Psychologia wychowania i edukacji, Notatki z Psychologia

Pobierz Psychologia wychowania i edukacji i więcej Notatki w PDF z Psychologia tylko na Docsity! Psychologia wychowania i edukacji – powtórzenie do egzaminu PSYCHOLOGIA WYCHOWANIA: PRZEDMIOT ZAINTERESOWAŃ W NURCIE TEORETYCZNYM I PRAKTYCZNYM Przedmiotem psychologii wychowania (psychologia wychowawcza, psychologia pedagogiczna) – jest wychowanie Psychologia wychowawcza powstała na przełomie XIX i XX w. Powiązana była z naukami pedagogicznymi i działalnością praktyczną Rozwijała się w 2 nurtach: teoretycznym i praktycznym  Nurt teoretyczny – dąży do wyodrębnienia przedmiotu poznania i badania procesu wychowania (Balej)  Nurt praktyczny – dąży do zaspokojenia potrzeb praktyki Wychowanie jako przedmiot psychologii wychowania w nurcie teoretycznym – pojęcie używane w zakresie wąskim i szerokim: a) Szerokie – dotyczy całokształtu oddziaływania wychowawcy czy środowiska wychowawczego na jednostkę czy grupę b) Wąskie – dotyczy oddziaływania na sferę afektywną człowieka, jego system wartości, osobowość Pojęcie wychowania występuje obok pojęcia nauczania (kształcenia), które odnosi się do sfery poznawczej i pojęcia opieki, które odnosi się do sfery potrzeb człowieka W szerokim ujęciu wychowanie jest to złożony system działań podejmowanych przez wychowawcę względem wychowanka lub względem jego otocznia z intencją wywołania zmian zgodnej z założonym programem (A. Brzezińska) - jest to oddziaływanie intencjonalne, bardziej lub mniej świadome, kształtujące jednostkę Człowiek w ciągu swojego życia podlega oddziaływaniu różnych środowisk wychowawczych wśród których podstawowa rola przypada rodzinie, szkole, środowisku pracy Definicja wychowanie w ujęciu szerokim nie określa: po co wychowywać, co jest przedmiotem oddziaływania wychowawczego, jak wychowywać. Zamienie z wychowaniem stosuje się pojęcie edukacja. Cechy formalne wychowania w ujęciu szerokim:  Wyróżniamy w wychowaniu dwie role: wychowującego i wychowywanego – wychowanie jest interakcją pomiędzy dwoma podmiotami (relacja osoba-osoba, np. matka-dziecko, nauczyciel-uczeń) lub relacja osoba-grupa np. nauczyciel-zespół klasowy, psycholog-grupa uczniów)  Jest to relacja niesymetryczna – istnieje różnica w kompetencji, w zakresie wiedzy i umiejętności, istnieje różnica w zakresie wiedzy na temat celu i metod działania wychowawczego, istnieje różnica władzy  Wychowanie jest działaniem skierowanym na osobę lub na jej otoczenie (grupa, społeczność) w celu wywołania zmiany  Wychowanie jest działaniem bezpośrednim (wychowawca wchodzi w aktywny kontakt z wychowankiem lub pośrednim (wychowanie odnosi się nie wprost do danej osoby, ale do znaczących dla niej osób)  Wychowawca działa z intencją (nie zawsze w pełni uświadomioną) wywołania zmiany u wychowanka lub w jego otoczeniu  Wychowawca działa zgodnie z założonym programem, który wynika z przyjętych przez niego lub narzuconych mu wartości – program zewnętrzny musi zostać uwewnętrzniony przez wychowanka Wychowanie jako czynnik zmiany indywidualnej i zmiany społecznej: Działalność wychowawcza ma charakter podwójnej interwencji (ingerencji): w rzeczywistość indywidualną (obraz świata, samego siebie wychowanka) i w rzeczywistość społeczną. Wychowanie jest interwencją, dąży do wywołania zmian w tych dwóch rzeczywistościach - zmiana wewnętrzna w świecie jednostki pociąga za sobą zmiany w jej sposobach działania, a w konsekwencji zmiany w otaczającej rzeczywistości społecznej - zmiana w rzeczywistości społecznej wymusza na jednostce zmianę sposobów działania i w konwencji zmianę jego prywatnych przekonań Konsekwencje:  Bezpośrednie oddziaływanie na jednostkę pośrednio zmienia w dłuższym okresie rzeczywistość społeczną,  Bezpośrednie oddziaływanie na rzeczywistość społeczną przynosi z czasem efekty w postaci zmiany funkcjonowania osoby Wychowanie jest zawsze interwencją w układ życia, rozwijający się i aspirujący ku jakiejś przyszłości - dotyczy to osób, grup i całych społeczeństw. Nie uwzględnienie tej perspektywy dynamicznej jest źródłem niepowodzeń wychowawczych Funkcje wychowania: a) Funkcja socjalizacyjna (adaptacyjna) – wiąże się z przygotowaniem podmiotu do podejmowania różnych zadań w społeczeństwie w sposób nienaruszających porządku społecznego - wychowanie ma wyposażać w wiedzę, kształtować system wartości i społeczne umiejętności, tak aby osoba gotowa była do podejmowania zadań jakie społeczeństwo od niej oczekuje (np. zadań rodzinnych, zawodowych, obywatelskich) b) Funkcja emancypacyjna (wyzwalająca) – wiąże się z organizowaniem warunków działania w środowisku wychowawczym osoby, aby jej potencjał mógł się wyzwalać i realizować - wychowanie ma sprzyjać rozwojowi osoby, wzmacniać jej kompetencje specyficzne, pielęgnować jej indywidualność i odrębność od innych osób. Konflikt w realizacji funkcji wychowania w odniesieniu do wychowanka: o Funkcja socjalizacyjna wiąże się z respektowaniem interesu społecznego, a emancypacyjna – interesu indywidualnego, obie te funkcje pozostają w konflikcie ze sobą o Dominacja działań sprzyjających realizacji funkcji socjalizacyjnych tworzy warunki hamujące rozwój funkcji emancypacyjnej, grozi zablokowaniem rozwoju indywidualności osoby, o Nacisk na funkcję emancypacyjną grozi nadmiernym zindywidualizowaniem wychowania, kształtowania ludzi nieumiejących się przystosować do warunków życia poza środowiskiem wychowawczym. Hamuje rozwój społeczny w kierunku oczekiwanym przez społeczeństwo. Konflikt realizacji