zachowania. Archetyp jest uniwersalną formą pojęciową zawierający spory ładunek emocjonalny.

Źródłem archetypu są utrwalone w psychice zapisy powtarzające się przez wiele pokoleń doświadczeń. PERSONA reprezentuje wszystkie różne maski społeczne, które nosimy w różnych grupach i sytuacjach. Działa, aby chronić ego przed negatywnymi obrazami. Według Junga persona może pojawiać się w snach i przyjmować różne formy. ANIMA I ANIMUS Anima to kobiecy obraz w męskiej psyche, a animus to męski obraz kobiecej psychiki. Anima / animus reprezentuje raczej "prawdziwe ja" niż obraz, który prezentujemy innym i służy jako główne źródło komunikacji z kolektywną nieświadomością JAZN jest archetypem, który reprezentuje zjednoczoną nieświadomość i świadomość jednostki. Tworzenie siebie następuje poprzez proces znany jako indywidualizacja, w którym zintegrowane są różne aspekty osobowości. Jung często przedstawiał siebie jako koło, kwadrat lub mandalę. CIEŃ jest archetypem składającym się z seksu i instynktów życiowych. Cień istnieje jako część nieświadomego umysłu i składa się z tłumionych idei, słabości, pragnień, instynktów i wad.

6. Postawy i funkcje wg. Junga POSTAWY Jung przyjął , iż specyficzne nastawienie i procesy ego można wyjaśnić za pomocą pojęć postaw i funkcji ego. Wyróżnia on dwie zasadnicze postawy , tj. postawę ekstrawersji i postawę introwersji. Postawa ekstrawertywny ukierunkowuje aktywność jednostki na obiektywny świat zewnętrzny, a postawa introwertywna na subiektywny świat wewnętrzny. FUNKCJE Są cztery podstawowe funkcje psychologiczne. Myślenie ma charakter pojęciowy i intelektualny. Ma pomóc człowiekowi w zrozumieniu świata i samego siebie. Uczucie jest funkcją wartościującą , nadaje ono rzeczom wartość pozytywną lub negatywną. Dostarcza subiektywnych odczuć przyjemności , bólu, złości , strachu itp. Doznanie jest percepcją rzeczywistości. Dzięki niemu odbierane są konkretne fakty i tworzy się reprezentacja świata. Intuicja jest percepcją za pośrednictwem procesów nieświadomych. 7. Etapy rozwoju psychospołecznego wg. Eriksona

miejsce fizycznej i psychicznej energii o Wartości ulegają sublimacji i znajdują swój wyraz w zainteresowaniach społecznych, religijnych, obywatelskich

10. Na czym polega warunkowanie klasyczne i instrumetalne? WARUNKOWANIE KLASYCZNE ( PIES IWANA PAWŁOWA ) Dotyczy ono wywoływania istniejących już reakcji za pomocą nowych bodźców. Bodziec bezwarunkowy – jest naturalny. Bodziec warunkowy – nowy bodziec wywołujący tę samą reakcję. Szczególne zainteresowanie budzi zastosowanie warunkowania klasycznego do wzbudzania reakcji emocjonalnych. Na przykład przedmioty, które kojarzą się z miłymi uczuciami. Ma to szczególne znaczenie w okresie niemowlęcym, kiedy ojciec lub matka są przyczyną miłych rzeczy dziejących się dziecku. W ten sposób ojciec i matka stają się warunkowym bodźcem dobrych nastrojów WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE Termin pochodzi od B.F. Skinnera (1953,1980). Warunkowanie instrumentalne zakłada łączenie starych bodźców z nowymi reakcjami. Jakiekolwiek zachowanie, które zostało wzmocnione prawdopodobnie pojawi się w tej samej lub podobnej sytuacji. Wzmocnienie pozytywne jest to jakiekolwiek zdarzenie następujące bezpośrednio po pewnym zachowaniu, zwiększające szanse jego ponownego wystąpienia w takiej samej sytuacji. Na ogół są to miłe zachowania: pochwała, uśmiech, smakołyk, uścisk dłoni lub obdarzenie uwagą. 11. Rodzaje nagród w warunkowaniu instrumentalnym Wzmocnienie pozytywne Wzmocnienie pozytywne to dodanie czegoś do zachowania, co sprawi, że w przyszłości zachowanie będzie występować częściej. P rzykład: pies usiadł, a ja podałam mu smakołyk. Jeśli w przyszłości pies siada coraz częściej, jest to wzmocnienie pozytywne. Wzmocnienie negatywne Wzmocnienie negatywne zachodzi, kiedy w momencie wystąpienia zachowania zabieramy jakiś bodziec, co zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia zachowania w przyszłości**. Przykład: mówię “siad” i naciskam ręką na zad psa. Zabieram rękę, kiedy pies siada. Jeśli w przyszłoś ci pies siada na hasło “siad”, było to wzmocnienie negatywne

