Pobierz Psychologia zachowania - Notatki - Psychologia rozwojowa osobowości i więcej Notatki w PDF z Psychologia tylko na Docsity!
Psychologia: „Społeczne podstawy zachowania”
„Psychologia i życie”, P. Zimbardo
I. Podejście społeczno- psychologiczne II. Atrybucja: wnioskowanie o cechach i przyczynach III. Motywy osobiste i społeczne IV. Atrakcyjność interpersonalna V. Oddziaływanie społeczne jako władza innych ludzi nad człowiekiem VI. Dynamika grup
I. Podejście społeczno-psychologiczne Psychologia społeczna jest dyscypliną, która bada zachowanie, motywy i spostrzeżenia jednostek jako reakcje na zmienne społeczne. Dyscyplina ta stara się odpowiedzieć na pytanie w jaki sposób rzeczywista lub wyobrażona obecność innych osób i ich zachowanie wpływają na zachowanie jednostki. Psychologowie społeczni badając naturę społeczną istoty ludzkiej koncentrują się niekiedy na zmiennej zależności- zachowaniu społecznym, a niekiedy na zmiennej niezależnej- bodźcach społecznych.
II. Atrybucja: wnioskowanie o cechach i przyczynach Aby móc w złożonym zachowaniu innych ludzi odnaleźć jakiś sens, należy wyciągnąć wnioski dotyczące ich intencji, emocji, motywów i cech osobowości oraz tego w jakim stopniu czynniki te są przyczynami ich zachowania. Ten proces poznawczy nazywa się atrybucją , polega na przypisywaniu danej osobie, lub danemu zachowaniu czynników sprawczych, których nie widzimy a o których wnioskujemy.
I. Spostrzeganie ludzi Spostrzeganie ludzi jest podatne na różne złudzenia i zniekształcenia. Istnieją różne sposoby spostrzegania ludzi i oceny ich osobowości:
- Ocena na pierwszy rzut oka, wg psychologów na ocenę innej osoby silnie wpływają pierwsze wrażenia, które to z kolei mogą opierać się na bardzo słabych sygnałach. Pierwsze wrażenie wywiera tak silny wpływ gdyż jak wskazują psychologowie, informacja otrzymana na początku stwarza pewien układ odniesienia , którym to osoba spostrzegająca posługuje się przy interpretowaniu późniejszych informacji. Jeśli późniejsze informacje są niezgodne z początkowymi to osoba ta zniekształca je w taki sposób aby pasowały do ustalonego układu odniesienia.
- Kolejny sposób polega na tym iż większość z nas ma ukształtowane wyobrażenia o różnych ludziach, czyli stereotypy , które wiążą się z przypisywaniem pewnych cech całej grupie ludzi. Jeśli wyobrażenia te są fałszywe lub przeszkadzają nam w dostrzeżeniu specyficznych cech danej jednostki wówczas mogą mieć ujemny, destruktywny wpływ na stosunki międzyludzkie. a. Spójność i konsekwencja występujące w psychice osoby spostrzegającej Oprócz wyżej wymienionych istnieją jeszcze inne formy błędnego spostrzegania ludzi. - - - Jednym z nich jest tzw. efekt halo , ma on miejsce gdy ludzie oceniają inne osoby pod względem różnych cech, wówczas ocena ich jest zwykle zgodna z ogólnym wrażeniem dobrym bądź złym. Jeśli np. ktoś ceni sobie uczciwość, grzeczność i uważa że dana osoba jest uprzejma to będzie spostrzegać ja pozytywnie.