funkcji wychowania w odniesieniu do wychowującego:  Przerost funkcji socjalizacyjnej w realizacji zadań wychowawczych zawsze będzie groziło wychowawcy utratę jego własnej indywidualności, bo zaczyna się traktować jako narzędzie do realizacji oferty wychowawczej  Dominacja funkcji emancypacyjnej będzie groziła wychowawcy tym, że on skupiając się nadmiernie na wychowanku zaczyna instrumentalizować własną osobę albo nadmiernie zacznie gloryfikować własny rozwój, ale samego wychowanka zaczyna traktować instrumentalnie Relacje między funkcją socjalizacyjną a emancypacyjną w kolejnych okresach życia osoby: o Okres wczesnego dzieciństwa dominuje funkcja socjalizacyjna, ‘ o Okres dorastania – najsilniejszy konflikt między tymi funkcjami, o Okres dorosłości – dominacja danej funkcji zależy od środowiska działania osoby, np. w rodzinie – funkcja emancypacyjna, w pracy – funkcja socjalizacyjna Relacje między funkcją socjalizacyjną a emancypacyjną w zależności od środowiska działania osoby: o W środowisku wychowawczym np. szkoła, przedszkole – funkcja socjalizacyjna o W środowisku naturalnym – np., rodzina, grupa rówieśnicza – funkcja emancypacyjna Prawidłowe środowisko wychowawcze to takie, w którym istnieje dynamiczna równowaga pomiędzy funkcją emancypacyjną a socjalizacyjną. Oznacza to, że realizowane są jednocześnie potrzeby społeczne i potrzeby indywidualne Koncepcje rozwoju człowieka a modele wychowania: Relacja między dojrzewaniem (czynnik biologiczny), a nauczaniem/wychowaniem (czynnik środowiskowy) w rozwoju człowieka Trzy stanowiska wg L. Wygockiego:  obserwacja: rodzic wobec dziecka zapiera się, oszukuje w przeświadczeniu, że dziecko nic nie rozumie, da się oszukać i będzie zadowolone. Np. mama płacze i dziecko pyta czemu, a ona mówi, że wcale nie i tak mu się tylko wydaje i nagle zmienia temat, rodzice się kłócą przy dziecku, ale mówią, ze tylko tak żartowali  wniosek: dzieci nie są głuptasami, co prawda nie chwytają wszystkich aspektów wydarzeń, których są świadkami, ale na swoim poziomie wykazują pełne ich zrozumienie. Praktyka sądowo-psychiatryczna potwierdza, że kilkulatek potrafi skrupulatnie przekazać przebieg i sens obserwowanych wydarzeń  konsekwencje: powstrzymywanie się nastolatka od reakcji na rodzicielskie problemy – dziecko nie stara się reagować na objawy słabości rodzica, ponieważ wcześniej było odsyłane bez wyjaśnień c) Małe dziecko szybko się nudzi, w związku z czym potrzebuje do swego rozwoju urozmaicenia życia:  źródło: zaobserwowanie przez rodziców ruchliwości dziecka, stałe dążenie do zdobywania nowych doświadczeń oraz niezdolność do skoncentrowania się przez dłuższy czas na jednym przedmiocie  obserwacja: dziecko niechętnie traktuje każdą wymaganą od niego zmianę zachowania, np. w swoim rozkładzie dnia, diecie, w zabawach dziecko nie chce zmienności, ale przewidywalności, co daje mu poczucie bezpieczeństwa w otaczającym świecie  zalecenia: konieczne zmiany w życiu czy w otoczeniu dziecka należy wprowadzać powoli, z zachowaniem w nowej sytuacji znanych mu elementów. Dziecko powinno mieć możliwość powrotu w każdym następnym okresie rozwojowym do znanych i wypróbowanych sposobów zachowywania się z okresy poprzedniego d) Czego Jaś się nie nauczył, tego Jan nie będzie umiał:  postulat: rodzic, jak najszybciej ma rozpocząć z dzieckiem trening w zakresie utrzymania porządku w miejscu zabawy – żeby dziecko jak najszybciej nauczyło się, że trzeba utrzymywać porządek  konsekwencje: opór dziecka na wpojenie mu zamiłowania do porządku  przyczyny: kryzysowy charakter procesu wychowania, różne rozumienie pojęcia porządku przez rodziców i dziecko, zbyt wczesne rozpoczynanie treningu utrzymania porządku przez dziecko  zalecenia: nie należy zbyt wcześnie próbować uczyć Jasia tego, czego w zasadzie nie może się nauczyć – ingerencja rodziców na terytorium dziecka powinna być ograniczona do minimum, dziecko samo odkryje sens sprzątania, jeśli poczuje taką potrzebę i samo zacznie to robić – między 6/7 r.ż. można uczyć dziecko sprzątania STYL WYCHOWANIA W RODZINIE – POJĘCIE, STRUKTURA, TYPOLOGIZACJA ORAZ KONSEKWENCJE Styl wychowania w rodzinie – typowy, charakterystyczny sposób postępowania wychowawcy z wychowankiem, który prowadzi do określonych konsekwencji, nie tylko do wykształcenia pewnych cech osobowości, ale niemalże całej drogi życiowej wychowanka (M. Pilkiewicz) - wyraża się w określonym, względnie stałym stosunku wychowawcy do wychowanka, w metodach, a także w sposobie egzekwowania nałożonych nań obowiązków (A. Pluta) – stosunek emocjonalny, wymagania, sposób egzekwowania wymagań Inne definicje stylów wychowania: a) H. Malewska, H. Muszyński - sposób odnoszenia się do dziecka, rodzaj stosunków łączących wychowawcę z wychowankiem, atmosferę w jakiej toczy się wychowanie oraz ogół środków wychowawczych posiadających najczęstsze zastosowanie w postępowaniu z dziećmi – stosunek emocjonalny, wymagania, brak oczekiwań co do tych wymagań b) P. Brzozowski – poglądy rodziców na to, jak dziecko powinno być wychowywane w różnych okresach życia oraz jakie cele ma osiągnąć wychowanie – odrzuca relacje emocjonalną, środki wychowawcze, koncentruje się tylko na wymaganiach c) M. Przetacznikowa – wypadkowa sposobów i metod oddziaływania na dzieci wszystkich członków rodziny d) H. Malewska, A. Firkowska – dobór i zastosowanie zespołu środków…. Struktura stylu wychowania w rodzinie: Wymiary stylu wychowania w rodzinie wg M. Pilkiewicza: a) stosunek emocjonalny:  stosunek emocjonalny