12. Rodzaje kar w warunkowaniu instrumentalnym Kara pozytywna Kara pozytywna** to dodanie do zachowania bodźca, który sprawi, że zachowanie będzie się rzadziej poj awiać w przyszłości. Przykład: pies zjadł chleb leżący na trawie. Krzyczę na niego i biję go smyczą. Jeśli pies przestanie zjad ać chleb z trawy, była to kara pozytywna. Kara negatywna Kara negatywna występuje , gdy w wyniku zachowania zabieramy jakiś bodziec, co zmniejsza prawdop odobieństwo pojawienia się zachowania w przyszłości. **Przykład: kiedy pies zbliżył pysk do mojej otwartej dłoni ze smakołykiem, ja ją zamknęłam. Jeśli w przy szłości pies przestanie zbliżać nos do otwartej dłoni z jedzeniem, była to kara negatywna.
13. Wzmacnianie pozytywne i negatywne Wzmocnienie pozytywne** Wzmocnienie pozytywne to dodanie czegoś do zachowania, co sprawi, że w przyszłości zachowanie będzie występować częściej Wzmocnienie negatywne Wzmocnienie negatywne zachodzi, kiedy w momencie wystąpienia zachowania zabieramy jakiś bodziec, co zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia zachowania w przyszłości**.
14. Na czym polega metoda badań heurystyczna i diagnostyczna?**

METODA HEURYSTYCZNA – jej celem jest poznanie ogólnych prawidłowości w odniesieniu do zmian rozwojowych w ciągu życia. METODA DIAGNOSTYCZNA – służy do opisu zachowania się jednostki w danym okresie życia.

ZAGADNIENIA WYKŁAD III

1. Trymestry Ciąży – umieć podzielić trymestry I trymestr - 1-3 miesiąc ciąży II trymestr 3-6 miesiąc ciąży III trymestr 7-9 miesiąc ciąży 2. Czynniki zaburzające rozwój prenatalny CZYNNIKI GENETYCZNE - przekazywane są dziedzicznie lub są spowodowane działaniem na komórki rozrodcze , zygote i embrion szkodliwych czynników powodujących zmiany materiału dziedzicznego. Zaburzenia te mogą przejawiać się w postaci aberracji chromosomowych : ❑ strukturalnych ( np. zespól miauczącego kota ) ❑ liczbowych ( dotyczących autosomów np. zespół Dawna i chromosomów płciowych , np. zespół Turnera, Kinefeltera) ❑ mutacji o charakterze monogenowych , przekazywanych w sposób dominujący ( np. choroba Bourneville´a, Aperta, Mariana, Crouzona, Sturge – Webera) ❑ recesywny (np. Fenyloketonuria, galaktozemia) ❑ sprzężony z płcią ( np. hemofilia, dystrofia mięśniowa typu Duchena ) ❑ mutacja o charakterze poligonowym , które ujawniają się wskutek sumującego działania wielu genów i , zazwyczaj , również czynników środowiska (np. choroby psychiczne ) CZYNNIKI PARAGENETYCZNE To genetyczno – konstytucjonalne właściwości matki, stanowiące tzw. regulator matczyny, wpływający na modyfikację predyspozycji genetycznych dziecka (Wolański, 1981s s. 122 – 187 ) CZYNNIKI POZAGENETYCZNE Czynniki te są przyczyną chorób i wad wrodzonych, powstałych w okresie jajowym. Mogą one być spowodowane : ❑ wirusem np. różyczki , cytomegalii, żółtaczki zakaźnej, świnki , półpaśca lub grypy. ❑ bakterią np. listeriozy, kiły ❑ pasożytem np. toksoplazmozy ❑ promieniowaniem np. rentegonowski ❑ toksynami np.. alkohol, nikotyna 3. Fazy rozwoju poznawczego Piageta ETAP SENSOMOTORYCZNY (od ~0 do 2 r.ż.) ❑ Aktywność odruchowa: są to mimowolne i automatyczne reakcje na bodziec, na przykład skłonność dziecka do zaciskania pięści podczas kontaktu z przedmiotem dłonią ; ❑ Powtarzanie ruchów: W pierwszych miesiącach życia dziecko będzie powtarzać przyjemne dla niego ruchy ciała; ❑ Rozwiązywanie problemów metodą prób i błędów- Dziecko będzie również wykonywać powtórzenia, aby rozwiązać problemy, takie jak znalezienie przedmiotu, który zniknął z pola widzenia; ❑ Wykonywanie celowych działań w celu osiągnięcia celu np. takie jak usunięcie prześcieradła z twarzy, odkrycie ukrytego przedmiotu itp.; ❑ Pierwsze próby komunikacji ustnej: pojawiają się pierwsze słowa, które później dadzą początek podstawowym zdaniom. ETAP PRZEDOPERACYJNY (od 2 do 7 r.ż.) ❑ Użycie symboli: zaczynają rozumieć metaforyczny język dziecięcych bajek, chociaż nie ma wyraźnego oddzielenia między rzeczywistością a fantazją; ❑ Używanie języka i wyobraźni: istnieje większe bogactwo słownictwa, a zdania są dłuższe i bardziej złożone. Mogą również twórczo wyrażać siebie za pomocą kolorów, rysunków itp.; ❑ Myślenie