- Osoby spostrzegające mogą również popełniać błąd logiczny , poprzez zakładanie, że określone cechy zawsze występują łącznie. Jeśli oceniamy kogoś za silnego to jednocześnie uznajemy go za agresywnego i aktywnego. - Kolejnym rodzajem błędu oceny jest błąd łagodności , polegający na przyznawaniu ocen pozytywnych i jednoczesnym zmniejszaniu do minimum ilości cech negatywnych. - Ostatnim jest błąd tendencji centralnej , który występuje w chwili, gdy oceniający ignoruje zróżnicowanie ludzi i ocenia wszystkich jako „dobrych” lub „przeciętnych”. W wyniku powyższych błędów oceny uważamy innych ludzi za bardziej stałych i konsekwentnych aniżeli są w rzeczywistości. 2. Spostrzeganie przyczyn (wyjaśnianie zachowania ludzi w różnych sytuacjach) Jeśli określone zachowania mogą sprawić nam przyjemność lub przykrość bądź mówią coś ważnego o nas samych, naszym otoczeniu, ważne wówczas jest by zidentyfikować czynniki przyczynowe, czyli siły, którym można przypisać te zachowania. **a. Atrybucje dyspozycyjne a atrybucje sytuacyjne
- atrybucją dyspozycyjną** nazywamy przypisywanie zachowań danej osoby jej cechom osobowości, umiejętności, potrzebom i uznawanym przez nią wartościom zwane jest. Atrybucje takie implikują (determinują) niemożność zmodyfikowania tych zachowań przez nowe doświadczenia lub interwencje. Przypisywanie zachowania nietrwałym cechom osobowości takim jak postawy, preferencje lub motywy, dopuszcza możliwość zmiany lecz nadal implikuje, że zmiana ta musi nastąpić w danej jednostce. - atrybucje sytuacyjne koncentrują się na właściwościach środowiska, sytuacji, interakcji między ludźmi. Przyczyny zachowania są lokalizowane poza działającymi osobami lub wynikają z interakcji między ludźmi. Poprzez zmianę istotnych zmiennych sytuacyjnych można zmieniać zachowanie. Trzecim rodzajem wyjaśnienia, który uwzględnia interakcje jakie zachodzą pomiędzy zmiennymi sytuacyjnymi a dyspozycyjnymi- dana sytuacja ma różny lecz przewidywalny wpływ na różne typy ludzi. b. Błąd atrybucji Większość ludzi przejawia skłonność do dokonywania atrybucji dyspozycyjnej, gdy starają się zrozumieć, dlaczego doszło do danego działania-wyjaśniając zachowanie przeceniają rolę dyspozycji osoby działającej, a nie doceniają znaczenia sił i ograniczeń sytuacyjnych. Tendencję tę nazwano błędem atrybucji. To źródło błędu występuje w wielu codziennych sytuacjach życiowych i znajduje swój wyraz w przekonaniu, że my nie postąpilibyśmy tak w danej sytuacji. Główny wniosek jaki płynie ze wszystkich badań nad atrybucją jest następujący: mimo iż ludzie są bardzo podatni na naciski sytuacyjne: ma osoby mające władzę, reguły, przepisy, to jednak nie dopuszczają do świadomości informacji o tym iż naciski te w dużym stopniu determinują ich zachowanie. c. Teoria atrybucji Heidera Heider interesował procesami dzięki którym przeciętna jednostka poznaje świat, tym w jaki sposób kształtuje swój pogląd na wzajemne związki i zależności między zdarzeniami, ludźmi i nią samą. Teoria atrybucji sformułowana przez Heidera zakłada, że człowiek ma potrzebę coraz lepszego zrozumienia przewidywanych relacji, w celu nadania stabilności sensu zdarzeniom zachodzącym w jego życiu. Prowadzi to do ukształtowania realistycznego nastawienia wobec świata. Ponadto zakłada ona, że człowiek pragnie móc przewidywać ważne zdarzenia i modyfikować je w pożądanym kierunku. To z kolei prowadzi do nastawienia regulacyjnego wobec świata. Teoria Heidera zakłada ponadto, że przypisywanie przez człowieka przyczyn może wiązać się z aktywnym poszukiwaniem informacji, że dokonuje się to w sposób
podatna informacje czerpie się porównań z osobami, które są podobne do nas pod względem zdolności czy też poglądów lub które znajdują się w tej samej sytuacji bodźcowej.