rodziców do dziecka, określony przez: stopień zainteresowania potrzebami psychofizycznymi wychowanka, rodzaj okazywanych uczuć (stopień akceptacji dziecka przez rodzica)  stosunek emocjonalny rodziców do dziecka, jest dwubiegunowy: o zachowanie pełne szacunku, ciepła emocjonalnego, sympatii, o zachowania nasycone lekceważeniem, chłodem emocjonalnym i niechęcią b) stopień kontroli:  stopień kontroli zachowań dziecka jest dwubiegunowy: o wysoki – polegający na ciągłej obecności rodziców przy dziecku, przesadnej dbałości o jego bezpieczeństwo, stałym kontrolowaniu jego czynności (pozostawiają dziecku mało swobody, kontroluję je i nakładają kary) o niski – wyrażający brak zainteresowania bezpieczeństwem, samopoczuciem i czynnościami dziecka (nie ograniczają dziecka, nie stawiają mu żadnych wymagań, nie starają się ich egzekwować)  stopień kontroli zachowania dziecka określony jest przez 3 podwymiary: o aspekt normatywny – rodzaj i poziom wymagań oraz ograniczeń – np. nacisk na oceny w szkole, poziom zależy od tego czy rodzic jest świadomy tego czego oczekuje od dziecka o aspekt relatywny – częstość i rodzaj wzmocnień oraz szczegółowe techniki wychowawcze o spójność systemu kontroli Stopień kontroli ma odzwierciedlenie w częstości wzmocnień (stopień kontroli = częstość wzmocnień) – dziecko dostaje natychmiastowa inf. od rodzica jak jest oceniane jego zachowanie; przeciwieństwo: brak zainteresowania zachowaniem dziecka jego zachowaniem (niska kontrola) Kary i nagrody to: metody, środki stosowane świadomie w pracy wychowawczej powodujące powstawanie pożądanych zmian w zachowaniu wychowanka. Zmiany te polegają na wystąpieniu zachowań sprzyjających realizacji określonych celów wychowawczych lub też zahamowaniu zachowań szkodliwych ze względu na konsekwencje indywidulane i społeczne. - różnego rodzaju sytuacje powstające w sposób mniej lub bardziej przypadkowy Szczegółowe techniki wychowawcze ze względu na kryterium skutku kar dla rozwoju moralnego dziecka: Martin Hoffman – 3 typy kar: 1. Podkreślanie mocy  wychowawca pokazuje wychowankowi, że ma nad nim władzę  zaburza pozytywne relacje między wychowawcą a wychowankiem  polega na okazywaniu przez wychowawcę przewagi fizycznej, psychicznej, materialnej  dziecko nie ma poczucia winy, zatrzymuje się jego rozwój moralny  dziecko czuje się pokrzywdzone, taki rodzaj kary wywołuje duży ból, dziecko koncentruje się na tym bólu, a nie na tym, że coś zrobiło źle  kary oparte na przemocy budzą lęk 2. Wycofanie miłości  polega na czasowym wycofaniu przez wychowawcę dowodów miłości wobec dziecka w konsekwencji złego czynu  dziecko uczy się, że miłość i szacunek są zapłatą za bycie w porządku (skojarzenie jakości zachowania dziecka z aprobatą/dezaprobatą rodzica)  zatrzymanie rozwoju moralności dziecka na poziomie konwencjonalny 3. Wprowadzenie w zasady:  łączy pozytywne nastawienie wychowawcy wobec dziecka ze spełnieniem przez niego wymagań  łączy się ze słownym tłumaczeniem - na czym polega zło, popełnione przez dziecko  dezaprobata zachowania dostarcza negatywnych przeżyć dziecku  wiąże się z wysokim poziomem dojrzałości moralnej Nagrody (Reykowski): a) Wewnętrzne - wszystko co człowiek czyni z zamiłowaniem, zainteresowaniem jest źródłem nagród wewnętrznych. Mogą przybierać formę werbalną (pochwała, dobra ocena zachowania) lub materialną (bilet do kina, książka, inne prezenty) b) Zewnętrzne - wszystko, co człowiek robi ze względu na zysk, nakierowane są na przyszłość Wymiary stylu wychowania w rodzinie wg Pilkiewicza: stopień kontroli zachowań dziecka określony przez podwymiary:  aspekt normatywny (rodzaj i poziom wymagań oraz ograniczeń)  aspekt reaktywny (częstość i rodzaj wzmocnień oraz szczególne techniki wychowawcze)  spójność systemu kontroli - spójność kontroli określa czy w procesie wychowania ma miejsce zbiór rozproszonych wewnętrznie oddziaływań wychowawczych czy są one wzajemnie powiązane Czynniki zmniejszające spójność kontroli  związek z aspektem normatywnym  z aspektem reaktywnym  związane z rozbieżnością pomiędzy normatywnym i reaktywnym aspektem postępowania wychowawczego Typologia stylów wychowania w rodzinie wg M. Pilkiewicza: Kontrola + miłość Kontrola + wrogość Swoboda + miłość Swoboda + wrogość Wychowanie osiągnięciowe (wysokie wymagania, częsta kontrola, nagradzanie) Autokratyzm rygorystyczny (wysokie wymagania, częsta kontrola, karanie) Wychowanie liberalne (niskie wymagania, rzadka kontrola, nagradzanie) Wychowanie zaniedbujące (niskie wymagania, rzadka kontrola, brak wzmocnień) Wychowanie nadmiernie opiekuńcze (niskie wymagania, częsta kontrola, nagradzanie) Autokratyzm punitywny (niskie wymagania, częsta kontrola, karanie) Wychowanie demokratyczne (wysokie wymagania, rzadka kontrola, nagradzanie) Wychowanie odrzucające (niskie wymagania, rzadka kontrola, karanie) Autokratyzm okazjonalny (wysokie wymagania, rzadka kontrola, karane) Konsekwencje dla dziecka kreślonych stylów wychowania w rodzinie:  Następstwa wychowawcze poszczególnych stylów zależą od układu elementów składowych sytuacji wychowawczych (np. relacji emocjonalnych, stopnia kontroli, spójności systemu kontroli)  Układem sprzyjającym prawidłowemu funkcjonowaniu dziecka na poziomie emocjonalno-społecznym jest połączenie pozytywnego nastawienia do dziecka z wysokimi wymaganiami, stosunkowo rzadką kontrolą, ograniczoną do spraw ważnych i przewagą nagród nad karami (styl demokratyczny) – wzmocnienia pozytywne  Pozostałe 8 stylów wychowania w rodzinie