 Czynniki naturalne , które wywołują emocje na podstawie wrodzonych właściwości organizmu. Należą do nich bodźce zmysłowe oraz bodźce pochodzące z narządów wewnętrznych. Źródłem emocji często staje się przebieg i wyniki czynności wykonywanych przez jednostkę np. długotrwała bezczynność czy aktywność przekraczająca wydolność danej osoby wywołuje negatywne emocje;  Czynniki związane z daną emocją przez doświadczenie jednostki, bodźce pierwotnie neutralne (bez mocy wywoływania emocji) mogą stać się dla człowieka źródłem nawet silnych emocji w wyniku określonych wydarzeń, jednostka uczy się reagować na nie emocją np. kobieta pogryziona w dzieciństwie przez psa, na widok psów reaguje strachem;  Czynniki wynikające ze związku powstałego między oczekiwaniami jednostki a informacjami z jakimi się styka. Oczekiwania człowieka najczęściej dotyczą przyszłych zdarzeń oraz wyników jego własnej czynności. Źródłem emocji może być rozbieżność między oczekiwaniami a rzeczywistością np. bodźce nowe, zmienne, konfliktowe czy złożone. Zgodnie z hipotezą optimum rozbieżności, brak rozbieżności jest obojętny emocjonalnie, mała rozbieżność wzbudza dodatnie emocje. Natomiast jeśli ta rozbieżność wzrasta - pojawiają się proporcjonalnie coraz silniejsze emocje negatywne.