4. Potrzeba aprobaty społecznej Wiele z czynności podejmujemy nie ze względu na nie same lecz jako środek sprawiający, że inni będą nas zauważać, cenić, szanować. Społeczna aprobata działań ma 5 związanych ze sobą konsekwencji , należą do nich: 1. aprobata zachowania danej osoby jest oznaką uznania jej , sprawia iż zyskuje ona tożsamość , staje się dostrzegalna; 2. aprobata uzasadnia istnienie danej osoby, podnosząc jej statut jako osoby zasługującej na zaufanie; 3. aprobata implikuje akceptację tego, co dana osoba ma do zaoferowania i zapewnia jej poczucie bezpieczeństwa , świadomości, że nie zostanie ona odrzucona z powodu „niestosowności” zdolności, opinii, uczuć; 4. aprobata wytwarza więź między aprobującym a aprobowanym, zapewniając sympatię aprobującemu oraz oczekiwanie wzajemności z jego strony; 5. aprobata dostarcza jednego z kryteriów kontroli danej osoby czy władzy nad środowiskiem, określając, w jaki sposób jej zachowanie może przynosić pożądane efekty. 5. Potrzeba afiliacji Psychologowie społeczni zakładają iż towarzyskość jest podstawowym wrodzonym instynktem, uważając „gromadę” za normalne, naturalne środowisko człowieka. Badania wykazały iż istnieją różnice między jednostkami co do siły potrzeb afiliacyjnych. Niektóre osoby działają w sposób bardziej afiliacyjny niż inni, częściej komunikując się z innymi i zachowując się bardziej przyjaźnie. 6. Altruizm: potrzeba pomagania innym Altruizm to pomaganie innym bez jakichkolwiek nagród zewnętrznych. Altruizm może być po części instynktowny , ponieważ przeżycie jednostki zwykle zależy od współdziałania i pomocy ze strony innych. Inne wyjaśnienie altruizmu opiera się na pojęciu empatii , jeśli człowiek nauczył się doświadczać myśli i uczuć innych ludzi to będzie odczuwać przykrość w chwili gdy zobaczy inną osobę w kłopocie. Wówczas podejmie działanie mające na celu zredukowanie zarówno przykrość tej osoby jak i swoją. Inna koncepcja mówi, iż altruizm jest wynikiem wzbudzenia „napięcia wspierającego”. Jest to napięcie związane z dążeniem innej osoby do celu: gdy doświadczamy potrzeb i pragnień jakiejś innej osoby, to jesteśmy motywowani by pomóc tej osobie z zaspokojeniu owych potrzeb. Altruizm może być również motywowany przez poczucie winy. Ludzie którzy sądzą że skrzywdzili kogoś, są bardziej skłonni do zachowań altruistycznych. Zjawisko altruizmu można również wyjaśnić w oparciu o działanie norm społecznych. Jedną z nich jest norma odpowiedzialności społecznej , która mówi iż ludzie powinni pomagać tym, którzy są od nich zależni i potrzebują pomocy. Inna norma, która wpływa na zachowania altruistyczne to norma wzajemności- ludzie mają poczucie, że powinni pomagać tym, którzy im pomogli. 7. Potrzeba spójności Według psychologów ludzie dążą do spójności, wolą relacje zrównoważone od niezrównoważonych i są motywowani do zredukowania dysharmonii cechującej spostrzeżenia niespójne. (nie rozumiem) Dysonans poznawczy
Teoria dysonansu poznawczego, sformułowana przez Leona Festingera. Według niej ludzie nie mogą tolerować niespójności i będą starać się wyeliminować ją lub zredukować. Zgodnie z tą teorią stan dysonansu zostanie wzbudzony zawsze wtedy, gdy u danej osoby równocześnie wystąpią dwa elementy poznawcze (informacje, przekonania, opinie), które są psychologicznie niespójne lub ze sobą niezgodne. Ponieważ stan ten jest dla jednostki nieprzyjemny, będzie ona motywowana do zredukowania tego dysonansu i osiągnięcia większego konsonansu (spójności). Może to nastąpić jeśli jeden z tych elementów poznawczych zostanie zmieniony lub zostaną dodane elementy poznawcze. Im elementy poznawcze są ważniejsze dla danej jednostki, tym większy będzie dysonans. Natomiast wielkość dysonansu jest uzależniona od stosunku elementów poznawczych będących w dysonansie do elementów poznawczych będących w konsonansie. Im większy dysonans tym usilniej osoba będzie starała się go zredukować. Brehm i Cohen wysunęli twierdzenie, iż wystąpienie dysonansu jest bardziej prawdopodobne, jeśli osoba zaangażuje się publicznie w niespójne działanie, będąc jednocześnie przekonana, że naprawdę miała możność wyboru innego postępowania. Redukowanie dysonansu poznawczego Hipoteza Brehma i Cohena pozwala przewidzieć w jaki sposób można dysonans zredukować. Publiczne działania są obserwowane przez innych więc są one mocniej osadzone w rzeczywistości i mniej podatne na zmianę niż prywatne myśli i poglądy.
IV. Atrakcyjność interpersonalna Wzajemna atrakcyjność ludzi wobec siebie odgrywa rolę w tworzeniu podwalin życia społecznego.