określa się jako negatywne z punktu widzenia funkcjonowania dziecka na poziomie emocjonalno-społecznym Wychowanie osiągnięciowe - połączenie miłości, akceptacji stosunku do dziecka, wysokie wymagania, częsta kontrola która sukcesywnie słabnie wraz z wiekiem potomka oraz duża liczba wzmocnień pozytywnych. Rodzice posiadają sprecyzowany ideał wychowawczy. Akceptacja dziecka przez rodzica dowodzi, że rodzice stwarzają atmosferę sprzyjającą rozwojowi dziecka (poświęcają mu dużo czasu i stymulują go do zdobywania sukcesów) Wychowanie nadmiernie opiekuńcze – silnie zaborcza miłość do dziecka, akceptacja bezwarunkowa dziecka przez rodzica (rodzic działa zgodnie z zasadą aby uczynić dziecko szczęśliwym bez względu na cenę -> zaspokajanie wszelkich potrzeb dziecka; rodzic stara się zapobiec aktywności tak aby samodzielnie zdobywało przedmiot -> usuwa wszelkie trudności, przeszkody, aby uchronić go przed wszelkimi sytuacjami). Ma chronić dziecko przed przykrościami, rodzic stara się uchronić go przed konsekwencjami negatywnymi. Dziecko jest potrzebne rodzicowi Wychowanie liberalne – bezwarunkowa akceptacja dziecka, bez silnego zaangażowania rodzica. Nie ma kontroli, dziecku daje się dużą swobodę działania (rodzic jest dość zainteresowany w sprawach zawodowych). Rodzic akceptuje zachowanie dziecka bez przyczyny Wychowanie demokratyczne – warunkowa akceptacja dziecka, kontrola z dostosowane do możliwości dziecka. Rodzic układa stosunki z dzieckiem na zasadzie przyjaźni. Stara się zapewnić dużo swobody dziecku, nie rezygnuje z koniecznych ograniczeń/zakazów, cenią opinię i uczucia dziecka (przywiązują dużą uwagę do aspektu reaktywnego dziecka) Autokratyzm rygorystyczny – połączenie koniunkcji trudnych do spełnienia przez dziecko wysokich wymagań; dominacja kar, rodzic ma sprecyzowany ideał wychowania, który nie liczy się z możliwościami dziecka, rodzic dąży do bezwarunkowego podporzadkowania sobie dziecka, nie nagradza go za zachowanie (bycie posłusznym jest czymś normalnym, naturalnym). Stosowanie kar fizycznych (cielesnych). Autokratyzm punitywny – rodzic nie posiada sprecyzowanego ideału dziecka, często kontrolują dziecko; często karzą, o Wychowawca musi nauczyć dziecko wyznaczyć cel i dyscypliny do jego realizacji. Wychowanie dziecka o osobowości silnej (choleryka): o Wychowawca powinien rozwijać przywódcze zdolności dziecka i pozwolić mu w pewnej mierze na kierowanie, ale musi upewnić się, ze dziecko zdaje sobie sprawę z tego, że wychowawca jest przywódcą, o Wychowawca powinien wyznaczyć kto jest „przywódcą” w rodzinie, żeby było wiadomo, że nie jest to dziecko, o Natura praktyczna dziecka sprawia, iż nie okazuje on współczucia innym, nie spędza czasu z tym, który został skrzywdzony. Wychowawca powinien pomóc mu rozwinąć wrażliwość wobec innych. Wychowanie dziecka o osobowości perfekcyjnej (melancholika): o Wychowawca musi pomóc dziecku w rozwijaniu mocnych stron (wyczucie szczegółu, zamiłowanie do analiz, wrażliwość), a jednocześnie uczyć je dawania rady w mniej doskonałym świecie, który je otacza. Wychowanie dziecka o osobowości spokojnej (flegmatyka): o Wychowawca powinien pomóc dziecku określić i osiągnąć cele, nieustannie zachęcać do podjęcia wysiłku, o Wychowawca powinien nagradzać dziecko za każde osiągnięcie, nawet najmniejsze, o Wychowawca powinien uczyć dziecko, by trafnie oceniało swoje możliwości i dokonywało wyborów Konkluzja: w oparciu o koncepcję 4 typów osobowości można zrozumieć jak najskuteczniej wychowywać każde dziecko SYTUACJE TRUDNE Sytuacja trudna (prof. Tyszkowa) – to taki układ zadań (celów) warunków działania i możliwości działającego podmiotu, w jakim naruszona została równowaga między tymi elementami w stopniu wymagającym nowej koordynacji stosunków podmiotu z otoczeniem, co powoduje przeciążenie systemu psychicznej regulacji i emocje ujemne. Sytuacja trudna społecznie – w społecznej sytuacji trudnej wartości i dążenia jednostki podlegają zagrożeniu lub udaremnieniu przez innych ludzi – przez sam fakt i ch obecności bądź też w skutek szczególnych form ich oddziaływania przeciwstawnego lub tylko niezgodnego z własnymi dążeniami (celami) jednostki. Wyróżnia się 3 typy sytuacji trudnych społecznie:  Sytuacja ekspozycji społecznej – sytuacja jest trudna, bo jednostka zajmuje centralną pozycję, jednostka jest przedmiotem oceny ze strony innych ludzi. Mamy do czynienia z zagrożeniem poczucia własnej wartości.  Sytuacja konfliktu społecznego – charakteryzuje się tym, że cele jednostki są sprzeczne z dążeniami/celami drugiego człowieka czy grupy społecznej. Jest to sytuacja trudna, bo mamy do czynienia z zagrożeniem realizacji własnych celów.  Sytuacja nacisku społecznego – inni wywierają na jednostkę presję/nacisk poprzez zakazy, nakazy, żeby jednostka zmieniła cel swojego dążenia. Poprzez presję wychowawcy zmieniam cel dążeń wychowanka. Jest to trudne, bo jest tu zagrożenie realizacji dążeń jednostki. Trudne sytuacje społeczne występujące w środowisku szkolnym: Sytuacje sprawdzania wiadomości, umiejętności ucznia i uzyskane w ich wyniku oceny niedostateczne (kolokwia, egzaminy, sprawdziany, odpytywanie) Niewłaściwe zachowania nauczyciela godzące w poczucie własnej wartości ucznia, np. obgadywanie ubioru uczniów (krytyka ich wyglądu), niesprawiedliwość w ocenianiu dzieci, Sytuacje konfliktu z nauczycielami – np. zaniżanie ocen nie za wiedzę, a za zachowanie, faworyzowanie uczniów, nietaktowne zachowania nauczyciela (wyzwiska, ośmieszanie uczniów), sztywność wymagań