9. Trzy podstawowe etapy rozwoju emocjonalnego ETAP PIERWSZY Pojawiający się okresie 5 roku życia. Jest on związany z rozumieniem publicznych aspektów emocji, rozumienia ekspresji emocji oraz zewnętrznych przyczyn pojawiania się poszczególnych emocji. Na tym etapie dziecko jest w stanie zrozumieć związek przyczynowo – skutkowy w kontekście emo cji. Np. Ania rozumie, że Zosia płacze, ponieważ Jaś zabrał jej zabawkę. ETAP DRUGI Pojawia się w okresie 7 roku życia. Dotyczy on bez bezpośrednio rozumienia mentalnej natury emocji oraz rozumienia związku pomiędzy emocjami, a pragnieniami i przekonaniami. To w tym okresie pojawia się świadomość różnicy pomiędzy emocjami okazywanymi, a tymi, które dziecko faktycznie odczuwa. W tym okresie dziecko zaczyna rozumieć istotę takich pojęć jak np. sprawiedliwość lub dobro – i potrafi się ustosunkować do różnych sytuacji. Nie potrafi jeszcze teraz kontrolować swoich emocji, np. agresji ETAP TRZECI Występuje w okresie pomiędzy 9, a 11 rokiem życia. To właśnie w tym momencie rozwoju, dziecko zaczyna rozumieć istotę regulacji emocji oraz ich moralne przyczyny. W trzecim etapie rozwoju emocjonalnego dziecko zaczyna rozumieć na czym polega regulacja emocji i już w tym momencie warto zwrócić uwagę na sposoby, po jakie sięga dziecko. Ważną rzeczą jest to, czy w przypadku negatywnych emocji dziecko nie będzie ich regulowało np. jedzeniem słodyczy. Punktem odniesienia dla dziecka w kontekście regulacji emocji – są rodzice , więc wszystko w Twoich rękach 10. Rodzaje emocji PODSTAWOWE ; to emocje wrodzone, które odczuwamy niejako od razu po urodzeniu, choć jeszcze nie zdajemy sobie z tego sprawy i nie potrafimy ich kontrolować. SMUTEK ; WSTRĘT; STRACH ; ZŁOŚĆ ; ZDZIWIENIE ; RADOŚĆ ▪ EMOCJE ZŁOŻONE /POCHODNE ; to emocje, powstałe poprzez połączenie kilku emocji podstawowych, niejako odczuwaniu kilku emocji jednocześnie. Zwane są również emocjami pochodnymi. POCZUCIE WINY; WSTYD; ZACHWYT; ROZCZAROWNIE ; POGARDA; ŻAL; ZAZDROŚĆ 11. Czym jest przywiązanie emocjonalne? Przywiązanie rozumiane jest jako bliska więź kształtująca się pomiędzy dzieckiem a opiekunem

12. Jakie mamy style przywiązania emocjonalnego? Wyróżnia się cztery style przywiązania : bezpieczny, lękowo-unikający, lękowo-ambiwalentny oraz zdezorganizowany

13. Charakterystyka osobowości w średnim dzieciństwie W średnim dzieciństwie ujawniają się takie charakterystyki osobowości jak : skąpstwo, uległość , chęć podobania się innym 14. Co to jest Rdzeń osobowości? To zespól przekonań na temat własnej osoby. Punktem wyjścia dla powstania obrazu samego siebie jest świadomość własnej osoby, poczucie odrębności od otaczającego świata. Przejawem tego, że jednostka jest świadoma własnej odrębności, że wykształciło się u niej pojęcie "ja" jest rozpoznawanie siebie w lustrze czy też na fotografi 15. Czynniki wpływające na rozwój osobowości

• Współzawodnictwo - szczególnie gdy wiąże się z pewnego rodzaju piętnowaniem osoby która przegrała;
• Dominacja w systemie wychowawczym kar nad nagrodami;
• **Surowe wychowanie w którym podstawą jest władza a nie wzajemne zrozumienie;
• Faworyzowanie i podkreślanie sukcesów których w istocie nie ma.

16. Rodzaje idealizmu młodzieńczego**. IDEALIZYM ANTYCYPACYJNY Nastolatek wyznaje optymistyczną wizję przyszłości i wiarę w realizację własnych pragnień. Nieuchronnie prowadzi to jednak do zderzenia z rzeczywistością, czego rezultatem może być bun IDEALIZM KOMPENSACYJNY Polega na krytykowaniu innych. Mogą tu występować postawy takie, jak cynizm i nihilizm. Z czasem dochodzi do łagodzenia wymagań wobec świata IDEALIZM NORMATYWNY Młodzież jest zdolna do praktycznego rozróżnienia, co jest, a co nie jest możliwe do zrealizowania 17. Podział związków rówieśniczych

• paczki – małe i intymne grupy, złożone najpierw z osób tej samej, później obu płci. Są to młodzi ludzie w podobnym wieku, preferujący te same zainteresowania i wywodzący się z podobnych środowisk społecznych, - grupy – są mniej określone, bardziej bezosobowe i liczniejsze. Łączą się na zasadzie szerszych zainteresowań społecznych, oczekiwań wobec przyszłego życia oraz orientacji zawodowych, - przyjaciele – młodzi ludzie mają zazwyczaj jednego lub dwóch bliskich przyjaciół, co zakłada bardziej intymny i intensywny w swym charakterze związek. Młodzi ludzie mogą tu wyrażać swoje najskrytsze marzenia, uczucia, nadzieje i obawy 18. Etapy rozwoju tożsamości wg. Eriksona Ufność vs brak ufności (pierwszy rok życia) Autonomia vs wstyd, niepewność (wczesne dzieciństwo)