1. Jakich ludzi lubimy? Badania wykazały iż pociągają nas ludzie, którzy dostarczają nam maksymalnej ilości nagród czy gratyfikacji przy minimalnym koszcie. Na przykład bardziej pociągają nas ludzie, którzy są blisko, lubimy tych, dla których jesteśmy atrakcyjni. Lubimy ludzi, którzy zaspokajają nasze potrzeby i którzy mają potrzeby, które możemy zaspokoić. a. Atrakcyjność fizyczna Można ogólnie zauważyć iż bardziej lubimy pięknych ludzi niż nieładnych czy brzydkich. Jak wykazały badania wynika to z tego iż żywimy stereotypowe przekonanie, że wszystko co piękne jest dobre. Zatem pięknych ludzi uważamy za bardziej inteligentnych , miłych, szczęśliwszych. b. Kompetencja Na ogół bardziej lubimy ludzi zdolnych i kompetentnych bardziej niż tych, którym trudno jest zrobić coś dobrze. Jednakże osoby wysoce kompetentne mogą być bardziej lubiani wtedy, jeśli okażą jakąś ludzką słabość lub popełnią błąd, a nie wtedy, gdy demonstrują nazbyt swoją doskonałość. c. Podobieństwo i komplementarność Stwierdzeniem, które regularnie powtarza się w badaniach nad atrakcyjnością jest to, że lubimy tych, którzy są podobni do nas samych. Przyczyną tej atrakcyjności jest to, iż owa zgodność dostarcza wzmocnienia. Często również jesteśmy przekonani, że bywamy atrakcyjni dla ludzi podobnych do nas. Podobieństwo pozwala również utrzymać spójne , zrównoważone stosunki z przyjaciółmi. Zatem lubimy tych, którzy lubią to co my sami lubimy. Ludzie o podobnych postawach mogą być dla nas atrakcyjni również ze względu na porównania społeczne. Czyli są to ludzie, którzy są odzwierciedleniem nas samych bądź tego, czym chcielibyśmy być. Jednak nie każde podobieństwo jest źródłem takiej sympatii. Atrakcyjność jest też wynikiem posiadanie komplementarnych (uzupełniających się)
- osoba oddziałująca stosuje przymus i sprawuje kontrolę nad istotnymi elementami sytuacji
- ofiara nie zyskuje niczego, podczas gdy osoba oddziałująca coś zyskuje
- gdy istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że próba oddziaływanie okaże się skuteczna a. Kształcenie a propaganda Dana osoba dokonuje swobodnego wyboru tyko wtedy, gdy jest świadoma wszelkich możliwości wyboru oraz z ich możliwych następstw i powiązań. Pedagodzy uważają, że ich podstawowym zadaniem jest nauczać jak myśleć a nie co myśleć, uczniów powinno się zachęcać do wyszukiwania alternatywnych możliwości rozwiązań a nie nakłaniać do akceptowania czyjegoś wyboru rozwiązania. Propaganda określa się jako systematyczne rozpowszechnianie określonych idei, doktryn, sposobów działania. Skuteczna propaganda wiąże się z ukrywaniem przed zamierzonymi adresatami samego zamiaru ich przekonania oraz prawdziwego nadawcy oddziaływać propagandowych. Propaganda działa najskuteczniej gdy jest subtelna i nieoczywista, dostosowując się do kontekstu społecznego, wówczas jest ona niemożliwa do odróżnienia od tego, co uchodzi za kształcenie. b. Kiedy perswazja ma charakter przymusowy? Przy rozpoznawaniu sytuacji przymusu pomocne może być posłużenie się następującymi kryteriami: nagła zmiana przekonań, wartości zamiast stopniowej ewolucji nowego stanowiska brak dostępu do zwykle używanych źródeł informacji, aprobaty, porównań społecznych uwięzienie w miejscu, gdzie dopływ informacji jest kontrolowany ustawiczny kontakt z osobami dokonującymi perswazji obietnica, że obecna sytuacja jest jedynie chwilowa i że powrót do dawnej sytuacji jest możliwy 2. Co kształtuje i zmienia postawy? Postawa to względnie stała, zabarwiona emocjonalnie gotowość do reagowania w pewien spójny czy konsekwentny sposób wobec danej osoby, grupy ludzi czy sytuacji.