nauczyciela, Sytuacje przymusu i presji ze strony nauczyciela – np. przymus zmiany obuwia, Sytuacja konfliktu z kolegami ze szkoły – motywem konfliktu może być motyw uznania, rywalizacja o stopnie/o prestiż sportowy, rywalizacja o powodzenie u płci przeciwnej, rywalizacja o władzę w klasie, Trudne sytuacje społeczne występujące w środowisku domowym: Konflikty z rodzicami i innymi członkami rodziny – konflikt może dotyczyć tego jak/z kim dziecko spędza czas, o której wraca do domu (potrzeba samodzielności dziecka), rodzice mogą zbyt kontrolować dziecko, odrębne systemy wartości dziecka i rodziców, labilność emocji, Sytuacje przymusu i presji ze strony rodziców – dotyczy robienia porządków domowych, obowiązków domowych, rezygnacja z korzystania z komputera, telewizji, Strategie radzenia sobie młodzieży w trudnych sytuacjach społecznych: odzyskanie równowagi między wymaganiami otoczenia a faktycznym stanem a) Strategie obrony:  Unik – podejmowanie czynności zastępczych, które pomogą w zredukowaniu negatywnego napięcia emocjonalnego,  Agresja – atak fizyczny, werbalny, który skierowany jest na przedmiot/osobę, która wywołuje szkody b) Strategia zadaniowa: nastawiona jest na przezwyciężenie i rozwiązanie sytuacji trudnej, nie polega na zmianie celu działania, Strategie radzenia sobie młodzieży w trudnych sytuacjach społecznych występujące w szkole: a) Strategia skoncentrowana na problemie: np. uczeń ma niskie oceny, więc poświęca więcej czasu na naukę, poprawia organizację uczenia się, b) Obronne sposoby odreagowania emocji: o Unikanie problemów związanych z nauką – np. słuchanie muzyki, „myślenie magiczne” – wiara w talizmany, itd. o Agresja wobec nauczyciela – np. szuranie nogami, niszczenie osobistych przedmiotów nauczyciela, agresja pośrednia - mówienie źle o nauczycielu w obliczu kolegów/rodziców o Agresja wobec rówieśników – najczęściej przejawiana w miejscach, gdzie nauczyciel nie ma dostępu, głównie charakter agresji fizycznej (bójka), ale też agresji werbalnej (kłótnia, wyśmiewanie) Strategie radzenia sobie młodzieży w trudnych sytuacjach społecznych występujące w środowisku domowym: a) Obronne sposoby odreagowywania emocji: Agresja wobec rodzica – najczęściej werbalna, np. aroganckie odpowiedzi, wypowiedzi ironiczne, ignorowanie poleceń, trzaskanie drzwiami, Skłonność do ustępstw przy mniej gwałtownych reakcjach agresywnych dorastającego w stosunku do rodziców – wysoki poziom lęku, rezygnacja ze swojego celu na korzyść osoby, z którą wchodzi w konflikt z myślą, że osiągnie ten cel w niedługim czasie, Unikanie problemu i szukanie kontaktów interpersonalnych – np. wychodzenie z domu, kontakty z rówieśnikami, słuchanie muzyki Rodzinne uwarunkowania stosowanych przez młodzież strategii radzenia sobie w trudnych sytuacjach społecznych: Postawy wychowawcze w rodzinie: Postawa rodzicielska – macierzyńska/ojcowska – jest tendencją do zachowania się w pewien sposób do dziecka. Postawy wychowawcze w rodzinie generujące agresywną strategie radzenia sobie w sytuacji trudnej:  Postawa odtrącająca – demonstracja przez rodzica uczuć negatywnych wobec dziecka, np. dominacja kar nad nagrodami. Konsekwencje: takie dziecko nie doświadcza zależności emocjonalnej (deprywacja potrzeby zależności w relacji do wychowawcy), generuje się wrogie nastawienie dziecka do świata/drugiego człowieka, brak identyfikacji norm, które powinny być przekazane przez rodziców, brak uwewnętrznienia mechanizmów kontroli stanów emocjonalnych.  Postawa nadmiernie ochraniająca – silna miłość rodzica do dziecka, rodzic jest w nieustannym kontakcie z dzieckiem, rodzic ogranicza samodzielność dziecka (rozwiązuje za niego sytuacje trudne), rodzice są nastawieni na zaspakajanie potrzeb chimerycznych dziecka, ta postawa generuje agresje (rodzic akceptuje agresję u dziecka). Konsekwencje: deprywacja potrzeby samodzielności dziecka (dziecko nie ma wyuczonej umiejętności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami), nieumiejętność kontrolowania negatywnych stanów emocjonalnych.  Postawa rygorystyczna – stosowanie w treningu wychowawczym przez rodziców technik wzmocnień negatywnych (podkreślanie dominacji fizycznej, materialnej), dominują kary za nieposłuszeństwo (bicie, ośmieszanie). Rzadko tłumaczy się dziecku niewłaściwość jego zachowania, brak nagród. Konsekwencje: kara jaką stosuje rodzic wobec dziecka stanowi wzór zachowania agresywnego (mechanizm modelowania), kara za niewłaściwe zachowania powoduje, że dziecko ma poczucie niesprawiedliwości/krzywdy. Źródłem wygenerowania zachowania agresywnego jest mechanizm frustracji. Postawy wychowawcze w rodzinie generujące unikową strategię radzenia sobie w sytuacji trudnej:  Postawa unikająca – ubóstwo uczuć pozytywnych między dzieckiem a rodzicem, dziecko nie ma zaspokojonej potrzeby zależności emocjonalnej (uznania, bliskości), dziecko ma specyficzny stosunek do świata i samego siebie (brak pewności siebie, lęk, strach), trudności w nawiązywaniu relacji emocjonalnych, społecznych z drugim człowiekiem (gdy pojawia się sytuacja trudna to osoba ucieka)  Postawa nadmiernie ochraniająca – bezwarunkowa akceptacja dziecka, nieustanny kontakt z dzieckiem, wzmocnienia pozytywne dla każdych zachowań (nawet negatywnych), ograniczenie samodzielności. Konsekwencje: dziecko traci wolność, niezależność, brak umiejętności społecznych, unikanie interakcji społecznych, bardzo biernie podchodzi do przeszkód,  Postawa nadmiernie wymagająca – autorytaryzm, rygorystyczny rodzic, oczekiwanie bezwzględniej posłuszności dziecka wobec rodzica. Konsekwencje: dziecko ma wygenerowane wysokie ja idealne (standard społeczny), ja realne jest niskie (niespełnione oczekiwania), brak inicjatywy w sytuacjach trudnych, bierność, dziecko wycofuje się z trudnych sytuacji, bo spodziewa się krytyki. Postawy wychowawcze w rodzinie generujące zadaniową strategię radzenia sobie w sytuacjach trudnych:  Postawa kochająca – dziecko jest otaczane miłością, jest akceptowane, rodzice są zainteresowani sprawami dziecka, aktywność dziecka nie jest ograniczana, rodzic zachęca dziecko do samodzielności, do podejmowania decyzji. Rodzic stara się pomóc dziecku, ale dziecko nie jest przesadnie chronione przed trudnością. Nagradzanie w postaci uznania, podziwu. Konsekwencje: dziecko uczy się pokonywać trudności, podejmuje wysiłki, żeby rozwiązać problem, rozwój dojrzałych umiejętności radzenia sobie z sytuacją trudną. Modelujący wpływ rodziców w kształtowaniu strategii radzenia sobie dziecka w trudnych sytuacjach społecznych: modelowanie to wykonanie działania podobnego konkretnie lub symbolicznie do tego, które wykonał uprzednio model i wykracza poza zewnętrzne upodobnienie się, ponieważ powoduje przejęcie zachowań stanowiących symboliczne równoważniki zachowania modela (Bronfenbrenner) Strategie modelowania:  Agresji,  Uniku (jednostka zajmuje się innymi rzeczami, aby odejść od sytuacji trudnej),  Zadaniowa NIEPOWODZENIA W SZKOLE Niepowodzenie szkolne – ujęcie definicyjne: W literaturze przedmiotu dotyczącego osiągnięć szkolnych, efektów kształcenia obok określenia niepowodzenia szkolne funkcjonują takie pojęcia jak: o Specyficzne trudności w uczeniu się, o Specjalne potrzeby edukacyjne, o Syndrom nieadekwatnych osiągnięć szkolnych a) wg Cz. Kupisiewicza – niepowodzenia szkolne/niepowodzenia dzieci i młodzieży w nauce szkolnej – to sytuacje, w których wyraźne rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły a zachowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania. b) wg H. Spionek – trudności w nauce można rozumieć jako: o sytuację, kiedy uczeń pomimo starań nie potrafi w odpowiednim czasie przyswoić sobie wiedzy i umiejętności przewidzianych w programie nauczania, o sytuację, kiedy uczeń wprawdzie wykazuje postępy w nauce i otrzymuje zadowalające oceny, ale czyni to kosztem niewspółmiernie dużego własnego wkładu pracy czy też wysiłków i starań rodziców, dodatkowej ich pomocy, korepetycji c) wg J. Konopnickiego – trudności szkolne – to stan, w którym znalazło się dziecko na skutek niespełnienia wymagania szkoły. d) wg W. Okoń – niepowodzenia szkolne – obok pojawiających się braków w wymaganych przez szkołę wiadomościach i umiejętnościach uczniów, oznaczają także negatywny stosunek młodzieży wobec tych wymagań. b) objawy, które są podstawą rozpoznania specyficznych trudności w pisaniu (dysortografia): objawy dysortografii zmieniają się wraz z wiekiem dziecka:  czas potrzebny do opanowania umiejętności czas potrzebny do opanowania umiejętności poprawnego pisania. Wszystkie dzieci zaczynające nauką w szkole mają problemy z opanowaniem ortografii, jednakże u dzieci z dysortografią trudności z opanowaniem poprawnej pisowni utrzymują się po zakończeniu etapu nauczania początkowego, są nasilone, nie znikają pod wpływem zwykłych oddziaływań dydaktycznych, czy stosowania rutynowych metod nauczania. Zwraca się uwagę na warunki powstania tej dysortografii - to niemożność nauczenia się pisania przy pomocy konwencjonalnych metod pedagogicznych  trudności z pisaniem są uporczywe, utrzymują się one do zakończenia okresu nauczania początkowego, jeżeli dziecko nie jest poddane specjalnym ćwiczeniom. Mogą się one utrzymywać do końca życia  objawy dysortografii zmieniają się wraz z wiekiem dziecka: o początkowo są to trudności z zapisem jakichkolwiek wyrazów; później dziecko potrafi pisać, lecz popełnia specyficzne błędy w pisaniu i błędy ortograficzne; w starszych klasach mogą pozostać tylko błędy ortograficzne, mimo biegłej znajomości reguł pisowni polskiej  dysortografia dotyczy dziecka o prawidłowym rozwoju umysłowym, które opanowało zasady pisowni i ma motywację do poprawnego pisania i popełnia nie tylko błędy ortograficzne, lecz również specyficzne błędy w pisowni  występowanie błędów ortograficznych – niektóre błędy mogą wynikać z braków znajomości zasad pisowni, braku koncentracji uwagi, braku nawyku kontrolowania swojej pracy  specyficzne błędy w pisowni – opuszczanie, dodawanie, przestawianie liter, sylab; mylenie liter podobnych pod względem kształtu, np. l-t-ł, mylenie liter o tym samym kształcie, lecz w innym układzie w przestrzeni, np. m-w, p- b, mylenie liter, których odpowiadające im głoski są do siebie podobne, ale różni je dźwięczność, bezdźwięczność, np. d-t, pisanie liter zwierciadlanych b-d, pomijanie znaków diakrytycznych (kropek, haczyków nad ,,i’’), pisanie wyrazu od strony prawej do lewej (pismo lustrzane), pojawienie się wyrazów bezsensowych wskutek pojawienia się w jednym wyrazie kilku rodzajów błędów, np. łączenie przyimków z rzeczownikami. Mamy tu zaburzenia zdolności percepcji wzrokowej. Zaburzenie orientacji kierunkowej, jeśli dziecko myli litery ze względu na kształt w innym układzie przestrzennym. Myli litery, których głoski są podobne - dźwięczność i bezdźwięczność je różni - b-c  zaburzenie lateralizacji - piszą litery zwierciadlana. Zamiast dom, może pisać bom. Pisze wyraz od prawej do lewej strony - zjawisko pisma lustrzanego rok - kor; wór - rów  