Ludzie potrafią wywierać znaczny wpływ na nasze zachowanie, nawet wtedy gdy nie zamierzają tego czynić. Wpływ, który obecność innych ludzi wywiera na nas zwany jest facylitacją społeczną. Sama obecność może wywierać wpływ pobudzający lub hamujący na zachowanie. Wysunięta została hipoteza, że obecność innych jest bodźcem wzbudzającym ogólny, niespecyficzny stan popędowy, który z kolei ułatwia wykonywanie utrwalonych nawyków i prostych reakcji, lecz jako czynnik rozpraszający uwagę ma zakłócający wpływ w sytuacjach, w których przyswajane są złożone reakcje.]
Postawy mają trzy komponenty: a) przekonania , czyli twierdzenia dotyczące tego, jaki lub powinien być obiekt postawy b) komponent afektywny , czyli emocje związane z tymi przekonaniami, które można mierzyć w różnych kategoriach (fizjologicznych lub intensywności i stylu odpowiedzi) c) komponent behawioralny , który dotyczy działania wobec przedmiotu postawy. W naszym życiu kształtujemy postawy wielu rzeczy. Źródłami kształtowania postaw są informacja, obserwacja modeli i następstw ich działań, nagrody i kary wymierzane przez inne osoby za posiadanie lub też nie danej postawy. Nasze postawy mogą być również produktami ubocznymi wypartych konfliktów lub wynikiem ich przemieszczenia. Ta związana z obroną ego funkcja postaw odgrywa ważną rolę w kształtowaniu niektórych spośród najsilniejszych postaw jak np. uprzedzenia rasowe i religijne. Z jakim skutkiem ktoś mówi coś do kogoś?
Badania naukowe prowadzone nad skutecznością przekazu koncentrują się na trzech zmiennych-źródła, przekazu, audytorium. Oto kilka wymiarów względem których mogą się one różnić: a) źródło- fachowość, wiarygodność, pozycja społeczna, wiek, płeć, atrakcyjność, zdolność wywierania przymusu i nagradzania. b) przekaz- stosowanie apeli racjonalnych lub emocjonalnych, typ apeli, sposób organizowania przekazu c) audytorium- wszystkie cechy psychologiczne i demograficzne pod względem których ludzie mogą się różnić, szczególnie istotne: płeć, inteligencja, poziom wykształcenia, cechy osobowości. Aby zmienić postawy, zmień najpierw zachowanie Proces zmiany postaw był przedmiotem badań psychologów społecznych, gdyż oczekiwano iż znajomość warunków wpływających na kształtowanie i zmianę postaw zapewni skuteczne środki przewidywania i wpływania na zmianę zachowania. Stwierdzono jednak niską zależność pomiędzy mierzonymi postawami a innymi zachowaniami oraz to iż zmiana postawy spowodowana oddziaływaniem społecznym perswazyjnego komunikatu często nie ma żadnego związku ze zmianą zachowania. Istnieje również pogląd, iż zmianę postaw u danej jednostki najłatwiej jest osiągnąć po poddaniu jej oddziaływaniu sytuacji, w której zachowanie tej jednostki zostaje zmienione bezpośrednio.? Ludzie w różnych sytuacjach i z różnych powodów dają się nakłonić do podejmowania zachowań sprzecznych z ich postawami. Często sam akt podjęcia zachowania, którego wystąpienie było mało prawdopodobne wystarczy, aby dana osoba zdała sobie sprawę z jego pozytywnych aspektów a ludzie prędzej uwierzą w to co sami praktykowali niż w to co usłyszeli lub przeczytali. Zwykle jednak nie wystarczy nakłonić osobę do wykonania jakiejś nie lubianej czynności, aby ich postawa uległa zmianie. Jeśli bowiem ich uległość będzie wynikiem działania sił zewnętrznych jak na przykład nagroda bądź przymus, to mogą oni zachowywać swoją pierwotną postawę, nawet jeśli ich zachowanie jest z nią sprzeczne. U takiej osoby powstaje stan dysonansu poznawczego, musi ona zatem albo zmienić swoje postawy albo oddzielić psychologiczne tę czynność od danej postawy bądź też przyznać się iż zachowuje się irracjonalnie. Podstawową zasadą w przypadku oddziaływania społecznego jest stosowanie tak niewielkiego nacisku, jaki jest niezbędny, aby zaledwie wywołać podjęcie danego zachowania przy jednoczesnym zwiększaniu siły przekonania danej osoby, że ma możność wyboru. W takich okolicznościach niemożliwe staje się określenie, czy uzyskana w ten sposób zmiana postaw została wymuszona czy też istotnie stanowiła swobodny wybór rozumującej osoby.