pojawiają się wyrazy bezsensowne. Konsekwencja kilku błędów w jednym wyrazie, ten wyraz nie można ogóle odczytać  objawem specyficznym dysortografii jest pomijanie znaków diakrytycznych, haczyków, kropek nad i pod literą. c) objawy, które są podstawą rozpoznania specyficznych trudności w zakresie techniki pisma (dysgrafia):  w przypadku dzieci dysgraficznych niski poziom graficzny pisma jest uwarunkowany obniżeniem sprawności motorycznej rąk  litery wychodzą poza liniaturę zeszytu, litery są niekształtne, drżące, nachylone w różnym kierunku, litery mają różne wymiary (często zbyt duże), łączenie dwóch liter w jedną, brak łączenia liter ze sobą (pismo drukowane), pismo mało czytelne, uczeń pisze wolno nie nadąża za klasą, wygląd zewnętrzny zeszytu ucznia budzi wiele zastrzeżeń (mocno naciska długopis przez co dziurawi kartkę, zamazuje tekst).  pisze wolno, nie nadąża za klasą, podczas pisania zamazuje tekst  dzieci otrzymują niską oceną za swoje pismo, jest to kara, która ma być stymulatorem dla dziecka, aby ładnie pisać.  nie każdy przypadek brzydkiego pisma jest dysgrafią  inne powody brzydkiego pisma: zmęczenie ręki, wykonywanie różnych ćwiczeń, emocje, szybkie notowanie, nie przyswojenie odpowiednich nawyków ruchowych (nieprawidłowo trzyma długopis) Formy pomocy dzieciom z niepowodzeniami szkolnymi: wyróżniamy 5 poziomów w pomocy terapeutycznej: 1) Pomoc nauczyciela i pedagoga szkolnego (indywidualizacja wymagań) – kierowany do dzieci o niewielkich trudnościach w pisaniu i czytaniu. Tu wystarczy pomoc nauczyciela i pedagoga szkolnego (indywidualizacja wymagań). Nauczyciel może zaproponować dziecku indywidualny program dydaktyczny (dodatkowe ćwiczenia), realizowany z dzieckiem w trakcie lekcji, ale także dziecko realizuje je pod opieką rodziców, z którymi nauczyciel się konsultuje (konsultacje raz w tygodniu, stawia dalsze wymagania do możliwości dziecka). Jeśli wie z orzeczenia psychologicznego, że dziecko ma obniżoną sprawność motoryczną, to nie obniża mu ocen. Klasyfikuje ucznia na podstawie jego wypowiedzi ustnej, prace pisemne ocenia na odstawię treści, ale nie obniża ocenia za ortografię. 2) Zespoły korekcyjno-kompensacyjne w szkole – skierowany do dzieci z bardziej nasilonymi problemami. Zespół korekcyjno-kompensacyjny tworzony jest w szkole i prowadzony jest przez nauczyciela terapeutę (terapia pedagogiczna w grupie). Uwagi krytyczne - za dużo duża liczba dzieci bierze w nim udział - powinno być ich 2 do 4 dzieci, ale jest ich ponad 10 dzieci. Zajęcia odbywają się raz w tygodniu a powinny minimum 3 razy. Brak jest współpracy nauczyciela z rodzicem, który prowadziłby te zajęcia w domu, powtarzać je z dzieckiem. Zespoły kompensacyjne obejmują uczniów klas 1-3 a powinny obejmować już uczniów klasy 0 i trwać do końca szkoły podstawowej - lub szkoły o profilu terapeutycznym (np. Lublin – Społeczna Szkoła Terapeutyczna, Gdańsk – Ogólnokształcące Liceum Programów Indywidualnych - zorganizowana przez rodziców dla swoich dzieci) 3) Poradnie psychologiczno-pedagogiczne – bardziej intensywny poziom. Skierowany do dzieci, dla których te ćwiczenia w zespole korekcyjno kompensacyjnym nie są wystarczające. W takim przypadku mamy poradnie psychologiczno – pedagogiczne i poradnie PTD (diagnoza i terapia pedagogiczna indywidualna lub grupowa dzieci i młodzieży) 4) Klasy terapeutyczne w masowych szkołach podstawowych – jeszcze wyższy poziom pomocy w przypadku nasilonych problemów. To klasy terapeutyczne w masowych szkołach podstawowych. W takiej klasie jest około 12 dzieci, nauczyciela terapeutę oraz zespół terapeutyczny realizujący zadania z grupami dzieci 2-3 osobowymi. Ale także jest terapia indywidualne logopedyczna. W takich szkołach realizuje się program szkoły podstawowej na poziomie nauczania początkowego z elementami nauczania korekcyjno – kompensacyjnego. Zakrojony program spełnia potrzeby tych uczniów, ale nie wszystkie dzieci są gotowe do włączenia się w system normalnego nauczania od klasy czwartej, dlatego kontynuują one program nauczania w tych klasach do końca szkoły podstawowej (są one nieliczne) 5) Oddziały dłuższego pobytu i intensywnej terapii – skierowany do dzieci o najwyższym stopniu zaburzeń psychoruchowych, wyrażają się nasilonymi trudnościami - całodobowa i całoroczna opieka, która ma miejsce w sanatoriach (sanatoria funkcjonujące jako oddziały dłuższego pobytu i intensywnej terapii: Przytok i Helenowo) Diagnoza dysleksji rozwojowej  Ma charakter wielospecjalistyczny; dziecko jest badane przez psychologa, pedagoga; niezbędny też jest udział w badaniu psychiatry dziecięcego, logopedy, w razie potrzeby okulisty i neurologa Psycholog zbiera wywiad, który dotyczy rozwoju dziecka i warunków w jakich rozwój się dokonywał, ale przede wszystkim przeprowadza badania w celu sprawdzenia sprawności intelektualnej dziecka - dokonuje oceny funkcji poznawczej i motorycznej, które leża u podstaw czytania i pisania. Badania pamięci, percepcji wzrokowej, słuchowej, motoryki, ale też integracji motoryki. Samo badanie funkcji za prof. Spionek jest za mało, aby mówić o dysleksji. Trzeba jeszcze zweryfikować także integrację percepcyjno-motoryczną, funkcje językowe, zjawisko lateralizacji czy też orientację w schemacie ciała i przestrzeni. Odwołując się do definicji za federacją – oni próbując określić tą dysleksję rozwojową należy zweryfikować inteligencję (musi ona być normą). Dziecko musi mieć normalny poziom intelektualny Pedagog zbiera wywiad w celu poznania dotychczasowego rozwoju, jego postępów i trudności w szkole, nauce i w jakich jego edukacja przebiega warunkach. Zadaniem jest poznanie trudności jakie dziecko spotyka w nauce i jakie środki pomocy nauczyciel stosował, by pomóc dziecku – jaka była ich skuteczność. Badanie pedagogiczne obejmuje ocenę poziomu czytania i pisania, np. pisania ze wzoru, słuchu, pamięci. Pedagog sprawdza jaka jest znajomość reguł ortografii, wiedzy w zakresie gramatyki. Na podstawie tej analizy może pedagog określić wstępnie, który typ z tych analizatorów funkcjonuje nieprawidłowo i w tym momencie ukierunkowuje badania psychologa. Psychiatra dziecięcy – na podstawie wywiadu na temat rodziny dziecka, warunków rozwoju dziecka szczególnie w okresie prenatalnym, porodu oraz po porodzie – przebytych chorób, wypadków – on będzie określał pierwotne przyczyny dysleksji. Będzie stawiał hipotezę, co do pierwotnych przyczyn genezy dysleksji. Logopeda - ocenia aktualne stan mowy dziecka - stwierdzenie opóźnienia w rozwoju mowy, ale jednocześnie określenie wad wymowy u dzieci dyslektycznych Cel orzeczenia psychologicznego wraz z diagnozą innych specjalistów: Takie orzeczenie psychologiczne wraz z diagnozą innych specjalistów, teoretycznie powinno być przekazane do szkoły. Ich celem jest to, by nauczyciel zorientował się na czym polegają te specyficzne trudności dziecka, które często nie są ani dostrzegane ani właściwie interpretowane. Orzeczenie ma pomóc nauczycielowi zobaczyć jakie są możliwości dziecka, jakie są silniejsze strony dziecka, a jakie są ograniczenia. Ma pomóc nauczycielowi zrozumieć zachowanie/trudności dziecka, które często nauczyciel nazywa dziwnymi. Ma pomóc sformułować proces pracy z dzieckiem. Poziomy: pomóc pracy z dzieckiem (1 poziom), wymagań jakie temu dziecku można postawić – program postępowania terapeutycznego. Ale w praktyce obserwuje się, że te orzeczenia psychologiczne przez wielu nauczycieli są ignorowane, nauczyciele mają wątpliwy stosunek do tych diagnoz. Wiele rodziców nie stara się przekazać tych orzeczeń do szkoły. KONSEKWENCJE NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH Ze względu na psychologiczny punkt widzenia, to niepokoją nas następstwa niekorzystne dla rozwoju dziecka. Okazuje się, że w klasach wyższych zwiększa się % uczniów, którzy są obciążani pomysłowo. Następuje obniżenie wyższych klasach szkoły podstawowej ilorazu inteligencji – zjawisko „ debilizacji” u dzieci przeciętnie zdolnych i wiąże się to u nich dzieci ze zniechęceniem uczenia się. Negatywny stosunek ucznia do wymagań jakie stawia szkoła:  Uczniowie, którzy nie kończą szkoły podstawowej w wyniku niskiego poziomu osiągnięć, to grozi im wtórny analfabetyzm  W miarę nasilenia się trudności w uczeniu dochodzi do zaburzeń zachowaniu -> konsekwencją nieprzystosowanie społeczne  Opóźnienie wejścia w wiek produkcyjny  Niedostateczne kwalifikacje tych, którzy przystępują do pracy, co niekorzystnie odbija się na jej poziomie W schemacie przebiegu procesu niedostosowania społecznego (wg Rydzyńskiego i Konopnickiego) podkreśla się patogenną rolę środowiska szkolnego w ujawnieniu i pogłębianiu zachowań świadczących o niedostosowaniu społecznym Schemat przebiegu niedostosowania społecznego na terenie szkoły: Niepowodzenia szkolne -> wagarowanie -> konflikty z rodzicami -> ucieczki z domów -> kontakty z młodzieżą zdemoralizowaną -> czyn przestępczy z potrzeby lub namowy Niepowodzenia szkolne wyprzedzają głębokie objawy niedostosowania społecznego tj. wykolejenia przestępczego Około 30% skazanych, to osoby ze specyficznym trudnościami w nauce Byli przestępcy opowiadając o swoich potyczkach ze szkołą, podkreślali swoja bezradność i wściekłość wobec epitetów typu tępy”, „leniwy”, „niedbały” Do programu resocjalizacji wprowadza się terapie andragpogczna tzn. aby jednostka mogła realizować swój potencjał w sposób społecznie akceptowany musi umieć czytać i pisać, a przede wszystkim umieć się uczyć. Muszą nauczyć się uczyć i opanować tą umiejętność czytania i pisania, aby wejść do grupy i zrealizować potencjał w taki sposób aby on był akceptowany społecznie ZABURZENIA DYNAMIKI PROCESÓW NERWOWYCH U DZIECI Trudności wychowawcze ujęcie definicyjne: Nieprawidłowe zachowanie jednostki, niezgodne z przyjętymi normami w życiu społecznego, spowodowane przez wszelkiego rodzaju czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. Trudności wychowawcze w ujęciu diagnostycznym:  Kłopoty jednostki w dostosowaniu się do stawianych jej wymagań, które przybierają niepożądane formy zachowań  Formy te staja w jaskrawej sprzeczności z założeniami wychowawczymi i utrzymują się przez dłuższy czas Trudności wychowawcze odniesione do kontekstu szkolnego  Wykroczenie ucznia przeciw regułom zachowania, dostrzeżone przez wychowawcę i ocenione przez niego jako zakłócające i nieodpowiednie  Powinno się nazwać to jako niedostosowanie społeczne – dziecka nie działa we własnym interesie co jest przyczyną frustracji, jego reakcje są trudne do przewidzenia przez środowisko Trudności wychowawcze to:  pewne formy zachowania o charakterze uporczywym nie poddające się zwykłym zabiegom wychowawczym  zachowania niezgodne z obowiązującymi normami  zachowania utrudniające współżycie i współdziałanie  nabyte formy zachowań spowodowane bledami wychowawczymi Zaburzenia dynamiki procesów nerwowych zaburzenia neurodynamiczne  jako czynnik patologizacji sfery emocjonalnej (proces nerwicowania) i społecznej (socjopatyzacja)  ujawniają się we wczesnych fazach ontogenezy